Та?ырыбы: Абайды? «Отыз бірінші ?ара с?зі»

П?ні: ?аза? ?дебиеті                                                                                                                 Сыныбы: 6                                                                                                                                                    К?ні, айы, жылы: 20/10/15ж                                                                                                             Та?ырыбы: Абайды? «Отыз бірінші ?ара с?зі»
Саба?ты? ма?саты:
Білімділік: Абай ?ара с?здеріні? т?рбиелік м?нін т?сіну, адамгершілік т?рбие берудегі а?ынны? философиялы? шолуларыны? ма?ызын т?сінуге ?йрету, отыз бірінші ?ара с?зіні? мазм?нын ме?герту.
Т?рбиелік: О?ушы д?ниетанымын ?алыптастыру, адамгершілік ?асиеттерді о?ушы бойына сі?іру, ойшыл к?терген проблемалар та?ылымынан ?лгі алып, о?ушыны? азаматты? бейнесін ?алыптастыру.
Дамытушылы?:О?ушыларды ?зінше ой ?орыту?а, ой т?юге баулу, шы?армашылы? ж?мыс?а ж?мылдыру ар?ылы таным - т?сініктерін дамыту.
Саба?ты? типі: Жа?а білімді ме?герту саба?ы
Саба?ты? т?рі:Д?ст?рлі саба?
Саба?ты? ?діс - т?сілдері:С?ра? - жауап, электронды о?улы?пен ж?мыс, м?тінмен ж?мыс, ауызша тіл дамыту, шы?армашылы? ж?мыс, талдау, бейнесюжет.
Саба?ты? к?рнекілігі: электронды о?улы?, сызба, суретті пара?ша, т. б.
Саба?ты? барысы:
І. ?йымдастыру кезе?і
• О?ушылармен с?лемдесу
• Сынып о?ушыларыны? саба??а дайынды?ын, ?атысу де?гейін тексеру.
• Саба? барысы туралы т?сінік беру, топ?а б?лу.
Осыны о?ып ойлай бер, болса? зерек,
Е?бекті сат, ар сатып неге керек.
?ш - а? н?рсе адамны? ?асиеті,
Ысты? ?айрат, н?рлы а?ыл, жылы ж?рек,- деп сынып о?ушыларын «А?ыл», «?айрат» тобы деп екіге б?леміз.
ІІ. ?й тапсырмасын тексеру, бекіту.
- Балалар, біз сендермен ?ткен саба?ымызда ?аза?ты? бас а?ыны атан?ан ?лы а?ынымыз Абай ??нанбай?лыны? ?мірі мен шы?армашылы?ына шолу жасап, «Шо?пардай кекілі бар ?амыс ??ла?», «??ла?тан кіріп бойды алар»,«?семпаз болма ?рнеге» ?ле?деріні? мазм?нымен таныс?ан болатынбыз. Б?гінгі саба?ымызда ?лы Абай шы?армашылы?ымен танысты?ымызды ары ?арай жал?астырамыз.

Б?гінгі саба?ымызды:
?ара с?зі, ?ара ?ле?і ?арымды,
Тол?айды Абай м??ым менен зарымды.
Абай сынды дана ту?ан халы?ты?,
?л - ?ызы да болу керек дарынды, -
деген ?ле? жолдары ар?ылы баста?ым келіп отыр.
- Ендеше ?йге берілген тапсырма?а шолу жасайы?, кім дайын?

