План-конспект урока на тему "Тхагазитов Зубер "Песнь о Родине""

Темэр: Тхьэгъэзит Зубер « Лъахэ уэрэд».

Мурадхэр:1.Тхьэгъэзит Зубер и творчествэм щыгъуазэ щ1ын;

« Лъахэ уэрэд» усэр егъэджын.

2.Щалъхуа хэкур ф1ыуэ ялъагъуу щытыным еджак1уэ-

хэр хуэущиин; абы иригушхуэу,ар ягъэдахэу щытыным

хущ1эгъэкъун.

3.Хэкум теухуа псалъэжьхэр ягу къегъэгъэк1ыжын.

Къэгъэсэбэпыпхъэр: тхылъ, тетрадь, магнитофон, кассетэ,

сурэтхэр, ИКТ проектор.

Урокым и планыр:

I. Зыхуэзыгъэхьэзыр дакъикъэ:

Сэлам зэхын, гъэт1ысын, урокым и темэмрэ абы щалэжьынухэмрэ

щыгъуазэ щ1ын.

II. Унэ лэжьыгъэр къэпщытэжын ( Брат Хьэбас «Замир»)

• Рассказым щыщ пычыгъуэ идогъэда1уэ, ар зыщыщыр къащ1э.

• Брат Хьэбас и творчествэм к1эщ1у топсэлъыхь.

• Рассказк1э зэджэр къыжа1э.

• «Замир» рассказым щыщ едзыгъуэ гук1э къыжа1эж.

III. Темэщ1эм щыгъуазэ дощ1 ( Т. З. «Лъахэ уэрэд»)

• Доскам щыф1эдза сурэтхэм гу лъыдогъатэ, абы къыщыгъэлъэгъуар ди Къэбэрдей дахэр зэрыарар жыдогъэ1э.

• Хэкум теухуа уэрэд идогъэда1уэ,абык1э «Лъахэ уэрэд» усэм бгъэдыдошэ.

• Тхьэгъэзит Зубер и творчествэм к1эщ1 дыдэу щыгъуазэ дощ1, усэм дакъыхуоджэ, зэпкърыдох.

Усэм хэт художественнэ – изобразительнэ 1эмалхэр (тропхэр) къыщыдогъэгъуэт.

IV. Урокыр егъэбыдыл1эжын:

• Чэзууэрэ еджак1уэ зытхух усэм къыдогъаджэ.

• Усак1уэ, макъамэтх, уэрэдус яц1ыхухэм я гугъу ящ1.

V. Урокыр къызэщ1экъуэжын:

• Урокым и к1уэц1к1э щыгъуазэ зыхуэхъуар, ар зытхар къыжа1э.

• Хэкум теухуа усэ зытха тхак1уэ яц1ыхужхэр кърабжэк1.

• Дызытепсэлъыхьа 1уэхугъуэхэм епхьэл1э хъуну псалъэжьхэркъыжа1э

VI. Оценкэ догъэув, унэ лэжьыгъэ ядот.

Урокым и ек1уэк1ык1эр:

I

Егъ.: Фи махуэ ф1ыуэ!

Едж.: Фи махуэ ф1ыуэ!

Егъ.: Фыт1ыс, урокым фызыхуеину псори тэмэму къэвгъэхьэзыр. Мы урокым нобэ унэ лэжьыгъэр къэтпщытэжынущ, Тхьэгъэзит Зубер и усэ «Лъахэм уэрэд»-м щыгъуазэ зыхуэтщ1ынущ .Хэкум ехьэл1а псалъэжьхэр дигу къэдгъэк1ыжынущ. Иджыпсту зэхэфхыну пычыгъуэр зыщыщыр сыт? Хэт ар зытхар? (Зы еджак1уэм гук1э зэригъэщ1эн хуея 1ыхьэр къыже1эж, псори йода1уэ ).

II

Едж.: Мы дызэдэ1уа пычыгъуэр Брат Хьэбас и «Замир» рассказым щыщщ.

Егъ.: Брат Хьэбас теухуауэ сыт фщ1эр?

