Саламатсы?арбы,балдар, саламатсыздарбы урматтуу коноктор, биздин адабият сабагыбызга кош кели?издер!
?рк?н болуп жазыксыз,
Унутулгус болуптур.
Кандуу ушул ?рк?нг?,
Быйыл 100 жыл толуптур.
Б?г?н биз “?рк?н” темасына байланыштуу жазылган чыгармаларды окууну улантабыз.
Б?г?нк? темабыз:Мукай Элебаевдин “Бороондуу к?н?” а?гемесинин сюжети жана идеясы
Сабактын максаты:
- Билим бер?? максаты: М.Элебаевдин ?м?р?, чыгармачылыгы ж?н?нд? маалымат алышат. “Бороондуу к?н?” а?гемесин окуп ?йр?н?ш?т, мазмунун, темасын жана идеясын т?ш?н?ш?т.
- ?н?кт?р??ч?л?к максаты: Автордун жолоочунун психологиялык абалын, байкагычтыгын чагылдырып бер??с?нд?г? чыгармачылык чеберчилигине баа берет, кыргыз калкынын Октябрь т??к?р?ш?н?н алдындагы оор турмушунан кабардар болот.
- Тарбиялык максаты: Кыргыз элинин меймандостук, бооркерлик, кайрымдуулук наркын таанып билет, окуучу меймандостукка, боорукерликке калыптанат.
Сабактын жабдылышы: Бороондуу к?н? а?гемесинин сюжети боюнча тартылган с?р?тт?р, проектрдин жардамында к?рс?т?л??ч? слайд, ватман, маркер, чаптама барактар, ж.б.
Сабактын методу: Интеллектуалдык карта,
калыптандыруучу баалоо.
Сабактын ж?р?ш?:
?й тапшырмасын суроо:
Тарыхтын ачып барагын,
Эмесе барактайлы китепти,
Тапшырма болуп берилген,
Сайранын жазган Какшаалдан,
Катына берип кезекти.
К?рк?мд?п айтып бергиле,
Кана, балдар, Сайранын образына киргиле!
Эмесе, чыгармага кириш??д?н мурун а?геме ж?н?нд? т?ш?н?к алып алалы.
К?л?м? жагынан чакан, катышуучу каармандары чектел??, белгил?? бир окуядан кабар берген кара с?з т?р?нд?г? чыгарма - а?геме деп аталат.
- Балдар, силер доскада а?геме боюнча тартылган с?р?тт?рд? к?р?п турасы?ар. Бул с?р?тт?рд? кандай окуянын берилгендигин божомолдой аласы?ар?
Ооба, туура айтасы?ар, “Бороондуу к?н?” а?гемесинде автор ?з? жол ж?р?п келе жатып, жол боюндагы жалгыз ?йг? туш келгени, ошол ?йд? т?н?п кеткени тууралуу баяндап берген.
Эмесе, окуя менен таанышалы:
Мугалим:
Кай жылы экени жардымда жок. Январь айынын бир суук к?н? жолдо келе жатып, кеч кирип бара жаткант кезде, ?т?р?йг?н бир боз ?йг? бурулдум. Бул бир кашаттын т?ш? беришиндеги жалгыз боз ?й боло турган. К?н? бою ж?? ж?р?п, чарчап, алдынан утуру кардуу бороон болуп, андан ары ж?р? турган чама жок эле, деп баштайт каарманыбыз.
?йд?н эки-?ч эркеги бар экен, бала киргенде алардын мурунтан айтып отурган а?гемеси б?л?нг?н да жок. Жанындагы кишиге аркасын ыктай, отту карай демитип, этегин жамачылаган к?к мата к?йн?г? бар, оттун табына б?ртк?н кызыл балтыр сегиз-тогуз жашар секелек кыз отурганын, ушуга к?з? менен мурду окшогон бир орто жашаган аял казан-аяк менен алаксып ж?рг?н?н байкайт. Бала азыраак отургандан кийин т?рд? с?йл?ш?п жаткан с?зд?рд?н улам кирпидей тикирейген кою кашы бар, жайык ж?з, уюган кара сакал немени бул ?йд?н кишиси эмес экенин билет. Ага назарын салган бери болгондо жетимиштин кырындагы бир кемпир гана болот. Бала кемпирге катарлаш отурат. Отун ным. Бирде жалбырттап жанып кетсе бирде жалп этип ?ч?п, ?йд?н ичи к???ртт?й т?ш?т.
Кемпир эк?? бир??д?н жашыруун с?йл?ш?п жаткандай, акырын дабыш чыгарбай с?йл?ш?п отурат, т?рд?г?л?р аларга к???л да бурбайт. Жа?ы кирип келгенде гана секелек кыздын артында отурган киши:
-Алды?дагы т?й?нч?г?? эмне?- деп, андан бир ооз кеп сураган.
-Ал д?н?й? дейсизби, ?з?м? жараша бир к?р оокат да., деп жооп берет бала. Т?рд? отургандардын а?гемесинен малай ж?рг?н бир??н?н акысы тийбегени ж?н?нд? с?з болуп жатканын байкайт. Алардын с?з?н?н ошол жылы кара чечектен журт ч?п чапкандай кырылбадыбы деген с?зд? да кулагы чалат.
