Білімділік: Махамбет ?мір с?рген д?уірден ма?л?мат беру, Махамбет жайында жазыл?ан шы?армалардан, е?бектерден мысалдар келтіре отырып, а?ын, батыр екендігін таныту, білімді ?ылыми т?р?ыдан тере? ме?герту;
Дамытушылы?: ізденгіштік ?асиеттерін арттыра отырып, д?лелді пікір айту?а ?йрету, ойлау ?абілетін дамыту, шы?армашылы?пен ж?мыс істей білуге, ?зінше т?жырымды ой айта білуге ?йрету;
Т?рбиелік: а?ынны? шы?армаларына деген ?ызы?ушылы?ы мен с?йіспеншілігін ояту, отанс?йгіштікке т?рбиелеу.
Саба?ты? к?рнекілігі: а?ын портреті, электронды о?улы?, интерактивті та?та.
І. ?й тапсырмасын де?гейлік тапсырмаларды орындау ар?ылы тексеру.
1-де?гей. «Зар заман а?ындарыны?» шы?армашылы?ына жалпы шолу жасау.
2-де?гей. Дулат Бабатай?лы шы?армашылы?ыны? ерекшеліктері туралы айтып беру. Жауаптарын ?ле? жолдарымен д?лелдеу.
3-де?гей. Шортанбай ?анай?лыны? ?ле?дерінде к?терілген ?о?амды?-?леуметтік м?селелер туралы ой б?лісу. Жауаптарын ?ле? жолдарымен д?лелдеу.
ІІ. ?ызы?ушылы?ын ояту.
І топ «А?ын», ІІ топ «Батыр», ІІІ топ «К?йші» с?здеріні? ма?ынасын айтады. Осы 3 ?асиетті бойына дарыт?ан кім ойымыз?а келеді? ( Махамбет ?теміс?лы). Интерактивті та?тадан Махамбетті? суреттерін к?рсету.
Сынып о?ушыларын 3 топ?а б?ліп, ба?алау пара?тарын топ басшыларына тарату.
Интерактивті та?тадан саба? эпиграфы к?рсетіледі:
?анжар ж?зі с?з ??діретін тілмейді,
Дер кезінде ер ?адірін білмейді.
?лсе ?лер оны ?лтірген адамдар,
Ал, Махамбет, м??гі тірі, ?лмейді.
М??алімні? кіріспе с?зі:
«Махамбет – Абай?а дейінгі а?ындарды? а?ыны, Абылайдан кейінгі батырларды? батыры, Махамбет есімі - ?мірдегі ?асіретті? синонимі, ?мірдегі ?асиетті? символы. Махамбет ?ле?і – «?аза?» с?зіні? ?айталанбас ??діреті, шы?армалары тап-таза ?ор?асыннан ??йыл?ан ап-ауыр асыл с?з, бас?а жер бетіндегі елді? ?ле?-жырында жо?»,- деп академик жазушы З.?абдолов Махамбетке ба?а берген. ?йткені батырды? ?зінде жеке басты? ?мірі болма?ан, ?мірі ?неріне к?шіп кеткен де, ?асиетке айнал?ан, жеке тіршілігінде тек ?асірет ?ана ?ал?ан. ?зін ойлама?ан, ?зге жайын, ел ?амын ?ана ойла?ан. «Ереуіл ат?а ер салып, егеулі найза ?ол?а алып» ж?ргендегі ма?сат-м?ддесі – еліні? ерте?і, азатты?ы.
Хал?ы ?шін семсерімен де, с?зімен де ?айрат к?рсеткен, сол жолда ??рбан болып, ша?ит кеткен Махамбет батыр «Мен, мен едім, мен едім» ?ле?інде ?з бейнесін ашады:
Боз а?аштан биік мен едім,
Б?лт?а жетпей шарт сынбан,
Ел ??т?арар ер едім,
Жандаспай-а? бір тынбан,
Тома?алы с???ар мен едім,-
Тол?амалы найзамен,
Толы?сып жау?а шап?анда,
Бір оз?анмын ж?ртымнан.
