К?ні: 4/12/15ж Сыныбы: 6 П?ні: ?аза? тілі Саба?ты? та?ырыбы: А. ??нанбаев "Адамны? кейбір кездері ", "?біш туралы"
Саба?ты? ма?саты
1.Білімділік: «Адамны? кейбір кездері»?ле?іні? та?ырыбы мен идеясын ??ындыру
2.Дамытушылы?: м?нерлеп о?у?а да?дыландыру ?ле? ??рылысына талдау?а ?йрету
3.Т?рбиелік: хал?ымызды? м?расын ба?алай білуге т?рбиелеу
Саба?ты? к?рнекілігі: О?улы?, суреттер, кітаптар т.б.
Саба?ты? т?рі: жа?а саба?
Саба?ты? ?діс-т?сілдері: ??гімелеу, ?з бетімен ж?мыс,с?ра?-жауап
Саба?ты? барысы:І. ?йымдастыру кезе?і.
О?ушылармен амандасу Т?гелдеу
Сыныпты? саба??а дайынды?ын тексеру
ІІ. ?й тапсырмасын пысы?тау
Майлы?ожа С?лтан?ожа?лы (1835-1898) «Ілімге толса к?кірек» тол?аулары
ІІІ. Жа?а саба?. ?аза?ты? ?лы а?ыны Абай ??нанбай?лы 1845 жылы 10 тамыз к?ні Семей ??іріні? ?азіргі Абай ауданында?ы Шы??ыстау б?ктерінде д?ниеге келген. Абайды? шын аты Ибра?им. ?жесі еркелетіп «Абай» деп атап кеткен. Абайды? ата-тегі, т?рбиеленіп шы??ан ортасы Тобы?тыны? шынжыр бала?, ш?бар т?с, ау?атты отбасы бол?ан. ?кесі ??нанбай а?а с?лтан, болыс болса, аталары ?скенбай, Ыр?ызбай ата?ты, ?йгілі билер бол?ан. Болаша? а?ын жас кезінен ?ле?, ??гімеге ?уес болып, ?жесі Зере мен анасы ?лжан а?ыз- ??гімелерін барлы? ынтасымен ты?дайтын. Ауыл молдасынан арабша сауат аш?ан Абайды ?кесі он екі жасында Семейге о?у?а жібереді. Абай Ахмет-Ризаны? медресесінде о?ыды. Медреседе араб, парсы тілдерін жа?сы ме?гереді. Шы?ыс а?ындары Низами, Са?ди, Фзули, Хафиз шы?армаларымен танысады. Медреседе о?ып ж?ріп, ?ш ай «Приходская школада» орысша о?иды. Абай ал?аш ?ле?дерін досы К?кпай а?ынны? атымен жарялап ж?рген, 1886 жылдан ?ана бастап ?з атынан шы?ара баста?ан. Абайды? ?ылым?а, ?ле? жазу?а белсене кірісуі 40 жасынан. ?з айналасында?ы рулы?тан, ескіліктен, наданды?тан жирене баста?ан дана а?ын ?з елін ел етуді ойлайта соны? жолын іздейді.«?рбір ?алым хакім есем, ?рбір х?кім ?алым» дейді Абай. Абайды? хакімдігі оны? ?р с?зінен, ?р ?ле?інен білінеді.Абай м?расын шартты т?рде 3 топ?а б?ліп ?арастыру?а болады. 1 ?з жанынан шы?ар?ан т?л ?ле?дері, 2 шісі ?ара с?здері, 3-сі ?зге тілдерден ?сіресе орысшадан аудар?ан шы?армалары. Абай шы?армашылы?ынан орын алатын та?ырыптарыны? бірі – о?у білім іздеу, ?нер ?йрену м?селесі. А?ын ?ылымды ?аза? ж?ртшылы?ын мешеуліктен ??т?ару, ты?ыры?тан жол табу ма?сатында уа?ыздады. Абай ?ылымды рухани дамуды? баспалды?ы деп те ?ара?ан, ?ара??ылы??а жаны к?йген Абай ж?ртты наданды?тан, сауаттсызды?тан ??т?аруды? жолы ?ылым, ?нер деп біледі.
«Адамны? кейбір кездері.» - Абайды? 1886 ж. жаз?ан ?ле?і. ?р?айсысы 4 тарма?ты 7 шума?тан турады. Абайды? с?з ?нері, ?ле?, ?н туралы е? та?даулы лирикалы? туындыларыны? бірі. «?ле? - с?зді? патшасы, с?з сарасы.», «Біреуді? кісісі ?лсе, каралы - ол.», «К??іл к?сы к?й?ылжыр шартарап?а.», «?згеге к??лім тоярсы?.» сия?ты ?ле?дерінде Абай ?ле? мен ?нді, а?ынды?, ?ншілік ?нерді ?те жо?ары ба?алайды. С?з ?неріні? халы?ты? ?мірі, к?нделікті т?рмысымен ты?ыз байланысты екенін танытып, а?ындардан алдына ?лкен ?о?амды? ма?сат ?оюын, ?мір шынды?ын, халы?ты? арман-тілегін, ?уанышын, ?ай?ы-м??ын тере? т?сініп, к??ілге ?онымды, нанымды етіп айта білуді талап етеді. «Адамны? кейбір кездері.» де, міне, осындай а?ын?а ?лкен ?о?амды? міндет артатын шы?арма. Абай поэзиясы, ?ле?ді аса ма?ызды ?нер ретінде ба?алай отырып, а?ынды? шабытты? сыры, ?уат-к?ші жайында тебірене ой тол?айды. А?ын не туралы жазу керек, ?ай т?р?ыдан келіп, ?алай айту?а керек деген м?селені ?оз?айды. Рухтанып, бойына жой?ын жігер к?ш пайда болып, шынайы шабыты келгенде а?ын ?ш?ыр ?иялмен ?мірді? жа?ымды кірінен тазалан?ан жа?ын да к?ре отырып, к?ле?келі жа?тарын, наданды? пен з?лымды?ты сынай, шеней білуін, ?сіресе, ??птайды:
«?ыранша ?арап ?ырым?а,
М?? мен зарды ?ол?а алар.
