СОЗВУЧИЕ ВЕЛИКИХ ПОЭТОВ - АБАЙ и М.Ю.ЛЕРМОНТОВ

«Ұлы ақындар үндестігі - Созвучие великих поэтов»

«... он мыслью с нашим

веком слился –

Былых времён великий пленник,

И в наш творящий век явился

Как самый яркий современник...»

И. Молчанов

Бастауыш сынып мұғалімі: Муханова Гульмира Кулжатаевна

Орыс тілі және әдебиет мұғалімі: Адильханова Асель Каршигаевна

КГУ «Средняя общеобразовательная школа № 21»

Восточно-Казахстанская область г. Семей

Сынып/класс – 9

Сабақ тақырыбы: Ұлы ақындар үндестігі

Тема урока: Созвучие великих поэтов Абая и Лермонтова

Сабақтың  мақсаты:

а)  білімділік:  оқушыларға  қазақтың  ұлы  ақыны  Абай  Құнанбаевтың

аудармалары туралы    мәлімет  беру, ақынның  өмірбаянына  тоқталу,  ақынды

әр қырынан  аша  білу, бұрынғы  Абай  туралы білімдерін  тереңдету

ә ) дамытушылық:  оқушылардың  сөздік  қорын, сөз  байлығын  дамыта

отырып, сабаққа, ақынға деген сүйіспеншілігін, қызығушылығын  арттыру

б )тәрбиелік : қазақ халқының мәдениетін қастерлеуге, туған жерді сүюге,

отбасын   қадірлеуге  тәрбиелеу, әнге сүйіспеншілікті  ояту

Цели урока: 

а) Образовательная: ввести учащихся в творческий мир поэтов, дать представление о личности, об истоках нравственности и литературного таланта. Раскрыть тему одиночества в лирике Лермонтова

б) Развивающая: развить устную речь, коммуникативные навыки, логическое мышление. Помочь  учащимся подвести итог знаний по творчеству Абая и М.Ю.Лермонтова

в) Воспитательная: воспитывать интерес к русской литературе, к творчествам писателей

Ожидаемый результат обучения: учащиеся научатся сравнивать, делать анализ прочитанному, читать выразительно стихотворения, смогут самостоятельно подвести итоги

Сабақтың  түрі:  Кірікітірілген жаңа сабақ. Интегрированный урок русской и казахской литературы.

Пәнаралық  байланыс:  қазақ әдебиеті, орыс әдебиеті

Межпредметная связь: казахская и русская литература

Көрнекілік: интерактивті  тақта, слайдтар, Абай және Лермонтовтын портреттері, Абайдың аудармалары,  кітаптары.

 Оборудование:Компьютерная поддержка. Портреты Абая и М. Ю. Лермонтова; эпиграф (плакат с отрывком из стихотворения "И скучно и грустно...");  портреты Лермонтова к стихам, иллюстрации к произведениям поэта; стенд с рисунками детей по произведениям поэта; выставка книг.

Сабақтың  барысы. Ход урока

1. Ұйымдастыру кезеңі. Организационный момент

Сәлемдесу, оқушыларды  түгендеу, оқушылардың  назарын  аудару.

Этап подготовки учащихся к активному усвоению нового материала

1. Жаңа сабақ . Новый урок

Қазақ тілі мұғалімі: Бугін сабақта, біз екі ұлы жазушы туралы әңгімелеймиз

Орыс тілі мұғалімі: Сегодня на уроке мы поговорим о великих поэтах, прочтем стихи как на русском, так и на казахском языках.

Қазақ тілі мұғалімі:

