Шал а?ын (Тілеуке ??леке?лы) ?мірі, шы?армашылы?ы

Пәні:Қазақ әдебиеті

Сынып: 9класс

Кабинет: мультиедиа

Сабақтың тақырыбы:

Шал ақын (Тілеуке Құлекеұлы) өмірі, шығармашылығы.

Сабақтың мақсаты:

1 .Шал ақын (Тілеуке Құлекеұлы) шығармаларының тақырыптық-идеялық өзектілігін тану, білу.

Ақынның жырларын оқу,мазмұнын түсіну, ақын поэзиясының құндылығын үғыну.

2. Оқушылардың шығармашылықпен жұмыс жасауына ықпал  ету, сөз байлығын арттыру, ізденімпаздыққа бағыттау

3. Ақынның өлең, толғауларынан мысалдар келтіре отырып, адамгершілікке, бірлікке, татулыққа тәрбиелеу. Елін  сүюге, қорғауға шақыру

Күтілетін нәтиже:

1. Шал ақын (Тілеуке Құлекеұлы) шығармаларының тақырыптық-идеялық өзектілігін таниды .

2. Ақынның жырларын оқиды,,мазмұнын түсінеді, ақын поэзиясының құндылығын үғынады.

3. Ақын жайында қосымша материалдарды жинақтайды, талдайды, қорытынды жасайды.

Негізгі идеялар:

Оқушылар Шал ақын (Тілеуке Құлекеұлы) өмірі және шығармашылығымен таныса отырып, адамгершілік құнды қасиет екенін ұғынады, ізденімпаздық қасиеттері қалыптасады, шығармашылық белсенділіктері шыңдалады, өнерді қастерлей білуге дағдыланады.

Уақыт

мин

Тапсырмалар

Мұғалімнің іс-әрекеті

Оқушының іс-әрекеті

Бағалау

Ресурстар

3

Ұйымдастыру кезеңі

«Шаттық шеңбері»

Оқушылармен сәлемдесу, түгелдеу.

Сәлемдесу.

Қима қағаздарын таратамын. Қима қағаз ішіндегі сөздер арқылы «Алғырлар», «Білімділер», «Зерттеушілер» деп топқа бөлемін.

Қима қағаздарға жазылған сөздер арқылы 3 топқа бөлінеді.

Қол шапалақтау арқылы мадақтау

Қағаз қиындылары

5

Үй тапсырмасын тексеру

«Зымыран сұрақтар»

Шығармашылық сәт

«Бұқарша толғанамын»

(өлеңді аяқтау )

Бұқар жыраудың өмірі мен шығармашылығын «Зымыран сұрақтар» арқылы үй тапсырмасын пысықтаймын

Жаманмен жолдас болсаңыз,

Көрінгенге күлкі етер.

.......................................... ,

...................................... .

«Зымыран сұрақтарға» жауап беру арқылы үй тапсырмасын пысықтайды.

Оқушылар өлең жолдарын аяқтайды

Мадақтау, формативті бағалау

Қолпаштау арқылы

слайдтар

слайд

3

Тұсаукесер

Ой шақыру

«Ән-жұмбақ» М.Беспаевтің «Шал ақынның термесін» тыңдатамын. Әнге қатысты сұрақтар қоямын.

Ән-жұмбақты тыңдап, әнді орындаушыны тауып, орындалған шығарманың терме екенін табады.

формативті бағалау

үнтаспа

2

Жаңа сабақ

Жаңа сабақтың бойтұмары:

«Шежірелі қартың болса,

Қағазға жазған хатың деген,

Қарттың өзі кітапқа жақын»- деп, жырлаған Шал ақын туралы (Тілеуке Құлекеұлы) туралы өтеміз, оның өмірімен, шығармашылығымен, «Ата-ананың қадірі», «Бұл дүниенің мысалы» өлеңдерімен танысамыз.

. «Ата-ананың қадірі», «Бұл дүниенің мысалы» өлеңдерін үнтаспадан тыңдатамын.

«Ата-ананың қадірі», «Бұл дүниенің мысалы» өлеңдерін мұқият тыңдап,өлең мазмұнына көңіл бөледі.

формативті бағалау

үнтаспа

маркер, плакат

10

Мағынаны тану. «

Қосымша мәлімет

Шал ақын (Тілеуке Құлекеұлы) 1748 жылы Көкшетау өңірінде дүниеге келеді. Болашақ ақынның әкесі Құлеке батыр Абылай ханның жақын серігі, өз тұсындағы беделді рубасыларлдың бірі болады.