Едж.: Ар Къэрэшей-Шэрджэсы и Хьэбэз районым хыхьэ Малэ Зеленчук

Къуажэм 1934 гъэм къыщалъхуащ. 1953 гъэм Черкесск дэт педучилищер къиухащ, 1957 гъэм къыщыщ1эдзауэ «Ленин нур» газетым щолажьэ. Абы итха рассказхэм ящыщщ «Замир» зыф1ищари.

Егъ.: Сыт а рассказыр зытеухуар?

Едж.: Брат Хьэбас и «Замир» рассказыр теухуащ зауэм ц1ыхум насыпыншагъэ къызэрыхуихьым, ер зи лъэужь зауэр къэмыхъун папщ1э, мамырыгъэр гъэбыдэн зэрыхуейм.

Егъ.: Упсэу, тэмэмщ. Иджы, ц1ык1ухэ, къыжыф1эт, сыт рассказк1э зэджэр? Литературэм и сыт хуэдэ жанр зыхыхьэр ар?

Едж.: Рассказыр прозаическэ тхыгъэ л1эужьыгъуэхэм ящыщ зыщ, художественнэ тхыгъэхэм нэхъ ц1ык1ухэм ящыщщ, абы литературнэ л1ыхъужь куэд хэт хабзэкъым. Ар эпическэ-прозаическэ жанрым хохьэ. Рассказым и щапхъэщ Брат Хьэбас и «Замир»-р, Щоджэнц1ык1у Алий и «Хьэжыгъэ пут закъуэ»-р.

Егъ.: Хъарзынэу жэуап къывот. Иджы а рассказым щыщ пычыгъуэ

гук1э зэрызэвгъэщ1ар къэтщ1энщ. Хэт гук1э къызжи1эн? Жы1эт, Беллэ.

Едж.: (рассказым и 1ыхьэ гук1э зэрагъэщ1ар къыжа1э).

Егъ.: Фыпсэу, тэмэму унэ лэжьыгъэр вгъэзэщ1ащ. Мы зи гугъу тщ1ы рассказыр Хэкум нэхъ лъап1э зэрыщымы1эм, ар хъумэн зэрыхуейм теухуащ. Хэкур бийм щыхъумэным папщ1э зи псэ щымысхьахэм яхуейт къэк1уэну щ1эблэр мамыру псэуну. А зауэшхуэ ек1уэк1ам ди лъэпкъым, адыгэхэм щыщ куэд хэтахэщ, куэдми я псэр хуитыныгъэм щ1атащ. Фэ фщ1эуэ п1эрэ ди адыгэ л1ыхъужьхэм я ц1эхэр?

Едж.: Дощ1э. Къардэн Къубатий, Къардэн Бубэ…

Егъ.: Хъарзынэщ. Мис мы сурэтхэми къыщыгъэлъэгъуащ ахэр. Дэ зэи зыщыдгъэгъупщэ хъунукъым ахэр щ1эзэуа, зыщ1эбэна 1уэхур. Сыт щыгъуи мамырыгъэм дырителъхьэу, ди щ1ыналъэм дригушхуэу, едгъэф1ак1уэу, фэ щ1эблэм Хэкум и дахагъэр евгъэф1ак1уэу щытын хуейщ. Уи лъахэр бгъэлъэп1эныр, бгъэлъэгэныр, абы уригушхуэныр щхьэпэщ. Иджыпсту зы уэрэд гуэр федэ1уэну сыхуейщи, щэхуу фыт1ысыт. (уэрэдыр къоуэ).

Егъ.: Сыт зи гугъу ищ1ыр мы уэрэдым?

Едж.: Хэкум, ар зэрыдахэм, зэрылъэщым ирогушхуэ, езыри къэфэну, гуф1эну къыхуреджэ.

Едж.: Мы уэрэдыр жызы1эри, зытхари ирогушхуэ адыгэ Хэкум. Фыщыгъуазэу п1эрэ а уэрэдыр жызы1эм, ар зытхам?Адыгэ уэрэджы1ак1уэхэм щыщу хэт сымэ фц1ыхур?Макъамэтххэри фц1ыхурэ?