Абай (Ибраһим) Құнанбайұлы (1845-1904) — ақын, ағартушы, жазба қазақ әдебиетінің, қазақ әдеби тілінің негізін қалаушы, философ, композитор, аудармашы, саяси қайраткер^[1], либералды білімді исламға таяна отырып, орыс және еуропа мәдениетімен жақындасу арқылы қазақ мәдениетін жаңартуды көздеген реформатор. Абай ақындық шығармаларында қазақ халқының әлеуметтік, қоғамдық, моральдық мәселелерін арқау еткен. Абай Шығыс пен Батыс мәдениеті мен өркениетін жетік білген. Бірқатар әлем ойшылдарының еңбектерімен жақсы таныс болған. Философиялық трактаттар стилінде жазылған «Қара сөздері» - тақырып ауқымдылығымен, дүниетанымдық тереңдігімен, саяси-әлеуметтік салмақтылығымен құнды. Абай орыс тілін тамаша меңгерді. Мұның өзі оның орыс ақыны М. Лермонтовтың біркатар өлеңін қазақ тіліне аударуына мүмкіндік берді. Атап айтқанда, Абай М.Ю. Лермонтовтың «Шайтан» («Демон»), «Дұға» («Молитва»), «Қанжар», «Жолға шықтым бір жым-жырт түнде жалғыз», «Жалау» («Жалғыз жалау жалтылдап»), «Теректің сыйы» («Асау Терек долданып, буырқанып») сияқты өлендерін аударды. Абай А.С. Пушкиннің «Евгений Онегин» дастанының үзінділерін қазақы ұғымда жатық етіп еркін аударды. Абайдың Татьяна хатының сөзіне шығарған «Татьянаның қырдағы әні» қалың елдің сүйікті әніне айналды. Абай И.А. Крыловтың мысалдарын қазақ тіліне аударумен де айналысты. Қазақтар ұлт-азаттық қозғалысының көрнекті жетекшісі Ә. Бөкейханов өзінің қырғыз даласындағы әртүрлі уездерде болған кезінде ондағы ақындардың Пушкин мен Лермонтовтың Абай аударған өлеңдерін жақсы білетініне, оларды домбырада әнге қосып айтатынына көз жеткізіп қайтқанын жазады.Орыс тілінен Абай аударған шығармалар қазақ әдебиетін байыта түсті. Абай орыстың ұлы акындарының 50-ден астам өлеңін қазақ тіліне аударды.

Бүгінгі сабағымыздың тақырыбы Абай аудармалары, дәптерлерінді ашыңдар, бүгінгі күнді жазыңдар. Абай кім екенің аңықтадық енді Инсерт әдісі бойынша

Білем	Білгім келеді	Білдім

– Енді Абай туралы білгендерінді кесте бойынша толықтырыңдар. Енді білгендерінді топтастырайық.

– Не туралы білгілерін келеді? Екінші бағанды толтырамыз.

БІЛЕМ	БІЛГІМ КЕЛЕДІ	БІЛДІМ

Орыс тілі мұғалімі: Великий казахский поэт, гениальный мыслитель, талантливый композитор Абай – феноменальное явление не только казахской, но и мировой литературы. Просвещенный ум, тревожная ищущая мысль, удивительная цельность взгляда на мир отличали его поэзию, насыщенную философскими раздумьями о чаяниях родного народа, о гуманистической сущности человеческого бытия. Идеи торжества разума, непреходящей значимости нравственности, неизмеримой ценности знания были определяющими в его многогранном творчестве. Абай был открыт восприятию культурных ценностей восточной и западной цивилизаций. Обогатив свой поэтический мир народным творчеством, казахский поэт связал прошлое с современностью, создав сплав из лучшего, что было в мировых культурах.

Тема нашего урока посвящена переводам Абая, откройте тетради и запишите число и тему урока. Ребята, вы не раз слышали о великом Абае, поэтому сейчас по методу Инсерта

Знаю – Хочу знать – Узнал (а) заполните данную таблицу по творчеству Абая.

ЗНАЮ	ХОЧУ ЗНАТЬ	УЗНАЛ (А)

1-й ученик. Абайдың аударма өлеңдерін түпнұсқаға барабар аударма және еркін, төл шығармаға айналған аударма деп екі топқа бөліп жіктеудің өз қисыны бар. Ал Абай болса, ол қазіргі аудармашылардай тек түпнұсқаны бар қалпында жеткізуді мақсат етпеген. Қай шығарманы болсын өз көңіл күйіне үйлестіре, қысылмай, қымтырылмай еркін тәржімалайды. Сонда да кейбір аударма өлеңдері түпнұсқамен өте жақын келіп, мейлінше үндес шығып жатса, ол – оның ақындық шеберлігінің бір қырынан көрінуі, қызықтап, қазақшалап отырған түпнұсқаның сарыны мен ой-сезімінің арасындағы үйлестіктің нәтижесі. Абайдың ең бір ұмытылмас еңбегі орыстың ұлы жазушыларынан өзі үлгі-өнеге алумен бірге, оларды қазақ халқына таныстырып, олардың еңбегін аударып өз еліне үлгі етуінде.

