Тема:
Ул ?ле д? ис?н кебек…
Максат:
?. Я?удин турында белешм? бир?, олы ш?хесне? тормыш ??м и?ади с?нгать ылы бел?н ки?р?к таныштыру, н?фис с?з с?нгатен? кызыксыну уяту, ихтирамлы караш т?рбиял??, туган ягыбызны? олы ш?хесл?ре бел?н горурлану.
?и?азлау: слайдлар, газета м?гъл?матлары, фотор?семн?р.
- Безд?н якты х?тер ист?лек калсын.
?. Я?удин
1.
Укытучы.
?ирд? кылган к?рк?м гам?л
Буыннардан буыннарга кала
Шул гам?ле бел?н ?ир кешесе
Тарихларга ?зене? эзен сала.
Слайд-фото.
Укытучы.
- Шундый ш?хесл?р була, аларны югалтуны? зурлыгын тора-бара гына а?лыйсы?. Татарстанны? атказанган артисты, н?фис с?з остасы ?з?л Я?удинга да кагыла бу. Ис?н булса быел а?а 100 яшь булыр иде. Ни кызганыч 1997 елда арабыздан китеп барды.
Ниндидер ачы юксыну бел?н сагынабыз аны.
- ?з?л абый Я?удин 50 елдан артык гомерен с?хн?г? багышлаган олуг ш?хесебез иде, - диде филология ф?нн?ре докторы Фоат Галимуллин ?з чыгышында. – Ул с?зне? т?мен, кадерен белг?н, телебезне ифрат д?р???д? ихтирам итк?н н?фис с?з остасы, татар ?д?биятын пропагандалауга бик зур ?леш кертк?н артистыбыз иде.
Укытучы.
- ?йе, с?йл?м к?в?се ифрат д?р???д? олы булган ш?хес ул - ?з?л Я?удин.
- Без б?ген фотор?семн?р, ист?лекл?р аша аны? бел?н танышырбыз. (С?з укучыларга)
1 укучы.
Халык бел?н шыгрым тулы зал. Барысы да тын калып с?хн?г? т?б?лг?н. ?лег? ул буш. Ул да булмый, ашыгы – ашыга уртача буйлы, м?л?ем й?зле артист уртага чыгып баса ??м с?зг? кереш?.
Слайд (гармундагы фотосы)
Динар(“Кы?гыраулы яшел гармун”) I куплет. музыка.
2 укучы.
Н?фис с?з остасы тамашачыны беренче с?зл?ренн?н ?к ?зен? ?сир итеп, ?зе бел?н канлы сугыш елларына алып кереп кит?, с?йг?нен? хат язып утыручы Фазыл бел?н таныштыра. Ул ?н? с?ламен ?ыр бел?н д?вам ит?. Артист аны кулындагы кы?гыраулы гармуны бел?н ?ырлап та к?рс?т?. (?ыр)
Ал кадыйм т?шл?ре??
Г?л кадыйм т?шл?ре??
Былбыл булып, г?лг? кунып
Кер?се? т?шл?рем?.
?з?л Я?удин ?зен н?фис с?з остасы буларак н?къ мен? фронтовик шагыйребез Ф. К?римне? “Кы?гыраулы яшел гармун” исемле поэмасын укып, яттан с?йл?п танытты. ?з?нчелекле тавышы, с?йл?м алымы с?хн?д? ?з-?зен тотышы, кыскасы, эстрада артистларына хас сыйфатларны? барысын да шуны? аша к?рс?т?г? иреште.
3 укучы.
Я?удин ист?лекл?ренн?н:
- Минем малай чагым; х?терлим, ?ти ??й к?не, ачык т?р?з? янында репетиция ясый. Шагыйрь фронтовик Ф. К?римне? “Кы?гыраулы яшел гармунын” укый. ?тине? й?зенд? энергия, дулкынлану, к?зл?ренд?-очкын, ут сибен? шикелле. Кулында гармун, ул я с?йли, я ?ырлый.
Ал кадыйм т?шл?ре??
Г?л кадыйм т?шл?ре??.
Сокланып, тыныч карыйм мин а?а. ?ти башкаруында моннан да матуррак ?с?р булдымы ик?н? Ул чакта, минемч?, бу ?с?рне беркем д? к?члер?к, матуррак итеп с?йл?м?де.
Слайд (Р. Акчурин)
4 укучы.
- Мин тормышта, с?хн?д? ?з-?земне эзл?? бел?н мавыктым, - ди ?з?л Я?удин.
Укытучы.
- 1908 нче елда Спасс ?язе, Я?а Чаллы авылында д?ньяга килг?н ?з?лг?, с?хн? йолдызы булып калыкканчыга кад?р, шактый борылышлы юл узарга, сик?лт?ле сукмаклар ?т?рг? туры кил?.