Кектеніп надан з?лым?а,
Шиыршы? атар, тол?анар.,
?ділет пен а?ыл?а,
Сынатып к?рген-білгенін.,
Ызалы ж?рек, долы ?ол,
Улы сия, ащы тіл Не жазып кетсе, жайы сол,
Жек к?рсе?дер, ?зі? біл.»
Абайды? осы ?ле?індегі а?ын бейнесі, а?ынды? шабытты суреттеуімен А. С. Пушкинні? «А?ын» атты ?ле?індегі а?ынны? шабыттанып, тол?ан?ан с?тін сипаттауы ?ндес келетіні айтылып келеді. Ал, асылында бір та?ырып?а жазыл?ан ?лы а?ындарды? ?ле?дерінде бірлі-жарым ??састы? кездесе беретіні т?сінікті. Кейбір сырттай ??састы?тар, тіпті жекеленген с?здерді? м?ндес келуі, ?рине, тікелей жа?ынды?ты білдірмейді. Бас?а бір шы?арманы? ??нын кеміте алмайды. Осыны толы? ескере отырып, «Адамны? кейбір кездері.» еш?андай да бас?а ?ле? емес, М. Ю. Лермонтовты? «Журналист, читатель и писатель» атты шы?армасымен, сонда?ы жазу шыны? с?зімен сарындас келеді. Орысша текстен ?зінді:
«. бывает время,
Когда забот спадает бремя,
Дни вдохновенного труда, Когда и ум и сердце полны,
И рифмы дружные, как волны,
Журча, одна во след другой
Несутся вольной чередой.
Восходит чудное светило
В душе проснувшейся едва;
На мысли, дышащие силой,
Как жемчуг нижутся слова».
?ле?ні? «Адамны? кейбір кездері.» деп басталатын ал?аш?ы ?ш шума?ы осы келтірілген ?зіндімен ма?ынасы жа?ынан ?бден с?йкес, кейбір с?йлемдері д?лме-д?л келетінін бай?ау ?иын емес. Ал «Сонда а?ын белін буынып» деп басталатын со??ы т?рт шума?ы орысша тексті? «Тогда с отвагою свободной» деп басталатын орыс а?ыны ?ле?іні? кейінгі жа?ымен кей жері с?йкес бол?анымен, к?бінесе ?зінше келеді. Т?гелдей ал?анда Абайды? б?л ?ле?і оны? т?л шы?армасы деп саналуы ?бден орынды. ?йткені, Н?зира д?ст?рімен жарыса жазыл?ан ?ле? деуге лайы?. ?ле? 7-8 буынды шалыс ?й?аспен жазыл?ан. Ал?аш?ы рет 1909 ж. С.Петербургте жары? к?рген «?аза? а?ыны Ибра?им ??нанбай??ылыны? ?ле?і» атты жина?та жариялан?ан. Туынды басылымдарында азда?ан текстол. ?згерістер кездеседі. 1910 жыл?ы М?рсейітті? ?олжазбасында 1-шума?ты? 2- жолы «К??ілден ала? басылса» делінсе, кейінгі басылымдарда 1909 жыл?ы жина? негізінде б?л жол «К??ілде ала? басылса» болып берілген. 1909, 1939 жыл?ы жина?тарда 3-шума?ты? 3-жолы «?уаттан ойдан бас ??рап» болса, ?ал?ан басылымдарда М?рсейітті? 1910 жыл?ы ?олжазбасына с?йкес «?уатты ойдан бас ??рап» т?рінде алын?ан.
Абай ?ле?деріні? к?ркемдік ерекшеліктеріне та?талу
Ызалы ж?рек,долы ?ол
Улы сия, ащы тіл
Деген ?ле? жолдарында эпитет с?здерді? ма?ыналарын ашу
ІV. Cаба?ты ме?герту.
А. ??нанбаев «Адамны? кейбір кездері» ?ле?ді ??рылысына талдау
С?здікпен ж?мыс.
Сідет- міндет
Т?бділ -?згеру
Та?ылым-?лгі
Бенде - адам
V. Саба?ты ?орытындылау. Абай ??нанбаевты? бізге ?алдыр?ан асыл м?ралары, ?ле?деріні? негізгі та?ырыбы.
?аза?ты? ?з баласын т?рбиелей алмайтынын ?ткір сын?а алады. Баланы? ескі к?з?араста?ы ата-анасы оны теріс жол?а ба?ыттап, ж?нсіз мінезге баулитынын айтады. Баланы т?рбиелеуде ерінбеуге, жалы?пай ?стазды? етуге ша?ырады.
А?ырын ж?ріп, аны? бас,
Е?бегі? кетпес дала?а.
?стазды? еткен жалы?пас,
?йретуден бала?а- деп, е? тамаша да, жауапты, абыройлы іс- ?стазды? етіп т?рбиелі де білімді ш?кірт ?алыптастыру ?р ?стазды? ба?ыты деп тапсырады.
VІ.?йге тапсырма. Жаттау
VІІ. Ба?алау