- Жа?а саба?ымызды бастамас б?рын, біз тек ?аза? елі ?ана емес, б?кіл д?ние ж?зі таны?ан Абай атамыз туралы не білеміз, со?ан мына суреттер мен сандар?а с?йене отырып, шолу жасап кетейік.
Абайды? ?андай ?ле?дерімен танысты??
(«?ылым таппай ма?танба», «?семпаз болма ?рнеге», «?ансонарда б?ркітші шы?ады а??а», «Жасымда ?ылым бар деп ескермедім», «Жаз», «К?з», «?араша, желто?санмен сол бір екі ай», «Жаз?ыт?ры», «Адамны? кейбір кездері», «??ла?тан кіріп бойды алар»т. б.
Абайды? ?андай к?йлерін білесі?дер?
( «Желдірме», «Май т?ні», «Торы жор?а»)
Абайды? ?ндері «К?зімні? ?арасы», «Желсіз т?нде жары? ай», «Сегіз ая?», «Айттым с?лем, ?алам?ас», «Бойы б?л?а?», «Татьянаны? хаты», «?ор болды жаным»
?лихан Б?кейханов – ?о?ам ?айраткері, ?дебиетші, публицист, экономист, аудармашы. Абайды? е? ал?аш?ы ?ле?дер жина?ыны? басылып шы?уына атсалыс?ан т?л?а. Абайды? ?мірі мен шы?армашылы?ы ж?нінде ал?аш зерттеу ма?аласын жаз?ан.
ІІІ. Жа?а саба?
Б?гінгі саба?ымызда Абай шы?армаларымен танысты?ымызды ары ?арай жал?астырамыз, соны? ішінде Абайды? философиялы? ойлары берілген ?ара с?здерімен танысамыз.
Д?птерге б?гінгі к?н ретін, та?ырыпты жазамыз.
1. Т?сінік беру.
?аза? ?дебиеті тарихында е? ал?аш жазба ?дебиетіні? негізін ?ала?ан Ы. Алтынсарин болса, оны ары ?арай жал?астыр?ан Абай бол?ан. Ыбырай Алтынсарин к?ркем с?з ?дебиетіні? атасы болса, Абайды? ?ара с?здері ?а?лиялы? даналы? с?здері бол?ан. Абай ?з ?ара с?здерін 1890 - 1898 жылдар арасында жаз?ан. ?ара с?здерін жазуды баста?анда Абай 45 жаста бол?ан. А?ыл - ойы толысып, жасы кемелденген, к?рген - білгенін ой елегінен ?ткізіп, сараптар жас?а жеткен кезінде ?ара с?здерін жазуды ?ол?а ал?ан. Б??ан дейін Шы?ыс ойшылдары ?л - Фараби, Фирдоуси, Бабыр, Батыс философ, ?алымдары Галилей, Коперник, Спенсер, Дарвин, Ньютон, Пифагор е?бектермен танысып, ?лкен дайынды?тан ?тіп келеді.
?зіні? ?ара с?зді жазуды ?ол?а ал?анда?ы ма?сатын Абай бірінші ?ара с?зінде атап к?рсетеді: «А?ыры ойладым: осы ойыма келген н?рселерді ?а?аз?а жаза берейін, а? ?а?аз бен ?ара сияны ермек ?ылайын, кімде - кім ішінен керекті с?з тапса, жазып алсын, я о?ысын, керегі жо? десе, ?з с?зім ?зімдікі дедім де, а?ыры осы?ан байладым, енді м?нан бас?а ешбір ж?мысым жо?».
Абайды? ?ара с?здеріні? саны 46. Біра? біз 46 - ншы ?аза?тарды? шы?у тарихы жайлы жазыл?ан «Біраз с?з ?аза?тарды? т?бі ?айдан шы??анды?ы туралы» деген ?ара с?зін ?з алдына жеке тарихи шы?арма, очерк ретінде ?арастырып ж?рміз.
Абай ?ара с?здері - ?мір т?жірибесінен ту?ан ой тол?амыны? ?орытындысы.

- Абайды? ?ара с?здері туралы бауырына салып т?рбиелеген немересі, Ма?ауияны? ?ызы У?сила былай дейді:
«?кем балаларын 7 - 8 - ге шы??анда о?у?а беретін, балалармен ?абат, ?ыздарын да о?ытатын, ?аза? тілінде кітап жо? болатын. Сонды?тан, балаларды? ойы, д?ние тануы кемшін болады деп ?кем к?п айтып ж?рді. ?лі есімде, бір к?ні бізді? о?ып отыр?ан ?йімізге ?кем келді. Молда?а ?арап: «Балалар?а мына кітапты ?келдім. Осыны к?шіріп, к?бейтіп бала басына бірден таратып бер, б?гіннен бастап осы кітапты ?оса о?ыт» деді. Біз ?уанып кеттік. ?кем ?йден шы??ан со?, молда ?лгі кітапты алды да, бас салып о?ыды, кітап ?олжазба екен. Біз ол кітапты к?шіріп алып о?и бастады?. ?йткені, б?л жа?а кітапты? тілі ?тымды, с?зі т?сінікті, ы??ай а?ыл айтып отыратын жа?сы кітап болды. Кейін бай?асам, сол кітап ?кемні? «?а?лия» атты ?арас?збен жаз?ан кітабы екен».
?ара с?здерінде Абай ??гіме - с?хбат жанрыны? ?зіндік ерекшелігін пайдаланады.
Абай ?арас?здері туралы м?мкіндігіне орай батыл, ірі негізді пікірлер айт?ан М. ?уезов еді. «. Абайды? осы ?арас?з дейтін м?ралары к?ркем прозаны? ?зіне б?лек, бір алуаны болып ?алыптанады. Б?лар сюжетті шы?армалар емес. Б?рын?ы жазушылар ?олдан?ан естегі, мемуар да емес. Стиль мазм?н жа?ынан ал?анда, осы шы?армалар Абайды? ?зі тап?ан, бір алуан к?ркем с?зді? т?рі. Кейде б?лар сыншылды?, ойшылды? ж?не к?бінше адамгершілік, мораль м?селелеріне арнал?ан ?сиет, тол?ау т?різді». (М. ?уезов. 20 - том).
?ара с?здері та?ырып жа?ынан ал?анда а?ынны? ?ле?дерімен астасып жатады. Абай адал е?бек ету, егін салу, саудамен айналысу, ?нер ?йрену, білім - ?ылымды игеру, ?о?амда?ы ?р т?рлі топтарды? ?ылып ж?рген харекеті, мінез - ??л?ы, адамгершілік, имандылы? секілді, бірталай м?селелерді ?ара с?здерінде ке?інен тол?айды, ?лкен к?регендікпен к?птеген ??нды пікірлер т?йеді.