2-й ученик. Михаи́л Ю́рьевич  Ле́рмонтов (1814-1841) — русский поэт, прозаик, драматург, художник. Творчество Лермонтова, в котором сочетаются гражданские, философские и личные мотивы, отвечавшие насущным потребностям духовной жизни русского общества, ознаменовало собой новый расцвет русской литературы и оказало большое влияние на виднейших русских писателей и поэтов XIX и XX веков.Природа одарила Лермонтова многими талантами: он обладал редкими музыкальными способностями, хорошо рисовал, легко решал сложные математические задачи, отлично играл в шахматы. Он был великолепно образован, начитан, владел несколькими иностранными языками. Но самым большим его увлечением была литература. С детских лет Михаил Юрьевич любил русские сказки, народные песни, предания, интересовался героическим прошлым своего народа и не мог оставаться равнодушным к тому, что царило вокруг. Сложной была эпоха, в которой жил и творил поэт: с одной стороны, ещё живы воспоминания о войне 1812 года, о победе над Наполеоном, а с другой – разгром восстания декабристов. Отражая сложности эпохи, Лермонтов в своем творчестве отдает предпочтение смелой личности, жаждущей полнокровной жизни, стремящейся к активной борьбе за свои человеческие права. Именно этот мотив был близок Абаю

1-й ученик. ХІХ ғасырдағы Пушкин бастаған орыстың ұлы ақындарының ішінде Абайдың шексіз сүйген және өлеңдерін көп аударған ақынның бірі – М.Лермонтов болды. Абай Лермонтовты оқып, өлеңдерін аударумен ғана шектелген жоқ. Ол орыс ақынын жанындай жақсы көрді, сырлас, мұңдас болды. Абай ұлы ақынның жырларынан орыс қауымының тілек-талабын, мұңын, жырын ұқты. Абайдың Лермонтовтан дәлме-дәл, өте жақын аударған «Жолға шықтым бір жым-жырт түнде түнде жалғыз», «Альбомға» т.б. өлеңдерінен орыс ақынының ой-пікірлері оған да бөтен еместігі айқын сезіледі.    Абай қазақтың қанына сіңген малқұмарлықты әшкерелеуді мақсат еткен. Сөйтіп, Абайдың түпнұсқаға өзгеріс енгізіп мағынасын басқаша ашып келтіруі оны қазақ өмірінің шындығына жақындастыру, өз көңіл-күйіне үйлестіру мақсатынан туады.

2-й ученик Великий казахский поэт, гениальный мыслитель, талантливый композитор Абай – феноменальное явление не только казахской, но и мировой литературы. Просвещенный ум, тревожная ищущая мысль, удивительная цельность взгляда на мир отличали его поэзию, насыщенную философскими раздумьями о чаяниях родного народа, о гуманистической сущности человеческого бытия. Идеи торжества разума, непреходящей значимости нравственности, неизмеримой ценности знания были определяющими в его многогранном творчестве. Абай был открыт восприятию культурных ценностей восточной и западной цивилизаций. Обогатив свой поэтический мир народным творчеством, казахский поэт связал прошлое с современностью, создав сплав из лучшего, что было в мировых культурах.

Абай имел смелость сказать во весь голос:

Если русский даст совет,
Тот совет хорош всегда…

В “Назиданиях” эта мысль изложена с удивительной ясностью и целеустремленностью:

Чтение учеником (“Двадцать пятого слова” ) из “ Назидания”.

“ Нужно овладеть русским языком. У русского народа разум и богатство, развитая наука и высокая культура. Изучение русского языка, учеба в русских школах, овладение русской наукой помогут нам перенять все лучшие качества этого народа, ибо он раньше других разгадал тайны природы, и избежать его пороков. Знать русский язык– значит открыть глаза на мир. Знание чужого языка и культуры делает человека равноправным с этим народом, он чувствует себя вольно, и если заботы и борьба этого народа ему по сердцу, то он никогда не сможет остаться в стороне”.

Қазақ тілі мұғалімі:

Абай Лермонтов шығармаларының жаңа жағдайда мейлінше әсерлі және түсінікті болуын, оның идеялық, көркемдік сапасының жоғары болуын көздейді. «Теректің сыйы» («Дары Терека») атты өлеңнің айрықша мәнділігі, кезінде Белинский айтқандай Кавказды мадақтау – Терек өзені мен Каспий теңізінің бейнелері арқылы Кавказды елестетеміз. Кавказдан бастау алып, Каспийге құятын Терек оған қажет сыйлықтар әкеледі. Кәрі Каспий басында қалғыған бойымен елең етпей, үн шығармай, тек «казак-орыс қатыны бір сұлуды әкеліп ем» дегенде көзін ашып, сылқ-сылқ күліп, жылы жүзбен амандасады.

