?аза? ?дебиеті 9 - сынып
Саба?ты? та?ырыбы: М. ?теміс?лыны? «Тарланым» ?ле?і
Саба?ты? ма?саты:
Білімділігі: М.?теміс?лыны? жалынды ?ле?дерін м?нерлеп о?ыту, ?ле?ні? мазм?нын,
та?ырыбын ашу, ?ле?дегі к?ркемдеуіш с?здерді табу.
Дамытушылы?: О?ушыларды? тіл байлы?ын арттыру, ?з ойларын еркін жеткізуге,
шы?армашылы?пен ж?мыс жасау?а машы?тандыру.
Т?рбиелік: О?ушыларды Отанс?йгіштікке, елін, жерін с?юге т?рбиелеу
Типі: д?ст?рлі
Т?рі: жа?а білімді ме?герту
?дісі: с?ра? - жауап, баяндау
К?рнекілігі:, слайдтар, о?улы?
П?наралы? байланыс: тарих, ?аза? тілі,
Тех. ??рал - жабды?: интербелсенді та?та
Саба?ты? барысы: І ?йымдастыру б?лімі
Сыныпты 4 топ?а б?лу
Саба?ты? барысы:
2. ?й тапсырмасын с?рау
/?й тапсырмасына шолу жасау:/
1.Д.Бабатай?лыны? «Аяг?з ?айда барасы??» атты ?ле?іні? та?ырыбы ?андай?
2.?ле?ні? т?йіні ?андай?
3.?ле?ге ар?ау бол?ан не жа?дай?
4. Д. Бабатай?лыны? «Аяг?з, ?айда барасы??» атты ?ле?ін жат?а о?у.
?р топтан 3 о?ушы шы?ып «Мені жал?астыр» ?дісімен жаттау айту
I? Жа?а саба?
Ой ?оз?ау ?шін о?ушылар?а ?ойылатын с?ра?:
М.?теміс?лы кім?
М.?теміс?лыны? ?андай шы?армаларын білесі?дер?
М.?теміс?лыны? 200жылды?ы ?ай жылы Юнеско к?лемінде аталып ?тті? /о?ушылардан жауап алынады/
?аза? хал?ыны? бас бостанды?ы ?шін к?рескен кімдерді білеміз?
Т?уелсіздігімізді ?ашан алды??
Олай болса, туып-?скен жерін, ?арыс ?адам жері ?шін басын б?йгіге тіккен М.?теміс?лы батырды? ?мірі мен шы?армашылы?ына «Тарланым» атты ?ле?іне ке?інен то?таламыз.
II.Ой ?оз?ау: О?ушылар?а с?ра?:
1. «Тарланым» с?зіні? ма?ынасын ?алай т?сінеміз?
2. Неліктен М.?теміс?лы ?ле?ін «Тарланым» деп ата?ан?
3. М.?теміс?лыны? ?андай к?йлерін білеміз? / «Ж?мыр ?ылыш», «Нарын» т.б/
О?ушылар?а б?рыннан таныс «Со?ыс»?ле?ін естеріне т?сіру. Махамбет ?мір с?рген д?уірдегі со?ыс картинасын жасау.(?ле?ні? ?анды со?ыс?а арнал?анын, Исатайды? ерлік бейнесін еске т?сіреді)
- М. ?теміс?лыны? ?ле?дерінде даналы? с?здер к?птеп кездеседі. ?ле?деріні? негізгі та?ырыбы ерлік, батырлы?ты жырлайды. Сондай - а?, 1836 - 1839жыл?ы ?лт - азатты? к?терілісіне ?атысты. Оларды уа?ытына ?арай ?ш топ?а б?ліп ?арастыру?а болады. ?ле?дері азаматты?, ел мен жер, азаматты? парызды, рух ?айсарлы?ын жырлайды. Оны? к?птеген ?ле?дері к?теріліс басшысы Исатай?а арналды. Махамбетті? «Тарланым», «Мінкен ер», «Исатай с?зі», «Ей, Махамбет жолдасым!», «Исатай деген а?ам бар», «Есіл ер»,«Тайманны? ?лы - Исатай!», «Исатай с?зі»т. б ?ле?дері бар. Махамбет осынша к?п ?ле?дерін арна?ан Исатай кім? (Исатай туралы м?ліметтермен таныстыру) Осылайша а?а т?тып, ерге тірек, халы??а к?сем сана?ан, ?аза тап?аннан кейін аза т?тып, аруа?ына сыйынып ?ткен адамы – Исатай. Исатай ?азасы Махамбетті ?атты ?ай?ыртты, к??іренте егілтті.