5 укучы.
- ?з?л абыйны? ?тисе Б?дретдин (слайд) ятимлект? ?с?, аны агалары гел р?н?етеп тора. Шул чарасызлыктан Б?дретдин К?ек авылындагы ишан м?др?с?сен? барып урнаша. ? ишан А. Алишны? бабасы була. ?леге кешене? ярд?ме ??м м?рх?м?тле м?н?с?б?те Б?дретдинне заманасына к?р? а?-белемле ит? ??м ул х?лф? булып ?итеш?. Б?дретдин Я?а Чаллыга кайтып бер ел укыта. ?мма К?ек халкы аны ?зл?рен? чакырып ала. Б?дретдин х?лф? унд?рт ел биред? ш?кертл?р укыта.
6 укучы.
Б?дретдин х?лф? гаил?сенд? туган ?з?л яшьт?н кызыксынучан, уен-к?лкег?, белемг? к?п белерг? хирыс була. Мен? шушы изге ниятен тормышка ашыру ?чен 1926 елда, туган нигезен калдырып, татар телен гам?лг? ашыру курсларына укырга дип чыгып кит?.
7 укучы.
-Минем яшем ?итм?де, курсларга алмадылар, - ди ?з?л Я?удин.
8 укучы.
Спасска кайтып, ?идееллык м?кт?пт? бер ел укый ??м 1927 елда кабат шул курсларга кил?. Ул курсларда укый башлый.
9 укучы.
- С?л?йман агага кайтып кунам, ятар ?ирем - ид?н. Анысына да шат, тик кумасыннар гына, - дип иск? т?шер? ?з?л ага уку елларын.
10 укучы.
Ул, ?лб?тт?, бу курсларны у?ышлы т?мамлый. ?мма егет моны? бел?н ген? чикл?нми. ?з?л театр техникумында имтихан тота, аны бик яхшы билгел?рен? тапшырып, укырга кер?.
11 укучы.
?стерхан театрында ?зене? к?чен, с?л?тен сынап карый. Тик с?нгать ?з?ге булган Казан артистны ?зен? тартып тора, академия театры каршындагы “колхоз филиалы” театрында 1939 елга кад?р эшли. ??м ни?аять Г. Камал исеменд?ге Татар д??л?т академия театрында эшли. Т?рле спектакльл?рд? т?рле холык- фигыльле образлар и?ат ит?.
“Изге ам?н?т” Ш?йхи ролен.
“Башмагым” Шымчы.
“Король Лир” Шут.
Слайд.
12 укучы.
Улы Ренат Акчурин ист?лекл?ренн?н.
- Еш кына ?ти ??м ?ни 40 нчы елларда Татарстан авылларына концертлар бел?н чыга идел?р. Мине д? с?ях?тк? алалар. ?ни ?зене? матур к?чле тавышы бел?н С?йд?ш музыкасына салынган ?ырларны башкара.
?ти гармунда ?ниг? аккомпонировать ит?. ?мма ?ти концертта к?бр?к шигырьл?р укый, юмористик ?с?рл?р бел?н залдагыларны к?лдер?. Минемч?, ?тием с?йл?г?нд? залдагылар тыныч кына ты?лап утырырга тиеш. Шу?а к?р? алдагы р?тт? утырган урынымнан артка борылып м?р???гать ит?м. – К?лм?гез! Шауламагыз! ?тиг? комачауламагыз!-дим. Минем бу чыгышым кешел?рне тагын да к?лдереп ?иб?р?.
13 укучы.
-Узган елларым узган юлларым ми?а и?атымда бик т? файдага булды. Гади авылдан чыккан, гади бер кешег? кемне?-кем ик?нен таный белерг? д? ярд?м итте. Алар ми?а элеккеге ялгышларымны кабатламаска булыштылар, - ди ул.
14 укучы.
С?хн? юлында очраган к?ренекле ш?хесл?ребез – Х?ким С?лим?ановны, Луиза Салигаск?ровнаны, ?сма Ш?ймаратованы х?рм?тл?п иск? ала торган була. Алар ?з?лне? драма артисты булып эшл?г?н чагында ук н?фис с?зг? ма?ирлыгын к?реп алганнар, и?атын шул юн?лешт? д?вам ит?рг? кир?клеген ышандарганнар.
15 укучы.
-Чыннан да, дип уйладым мин аларны? ки??шл?ен ты?лаганда, ниг? ?ле ми?а с?хн?безне? шушы з?гыйфь ?лк?сен ?стерерг? ?земн?н к?ч кертм?ск?. Шигырь ятларга х?терем нык, с?хн? тормышын бел?м.
16 укучы.
