Создайте Ваш сайт учителя Курсы ПК и ППК Видеоуроки Олимпиады Вебинары для учителей
Саба?ты? та?ырыбы: Батырлар жыры. «?обыланды батыр» жыры
Саба?ты? ма?саты:
а) білімділік: о?ушылар?а батырлар жыры, оларды? ?зге жырлардан
айырмашылы?ы, "?обыланды батыр" жыры жайлы толы? т?рде т?сінік беру..
?) дамытушылы?: ой - ?рісін, ойлау белсенділігін, с?йлеу шебер-лігі, тіл м?дениетін дамыту, шы?армашылы??а баулу.
б) т?рбиелік: о?ушыларды елін, жерін, Отанын ?адірлей білуге,
адамгершілікке, е?бекс?йгіштікке, тэрбиелеу.
Саба?ты? т?рі: ?алыпты саба?
Саба?ты? ?дісі: т?сіндіру, суреттеу, салыстыру, э?гімелеу, с?ра?-жауап, бекіту, ?орытындылау, ба?алау, с?здікпен ж?_мыс.
Саба?ты? к?рнекілігі: к?ркем эдебиеттер, б?ктеме, бейнелі суреттер, реферат.
Саба?ты? формалары: жеке баламен, топпен, сынып ?жымымен ж?мыс ж?ргізу.
Саба?ты? типтері: кіріспе, ?йымдастыру кезе?і, жа?а саба?ты т?сіндіру, бекіту, ?орытындылау.
Саба?ты? барысы:
а) ?йымдастыру кезе?і.
а) О?ушылармен сэлемдесу.
э) Кезекші мэлімдемесі.
б) Журнал бойынша т?гелдеу.
?) ?й тапсырмасын с?_рау. 1 С?з ??діреті жайлы с?раймын.
б) Жа?а саба?ты т?сіндіру.
Батырлар жыры - к?лемі жа?ынан да, мазм?н-мэні жа?ынан да ?аза? фольклорында ау?ымды орын алатын аса к?рікті жанрларды? бірі.
Батырлар жырыны? басты та?ырыбы - ерлік, батырлы?, елді сырт?ы жаулардан ?ор?ау. Елді, жерді с?ю, Отан ?ор?ау м?селесі - кай жырды? болмасын алтын ар?ауы. Онда ел басынан ?ткен елеулі о?и?алар на?ты бейнеленбегенмен де, тарихи кезе?дерді? табы ай?ын бай?алып отырады. Елді? эрідегі ескілігін жыр?а ?осатын к?не эпостарда («??ламерген», «Жоямерген», «Дотан батыр», «??бы??л», т. б.) тарихи о?и?алар тым к?мескі тартып, киял-?ажайыпты? сипат басым болса, одан беріректе ту?ан ?а?армандык эпостарда («Алпамыс», «?обыланды», «Ер Тар?ын», «Едіге», «?амбар», т. б.) тарихи о?и?алар сілемі на?тыра? к?рініс береді. Ал аты мэлім тарихи т?л?аларды (Абылай, ?абанбай, Б?генбай, Кенесары, Наурызбай, А?ыбай, Есет, Жан?ожа, т. б.) жыр?а ?осатын шы?армаларда тарихи деректілік тіптен басым. Я?ни батырлар жыры - елді? азатты?ка ?мтылган к?рес жолыны? ерлік шежіресі. Халы?ты? елге ?ор?ан бол?ан айбынды адал ?лдарына созден со??ан ескерткіші.
Батырлар жыры елді? сан ?асырлы? тарихын, ерлік дэст?рін, кезе?дік о?игалар?а деген халы? ба?асын, алдан к?ткен ?міті мен а?сар-м?ратын к?ркем жина?тап бейнелейді. Ол тарихты? сал?ар кешінде жиі ?айталанатын со?ыстар мен шай?астарды? жылнамасы емес, ел есінде ерекше ?алган елеулі о?и?аларды жина?тай бейнелейтін к?ркем туынды. Халы?ты? оны ерекше ?астерлеп, с?йсіне жырлап, ?рпа?тан ?рпа?ка м?ра етуіні? та?ы бір сыры онда?ы отаншылдык идеяны? ерекше ас?а?ты?ында. Халы?ты? арман-м??ыны? ?немі алды??ы ксзекте т?ратынды?ында.
Батырлар жырын фольклорды? бас?а эпикалы? жанрларынан ?згешелейтін ?зіне т?н белгілері бар.