Балага бир гана кемпир к???л бурат.
Кана, балдар, эмесе, китеби?ердин 171-бетиндеги 5-абзацты окуйбуз. Кемпир менен жолоочу бала эмнени с?йл?ш?п жатат.
-.Бечара киши жан багышка орус ичи жакшы болот экен. Мына бу д??д?г? кыштак ошолордуку. Жолдо к?рг?нд?рс?? келгенибизге беш – алты жыл болду. Бу жерде бизден б?л?к кыргыз жок.
Муну таштай берип, кемпир баятан бери болуп жаткан а?гемеге кайра к?чт?:
-Жетимчиликти к?п тарткан экенси?. Тескейге баратам деди?би?
-Ооба.
-Ата – эне? качан ?лг?н?
-К?п жыл болду.
-Кайра ошону? жакшы, кулунум. Эне? байкуш болсо, сен ушинтип ж?рг?нд?: “Балам алда кандай болду экен:” - деп санааркап куурабайт беле? Акыр ?лб?с? бир к?н жетилип кетерси?. Т?н ичинде к?з кургур да к?рб?йт. Болбосо тизе?дин береги жерин б?р?п берет элем. Чокою? да суу.
Андан ары улайбыз.
Эшиктин аркай жеринен зыркыраган борошо так баланын тонунун жыртыгын к?зд?п турганда коолдоп, бир капталы муздап турат.
Баланын конор конбосу али белгисиз. ?й тар, адам к?п. Бала ?з?н? ыклас кылган кемпирде бийлик жок экенин башында эле байкаган болчу. Конор-конбосу белгисиз. Эмне болсо да тамак ичилип б?тк?нд?н кийин чечилет. Бала камырабай отура берет. Анткениал мындайды б?г?н эле к?р?п отурган жок.
Эми 172-беттин 3-4-5- абзацтарын окуйбуз. Бул жерде эмнелерди айтып жатат кайрымдуу кемпир?
-Бул да бир к?н унут болор, балам. К?рг?н билгени?дин баары те? артта калмак.Мал да д?йн? да эч кимге опо болбойт.
Ушундан кийин к?пк?к тарамыштары саналып турган, калтыраган этсиз арык колундагы жыгачы менен отту к?с?п жиберип, ошол жерде мелтирей кадалып, тынып ойлоно калып, кадалган ойдун артынан козголо коюп, куураган чачынын арасына кол ж?г?рт?п, кежиге ченин кашып алды да, мага шыбырачу немедей жакындай т?ш?п, акырын гана:
-Б?рк алдында не болбойт? Дос, душманды айрып ж?р. Колу?дан келип турганда б?йп??д?п, бак тайган к?н? баса берген киши дос болбойт. Жок-барда бирдей болуш керек, -деди.
Мугалим:Кемпир эмнелерди ойлоп жатканы анын с?йл?г?н с?з?н?н байкалып турат.
Андан ары окуя мындайча уланат:
Т?н бир далай мезгил болгондо, казан чыгарылды самандын ачуу т?т?н? чамгарактан чыкпай уюлгуп, кайра каптап турат.
Табак т?рд?г? эркектерге гана тартылат, балага бир арканын омурткасы тиет. ?йд?н аялы ?з?н? алып калган бир демесин жулуп жеп к?йп??д?п, казандын жанында каралап отурат.
-Отту жарыгыраак кылып койгулачы,- деп, бир?? чулчу?дап чайнап жатып, кемпир менен балага буйрук кылат. Бул арада мындан башка унчуккан эч ким болгон жок. Жалгыз секелек кыз колундагы кар жиликти чагам деп убараланып жатканда:
-Сый чабасы?, кой! Ачууланып барып, энеси керкини колунан алып койду.
Мен жалгыз омуртканы м?лж?п, таштай берип, карап калганым менен табактын эти да к?п эмес эле. Туш-туштан жабылган ооздор табактын ?р?й?н учуруп бир демге калтырбай отоп жиберишти.
Кол жууп бир кыйла кобурагансып отургандан кийин, журт орундарынан туруп, жатууга кам ура баштады.
Сыртка чыгып бараткан бир??, шимшиленип кирип келген кара канчыкты “кет” деп, жаза-буза бир сала, жолунда кыйрап турган сынык эргилчекти т?з?п коюп, кы?шылаган ит менен удаа чыгып кетти.
Мугалим: Андан ары дагы окуп к?р?л?ч?. 173-беттеги 4-абзацты аягына чейин окугула.
Кемпир болбогондо унутта кала жаздаган элем.
-Э, ботом, Жийдекан, бул бала эмне болот?- деди бир кезде ал.
-Апей, катыг?н. мен.
Бул убакта кара сакал, дагы бир жигит жатып алган.
Же?еке, б?г?нч? мени батыргыла. Мындан б?л?к корголор жерим жок болгондуктан келип отурам. Наяты бир т?н?п кетет экенмин,-деп, мен да кемпирге кошумчалап койдум.