- Н?фис с?з с?нгатьне? гаять т? авыр ??м катлаулы ?анры булуы ?стен?, ?ле ул артистка шигырь ятларга яратучы ??н?р д?. Концерт саен ?зене? осталыгын чарлау бел?н берг?, ул кал?м иял?рене? и?ат ?имешл?рен халыкка ?иткер?че иде. Аны? репертуарында М. ??лил, Н. Ис?нб?т, Н. Арыслан, М. Садри, Г. Афзал, Ш. Галиев ?с?рл?ре еш я?гыраган. Халык арасында таныту ?чен к?ченн?н килг?нч? еллар буенча эшли. Ул ?зене? с?хн? чыгышын “?иде ме? тапкыр” инде дип горурлануын яшерми. Ш?хси архивында М. Садрины?, ?. Ерк?йне?, Ш. Маннаповны? бик к?п шигыржл?ре саклауын ?йтк?н.
“Миш?рл?рем”-шигырь.
17 укучы.
?з?л абый бик ты?гысыз ?анлы кеше була. Гомере буена ?зенн?н со? с?хн?г? ме?г?н яшь талантларны барлый, аларга х?ленн?н килг?нч? ярд?м ит?рг? омтыла. Р?шит Сабиров, З?йт?н? Яруллиналарны? кил?ч?ген? зур ?метл?р баглый. ?лб?тт?, аны? ?метл?ре аклана. ?зе бел?н берг? аралышып яш?г?н, берг? гастрольл?рг? й?рг?н и?атташ дуслары Р?шит Ва?апов, Зифа Басыйрова, Шакир Шамильский, ?ркия Ибра?имова турында к?нд?лек м?тбугатта да язып чыга.
Р?шит Ва?апов бел?н берг? шактый и?атташ дус булып концертлар куялар. Р. Ва?апов бригадасы ?лки ягына 1958 нче елны? ??енд? килеп т?ш?л?р. К?рше Карамалы авылында концерт куярга ?зерл?н?л?р, ут бет?, ? Карамалыда электромантер булып минем ?тием эшли. Р. Ва?апов ?тием? ?зе м?р???гать ит? “Наныем ?айла инде”, - ди. Ч?нки электрогитарага ут кир?к, электрогитараны? чыккан гына вакыты була ?ле. Т?ркемд? Ф?йзи Биккинин – гармунда, ?з?л Я?удин конферанс була.?з?л абый ?йт? куя: “Безне? як егетл?ре булдыралар”- ди. “Без булдырабызны”, Ш?ймиевка кад?р ?к безне? якташлар ?йтк?н булган бит ик?н. ?тием к??еленд? шундый якты, матур ист?лек саклаган. Р.Ва?апов бел?н б?йле бик к?п м?з?к х?лл?р д? булган.
(Слайд 121 нче бит, слайд Р.В.)
Фирдания Газизова ист?леге.
Укытучы: ?. Я?удин туган якларда шактый еш чыгыш ясаган. Шулай бер вакытны:
- Авылда булдым, иске агач клубтан ?илл?р иск?н – аны? урынына таш клуб корылган,- дип с?енеп, шатланып с?йл?г?н.
- ? инде х?зер ?. Я?удинны? ист?лек язмаларын укып ?т?м:
- “Замана ?бил?ре”.(61 бит,Мирас журналы)
?з?л ага Я?удин гел ист?, х?терд? саклансын иде, диг?н тел?кт? яшик.
К??елд? ул ?ле д? ис?н кебек.
“?з?л – ?лемсезлек” диг?н с?з, дип ?йтк?н Рафаэль Сальмушев, З?йт?н? ?хт?мова Татарстанны? атказанган артисткасы бел?н берлект? ?тк?релг?н иск? алу кич?сенд?.
Безне? т?б?кт? туып – ?сеп канат ярган, гомер буе халкыбызга фидакарьл?рч? хезм?т итк?н. ?лки данын югары й?ртк?н ш?хес ул- ?. Я?удин. Аны? турындагы хатир?л?рне кадерл?п саклау, аны? талантын олылау – безне? изге бурычыбыз.
?. Я?удин – ?зе д? ??рвакыт “ Безд?н якты х?тер, ист?лек калсын” дип ?йтерг? яраткан.
Йомгаклау: ?ичшиксез, без ?зебезне? якны? к?ренекле кешел?рен барларга, аларны? и?аты бел?н танышырга ??м халыкка таратырга тиешбез. ?тк?нен белм?г?н милл?тне? кил?ч?ге юк.
К?ренекле м?гъриф?тче Р.Ф?хретдин : “Д?ньяда яш?рг? ??м башкалар р?тенд? гомер с?рерг? тел?г?н милл?т ?зене? ?тк?н к?нн?рен белсен ??м ?з тарихы бел?н дус булсын”,-диг?н.
?й эше : ?з?л Я?удинны? биографик белешм?сен кабатларга ??м реферат т?зерг?.