- Исатай батырды? киген киімдеріне, ?ста?ан ?ару - жара?ына назар аударайы?.(дулы?а, сауыт киген, ?ал?ан, сада?, жебе, адырна с?здеріні? ерекшелігін ай айтады) «Тарланым» ?ле?ін ?нтаспадан ты?датамын (о?ушылардан ал?ан ?серін с?рау) «Тарланым» ?ле?ін м?нерлеп о?ыту.
- ?ле?дегі с?з ?олданыстарынан а?ынны? к?йзелісте екенін сеземіз.
?ле?ді тере? талдау ма?сатында о?ушылар?а ?ле?ні? ?н бойында бір ?кініш, ?имасты? бар екендігін ескерте отырып, дауылпаз а?ынны? б?л ?ле?іні? ?андай ?згешелігі бар екендігі с?ралады.(жо?тау сарынында жазыл?анды?ы айтылады. ?аза? ?дебиеті тарихында жо?тау жырлары ерекше орын алатыны с?з болады)
С?здікпен ж?мыс
Кермиы?, кербез - па?, с?лу
Тарлан - 1) биікті мекендейтін еркін ??с; 2) т?лпар.
Керіскедей - дардай, алпамсадай.
Керіске – к?біне ашы? жерде ?мір с?реді, ж?рісі ?те майпаз, с?нді ?оз?алатын, денесі аса ?лкен бауырымен жор?алаушы.(слайд)
Ф?ни - ?мір
Жебе - сада? о?ы
Сусар - а?
Адырна - сада? жебесін тіреп ататын тарамысы
Шандоз - асыл, арда?ты
Академик. З. ?абдолов пікірімен т?йіндеу.
(«…Махамбетті? есімі — ?мірдегі ?асіретті? синонимі, ?нердегі ?асиетті? символы. Махамбет ?ле?і - ?аза? с?зіні? ?айталанбас ??діреті: ?рбір буыны мен буна?ы, тарма?ы мен шума?ы м?ншалы? тап - таза ?ор?асыннан ??йыл?ан ап - ауыр асыл с?з ?аза?тан бас?а жер бетіндегі ешбір елді? ?ле? - жырында жо?, оны? ?зге тілге о?ай аударылмайтыны да сонды?тан.»)
?. ?ле?ді м?нерлеп о?ып, жат?а айт?ызу. Топтармен ж?мыс.
1 топ. А?ынны? ?кініші ?ле?ні? ?ай жолдарынан к?рінеді?
2 топ. Исатайды? сырт бейнесі жырды? ?ай жолдарынан к?рінеді?
3 топ. Исатай бейнесін батырлар жырында?ы Алпамыс бейнесімен салыстыр.
III. Поэзия
IV. ?ле? 32тарма?ты, 10буынды, 3буна?ты, аралас ?й?ас.
Тау-дан/ м?-нар-тып ?ш-?ан/ тар-ла-ным,
б.б б.б а.б б.б б.б т.б б.б б.б а.б б.б
V. Таудан м?нартып ?ш?ан тарланым,
Арыстаным, к?п болды-ау,
Са?ан мені? арманым! /метафора/
??лжадай ащы дауыстым,
??лжадай айбар м?йіздім!
?ырмызыдай ажарлым!
Хиуадай базарлым!
Те?іздей тере? а?ылдым! /те?еу/
??ландай ащы дауыстым,
??лжадай айбар м?йіздім
?ырмызыдай ажарлым!? /аллитерация/
Арыстан еді-ау, Исатай! / ауыспалы ма?ына/
VI. С?здікпен ж?мыс: Кермиы?,кербез-па?,с?лу
Жебе-сада? о?ы
Сусар-а?
Адырна-сада? жебесін тіреп ататын тарамысы
Шандоз- асыл,арда?ты
?ІІІ. Саба?ты ?орытындылау.
?йге тапсырма
1 топ. ?ле?дегі к?ркемдегіш ??ралдарды табу.
2 топ. Исатай туралы ?осымша м?лімет жинау.
3 топ. Шы?армашылы?пен ж?мыс. «Махамбетше жырлаймын»
ІХ. О?ушыларды ба?алау.
