Біз саба?тас ??рмалас с?йлемді ?тіп жатырмыз, саба?тас ??рмалас с?йлем деген не? Кім айтады?
Жауабы: ??рамында?ы жай с?йлемдерді? ал?аш?ысыны? баяндауышы тияна?сыз болып, екінші с?йлемге ба?ына байланысады.
Мысалы: ?атты жел т?рып, алмалар жерге т?гіліп ?алды.
Саба?тас ??рмалас с?йлемні? т?рлері:
Саба?тас ??рмалас с?йлемдер ма?ынасына ?арай мынадай т?рлерге б?лінеді:
- Мезгіл ба?ыны??ылы саба?тас
- Шартты ба?ыны??ылы саба?тас
- ?арсылы?ты ба?ыны??ылы саба?тас
- Себеп ба?ыны??ылы саба?тас
- ?имыл – сын ба?ыны??ылы саба?тас
- Ма?сат ба?ыны??ылы саба?тас
О?улы?пен ж?мыс. О?ушылар?а м?тінді о?ытамын.
Осы м?тіндегі мына с?йлемдерді саба?тас ??рмалас с?йлемге айналдырайы?. Міне, ет сататын жа??а келдік. ?ш – т?рт келі сиырды? етін, бес келі ?ойды? етін алды?, та?ы да ?азы, ш?жы? сатып алды?.
Міне, ет сататын д?кенге келген кезде, ?ш – т?рт келі сиырды? етін, бес келі ?ойды? етін алды?, та?ы да ?азы, ш?жы? сатып алды?.
Осы м?тінге ?андай с?ра? ?ойылады?
Я?ни, ?ашан? Деген с?ра? ?ойылады. Ет сататын д?кенге бар?ан кезде. Іс ?рекетті? ?ашан, ?ай кезде бол?анын білдіреді.
Ендеше б?гін біз мезгіл ба?ыны??ылы саба?тасты ?теміз.
Мына с?йлемдерді толы?тыры?дар:
?о?ырау со?ыл?ан кезде,..
Ас?ар ?йге кірген со?,..
Са?ат сегіз бол?анда,..
Балалар д?птерлері?ді ашып, б?гінгі к?нді жазы?дар.Осы с?йлемдерді д?птерлері?е жазып алы?дар.
Сонымен мезгіл ба?ыны??ылы саба?тас дегеніміз не екен? Кім айтады?
Жай с?йлемдерді? біріншісінде айтыл?ан іс екіншісінде айтыл?ан істі? мезгілін білдіретін ??рмаласты? т?рін мезгіл ба?ыны??ылы саба?тас деп атайды. С?ра?тары: ?ашан? ?ашан?а дейін? ?ашаннан бері? ?ашан?а шейін?
Жа?а саба?ты бекіту:
Мына с?йлемдерге с?ра?тар ?ойып, мезгіл ба?ыны??ылы саба?тас екенін ааны?та?дар.
Азы? – т?лік алатын кезде, анам екеуміз д?кенге барамыз.
Жа?а д?кен ашыл?алы, азы?- т?лік арзандады.
Біраз отыр?ан со?, д?кенші келді.
Саба?ты ?орыту:
Балалар сендермен «Азы? – т?лік сатып алу » ойыны ар?ылы, б?гінгі саба?ымызды ?орытайы?. Б?л ойында, азы? – т?ліктерді сендер білімге сатып аласы?дар. ?р суретті? артында?ы тапсырмалар мен с?ра?тар?а жауап берулері? керек. Тек д?рыс жауап бол?ан жа?дайда, сендер сол заттарды аласы?дар.
Дамытушылық:Өтілген тақырыпқа байланысты ауызекі сөйлесу қабілетін дамыту. Құрмалас сөйлемдердің түрлерін ажырата білу, сұрақ арқылы сабақтастың түрлерін анықтауға дағдыландыру.
Тәрбиелік: Әдептілікке, мәдениеттілікке, салауатты өмір сальтына тәрбиелеу.
Сабақтың түрі:Жаңа сабақ
Қолданылатын әдіс – тләсілдер: Түсіндіру, сұрақ - жауап, талдау.
Қолданылатын көрнекііктер: Ақпараттық технология, слайдтар.
Төртінші слайд: Мәтіннен сөздік жұмыс. Азық – түліктердің суреттері.