Едж.: Уэрэджы1ак1уэ: Тут Заур, Пщыгъуэш Юрэ, Нэхущ Чэрим, Сэкъур Ольгэ, Кърым Иринэ, Зеуш Ауес, Мэремыкъуэ Хъусен…

Макъамэтххэр: Согуэ Данил, Думэн Мурадин, Ли Аслъэн, Мами

Аслъэн…

III

Егъ.: Пэж дыдэщ. Нобэ дэ щыгъуазэ зызыхуэтщ1ыну усэр зытхари и Хэкум ирогушхуэ. Ар Тхьэгъэзит зуберщ. И усэ дызэджэнур «Лъахэ уэрэд» зыф1ищарщ. Зубер Тэрч къалъэ къыщалъхуащ. Школыр къиуха нэужь ди КъБКъУ-м щеджащ. Пасэу тхэн щ1идзащ. И тхыгъэхэр гъащ1эм куууэ епхат, ц1ыху куэдым я гум нэсу щытти ц1эры1уэ хъуащ. И тхыгъэф1хэм ящыщщ «Лъахэ уэрэд» усэр.

(Усэм дакъыхуоджэ).

Егъ.: Нет1э уэрэдк1э зэхэфхащ лъахэм, адыгэ хэкум зэрыригушхуэр.

Иджы къызжеф1эт, хэт сымэт «щалъхуа щ1ыналъэм хуэусэн» мурадыр куэд щ1ауэ зи гум илъыр?

Едж.: Усак1уэм, макъамэтхым, уэрэджы1ак1уэм.

Егъ.: Сыт усак1уэм ищ1ар, и хэкур игъэбжьыф1эн, игъэлъэп1эн папщ1э?

Едж.: Усак1уэм усэ итхащ, а и усэм къыщигъэлъэгъуащ хэкум и теплъэ дахэр.

Егъ.: Хэт къеджэн абы теухуауэ усэм хэт едзыгъуэм?

Едж.: Хилъхьащ усак1уэм а и усэм

Гъуэгу махуэлыншэм къихь насыпыр,

Щхьэмыж бэгъуахэм я 1ущащэр,

Зауэл1ым зауэм щищ1эф л1ыгъэр,

Маипэ розэм и дахагъэр,

Уафэгум ит бгъэм и уардагъыр.

Егъ.: Тэмэмщ. Къызжеф1эт, сыт «гъуэгу махуэлыншэм» къик1ыр?

Едж.: Зы махуэ дэмык1ыу гъуэгу тет жыхуи1эщ, емызэш, щхьэх зымыщ1эщ.

Егъ.: «Маипэ розэм» сыту п1эрэ къригъэк1ыр усак1уэм?

Едж.: Гъатхэ пасэм и дахагъэр жыхуи1эщ, гъатхэм дунейм псэщ1э

къызэрыхыхьэр арщ.

Егъ.: Сыт макъамэтхым теухуауэ жи1эр усак1уэм? Едж.: Игу илът куэд щ1ауи макъамэтхым

Щалъхуа щ1ыналъэм хуэусэн –

Лъэк1ащ гум хыхьэ макъамэф1к1э

Ар лъахэм бзэншэу хуи1уэтэн.

Егъ.: Макъамэтхыр хэт?

Едж.: Макъамэтхыр композиторщ.

Егъ.: Сыт-т1э уэрэджы1ак1уэм ищ1ар, и хэкур игъэлъэп1эн папщ1э?

Едж.: Илът уэрэджы1эм игу куэд щ1ауэ

Щалъхуа щ1ыналъэм хуэхъуэпсэн –

Лъэк1ащ гурыхь щыхъуа уэрэдыр

И лъэпкъым макък1э яхихьэн.

Щигъэзэщ1ащ ар бэм я пащхьэм

Уэрэджы1ак1уэм жьгъыру макък1э,

Хыхьати я гум, а уэрэдыр

Хъуащ ц1ык1уми инми я1урылъ.

Егъ.: Сыт «жьгъыру макъ» жи1эм къик1ыр?