Абай ?ара с?здерін та?ырып жа?ынан бірнеше топ?а б?луге болады:
(сызбадан к?рсету)

2. ?ткенге шолу.
Б??ан дейін біз, я?ни 5 - сыныпта «Жетінші» ?ара с?зімен таныс?ан болатынбыз. ?ане, кім есімізге салып жібереді? ( аудиодан ты?дату)
Абайды? кейбір ?ара с?здері ?аза?ты? ма?ал - м?телдерін талдау?а, оларды? м?нін ашу?а арналады. «Бесінші», «Жиырма то?ызыншы» с?здерінде а?ын ?аза?ты? ма?ал - м?телдеріні? ішіндегі о? - теріс дегендеріні?, жа?сылы??а емес, жаманды??а т?рбиелейтіндеріні? астарлы сырын сын?а алады.
Б?гінгі саба?та «Отыз бірінші» ?ара с?зімен танысатын боламыз. Барлы?ымыз назарымызды салып, ты?дайы?
3. Электронды о?улы?тан «отыз бірінші» ?ара с?зін ты?дату. (3 мин.)
4. С?ра? - жауап:
- ?ане, кім айтады, «Отыз бірінші» ?ара с?зінде а?ын не н?рсені тілге тиек еткен?
- Есте са?тауды?, ?мытпауды? 4 т?рлі себебі ?андай?
1. - сену керек;
2. - ?лгі алу керек;
3.- бірнеше рет ?айталап отыру керек;
4. – ой кеселді н?рселерден аула? болу керек;
Ой кеселдері: уайымсызды?, сал?ыртты?,, ойыншы - к?лкішілдік, ?ай?ы?а салыну, ?ызы?у (??марлану)

5. С?здікпен ж?мыс. (д?птерге, та?та?а жазу)
?ибратл?ну - (араб)- ?лгілі, ?негелі. «Жа?сылы? к?рсе? ?ибр?тлі, Оны ой?а жиса?ыз».
Уайымсызды? - еш н?рсеге ала?дамаушылы?.
Сал?ыртты? - ?р н?рсеге жай, сала? ?араушылы?.

6. Топпен ж?мыс.
1 - топ: «Отыз бірінші» с?з
Естілген н?рсені ?мытпасты??а т?рт т?рлі себеп бар: ?уелі - к?кірегі байлаулы берік болма? керек; екінші — сол н?рсені естігенде я к?ргенде ?ибр?тлану керек, к??ілденіп, т?шынып, ынтамен ??у керек; ?шінші — сол н?рсені ішінен бірнеше уа?ыт ?айтарып ойланып, к??ілге бекіту керек;
2 - топ: - т?ртінші - ой кеселді н?рселерден ?ашы? болу керек. Егер кез болып ?алса, салынбау керек. Ой кеселдері: уайымсыз сал?ыртты?, ойыншы - к?лкішілдік, я бір ?ай?ы?а салыну, я бір н?рсеге ??марлы? пайда болу секілді. Б?л т?рт н?рсе - к?ллі а?ыл мен ?ылымды тоздырат??ын н?рселер.
(?р топтан бір о?ушы мазм?ндап шы?ады)

