Сабақтың мақсаты: 1. Қазақтың бас билері туралы білімдерін
толықтырып, шешендік сөздер туралы білімдерін
нығайту.
2. Тіл мәдениетіне, халық қазынасын сақтай білуге,
адамгершілікке, шыншылдыққа, елжандылыққа
тәрбиелеу.
3. Шешендік сөздерді бойларына сіңіре отырып,
көркем сөйлеуге дағдыландыру, ойлау
қабілеттерін дамыту.
Сабақтың түрі: қайталау
Әдіс-тәсілдер: топпен жұмыс, сұрақ - жауап,
топтастыру, баяндау, тест
Көрнекіліктер: Төле би, Әйтеке би, Қазыбек би
суреттері, билерге арналған ескерткіш
суреті.
Сабақтың барысы.
І Ұйымдастыру кезеңі . Оқушылармен сәлемдесу.
Топқа бөлу.
ІІ Мақсат қою кезеңі.
Мақсатты айқындау.
ІІІ Өткенді қайталау.
Ақылмен ойлап білген сөз -
Бойыңа жұқпас сырғанар.
Ынталы жүрек сезген сөз –
Бар тамырды қуалар.
Абай Құнанбаев
Халқымыздың даналығының үлгісі шешендік сөздер – ғасырлар бойы халық сынынан екшеліп өткен құнды мұра. Қазақ халқы аталы сөзді, шешендікті аса жоғары бағалаған халық. Небір бітімсіз дау –жанжалдың шешімін екі-ақ ауыз сөзбен айтып тындыру, ойлы да озбыр, отты сөздерді суырып салып айту – қазақ тарихында көп болған. Ұлттық шешендік өнері сонау сақ, ғұн туындыларынан , Орхон ескерткішінен, бер жағында орта ғасырдағы түрлі жазба ескерткіштерінен басталады. Ендеше, «Ойлан, тап!» бөліміне кезек берейік. (Торкөздерге би –шешендерді өмір сүрген ғасырын тауып орналастыру керек.)
Ғасыр
Би -шешендер
ХІІ-ХІІІ
Майқы би, Аяз би
ХІV-ХV
Асан қайғы, Жиренше шешен
ХV-ХVІІІ
Шалкиіз, Бұқар жыраулар т.б.
ХVІІІ
Төле би,Қазыбек би, Әйтеке би, Шортанбай, Дулат,Мұрат т.б.
ХVІІІ-ХІХ
Хан-сұлтандарға қарсы шыққандар:Байдалы би,Тіленші би,
Шалқар шешен.
Бек-болыстарға қарсы шыққандар:
Сырым Датұлы, Досбол шешен.
Топтастыру.
Шешенге қойылатын талаптар
Шыншыл болу
Қабілетінің мол болуы
Білімді болуы
Аңғарымпаз болуы
Шешеннің жинақылығы
Ойының ұшқырлығы
Би
Елші, мәмлегер
Заңгер
Психолог
Ақын
Шешен
Саясаткер,қоғам қайраткері, халықтың көкейіндегіні айтқан әділет сақшысы
Тәрбиеші, ойшыл, ғалым
Шешендік сөздің жанрлық түрлері
Шешендік арнау
Шешендік толғау
Шешендік дау
Төле би, ер Қазыбек, тілді Әйтеке,
Асқар тау Қазығұрттай білімді еді.
Бірі- күн, бірі туған айдай болып,
Аманға сәйкесімен келіп еді.
Тәуке хан
Халқымыздың кемеңгер билерінің шешендік сөз үлгілерінен мысалдар айтып жарысу
1. Төле бидің Қарлығаш би атануына байланысты
болған аңыз.
2. Төле биді Әнет бабаның сынауы жайлы аңыз.
3. Төле бидің төрелігі туралы аңыз.
5. Қасқакөл дауы
6. Жұмбақтап келісу аңызы
7. Он жұмбақтың шешуі
8. Төле бидің Қарабек батырға арнаған төрелік сөзі