Орыс тілі мұғалімі: Многие исследователи творчества Абая отмечают его связь с творчеством Лермонтова.С огромной тщательностью и особой любовью переводил Абай стихи Лермонтова. Отрывки из “Демона” до сих пор остаются непревзойденными по мастерству среди переводов русских классиков на казахский. Поэту близка гражданская позиция Лермонтова в обществе, в поэзии. Абай перевел на казахский язык более 30 стихотворений Лермонтова.

1-й ученик: 2-й ученик:

Лермонтов	Абай
“ И скучно и грустно”	“ Әм жабықтым, әм жалықтым”
“Выхожу один я на дорогу”	“Жолға шықтым бір жым жырт түнде...”
“Пленный рыцарь”	“Тұтқындағы батыр”
“Горные вершины”	“Қараңғы түнде тау қалғып”
“ Парус”	“Жалау”
“Демон”	“Шайтан”
“Дума”	“Ой”
“Не верь себе”	“Өзіңе сенбе”
“Кинжал”	“Қанжар”

Именно через лермонтовские поэтические переводы он познакомился сам и познакомил свой народ с европейской поэзией – Гете, Байроном.

Қазақ тілі мұғалімі:

«Қараңғы түнде тау қалғып…» – Абайдың М.Ю.Лермонтовтың «Из Гете» атты өлеңінен аударған өлеңі. Өлең – Абай аудармаларының ішінде шоқтығы биік озық үлгісі. «Тұншығарсың сен-дағы, сабыр қылсаң азырақ» деп өлеңде Гете де, Лермонтовта да, Абайда да дәлме-дәл, сөзбе-сөз өрілген. Абай аудармасы арқылы берілген «Қараңғы түнде тау қалғыпты» білмейтін, шырқамайтын қазақ жоқ.

Абай «Жолаушының түнгі жырын» – қазақ тіліне аударып қана қойған жоқ, оған әуен де берді және «Қараңғы түнде тау қалғытпай» данагөй, асқақ әуезді әнді білмейтін қазақ баласын табу мүмкін емес те шығар.
Шаң шығармас жол-дағы,
Сілкіне алмас жапырақ.
Тыншығарсың сен-дағы,
Сабыр қылсаң азырақ.

Гете жолаушысы бақытты болып шықты. Оның түнгі жырын ұлы ақындар Лермонтов пен Абай естіп, әрі қарай көтермелей жөнелді. Бұл ән бейбітшілік пен тыныштықты дәріптейді.

Орыс тілі мұғалімі: Чтение учениками стихотворения “Горные вершины” на русском и казахском языках.

1-ый чтец: 2-ой чтец:

М. Ю. Лермонтов. *** Горные вершины  Спят во тьме ночной.  Тихие долины  Полны свежей мглой. . Не пылит дорога,  Не дрожат листы...  Подожди немного,  Отдохнешь и ты. .

Абай. *** Қараңғы түнде тау қалғып, Ұйқыға кетер балбырап. Даланы жым-жырт, дел-сал ғып, Түн басады салбырап. Шаң шығармас жол-дағы. Сыбдырамас жапырақ , Тыншығарсың сен-дағы Сабыр қылсаң азырақ.

Қазақ тілі мұғалімі:

Абайдың Лермонтовтан аударғандары – негізінде әлеуметтік өмірдің көлеңкелі жақтарын, еріншек, белсенділігі жоқ адамды сынайтын шығармалар, азамат ақынның образын беретін өлең-жыр жайындағы шығармалар, жалғыздығын, бірақ оған мойымайтын беріктігін айтатын шығармалар.
Абай Лермонтов шығармасының ішкі әлемін, оның толқын-лебізін, жаңа сапасын қазақ тілінің суреттеу мүмкіншіліктерін пайдаланып мол жеткізді. Абай Лермонтов оригиналын барлық жарастық сәнімен, бар ерекшелігімен қазақ тілінде қайтадан туғызды.

Орыс тілі мұғалімі: В 1832 году Лермонтов поступил в школу гвардейских подпрапорщиков и кавалерийских юнкеров Лейб-гвардейского гусарского полка в Петербурге. Поэта волновало новое поприще, новые надежды. “ ...если будет война, клянусь вам богом, буду всегда впереди”, – писал он в октябре 1832 года М.А.Лопухиной

– Однажды юноша Лермонтов отправился на прогулку и вышел на берег моря. Какие чувства испытывает человек, видя перед собой море? Чем оно поражает его, и почему многие так любят море?

