Ш?мшіні? ту?ан жері

Саба?ты? ма?саты:

Білімділік: Мемлекеттік тілді ме?герту

ар?ылы с?йлеу тілін дамыту,

с?здік ?орын молайту, жа?а та?ырыпты

бас?а п?ндермен байланыстыра отырып

ж?ргізу(?н саба?ымен), м?тіндегі негізгі

ойды аны?тау.

Дамытушылы?: Хал?ымызды? м?расы

мен ?нерін о?ушы бойына сі?іре отырып,

о?ушыларды? бойында ту?ан музыка

?уеніне деген с?йіспеншілік сезімдеріні?

?алыптасуына ы?пал ету.

Т?рбиелік: ?аза? ?н-к?йіні? сырын тере?

т?сіну білуге т?рбиелеу.

Саба?ты? барысы:

?йымдастыру кезе?і: ?Р ?н?ранын айтамыз.

Ш?мші, Ш?мші, Ш?мшісі?,

Т?йке емес, алшысы?.

Аты? кетті алты Алаш?а,

Жа?а ?уенге жаршысы?.

Са?а жігіт серкесі-

Жау?азын г?л ертесі.

Алпыс жас?а толыпты,

К?ллі ?аза? еркесі, -деген с?здерді сазгерді? інісі Амангелді Т?рма?анбет арна?ан екен.

??рметті о?ушылар, б?гінгі саба?ымызды біз ?н?раннан бекер баста?ан жо?пыз, себебі б?гінгі саба?ымызды? та?ырыбы: «Ш?мшіні? ту?ан жері». Ма?саты: мемлекеттік тілді ме?герту ар?ылы с?йлеу тілін дамыту, с?здік ?орын молайту, жа?а та?ырыпты бас?а п?ндермен байланыстыра отырып ж?ргізу(?н саба?ымен), м?тіндегі негізгі ойды аны?тау.

Жа?а та?ырыпты т?сіндіру.

Ш?мші ?алдая?ов (1930-1992) – ?аза?станны? халы? артисі, ?н жанрында аты шы??ан ?йгілі сазгер 1930 жылы ?ызыл??м ??іріндегі Арыс ?зеніні? жа?асында д?ниеге келген. ?кесі ?напия(?алдая?- же?гелері жорта ?ой?ан есімі) он сауса?ынан ?нер там?ан ?ста, зергер бол?анымен ?ншілік ?уестігі жо? еді. Сазгерді? анасы Са?ыжамал- ата?ты Ш?ді т?ре а?ынны? інісі Б??арбайды? ?ызы.

Ш?мші талантыны? таби?аты бізге ?иянда?ы ж?мба? с?уледей алыс, киісті киімдей жа?ын. Алысты?ы - ?неріні? жауап?а жендірмес ?ымтаулы ??пиясы. Жа?ынды?ы- тылсымды? ??діретіні? ш??ыласына шарпыл?ан м?лдірлігіні? момынды?ы, ж?пар лепті ыр?а?тарыны? тамашалы?ы.

Арысты? сыла? сылдырын даласыны? даналы?ына ?штастыру?а, рухани бірлік де?гейіне жеткізуге соншалы?ты жо?ары болды. ?неріні? ба?ын аш?ан н?рсе- м?н-ма?ынасы ойлы, пішім кесімі келіскен ?йлесімді ?лшемдер. Аяулы а?ада таби?и ке?істікті сезіну мен игеру т?йсігі басым болды. Туындыларымен белгілі бір орта?а немесе ?ткінші с?лулы??а, жала? жасампазды??а, ?аса? ?а?ида?а емес, адамзатты? м?дениетке ?ызмет етуді м?рат т?тты.

Ш?мші а?а шы?армасыны? басты ерекшелігі- оны? шынайы, басынан ая?ына дейін халы?ты? негізде болуы. Одан кейінгі ?асиеті -сол заман талабына сай ?ндеріні? ?лтты? сипатта?ы т?рбиелік р?ліні? жо?ары болуында еді.

Ш?кенні? ?ндері ешуа?ытта біреуді? к??ілін аулайтын, немесе еріккенні? ермегі ?шін ?ызмет ат?ар?ан жо?. Сан т?рлі та?ырыптарды ?амты?ан ?ндері т?гелдей адам к?з?арасын, санасын т?рбиелеуге ?ызмет етеді. Тамылжы?ан т?тті лирикалы ?ндері тек жала? махаббатты ?ана емес, тылсым ?семдікке, сезім тектілігіне, жан парасатына жетелейді.