?кесі ?теміс старшина бол?ан, ел бас?ар?ан. ?зі пысы?, ?айратты, ?ткір, с?зге шешен. Махамбетті? ?жет мінезді, ?айсар азамат болып ?суіне е? алдымен ?кесіні? ы?палы зор бол?ан.
Ел тарихында?ы айтулы о?и?аларды? бірі – XІX ?асырды? бірінші жартысында?ы Ішкі Б?кей ордасында бол?ан И.Тайман?лы мен М.?теміс?лы баста?ан шаруалар к?терілісі еді. Кезінде же?іліп, басшылары аяусыз жазаланса да, б?л елімізді? болаша?ы ?шін жасал?ан ма?ызды ?адам болды. К?теріліс к?семдері батыр Исатай мен а?ын Махамбет халы?ты? ысты? ы?ыласы мен шексіз с?йіспеншілігіне б?ленді. Махамбет поэзиясы – ереуілге шы??ан халы?ты? ??діретті ?ні.
Махамбет Хиуа ханды?ында?ы Назар, Ш?рен ж?ртында болды.
6
1836-1838 жылдары
6
Махамбет Б?кей ордасына келеді.
7
1838 жылды? 12 шілдесінде
7
Исатай-Махамбет баста?ан шаруалар к?терілісі болды.
8
1838-1839 жылдары
8
Махамбет Ж??гір ханны? ордасында болады.
9
1841 жылы 17 наурызда
9
?алмы?ов аба?тысында отырады.
10
1845 жылы 20 ?азанда
10
Махамбет ?азіргі Батыс ?аза?стан облысыны? Ж?нібек ауданында д?ниеге келді.
ІІ топ. Тарихпен байланыстыра отырып, Исатай-Махамбет к?терілісі жайында жалпы ма?л?мат беріп, Исатай-Махамбет баста?ан к?теріліс картасы бойынша а?парат таратып айт.
І топ. «Ар?аны? ?ызыл изені» ?ле?іне ??рылымды?-ма?ыналы?, поэтикалы? талдау жасайды.
ІІ топ. «Байма?амбет с?лтан?а айт?аны» ?ле?іне талдау жасайды.
ІІІ топ. «Ар?аны? ?ызыл изені» ?ле?індегі ?анатты с?здерді табады.
3 топ о?ушылары талдауды а? ?а?аз?а т?сіреді.
V. Поэзия минуты. Махамбет ?теміс?лыны? «Мен едім», «» ?ле?дерін 1 о?ушы м?нерлеп о?иды.
VІ. ?зіндік іздену- зерттеу ж?мысы. Б?л ж?мыста Махамбет жайында о?ушылар толы?ымен білім алу ма?сатында ?осымша біліп келген м?ліметтермен б?ліседі. Саба??а «Тарихшы», «?дебиетші», «?алым» ж?не «?нертанушы» о?ушылар келіп отыр. «Махамбет кім?» с?ра?ына жауап алу. Пікіріміз д?лелді болу ?шін ал?аш?ы с?ра?ты ?алым?а ?ояйы?.
?алым?а с?ра?: 1)«Махамбетті? балалы? ша?ы туралы ?ыс?аша дерек берсе?із».2) Махамбет ?лгенмен, оны? м?расы ?лген жо?, бірнеше а?ындар шы?армаларына а?ын бейнесі ар?ау болды. Ол ?ай шы?армалар?
Просмотр содержимого документа
«Махамбет ?теміс?лы «Ар?аны? ?ызыл изені» »
Сабақтың тақырыбы: Махамбет Өтемісұлы «Арқаның қызыл изені», «Баймағамбет сұлтанға айтқаны» өлеңдері
Сабақтың мақсаты:
Білімділік: Махамбет өмір сүрген дәуірден мағлұмат беру, Махамбет жайында жазылған шығармалардан, еңбектерден мысалдар келтіре отырып, ақын, батыр екендігін таныту, білімді ғылыми тұрғыдан терең меңгерту;
Дамытушылық: ізденгіштік қасиеттерін арттыра отырып, дәлелді пікір айтуға үйрету, ойлау қабілетін дамыту, шығармашылықпен жұмыс істей білуге, өзінше тұжырымды ой айта білуге үйрету;
Тәрбиелік: ақынның шығармаларына деген қызығушылығы мен сүйіспеншілігін ояту, отансүйгіштікке тәрбиелеу.