Жаңа сабақ:
Біз сабақтас құрмалас сөйлемді өтіп жатырмыз, сабақтас құрмалас сөйлем деген не? Кім айтады?
Жауабы: Құрамындағы жай сөйлемдердің алғашқысының баяндауышы тиянақсыз болып, екінші сөйлемге бағына байланысады.
Мысалы: Қатты жел тұрып, алмалар жерге төгіліп қалды.
Сабақтас құрмалас сөйлемнің түрлері:
Сабақтас құрмалас сөйлемдер мағынасына қарай мынадай түрлерге бөлінеді:
---- Мезгіл бағыныңқылы сабақтас
---- Шартты бағыныңқылы сабақтас
---- Қарсылықты бағыныңқылы сабақтас
---- Себеп бағыныңқылы сабақтас
---- Қимыл – сын бағыныңқылы сабақтас
---- Мақсат бағыныңқылы сабақтас
Оқулықпен жұмыс. Оқушыларға мәтінді оқытамын.
Осы мәтіндегі мына сөйлемдерді сабақтас құрмалас сөйлемге айналдырайық. Міне, ет сататын жаққа келдік. Үш – төрт келі сиырдың етін, бес келі қойдың етін алдық, тағы да қазы, шұжық сатып алдық.
Міне, ет сататын дүкенге келген кезде, үш – төрт келі сиырдың етін, бес келі қойдың етін алдық, тағы да қазы, шұжық сатып алдық.
Осы мәтінге қандай сұрақ қойылады?
Яғни, қашан? Деген сұрақ қойылады. Ет сататын дүкенге барған кезде. Іс әрекеттің қашан, қай кезде болғанын білдіреді.
Ендеше бүгін біз мезгіл бағыныңқылы сабақтасты өтеміз.
Мына сөйлемдерді толықтырыңдар:
Қоңырау соғылған кезде, .....
Асқар үйге кірген соң, .....
Сағат сегіз болғанда, .....
Балалар дәптерлеріңді ашып, бүгінгі күнді жазыңдар.Осы сөйлемдерді дәптерлеріңе жазып алыңдар.
Сонымен мезгіл бағыныңқылы сабақтас дегеніміз не екен? Кім айтады?
Жай сөйлемдердің біріншісінде айтылған іс екіншісінде айтылған істің мезгілін білдіретін құрмаластың түрін мезгіл бағыныңқылы сабақтас деп атайды. Сұрақтары: Қашан? Қашанға дейін? Қашаннан бері? Қашанға шейін?
Жаңа сабақты бекіту:
Мына сөйлемдерге сұрақтар қойып, мезгіл бағыныңқылы сабақтас екенін аанықтаңдар.
Азық – түлік алатын кезде, анам екеуміз дүкенге барамыз.
Жаңа дүкен ашылғалы, азық- түлік арзандады.
Біраз отырған соң, дүкенші келді.
Сабақты қорыту:
Балалар сендермен «Азық – түлік сатып алу » ойыны арқылы, бүгінгі сабағымызды қорытайық. Бұл ойында, азық – түліктерді сендер білімге сатып аласыңдар. Әр суреттің артындағы тапсырмалар мен сұрақтарға жауап берулерің керек. Тек дұрыс жауап болған жағдайда, сендер сол заттарды аласыңдар.
Қандай дүкендер болады?
Қазақтың ұлттық тағамдарын ата.
1000 теңгеге нелер аласың?
Тіс пастасы, су сабынды қандай дүкеннен аласың?
Дәптер, ұштағыш, қаламды қай дүкеннен аласың?
Мына сөйлемді аяқта: Ол мектепке барған соң, .....
Мақалды толықтыр. Ас атасы - .....
Күнделікті қажетті азық – түліктерді ата.
Мезгіл бағыныңқылы сабақтастың сұрақтарын ата.
Сен дүкеннен не сатып алғанды жақсы көресің?
Оқушылардың білімін бағалау.
Үйге тапсырма беру: Мезгіл бағыныңқылы сабақтастың ережесін, сұрақтарын және де жаңа сөздерді жаттау.
Осымен бүгінгі сабағымыз аяқталды. Сауболыңдар балалар! Назар қойып тыңдағандарыңызға көп рахмет!
№ 7 орта мектеп
Ашық сабақ.
Сабақтыңтақырыбы:
«Азық – түлік сатып алу.» Мезгіл бағыныңқылы сабақтас.