С?йлемні? дара ж?не к?рделі м?шелері

Сабақтың тақырыбы: Сөйлемнің дара және күрделі мүшелері

Сабақтың мақсаты: а) Сөйлемнің дара және күрделі мүшелері туралы

толық теориялық мәлімет беріп, түсіндіріп кету.

ә) Бағбан тобын топтастыру арқылы сөйлемнің дара

және күрделі мүшелерін бір-бірінен оңай ажырата

білуге дағдыландыру, дамыту.

б) Жеке дара оқушылардың сөйлемнің дара және күрделі

мүшелерін орынды қолданып, сөйлем құрап, ойын

толық жеткізе білуге тәрбиелеу.

Көрнекіліктер: карточкалар, суретттер, сызба нұсқа.

Сабақта қолданылатын әдіс-тәсілдер: түсіндіру, сұрақ-жауап, практикалық әдіс

Сабақтың түрі: Жаңа сабақ

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі.

Оқушылардың сабаққа дайындығын

тексеру, қадағалау.

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру

167- жаттығу. 1. Аққулар шалқар көлге қонды

2. Оқушылар атақты жазушымен кездесті.

3. Жиналыс кең залда өтті.

4. Алатау өте алыстан көрінді.

1. Сөйлем мүшелерін ата

2. Бастауыш дегеніміз не? Мысал келтір.

3. Баяндауыш дегеніміз не? Мысал келтір.

4. Тұрлаусыз мүшелер дегеніміз не? Мысал келтір.

ІІІ. Жаңа сабақты түсіндіру.

Сөйлем мүшесі дара сөзден де, күрделі сөзден де жасала береді. Жеке сөзден жасалған сөйлем мүшесін сөйлемнің дара мүшесі дейміз. Екі не одан да көп жасалған сөйлем мүшесін сөйлемнің күрделі мүшесі дейміз.

Балаларды топтастырып топқа ат қою. Топ аты : Бағбан тобы

168-жаттығу

Он екі (күрделі сан есім), он бес (күрделі сан есім), жазып отыр (күрделі етістік), сөйлеп тұр (күрделі етістік).

169- жаттығу

1. Қысқы демалыс аяқталып келеді. 2. Өзенге мұз қата бастады. 3. Күн қақап тұр. 4. Үйдің іргесінде күшік күншуақтап жатыр. 5. Қаланың үстінде бір тікұшақ айналып ұшып жүр.

ІV. Сергіту сәті. Жұмбақ шештіру

170-жаттығу. Ауызша

171-жаттығу

1. Біздің мекткепте тоғыз жүз оқушы бар. 2. Залға төрт жүз орындық қойылған.

3. Көкем биыл отыз тоғыз жаста. 4. Қалада жиырма жеті мың адам тұрады.

5. Кітапханада он сегіз мың кітап бар.

V. «Ұшқыр қиял» ойыны (екі билет ретінде карточка)

172- жаттығу.

1. Болат екеуі қырманға барды. 2. Марат Сапарұлы жақсы оқиды. 3. Сәуле шай құя бастады. 4. Жолаушылар жүріп кетті. 5. Мен ініме сары ала доп сыйладым. 6. Ол тәртіпті болған соң жақсы оқиды. 7. Қар күні бойы жауды. 8. Бүгін кешке театрға барамыз.

VІ. Жаңа сабақты бекіту.

Карточкалар: № 1 Сөйлемнің дара мүшесі дегеніміз не? Мысал келтір.

№ 2 Сөйлемнің күрделі мүшесі дегеніміз не? Мысал келтір

№ 3 Күз мезгілі бейнеленген суретке қарап, сөйлем құра.

Сөйлем ішінен дара, күрделі мүшелерді ата.

№4 Қыс мезгілі бейнеленген суретке қарап, сөйлем құра.

Сөйлем ішінен дара, күрделі мүшелерді ата.

VІІ. Қорыту. Венн диаграммасы

VІІІ. Бағалау

ІХ. Үйге тапсырма: 176-жаттығу

Сабаққа талдау

Сабақтың тақырыбы: Сөйлемнің дара және күрделі мүшелері

Сабақтың мақсаты: а) Сөйлемнің дара және күрделі мүшелері туралы

толық теориялық мәлімет беріп, түсіндіріп кету.

ә) Бағбан тобын топтастыру арқылы сөйлемнің дара

және күрделі мүшелерін бір-бірінен оңай ажырата

білуге дағдыландыру, дамыту.

б) Жеке дара оқушылардың сөйлемнің дара және күрделі

мүшелерін орынды қолданып, сөйлем құрап, ойын

толық жеткізе білуге тәрбиелеу.

Сабақтың барысы: І Ұйымдастыру кезеңі

Оқушылардың сабаққа дайындығын

тексеру, қадағалау.