Сабақтың көрнекілігі: ақын портреті, электронды оқулық, интерактивті тақта.
Сабақтың түрі: жаңа білімді меңгерту.
Сабақтың әдісі: СТО, талдау, жинақтау, көркем мәтінмен жұмыс.
Пәнаралық байланыс: тарих.
Ұйымдастыру кезеңі. (амандасу, түгелдеу, назарларын сабаққа аудару).
Сабақ барысы.
І. Үй тапсырмасын деңгейлік тапсырмаларды орындау арқылы тексеру.
1-деңгей. «Зар заман ақындарының» шығармашылығына жалпы шолу жасау.
2-деңгей. Дулат Бабатайұлы шығармашылығының ерекшеліктері туралы айтып беру. Жауаптарын өлең жолдарымен дәлелдеу.
3-деңгей. Шортанбай Қанайұлының өлеңдерінде көтерілген қоғамдық-әлеуметтік мәселелер туралы ой бөлісу. Жауаптарын өлең жолдарымен дәлелдеу.
ІІ. Қызығушылығын ояту.
І топ «Ақын», ІІ топ «Батыр», ІІІ топ «Күйші» сөздерінің мағынасын айтады. Осы 3 қасиетті бойына дарытқан кім ойымызға келеді? ( Махамбет Өтемісұлы). Интерактивті тақтадан Махамбеттің суреттерін көрсету.
Сынып оқушыларын 3 топқа бөліп, бағалау парақтарын топ басшыларына тарату.
Интерактивті тақтадан сабақ эпиграфы көрсетіледі:
Қанжар жүзі сөз құдіретін тілмейді,
Дер кезінде ер қадірін білмейді.
Өлсе өлер оны өлтірген адамдар,
Ал, Махамбет, мәңгі тірі, өлмейді.
Мұғалімнің кіріспе сөзі:
«Махамбет – Абайға дейінгі ақындардың ақыны, Абылайдан кейінгі батырлардың батыры, Махамбет есімі - өмірдегі қасіреттің синонимі, өмірдегі қасиеттің символы. Махамбет өлеңі – «қазақ» сөзінің қайталанбас құдіреті, шығармалары тап-таза қорғасыннан құйылған ап-ауыр асыл сөз, басқа жер бетіндегі елдің өлең-жырында жоқ»,- деп академик жазушы З.Қабдолов Махамбетке баға берген. Өйткені батырдың өзінде жеке бастың өмірі болмаған, өмірі өнеріне көшіп кеткен де, қасиетке айналған, жеке тіршілігінде тек қасірет қана қалған. Өзін ойламаған, өзге жайын, ел қамын ғана ойлаған. «Ереуіл атқа ер салып, егеулі найза қолға алып» жүргендегі мақсат-мүддесі – елінің ертеңі, азаттығы.
Халқы үшін семсерімен де, сөзімен де қайрат көрсеткен, сол жолда құрбан болып, шаһит кеткен Махамбет батыр «Мен, мен едім, мен едім» өлеңінде өз бейнесін ашады:
Боз ағаштан биік мен едім,
Бұлтқа жетпей шарт сынбан,
Ел құтқарар ер едім,
Жандаспай-ақ бір тынбан,
Томағалы сұңқар мен едім,-
Толғамалы найзамен,
Толықсып жауға шапқанда,
Бір озғанмын жұртымнан.
Әкесі Өтеміс старшина болған, ел басқарған. Өзі пысық, қайратты, өткір, сөзге шешен. Махамбеттің өжет мінезді, қайсар азамат болып өсуіне ең алдымен әкесінің ықпалы зор болған.