Едж.: Макъ дахэ, ин, гуак1уэ, псоми ягу ирихь.

Егъ.: Ц1ык1ухэ, усэм ик1э сатырит1ым феплъыт:

… Щым я гурылъыр бэм иратри,

А тыгъэр хъуащ лъэпкъ псо гурылъ!

«Псо» жи1эу щхьэ итха? Щхьэ «псэу» жи1эу имытхарэ?

Едж.: Псо – зэу1у, зэгъусэ, куэд жи1эу аращ.

Псэу – «живи» жихуи1эщ.

Егъ.: Художественно-изобразительнэ 1эмалхэм щыщ гуэрхэр хэту п1эрэ?

Едж.: Хэтщ. Къэгъэпсэуныгъэ:

«Лъэк1ащ и лъахэм епсэлъэн», «Щхьэмыж бэгъуахэм я 1ущащэр».

Егъ.: Тэмэмщ. Къыжыф1эт, сыт «Лъахэ уэрэд» усэмк1э усак1уэм жи1эну зыхуеяр?

Едж.: (егъ. дэ1эпыкъуурэ) Усак1уэми, уэрэджы1ак1уэми, макъамэтхми ягъэлъэп1ащ я хэкум и къулеягъыр, и дахагъыр, и гурылъ къабзэр. Абык1э усак1уэм къигъэлъэгъуащ а щым ещхьыркъабзэу дэтхэнэ зы ц1ыхуми щалъхуа и хэкум хуи1э лъагъуныгъэ абрагъуэр. Ар ек1уу къыщыгъэлъэгъуащ усэм и к1эух сатырит1ым. Нэрылъагъущ апхуэдэ мурадыр ц1ыхухэм я насыпым зэрыпыщ1ар.

(Усэм чэзуурэ къыдогъаджэ)

Егъ.: Хэкум теухуа усэ зытхар Зубер и закъуэ, хьэмэрэ нэгъуэщ1 тхак1уэхэми ятхауэ п1эрэ? Хэт и усэхэм фыщыгъуазэ?

Едж.: К1ыщокъуэ Алим «Адыгэ хэку», Бещтокъуэ Хьэбас «Адэжь щ1ыналъэ»…

Егъ.: Пэж дыдэщ. К1ыщокъуэм и усэм макъамэ щ1алъхьэжауэ щы1эщ. Иджы, ц1ык1ухэ, фэ лъахэм щхьэк1э жыф1эну фызыхуейр схуэфтх сочиненэ-миниатюрэу.

(Еджак1уэхэм к1эщ1у Хэкум хуа1э гурылъхэр ятх. Къоджэж).

Егъ.: Тэмэмщ, хуви1э лъагъуныгъэр зыхуэдэри къэтщ1ащ. Псалъэжь зыт1ущ къыжыф1эфыну п1эрэ, ди нобэрей урокым ехьэл1ауэ?

Едж.: «Бланэ щалъху мэк1уэж», «Уи анэр гъэгуф1и уи хэкур гъэдахэ», «Хэкуншэ насыпыншэ»…

Егъ.: Фыпсэу, тэмэмщ. Иджы, ц1ык1ухэ, нобэрей урокым зи гугъу тщ1ахэр къэтпщытэжынщ. Сытым щыгъуазэ дыхуэхъуа? Щ1эуэ сыт къэфщ1а?

Едж.: Тхьэгъэзит Зубет и усэ «Лъахэ уэрэдым» щыгъуазэ дыхуэхъуащ, Хэкум теухуа уэрэд дедэ1уащ, сочиненэ-миниатюрэ ттхащ.

Егъ.: Хъарзынэу длэжьахэр къыжыф1эжащ. Урокым фызэрыхэлэжьыхьа елъытауэ оценкэ фхуэзгъэувынщ. Унэ лэжьыгъэуи фызот а усэм гъэхуауэ фэджэну, дыщыпсэу щ1ыналъэм, Хэкум ехьэл1а сурэт фщ1ыну. Аращи, ц1ык1ухэ, ди урокым иухащ. Узыншэу фыщытхэ!

7