Близость моря всегда волнует человека. Его восхищает величественный простор, он испытывает прилив сил. Возле моря хочется размышлять, размышлять о сокровенном.

Орыс тілі мұғалімі: Чтение учащимися стихотворения “ Парус” на русском языке и на казахском языке, потом перевод Абая.

1-ый чтец:

Абай . Жалау

Жалғыз жалау жалтылдап
Тұманды теңіз өрінде...
Жат жерде жүр не тыңдап?
Несі бар туған жерінде?
Ойнақтап толқып жел гулеп,
Майысар діңгек сықырлап...
Ол жүрген жоқ бақ іздеп,
Қашпайды бақтан бойды ұрлап.

2-ой чтец:

М. Ю. Лермонтов.

Парус
Белеет парус одинокой
В тумане моря голубом!..
Что ищет он в стране далекой?
Что кинул он в краю родном?..

Играют волны - ветер свищет,
И мачта гнется и скрыпит...
Увы! он счастия не ищет
И не от счастия бежит!

Под ним струя светлей лазури,
Над ним луч солнца золотой...
А он, мятежный, просит бури,
Как будто в бурях есть покой!

Орыс тілі мұғалімі:

В беседе по содержанию мы выделяем эпитеты к слову парус (одинокий , мятежный),говорим о том, что их можно отнести и к человеку, как и глаголы ищет, кинул, бежит, просит. Отмечаем, что слово парус поэт использует только один раз, заменяя его дальше личным местоимением. Особое внимание уделяем тому душевному состоянию, которое передал поэт: одиночества, тоски и поиска перемен, жажда действия.

Вывод: Не просто об одиноком парусе пишет поэт, – он имеет в виду человека, его душевное состояние глубокие раздумья о жизни, мучительные поиски правды и
справедливости, страстный призыв к свободе.

3.Ақпаратпен жұмыс:  Жұптық жұмыс.

• Ой толғау стратегиясы. Оқушылар мәтінді оқып кестені толтырады: автор, жанры, тақырыбы, идеясы,кейіпкерлері, тәрбиелік мәні.

• Салыстыру стратегиясы. Стратегия сопоставления

• Топтастыру стратегиясы. Групповая стратегия

4.Сабақты бекіту. Закрепление

Тапсырма: Диаграмма Венна бойынша салыстыру

Задание: Составить диаграмму Венна, сопоставление оригинала и перевода, что общего и. различного?

Лермонтов Абай

«Әм жабықтым...»

«Жолға шықтым

Что «Тұтқындағы батыр объединяет?

«Қараңғы түнде тау қалғып”

«Жалау» «Ой»

В чем различие?

«Ой» “Шайтан”

“Ой”

Объединяет

“ И скучно и грустно...”

“Выхожу один я на дорогу”

“Пленный рыцарь”

“Горные вершины”

“ Парус”

“Демон”

“Дума”

“Не верь себе”

“Кинжал”

«Из Гете»

Абай

5. Қорытынды:

Қазақ тілі мұғалімі:

Абай – ұлы ақын, ғалым, философ, көркем әдебиеттің темірқазығы. Абай насихаты – ынтымақшыл, арлы, адал, еңбекқор, иманды, талапты, үлкен жүректі кісі болу. Абай аудармалары арқылы кез-келген нәрсені сол қалпында қабылдай бермей, сын көзбен қарауға, өзіңе керекті нәрсені танып, талғап ала білуге шақырады.

Абайдың өз сөзімен айтсақ:

Терең ойдың түбінде теңізі бар,

Тесіле көп қараса, көңіл ұғар.

Орыс тілі мұғалімі:

Абай-акын, Лермонтов-поэт. Их слова льются как бурный поток, как стремительная горная река, они сумели подхватить самую острую, самую животрепещущую идею своего времени. Они несли во мраке невежества яркий факел поэзии, указывал своему народу новые горизонты, откуда взойдет их солнце. Произведения великих поэтов помогают нам увидеть истинные духовные ценности. Заставляют нас всматриваться в свой внутренний мир, анализировать свои поступки и поступки других людей. Это литература, которая переживёт многие поколения, перешагнёт века.

1. Бағалау. Оценивание

2. Үйге тапсырма. Домашнее задание:

Абайдың аудармаларын оқу, бір ұнаған үзіндісін жаттау.

Эссе «Абай аудармаларын оқығаннан кейінгі түйген ойым»

Выучить наизусть понравившееся стихотворение М.Ю.Лермонтова, написать

творческое эссе на тему“Лермонтов и Абай в моем представлении”