1755-60 жылдар шамасында Құлеке батырдың ауылы батысқа қарай көшіп, Есіл өзенінің бойына қоныс аударады және сонда біржолата тұрақтайды. Ақынның ес білгеннен соңғы ғұмыры осы төңіректе – қазіргі Солтүстік Қазақстан облысы, Сергеев ауданынның шетінде өтеді. Бала Тілеуке 15 жасында-атақ даңқы шығып, Шал (өткір, ұшқыр) ақын аталады да, өнер жолына түседі. Шебер ақын, соған орай қырсыз шаруа болған Шал өмірінінң екінші жарымында кедейлікке ұрынады. Қартайып, ауру жеңген соңғы күндерінің өзінде өнерінен танбаған ақын, 1819 жылы жазғы жайлауда қайтыс болады. Сүйегі қазір Сергеевка селосының жанындағы Аютас деген төбенің түбіне жерленеді. Анасы – атақты Төле бидің қызы. Баласы болмай келіп, қартайыңқыраған шағында Шал ақын Мәлібай, Мәлике деген екі перзент көріпті. Мәлібайдан қазір ұрпақ жоқ. Мәликені қалың Қыпшақ ішінде Нұрым деген кісіге ұзатқан екен, Нұрымнан Айтбай, Айтбайдан Наушабай, Наушабайдан белгілі ақын Нұржан Наушабаев туған..

Шал ақын өлеңдері тақырыбы жағынан өте кең. Қазақ аулының алуан түрлі тіршілігі, тұрмысына қатысты жайлар, адамгершілік мәселелері – оның өлеңдерінің басты нысаны.

Шал ақынның толғаулары:

«Пасыл да пасыл, пасылман», «Арғымақ ат кімде жоқ», «Саясы жоқ бәйтерек».

Сонымен қатар ол айтыстарға да қатысқан:

«Шал ақынның қызбен айтысы», «Бәйбіше мен Шал ақынның айтысы», «Шал ақын мен жігіттің айтысы», т.б.

Шал ақынның өлеңдері:

«Өлеңге тоқтамайды Шал дегенің», «Қыздар туралы», «Күлен шешенге», «Бақ көшсе ақылыңа қарамайды», «Жігіт туралы», «Әйел туралы», «Кедейлік туралы», «Баспайға», т.б.

. 1.Шал ақын (Тілеуке Құлекеұлы) өмірі мен шығармашылығы.

2.Ақынның тұңғыш өлеңінің шығу тарихы

3. Неліктен суырып салма ақын атанған?

4.Ата- ананың қадірі» өлеңінің идеялық мазмұнын ашып,талдау жасаңдар.

5. Адам үшін өмірдегі ең қымбат құндылықтардың қадірі мен қасиетін қалай түсінесіңдер?

6. Шал ақын –өз заманының беделді адамы.

формативті бағалау

Интербелсенді тақта

2

Сергіту сәті

Ж.Айжанованың орындауында «Терме қоямын.

«Термені тыңдайды ,қосылып айтады .

Мадақтау

формативті бағалау

Интербелсенді тақта, үнтаспа

10

Қызығушылықты ояту

Джигсо әдісі арқылы оқушылар топпен жұмыс жасайды. Оқулықтан Шал ақын туралы мәліметтерді, хрестоматиядан өлеңдерін әр топқа бөліп беремін.

. 1-топ. Шал ақынның өмірі, суырып салма ақындылығы, толғауларының тәлімдік мәні.

2-топ Ақын шығармашылығындағы асыл қасиеттер. «Ата-ананың қадірі» өлеңі.

3-топ Ақын толғауларындағы

философиялық таным және бейнелілік. «Бұл дүниенің мысалы» өлеңі

Мадақтау, формативті бағалау.

Компьютер, интер.тақтасы

оқулық

4

Шығармашылық жұмыс

1.Жырласа жүрек, жырласын! (Шал ақынға арнау)

2Оқушы көзімен... (шағын талдау)

а) Кедейлік пен байлыққа ақынның көзқарасы

ә) Шал ақын жақсы адам, жаман адам ұғымдарын өлеңдерінде қалай көрсеткен

Шығармашылықпен жұмыс жасайды

- арнау жазады, талдайды

мадақтау

оқулық

3

Жеке оқушылармен жұмыс

Ақынның шығармаларынан үзінділер оқытамын.

Ақынның шығармаларынан үзінділер оқиды

формативті бағалау

оқулық

1

Бекіту сұрақтары

Сұрақтар арқылы сабақты бекіту

1.Шал ақын қай жылы , қай жерде дүниеге келген?

2.Шал ақынның өмір жолы қысқаша тоқтал.

3.Шал ақын өлеңдерінің тақырыбы қандай?

4.Шал ақынның қандай толғаулары бар?

5.Шал ақынның «Бұл дүниенің мысалы» өлеңінің мағынасы

6.Шал ақынның «Ата-анаың қадірі» өлеңінің мағынасы

Қорытынды сұрақтарға жауап береді

қолпаштау

Қосымша материалдар

1

Бағалау

Бағалау критерийлері бойынша оқушы білімін бағалау

Топ басшылары бағалау парақшаларын толтырып, қорытынды баға шығарады.

формативті бағалау

Бағалау парақшасы

Үйге тапсырма

1.Шал ақынның шығармаларында көтерілген тақырыптар мен мәселелер туралы баяндау

2.Шал ақынның шығармаларындағы нақыл сөздерді жаттау

Үй тапсырмасын күнделіктеріне жазып алады.

формативті бағалау

1

Рефлексия

Сабақ бойынша ойыңды білдір.«Бүгінгі сабақтан...»

1.Қандай жаңа білім алдың?

2.Алған біліміңді қолдана аласың ба?

3.Саған қиындық тудырған түсініктер

Кері байланыс парақшасын толтырады.

формативті бағалау

Кері байланыс парақшалары