Е? алдымен оны? басты ка?арманы - батыр. Батырлар жырыны? барлы?ында ол эдеттен тыс жа?дайда д?ниеге келеді. Бір балага зар бол?ан ата-анасы оны тэ?іріден тілеп
алады. ?айыптан ту?ан ол жастайынан алып к?шті? иесі жэне тез ер жетеді. Ал?ашкы ерлігін ?зіне жар та?дау сапарында к?рсетеді. Оны? жары да ?зіне сай ер мінезді, а?ыл-парасатка бай, сезімтал, айнымас жолдас болып келеді. Жырда батырмен ажырамастай бірлікте сипатталатын бейнені? бірі — оны? аты. «Ат — ерді? ?анаты» деген на?ыл?а берік халы? жырларында ат -батырдьщ е? жа?ын серігі. Батырды? аты жырда ерекше ?сірелене суреттеледі. Ол «алты ай жорытса арымайтын» жауга мінетін т?лпар ?ана емес, ?ысыл?ан жерде батыр?а ес ?осатын а?ыл иесі болып к?рінеді. Сол сия?ты батырлар жырында "?обыланды сонда с?йлейді, сейлегенде б?й дейді», «?орамса??а ?ол салды, бір сал?анда мол салды» деген сия?ты т?ра?ты кайталаулар болады.
Батырлар жырыны? сюжеттік желісі батырды? балалы? ша?ынан басталып, т?рлі жоры?тарын, ерлік істерін баяндайтын ?ызгылы?ты о?и?алар?а ??рылады. Оларды? жаумен шай?асы аса тартысты, жау батырлары кейде оны? ?зінен де кайратты болып келеді. Біра? азатты?, эділдік жолында?ы батыр к?ресі эр?ашан же?іспен ая?талады. Жыр а?ымымен келетін батырлы? эпостарды? тілі аса к?ркем, айшы?ты шектен тыс кішірейтіп суреттейтін эсірелеулер мол. Батырлар жырын жыршылар сазды ма?аммен апталап жырлайтын бол?ан. ?аза? батырлар жырыны? ішінде «Алпамыс», «?обыланды» сия?ты жеке жырлармен ?оса, «?ырымньщ ?ыры? батыры» сия?ты батыр ?рпа?тарын бірінен-бірін туындата жырлайтын циклді жырлар да бар. М?ндай жырларды жыраулар к?нді-к?нге, та?ды-та??а ?рып жырлайтыи бол?ан, ондай жырларды? ?лемдік ?лгісі -?ыр?ыз хал?ыны? «Манас» эпосы. Оны манасшылар айлар бойына тынбай жырла?ан. Халы? арасында батырлар жырын айтуды ?нер т?т?ан талантты адамдар к?п бол?ан. Оларды «жыршы» деп атап халы? ерекше ??рметтеген. Б?гінгі сендер с?йсіне о?ып ж?рген батырлар жырыны? н?хкалары Марабай, М?рын Се?гірбай?лы, Майк?т Сандыбай?лы, С?лтан??л Аккожаев, ?бдірайым Байт?рсынов, Рахмет М?з?ожаев сия?ты жыршылардан жазылып алынган ?астерлі м?ралар.
Батырлар жырыны? ?згешелігі, композициялы? ??рылысы жайлы э?гемелеп бол?аннан кейін ?осымша с?ра?тар ?оямын.
1. Ертегілер мен батырлар жырларын салыстыры?дар, ?андай
айырмашылы?тар бай?айсы?дар? 2. Батырлар жырында ерлік, батырлы?, ел ?ор?ау мэселесінін, алды??ы кезекте болатынды?ы неліктен деп ойлайсы?дар? 3. Батырлар жырына тэн сипаттар ?андай? 4. Ба-тырлар жырыны? кейіпкеріне айнал?ан ?андай тарихи т?лгаларды білесі?дер? Олар тарихта ?андай ерліктер к?рсеткен?
Міне осы с?ра?тар?а жауап алып бол?ан со?, "?обыланды батыр" жырыны? жалпы мазм?ны жайлы т?сіндіремін.
Саба?ты? ?орытындысы.
а) Саба? со?ында с?ра? ?ою ар?ылы ?орытындылаймын.
?) О?ушыларды? берген жауаптарына ?арай білімдерін ба?алаймын.
б) ?йге тапсырма: "?обыланды батыр" жырын о?ып келу.
* Свидетельство о публикации выдается БЕСПЛАТНО, СРАЗУ же после добавления Вами Вашей работы на сайт