ІІ Үй тапсырмасын тексеру

Өткен тақырыпты пысықтап, еске түсіріп сұрақтарға жауап беру арқылы ұйымдасқан «Бағбан» тобы алмаларды орындаған тапсырмаларының, сұрақтарға жауап берулерінің көбіне байланысты жинап отырды.

ІІІ Жаңа сабақты түсіндіру

Толық теориялық мәліметтер беріп, түсіндіріп мысалдар келтіріп кеттім. Оқушылар жаңа тақырыпты қаншалықты игергендерін, түсінгендерін жаттығу жұмыстарын жүргізу барысында көрсетілді , алмалар үйлестіріліп отырды.

ІV Сергіту сәті Жұмбақ шештіру

Жұмбақтың шешуін таптырып, жұмбақта сөйлемнің дара және күрделі мүшелері бар ма соларды тапты.

Ауызша, жазбаша жаттығу жұмыстары жүргізілді. Оқушылар өлеңді мәнерлеп оқып, өлең ішінен сөйлемнің дара және күрделі мүшелерін атап өтті

Тақтаға жаттығу жұмыстары орындалды.

V «Ұшқыр қиял» ойыны

Бұл ойында екі билет ретінде каточкалар берілді. Олар бірнеше минутта суретке қарап бір шұмақ өлең шығарып, сипаттау әңгіме жазып, соның ішінен сөйлемнің дара және күрделі мүшелерін тауып берді.

Дәптерге жаттығу жұмысы орындалды.

VІ Жаңа сабақты бекіту

Карточкалар үлестіріліп, балалар берілген тапсырмаларды орындады

VІІ Қорыту.

Венн диграммасы арқылы жаңа сабақты қорытып кету

VІІІ Бағалау

Қай оқушы көп алма жинады соған байланысты бағалап кеттім.

ІХ Үйге тапсырма 176- жаттығу

Сабақтың тақырыбы: Тәкәппарлық пен кісілік

Сабақтың мақсаты: а) Оқушылардың бойына адамгершілік, кісілік асыл

қасиеттерін еге отырып, оларды жақсы адам болуға

үйрету.

ә) «Жаманнан жирен, жақсыдан үйрен» деген халық

нақылынан үлгі алып, үлгілі де әдепті болуға

дағдыландыру.

б) Арамдық, зұлымдық секілді жаман әдеттерден аулақ

болуға тәрбиелеу.

Сабақта қолданылатын әдіс-тәсілдер: түсіндіру, баяндау.

Көрнекілігі: плакатта жазылған тақырып аты, Б. Момышұлының сөзі жазылған плакат.

Сабақтың барысы:

Мұғалім: Мұғалімдер мен оқушылар, бүгін сіздер «Тәкәппарлық пен кісілік» тақырыбында өтетін сынып сағатына келіп отырсыздар. Сынып сағатының негізгі мақсаты- оқушыларды «Жаманнан жиреніп, жақсыдан үйренуге » шақыру, бойларына адамгершілік нұрын себу. Өмірде жақсылық пен жамандықтың қатар келетінін түсіндіре отырып, оларды жақсылыққа үйрету, болашақ ел иегері екендігін ұғындыру. Міне, осыған орай сынып сағатымызда «кісілік» оған кереғар «тәкәппарлық» ұғымы біздің бүгінгі өзекті тақырыбымыз болып отыр. Өмірде бір-біріне қарама-қарсы заңдылықтар бар. Олар зұлымдық пен ізгілік, адамдық пен арамдық, жақсылық пен жамандық, тәкәппарлық пен кісілік. Бұл философиялық заңдылық. Таразының бір басында бірі тұрса, екінші басында келесісі тұрмақ. Тәкәппарлық – адам бойындағы ең жаман да жеркенішті қасиеттердің бірі. Ондай адам өзін басқалардан жоғары ұстайды, ешкімді менсінбейді. Тек өзінікі ғана дұрыс деп ойлайтын тайыз ойлы адам, бірақ ондай адам өмірде ұзаққа бармайды. Ал, кісілік ұғымы - өте терең ұғым. Оның мән-мағынасы кең ауқымды. Ол адамгершілігі мол, үлкен-кішіні аялай білетін , ақыл-ойы терең, мол парасатты, өмірдің жақсысы мен жаманын көзі көріп ұғына білетін адам. Кішіліктің өзі кісілікке жатады.

Сынып оқушыларының пікірлері айтылады.

1-оқушы: Кісілік- адам бойындағы жақсы қасиет деп білемін, үлкенді сыйлау, құрметтеу, қастерлеу,сәлем беру, олардан тәлім алу- біздің парызымыз. Мен өзім үлкеннің қолына су құюдан бастап, бата алу, төрден орын беру, кездескен жерде сәлем беруді кісілік деп білемін. Халық «Кең болсаң, кем болмайсың» деген. Мен кісілікті алға қоямын. Ал тәкәппарлықты жаным қаламайды.