Ел тарихындағы айтулы оқиғалардың бірі – XІX ғасырдың бірінші жартысындағы Ішкі Бөкей ордасында болған И.Тайманұлы мен М.Өтемісұлы бастаған шаруалар көтерілісі еді. Кезінде жеңіліп, басшылары аяусыз жазаланса да, бұл еліміздің болашағы үшін жасалған маңызды қадам болды. Көтеріліс көсемдері батыр Исатай мен ақын Махамбет халықтың ыстық ықыласы мен шексіз сүйіспеншілігіне бөленді. Махамбет поэзиясы – ереуілге шыққан халықтың құдіретті үні.
Ендеше, бүгінгі сабақта біз дауылды жылдардың жалынды жыршысы болған Махамбет Өтемісұлының «Арқаның қызыл изені», «Баймағамбет сұлтанға айтқаны» өлеңдерімен танысамыз.
Ақын өлеңдері жанры жағынан былай жіктеледі (кесте):
Махамбет Хиуа хандығындағы Назар, Шүрен жұртында болды.
6
1836-1838 жылдары
6
Махамбет Бөкей ордасына келеді.
7
1838 жылдың 12 шілдесінде
7
Исатай-Махамбет бастаған шаруалар көтерілісі болды.
8
1838-1839 жылдары
8
Махамбет Жәңгір ханның ордасында болады.
9
1841 жылы 17 наурызда
9
Қалмықов абақтысында отырады.
10
1845 жылы 20 қазанда
10
Махамбет қазіргі Батыс Қазақстан облысының Жәнібек ауданында дүниеге келді.
ІІ топ. Тарихпен байланыстыра отырып, Исатай-Махамбет көтерілісі жайында жалпы мағлұмат беріп, Исатай-Махамбет бастаған көтеріліс картасы бойынша ақпарат таратып айт.
ІІІ топ. Өткен сыныптардағы Махамбет өлеңдерін төмендегі семантикалық карта арқылы көрсетіп, өлеңдеріне қысқаша тоқталу.
Өлең Өлең атауы
жолдары
«Қызғыш құс»
«»Тар-
ланым»
«Соғыс»
«Мұнар
күн»
«Мен-құстан туған құмаймын»
Толғай-толғай оқ атқан,
Он екі тұтам жай тартқан
Айтып-айтпай не керек,
Құсалықпен өтті ғой
Махамбеттің көп күні.
Бұл фәнидің жүзінде
Арыстан одан кім өткен?!
Аса шапқан құлаша ат
Зымырандай болған күн
Сауырыма қамшы тиген соң
Шаппай неге шыдаймын?!
ІV. Сабақты бекіту ( топтық жұмыс).
І топ. «Арқаның қызыл изені» өлеңіне құрылымдық-мағыналық, поэтикалық талдау жасайды.
ІІ топ. «Баймағамбет сұлтанға айтқаны» өлеңіне талдау жасайды.
ІІІ топ. «Арқаның қызыл изені» өлеңіндегі қанатты сөздерді табады.
3 топ оқушылары талдауды ақ қағазға түсіреді.
V. Поэзия минуты. Махамбет Өтемісұлының «Мен едім», «» өлеңдерін 1 оқушы мәнерлеп оқиды.
VІ. Өзіндік іздену- зерттеу жұмысы. Бұл жұмыста Махамбет жайында оқушылар толығымен білім алу мақсатында қосымша біліп келген мәліметтермен бөліседі. Сабаққа «Тарихшы», «Әдебиетші», «Ғалым» және «Өнертанушы» оқушылар келіп отыр. «Махамбет кім?» сұрағына жауап алу. Пікіріміз дәлелді болу үшін алғашқы сұрақты ғалымға қояйық.
Ғалымға сұрақ: 1)«Махамбеттің балалық шағы туралы қысқаша дерек берсеңіз».2) Махамбет өлгенмен, оның мұрасы өлген жоқ, бірнеше ақындар шығармаларына ақын бейнесі арқау болды. Ол қай шығармалар?