7. Ой – ?оз?ау с?ті. (с?ра? – жауап бойынша)
- Б?л ?ара с?зді? идеясы ?андай?
- Естіген н?рсені ?мытпауды?, есте са?тауды? жолдарына то?тал?ан.
- Б?л шы?арманы? бас кейіпкері бар ма?
- И?, бар.
- Егер болса, ол кім?
- Абай. Жеке ?з аузынан айтыл?ан пікір. Осындайда кейіпкер ойы мен автор ойыны? бір жерден шы?ып отыратынын бай?ау ?иын емес.
- Абайды? ?ара с?зі кімні? ойын білдіреді?
- Абайды? ?р ?ара с?зі жалпы халы?ты?, ?алы? ж?ртшылы?ты? ойын білдіріп, ?лкен ?ибратты т?йін жасайды.
- Абай бар асыл ойын кімге арнады?
- Абай бар асыл ойын замана жастарына, келер ?рпа??а арнады.
- Оны? шы?армашылы? ?ызметіні? негізгі м?раты - адам т?рбиесі.

8. «Пікірі жо? адамнан ?оры?» деген шы?ыс даналы?ы бар. ?рбір адамны? ?зіндік мені, ?з пікірі болуы керек. Сендер оны «?зін - ?зі тану» саба?ынан да ?йреніп ж?рсі?дер.
Ма?ал - м?телдер Абайды? сыны ?з пікірі? (таблицаны толтыру)

9. Асыл с?зді? жал?асын тап.
Ж?мысы жо?ты?
Тама?ы то?ты?. (Аздырар адам баласын)

?ш - а? н?рсе адамны? ?асиеті. (Ысты? ?айрат, н?рлы а?ыл, жылы ж?рек)

Та?ы сене бастаймын,
К?нде алда?ыш ?улар?а. (Есім шы?ып ?ашпаймын, Мен ішпеген у бар ма?!)

Баламды медресеге біл деп бердім. (?ызмет ?ылсын, шен алсын деп бермедім)

Талап, е?бек, тере? ой. ( ?ана?ат, рахым, ойлап ?ой, Бес асыл іс, к?нсе?із)
10. Дискуссиялы? карта.

С?з та?дау С?з ?исыны С?з ?рлеу
ынтамен ??у бар зейінін салу к??ілденіп, т?шыну
?ибр?тлану ?йрену ?лгі ету
берік болу еште?ені ойламау, бар ынтасымен ты?дау к?кірегі байлаулы берік болу
?айтарып ішінен ?айталау ішінен ?айтарып ойланып

11. М?тіндік тапсырма.
1 - топ?а:
Естілген н?рсені ?мытпасты??а т?рт т?рлі себеп бар: ----------- болма? керек; екінші — сол н?рсені естігенде я к?ргенде ----- керек, к??ілденіп, т?шынып, -------- керек;
2 - топ?а: ?шінші — сол н?рсені ішінен ---------- к??ілге бекіту керек;
т?ртінші - ------- ---- керек. Егер кез болып ?алса, салынбау керек. Ой кеселдері: ------- секілді. Б?л т?рт н?рсе - ---- мен ---- тоздырат??ын н?рселер.

12. Сатылай кешенді талдау.
«Отыз бірінші» ?ара с?зі
Авторы:
Жанры:
Та?ырыбы:
Идеясы:
Естігенді ?мытпауды? т?рт т?рлі себебі бар:
1.
2.
3.
4.
Ой кеселдері:
Т?рбиелік т?йіні:

?орытынды:
Абай – ?лы а?ын, ?алым, философ, к?ркем ?дебиетті? темір?азы?ы.
Абай насихаты – ынтыма?шыл, арлы, адал, е?бек?ор, иманды, талапты, ?лкен ж?ректі кісі болу. Абай «Жиырма то?ызыншы» ?ара с?зі ар?ылы кез - келген н?рсені сол ?алпында ?абылдай бермей, сын к?збен ?арау?а, ?зі?е керекті н?рсені танып, тал?ап ала білуге ша?ырады. Абайды? ?з с?зімен айтса?:
Тере? ойды? т?бінде те?ізі бар,
Тесіле к?п ?араса, к??іл ??ар

?й тапсырмасы: «А  бай ?ара с?зін о?ы?аннан кейінгі т?йген ойым» эссе жазу ж?не «отыз бірінші» ?ара с?зін жаттау.
Ба?алау