2-оқушы: Менің ойымша адам бойындағы күш-қуатын, білімі мен өнерін халық игілігіне жұмсаса, туған жерін өркендетуге арнаса- сол кісілік. Кісіліктің ең биік шыңы отансүйгіштік деп білемін. Тәкәппарлық туралы сөз қозғағым да келмейді, мен тәкәппар жандармен дос емеспін.

3-оқушы: Кісілік, үміт – меніңше бір ұғыім. Б. Момышұлы «Үміт өрге тартады, үмітсіз көрге тартады, үмітін жоғалтқан жан – ешқашан үміттеніп көрмеген жан » деген. Кісілігі мол адам болашақтан да мол үміті болмақ. Өмір- қозғалыс. Тәкәппар адам ешқашан да сол қозғалысқа ілесе алмақ емес. Тәкәппарлықпен өмір сүру, өмір емес -өлім.

1- оқушы: Кісілік-адалдық, білімді, салмақты, жеті рет өлшеп, бір рет кесетін, барлығын ақылмен шешетін нағыз адам. Мен кісілікті адалдықпен ұштастырамын. Тәкәппарлық- өркөкіректік. Тәкәппар адам құнсыз, ол өз қасиетін, өз өмірін өзі жоятын жан.

2-оқушы: Кісілік шындық ұғымына пара-пар келеді деп ойлаймын. И.С. Тургенев «Шындық-ауа, онсыз дем алуға болмайды » десе, Ғ. Мұстафин «Шындық шырағы дауыл соқса да өшпейді» деген. Кісілікті шындық ұғымымен байланыстыруым сондықтан. Тәкәппарлық адамның өзіне шексіз разы болы деп білемін. Ги де Мопссан «Өзіне шексіз риза болу - ақымақтық» деген, ендеше, тәкәппарлық-ақымақтық, яғни ақылсыздық

3- оқушы: Кісілік- «Достық», кісілік- «Адалдық», кісілік- «Ізгілік», әлемдегі бар жақсылық. Кісілік кілті- «Адамның өзін-өзі тәрбиелеуі». Тәкәппарлық-адамның өзін-өзі асқақтатуы. Ондай адам өзге түгіл өзін де сыйлаудан қалатын адам.

Мұғалім: Олай болса, оқушылар сіздердің айтқан ой-пікірлеріңізді жинақтай отырып, тақтаға кісілік пен тәкәппарлық ассоциациясын құрайық:

Оқушылар жұмысы қорытындыланған соң әдебиетші, тарихшы мұғалімдер өз пікірлерін ортаға салады.

Қорытынды

Мұғалім: Міне, оқушылар! Бүгінгі сынып сағатымызды С. Торайғыровтың

«Жақсылық көрсем өзімен,

Жамандық көрсем өзінен,

Тағдыр қылды деулерді

Шығарамын сөзімнен.» деген асыл сөздерімен аяқтағым келеді. «Кісілік» деген асыл қасиет әрқашан бойларыңызда болсын! Өмір- толқын. Сол толқында «кісілік» сендерді кеме болып өрге сүйресін. Ал, тәкәппарлық , жамандық, өркөкіректік жоламасын! Өмірге артқан әр қадамдарың тек жақсылық пен кісіліктен тұрсын! «Адам болар адамның кісіменен ісі бар

Адам болмас баланың кісіменен несі бар » деген халық нақылы өмір қағидаларың болсын, ата-баба батасы әрқашан қолға ұстар туларың боп желбіресін!

Тест

Қазақ тілі

1. Дара етістікті тап:

А) көріп қалды Ә) сырғанай жөнелді Б) келді

2.Болымсыз етістік жаса:

А) керіл........ Ә) бол...... Б) сыз...........

3.Жіктеулі есімдіктердің жақтарын қой:

А)дайындадым (...... жақ) Ә) билеп жүр (...... жақ) Б) қатысасың (...... жақ)

4.Етістіктердің сұрақтарының тұсына жақтарын дұрыс қой:

А) не істедім? (...... жақ) Ә) не істеп отыр (...... жақ) Б)не істейсің? (...... жақ)

5. Туынды сын есімді белгіле:

А) ақ Ә) дәмді Б) үлкен

6. Күрделі сын есімді белгіле:

А) қызыл Ә) жанарлы Б) ақ дидарлы

7. Есептік сан есім:

А) жүз Ә) алтыншы Б) мыңыншы

8. Есімдіктер қатарын тап:

А) таңертең Ә) барлық, бұл Б) үшін, туралы

9. Есімдіктің септелуінің дұрыс ретін белгіле.