Ойна?ы ?зіл ?ндері сырлы назымен ой сезімі?ді сипай отырып, ?семдік пен ідептілікке, ?демілікке, жан тазалы?ына жол ашады.

Ш?мші ?алдая?ов ?ндеріні? ?мірше?дігі ту?ан хал?ыны? ?лтты? ?асиетін тере? к?рсетіп, ?з Отанын, ту?ан хал?ын шексіз с?йе білуінде.

Еліне деген шексіз махаббаты ?шін, хал?ыны? ой-арманын жырлап, е?бектеген баладан е?кейген к?ріге дейін б?ріне б?кіл ??мырын, ж?дыры?тай ж?регін со??ы т?йірге дейін езіп беріп кеткен Ш?мші ?алдая?ов сол е?бектеріне ешуа?ытта а?ы с?рама?ан. Оны? ?лкен ?лылы?ы да осы еді. Шы?армашылы?та?ы тектілігі, ?нердегі тазалы?ы, ?мірдегі білімділігі, сезім тере?дігі- оны? даналы?ы деп айту?а болады.

«?аза? вальсіні? королі» деп атан?ан Ш?мшіні? ?ндері: «А? ма?дайлым»,»А? с???арым», «?айы?та», «А? бантик», «Арыс жа?асында», «?нім сен еді?», «Кешікпей келем деп е?», «?айдасы?», «Сыр с?луы», «Сы?ан серенадасы», т.б.

Жа?а м?тінді о?у, талдау. «Ш?мшіні? ту?ан жері»

«Кіндік там?ан жер» деген с?з, мені?ше, ?аза?тан бас?а еш халы?та жо?. Сонды?тан да мен ?з хикаямды Ш?уілдерден бастайын,- деп бастаушы еді ??гімесін Ш?мші.

Ш?уілдірді? шын аты- Отырар. Арабтар Отырарды б?рын «Фараб» деп атапты. Бізді? жыл санауымыздан б?рын?ы v ?асырда б?кіл Шы?ысты жаулап ал?ан парсы патшасы Куруш (Кир) осы жерден ?ткен. Са?тарды? ?йел патшасы Томирис парсыларды елсіз, сусыз ??м ішіне алдап кіргізіп, бір шай?аста –а? жайратса керек. Кирді? басын шауып алады. Томирис оны ?ан толтыр?ан тері ?ап?а с??гітіп: «Са?ан керегі ?ан еді, ал іш, іш!»- деген. Б?кіл Шы?ысты жаулап ал?ан та?ы бір ?олбасшы – А?са? Темір ?ндістан?а барар жолында осы Отырыр т?біне жетіп, жан тапсырыпты. Отырарда ?лы бабамыз о?ыды. Отырарда ?лы бабамыз ?л-Фараби туылды.

Б?л ша?арда ?аза? музыкасыны? атасы ?ор?ыт бабамыз о?ыды. Сонсын м?нда б?кіл ?аза? хал?ы таны?ан Ш?мші ?алдая?ов туылды, - дейтін Ш?мші ?з ?алжы?ына сыл?-сыл? к?ліп.

М?тінге ?оыйлатын с?ра?тар: 1. Ш?уілдір б?рын ?алай атал?ан?

2. Отырарды кім жаулап алма?шы бол?ан?

3. Томирис кир патшасын ?алай женген?

4. Отырар ?андай ата?ты адамдарды? ту?ан жері?

«?нім сен еді?!» ?ніне талдау жасау. С?зін жаз?ан:

?.Т. Молда?алиев.

??рбым, жан ??рбым, бала кезімнен

Ба?ыт к?ріп ем ?ара к?зі?нен.

Кетті? ?шып, м??гі ?мытты?

Жібін ?зді? ?ой н?зік ?мітті?.

?нім сен еді? кешке салатын

Содан жас жаным ляззат табатын.

Шамын бас?а ?йді? жа?ты?, аяулым

Сендей ба?ытты ?айдан табамын?

Ба?тар г?лдеді бізді? ?ырда?ы

Жа?быр жауды да, к?ктем жырлады.