-Эми кандай кылам, т?ш?кт?н баары салынып.
-Баягы тердик кана?
Мунун жообу бар экен?
Аны башка жазданып койбодум беле, жатарга чолоо жер да калбаптыр.
-Иши кылып бирдеме бер.
-Болсомен аяп отурамбы? Ж?к тирелип тургандай с?йл?йс???р да!-деп бу жерге келгенде кемпирди бир каарып ?тт?. Т?ш?к аз экенин бала да байкап турат. Жийдекан кейип, кынжылып барып, тердикти сууруп алып берет.
-Ушул эле болот мага,- деп, ирегеде жаткан бир кап тезектин жанына тердикти жая салып жатып калат. Бут сунар жер жок. Жанында- коломто.
Жатканымдан кийин талпакты с?йр?п келип, ?ст?м? таштап койду да, кемпир:
-Эрте? бороон басылганда кет. Жолдо туруп каларсы?-деди к??к?лд?п.
От ?чт? ?й жер кепедей кара?гы. Жымжырт. Жалгыз гана тыштан угулган бороондун к?ч? менен илдибары кеткен жаман ?з?к делпилдеп, уукту сабап турду.
Мугалим: Андан ары окуя мындайча уланат:
Эртеси бул ?йд?н бир адам серпиле электе туруп алып жолго т?шт?м. Мунумду кечээги мээримд?? кемпир да билбей калды. Аны кетерде бир байкаганымда - колу, буту мышыктыкындай чогулуп, уйпаланган, ж?д?г?н башы койнуна кирип, мууздаган малдай кыркырап жаткан эле.
Тышка чыксам бороон баса?чытартып калган экен. Бирок к?н али б?рк??.
Кантсе да кечке жетермин деп ишенип, тээтиги к?к тиреген, мунарга окшогон, ак кардуу бийик за?гелди бет алып, жалгыз талаада кетип бара жаттым,-деп аяктайт а?геме.
Мугалим:
Байкады?арбы балдар, мен а?гемени айтып жатканда т?ш?н?кс?з с?зд?р кездешти. Баарыбыз китепти карайбыз, 170-174-беттердин аягында берилген с?зд?кт?рд?н мааниси менен таанышабыз.Эми досканы карайбыз, берилген тексттердеги т?ш?н?кс?з с?зд?рд?белгилейбиз.
Эми чыгарма боюнча т?ш?нг?н?б?зд? топтордо талкуулайбыз.
Биринчи топ, экинчи топ, ?ч?нч? топ, доскада илинип турганс?р?тк? тема коюп, идея?арды билдиргиле. 1-топко 1-с?р?т, 2-топко 2-с?р?т, 3-топко 3-с?р?т.
Мугалим: А?гемеде башкы каарман бул бала жана кемпир. Бул эки каармандын кандай сапаттарын байкай алдык?
Аделина: Бала- ?т? байкагыч кыраакы, ал эми кемпир балага жалгыз ыклас кылган, колунда бийлиги жок, мээримд?? эне.
А?гемедеги э? маанил?? деталдардын бири бул -боз ?й. Азыр биз а?гемеден боз ?йг? байланыштуу маалыматтарды карап чыгабыз жана ага байланыштуу ойлорубузду топтордо талкуулайбыз.
2-топтогулар ?з?н?н? ойлорун презентациялашат. 1-3-топтор а?геме боюнча кошумча пикирлерин билдиришип, суроолорун беришет.
1-окуучу:А?гемедеги боз ?й-кашаттын т?ш? беришиндеги сарайчанын жанында, илдибары кеткен, бала кайрымдуулук к?рг?н ?й,балага бир т?н т?н?к болду.
2-окуучу: Боз ?й бизге кандай сезимдерди алып келерин айткыбыз келет:
Ал Ата Журтту жытын алып ж?р?т.
Эне мээриминдей мээрим сезилет.
?м?тт?н очогу.
?м?р?мд?н, ичер суумдун бар экендигине ишеним,
Жашоо, тиричилик. Боордоштук. Бир туугандык.
3 –окуучу: Боз ?й – бул кыргыздардыкы, ошондуктан азыркы мезгилде кыргыздын очогу тутанган, ата конушу жыттанган боз ?йд? башка улуттагы элдер “кыргыз ?й” деп аташкан, эл ичинде мындай синоним с?з бар.
Боз ?й ата-бабанын элеси, эл тагдыры, эл тарыхы. Келечект??л?к-себеби бул тир??л?кк? ?б?лг? кыргыз элинин эл кылып турган, тарыхый белгилеринин бири болгон- ?зд?к буюму.
Чыгарманы окуп, талкуулап, маанисин абдан т?ш?нд?к. Эми идея?ар барбы, чыгарма кандайча уланса дейсинер? Биздин каарманыбыздын тагдыры кандай болот деп ойлойсу?ар?
н байкайбыз.
Жыйынтык:
Ушуну менен сабагыбыз аяктады.
К?н?л бурганыныздарга ырахмат!