А) ол Ә) одан Б) оны

оның оған онымен

оған онда оған

10. Үстеу сөздерді түрлеріне қарай сызба арқылы қос:

А) қазір мекен Ә) үнемі мезгіл Б) төмен сын-қимыл

11. Шылаулар тобын белгіле

А) ау Ә) туралы Б) барма

шіркін дейін маған

жә пен бүгін

12. Артық сөзді анықта:

А) бөрік Ә) сәукеле Б) қалам

13. Сөздердің түбірін ажырат:

А) байлық Ә) білім Б) қағаздар

14. Қате жазылған сөз:

А) қобышшы Ә) көгершін Б) түйе

15. Сөйлем құрастыр:

16. Мәтіннің түрін анықта:

Шалқар- үлкен, мөлдір сулы, балықты көл. Оның айналасы тасты, орманды тау. Жан-жағын жасыл желек көмкерген, табиғаты әсем.

А) әңгімелесу Ә) сипаттау Б) талқылау

17. Қысқарған сөздер жаз:

А) ҚР; Ә) ..............; Б) .................;

18. Жұрнақты сөзді тап:

А) ақылды Ә) кітап Б) табиғат

19. Тұлаусыз мүше:

А) бастауыш Ә) баяндауыш Б) анықтауыш

20. Тиянақты ойды білдіретін тілдің бөлшегін қалай атаймыз?

А) сөз Ә) сөйлем Б) сөз тіркесі

Қазақ тілінен мекткеп ішілік олимпиадаға арналған тест сұрақтары

4 сынып

1. Сөйлемнің қайсысы дұрыс?

А) Мен оқыдым сабақ; Ә) Мен сабақ оқыдым; Б) Оқыдым сабақ мен.

1. Дауысты дыбысты тап.

А) и, н, ә, ө, ұ, е, қ; Ә) а, ү, ө, ы, и; Б) а, п, т, ж, и, о.

3. Мына сөйлем қай сызбаға сәйкес келеді?

Суық қыс келді

А) Ә) Б)

4. Мына мақалды аяқтаңдар.

Оқу білім бұлағы,...

А) елдің сәні- білім; Ә) тамаша сауық; Б) білім-өнер шырағы.

5. Зат есім қандай сұрақтарға жауап береді?

А) не істеді? не істейсің? Ә) қандай? қай? Б) кім? не?

6. Көп нүктенің орнына керекті сан есімді жазыңдар.

Ер .... рет өледі

Қорқақ .... рет өледі.

А) бір, бесінші; Ә) бір, мың; Б) бір, көп.

7. Көп нүктенің орнына тиісті әріпті жазыңдар.

Кеш болды, бөлме іші қара...ғы.

А) н; Ә) ң; Б) нң.

8. Шы, ші жұрнақтарымен туынды сөз жасаңдар.

А) жыр, күй; Ә) тау, сән; Б) көңіл, тәрбие.

9. Дұрыс жазылған сөзді табыңдар:

А) тақия; Ә) тақиа; Б) тақыа.

10. Түбір сөзге қосымша тап:

А) кітапхана; Ә) саяхат.

11. Айтылуы, естілуі, мазмұны әр түрлі, мағыналары жақын сөздер қалай аталады?

А) көп мағыналы сөздер; Ә) мәндес сөздер; Б) қарсы мәндес сөздер.

12. «Қалың-жұқа» сөздері қандай сөздерге жатады?

А) қарсы мәндес сөздер; Ә) мәндес сөздер; Б) көп мағыналы сөздер.

13. Сын есім нені білдіреді?

А) заттың атын білдіреді; Ә) заттың іс-әрекетін білдіреді; Б) заттың сынын.

14. Сан есімдер .... болып бөлінеді.

А) реттік, есептік; Ә) сапалы, затты; Б) болымды, болымсыз.

15. Көп нүктенің орнына тиісті қыстырма сөзін жазыңдар?

...... адамның атының да сүйкімді болуы зор бақыт па деймін.

А) ұзақ; Ә) сірә; Б) үшін.

16. Болымды етістікті тап:

А) бармады; Ә) айтты; Б) үндемеді.

17. Құрмалас сөйлемді анықта.

А) Самал жел соқты;

Ә) Көктемде күн жылынып, жер көгере бастады;

Б) Самат мектепке келді.

18. Дара сөзді анықта:

А) қып-қызыл; Ә) ақ ала; Б) елші.

19. Күрделі сан есімді анықта:

А) мың; Ә) миллион; Б) екі жүз отыз

20. Сөйлем айтылуына қарай қандай топқа бөлінетінін анықта:

А) жай, күрделі; Ә) хабарлы, сұраулы, лепті; Б) құрмалас

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

Қарағайлы ауылы

№5 орта мектебі

Тақырыбы:

Өткізген: Шайхапас У

2009-2010 оқу жылы

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

№5 Қарағайлы орта мектебі

Тақырыбы:

Өткізген: Шайхапас У

2010 оқу жылы