?ткен к?ндерден б?гін жо? белгі,

Т?рып ?асы?да к?рдім к?ктемді.

Та?ы келді ?ой ??стар ?н салып,

Т?рмын оларды жал?ыз ?арсы алып.

Сенсіз атты та?, сенсіз ба?ытты к?н,

М??гі ?мытты? мені шатты?ым.

?ойылатын с?ра?тар: 1. Б?л ?н жолдарынан нені т?сінді?іздер?

2. Та?ырыбы ?андай?

Ш?мші а?а туралы еске алу.
Грамматикалы? тапсырма: Келесі с?здерге сатылай комплекстік талдау жасау:
Ш?мші а?а?а арнау.
Саба?ты ?орыту: 1.Ш?мші ?алдая?ов деген кім?

2. ?ай жерде д?ниеге келді?

3. Шы?армашылы?ыны? ерекшелігі неде?

О?ушыларды ба?алау.
?йге тапсырма беру: Ш. ?алдая?ов туралы мазм?ндау; 1- беттегі 1.2.- жатты?у

Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?

Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.

Быстро и объективно проверять знания учащихся.

Сделать изучение нового материала максимально понятным.

Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.

Наладить дисциплину на своих уроках.

Получить возможность работать творчески.

=> ПОЛУЧИТЬ СУПЕРСПОСОБНОСТИ УЧИТЕЛЯ <=

Просмотр содержимого документа
«Ш?мшіні? ту?ан жері »

Ғ. Әбдірахманұлы атындағы Қима орта мектебі

Өткізген: Омарова Ә.Б.

2009-2010 оқу жылы

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: Мемлекеттік тілді меңгерту

арқылы сөйлеу тілін дамыту,

сөздік қорын молайту, жаңа тақырыпты

басқа пәндермен байланыстыра отырып

жүргізу(ән сабағымен), мәтіндегі негізгі

ойды анықтау.

Дамытушылық: Халқымыздың мұрасы

мен өнерін оқушы бойына сіңіре отырып,

оқушылардың бойында туған музыка

әуеніне деген сүйіспеншілік сезімдерінің

қалыптасуына ықпал ету.

Тәрбиелік: Қазақ ән-күйінің сырын терең

түсіну білуге тәрбиелеу.

Сабақтың барысы:

Ұйымдастыру кезеңі: ҚР әнұранын айтамыз.

Шәмші, Шәмші, Шәмшісің,

Тәйке емес, алшысың.

Атың кетті алты Алашқа,

Жаңа әуенге жаршысың.

Сақа жігіт серкесі-

Жауқазын гүл ертесі.

Алпыс жасқа толыпты,

Күллі қазақ еркесі, -деген сөздерді сазгердің інісі Амангелді Тұрмағанбет арнаған екен.

Құрметті оқушылар, бүгінгі сабағымызды біз әнұраннан бекер бастаған жоқпыз, себебі бүгінгі сабағымыздың тақырыбы: «Шәмшінің туған жері». Мақсаты: мемлекеттік тілді меңгерту арқылы сөйлеу тілін дамыту, сөздік қорын молайту, жаңа тақырыпты басқа пәндермен байланыстыра отырып жүргізу(ән сабағымен), мәтіндегі негізгі ойды анықтау.

Жаңа тақырыпты түсіндіру.

Шәмші Қалдаяқов (1930-1992) – Қазақстанның халық артисі, ән жанрында аты шыққан әйгілі сазгер 1930 жылы Қызылқұм өңіріндегі Арыс өзенінің жағасында дүниеге келген. Әкесі Әнапия(Қалдаяқ- жеңгелері жорта қойған есімі) он саусағынан өнер тамған ұста, зергер болғанымен әншілік әуестігі жоқ еді. Сазгердің анасы Сақыжамал- атақты Шәді төре ақынның інісі Бұқарбайдың қызы.

Шәмші талантының табиғаты бізге қияндағы жұмбақ сәуледей алыс, киісті киімдей жақын. Алыстығы - өнерінің жауапқа жендірмес қымтаулы құпиясы. Жақындығы- тылсымдық құдіретінің шұғыласына шарпылған мөлдірлігінің момындығы, жұпар лепті ырғақтарының тамашалығы.

Арыстың сылаң сылдырын даласының даналығына ұштастыруға, рухани бірлік деңгейіне жеткізуге соншалықты жоғары болды. Өнерінің бағын ашқан нәрсе- мән-мағынасы ойлы, пішім кесімі келіскен үйлесімді өлшемдер. Аяулы ағада табиғи кеңістікті сезіну мен игеру түйсігі басым болды. Туындыларымен белгілі бір ортаға немесе өткінші сұлулыққа, жалаң жасампаздыққа, қасаң қағидаға емес, адамзаттық мәдениетке қызмет етуді мұрат тұтты.

Шәмші аға шығармасының басты ерекшелігі- оның шынайы, басынан аяғына дейін халықтық негізде болуы. Одан кейінгі қасиеті -сол заман талабына сай әндерінің ұлттық сипаттағы тәрбиелік рөлінің жоғары болуында еді.

Шәкеннің әндері ешуақытта біреудің көңілін аулайтын, немесе еріккеннің ермегі үшін қызмет атқарған жоқ. Сан түрлі тақырыптарды қамтыған әндері түгелдей адам көзқарасын, санасын тәрбиелеуге қызмет етеді. Тамылжыған тәтті лирикалы әндері тек жалаң махаббатты ғана емес, тылсым әсемдікке, сезім тектілігіне, жан парасатына жетелейді.

Ойнақы әзіл әндері сырлы назымен ой сезіміңді сипай отырып, әсемдік пен ідептілікке, әдемілікке, жан тазалығына жол ашады.

Шәмші Қалдаяқов әндерінің өміршеңдігі туған халқының ұлттық қасиетін терең көрсетіп, өз Отанын , туған халқын шексіз сүйе білуінде.

Еліне деген шексіз махаббаты үшін, халқының ой-арманын жырлап, еңбектеген баладан еңкейген кәріге дейін бәріне бүкіл ғұмырын, жұдырықтай жүрегін соңғы түйірге дейін езіп беріп кеткен Шәмші Қалдаяқов сол еңбектеріне ешуақытта ақы сұрамаған. Оның үлкен ұлылығы да осы еді. Шығармашылықтағы тектілігі, өнердегі тазалығы, өмірдегі білімділігі, сезім тереңдігі- оның даналығы деп айтуға болады.

«Қазақ вальсінің королі» деп атанған Шәмшінің әндері: «Ақ маңдайлым»,»Ақ сұңқарым», «Қайықта», «Ақ бантик», «Арыс жағасында», «Әнім сен едің», «Кешікпей келем деп ең», «Қайдасың», «Сыр сұлуы», «Сыған серенадасы», т.б.

Жаңа мәтінді оқу, талдау. «Шәмшінің туған жері»

«Кіндік тамған жер» деген сөз , меніңше, қазақтан басқа еш халықта жоқ. Сондықтан да мен өз хикаямды Шәуілдерден бастайын ,- деп бастаушы еді әңгімесін Шәмші.

Шәуілдірдің шын аты- Отырар. Арабтар Отырарды бұрын «Фараб» деп атапты. Біздің жыл санауымыздан бұрынғы v ғасырда бүкіл Шығысты жаулап алған парсы патшасы Куруш (Кир) осы жерден өткен. Сақтардың әйел патшасы Томирис парсыларды елсіз, сусыз құм ішіне алдап кіргізіп, бір шайқаста –ақ жайратса керек. Кирдің басын шауып алады. Томирис оны қан толтырған тері қапқа сүңгітіп: «Саған керегі қан еді, ал іш, іш!»- деген. Бүкіл Шығысты жаулап алған тағы бір қолбасшы – Ақсақ Темір Үндістанға барар жолында осы Отырыр түбіне жетіп, жан тапсырыпты. Отырарда ұлы бабамыз оқыды. Отырарда ұлы бабамыз әл-Фараби туылды.

Бұл шаһарда қазақ музыкасының атасы Қорқыт бабамыз оқыды. Сонсын мұнда бүкіл қазақ халқы таныған Шәмші Қалдаяқов туылды, - дейтін Шәмші өз қалжыңына сылқ-сылқ күліп.

Мәтінге қоыйлатын сұрақтар: 1. Шәуілдір бұрын қалай аталған?

2. Отырарды кім жаулап алмақшы болған?

3. Томирис кир патшасын қалай женген?

4. Отырар қандай атақты адамдардың туған жері?