О?и?аны? бол?ан кезі: Тарихи кезе?дер ?аза?,?алма? шап?ыншылы?ы,жаугершілік заман, Абылай хан т?сы.
О?и?а неден басталады: Шап?ыншылы? кезінде ?алма? ?ызыны? ?ол?а т?суі.
О?и?аны? дамуы, ?рбуі: Баянны? ?ызды еліне алып келуі.
О?и?аны? шиеленісуі: Ноянны? ?ыз?а ?ашы? болып, екеуіні? ?ашып кетуі.
О?и?аны? шары?тау шегі: Ноян мен ?ызды? Баян ?олынан ?аза табуы.
Шешімі: Батыр Баянны? жау ?олына ?зі барып т?суі.
2-топ. ?ызыл ?алпа? кейіпкерлерімізге мінездеме береді.
Абылай бейнесі:
?иын к?н ту?ан алаш баласына,
Ш?бырып жапанны? сар даласында,
Кез бол?ан жаудан ?ркіп «А?табан?а»,
Д?шпанны? ?ал?андай боп табасына.
Ар?а?а ая? салып,т?скен барып
Екі отты? орыс-?ытай арасына
К?ндерде сонау-?ара, тапсыр?ан ел
Та?дырын Абылайдай данасына.
XVIII ?асыр ?аза? хал?ыны? ?иын-?ыстау заманы болды. Жо??ар, ?алма?ты? жан-жа?тан ?ыспа?ы елді ?атты к?йзеліске ?шыратты. 1723 жыл?ы ?ай?ылы да ?асіретті «А?табан ш?бырынды – Ал?ак?л с?лама» о?и?асы елді? е?сесіне батты. ?аза? елі бытыра??ылы??а ?шырады. Осы кезде халы?ты? басын ?осып, ?асына батырларды жина?ан ер Абылайды айтпай кетуге болмайды. Жастайынан Т?ле биді? ?олында ?скен Сабала? жоры?тар?а ?атысып, ерлігіні? ар?асында елді? айбатты арыстанына айналды. Елжіреген ж?ртты? ?амын ойлап, халы?ты ауызбіршілікке ша?ырып, елді? е?сесін к?терді. Біра?,
Жал?ыз батыр – жал?ыз жан
Майдан?а т?л?а бола алмайды.
деген с?з бар ?ой. Сол кезде ер Абылайды? т??ірегінде халы?ты? батырлары шо?ырлан?ан болатын. Абылай жина?ан батырлар ішінде Кара Керей ?абанбай, ?анжы?алы Б?генбай, Шапырашты Наурызбай, Сары, Баян мен Са?ынбай сынды ел арда?тылары болатын.
Баян бейнесі:
Боз ?йде жал?ыз ?алып Баян енді.
Жаралы жолбарыстай к??іренді.
.Ойламай, белді бекем будым неге?
?озымды ?ас д?шпандай ?удым неге?
Майысып Ноян ?ал?ам, ерке мар?ам,
?ас?иып ?арсы алдымда т?рды? неге?
Бауырыма тас ж?регім жібімеді-ау,
Бір ата, бір анадан тудым неге?
Салдырап шіріп ?ал?ыр сауса?тарым
?анымен ?з ?озымны? жудым неге?
К?н?сіз екі жасты ?лтіргенше,
?лмедім ішіп уын.
Жо? ?лде жо?,жо?. ?лде. ?лтірдім бе,
Інімді алты алашты? намысы ?шін?!
?з бауыры, ?з с?йгенін ?зі ?лтірген
Болар ма, сір?, сорлы адам менен?!
Ел беті енді ма?ан болса? арам,
Алашым, аттанамын жауы?да ?лем! – деп
«Батыр –ел ?ор?аны» дегендей елі ?шін от?а т?суге ?зір батырды інісі Ноянны? ?рекеті ашындырады,ашу ?стінде батыр інісін де,?алма? ?ызын да ?лтіреді.
Батыр Баян: Абылайды? сенімді серігі, батыр, ?жет, а?ылды, опасыз бауырын жазалаушы. Баян – тарихта бол?ан адам. 1704-1759 жылдар арасында ?мір с?рген.
Ноян бейнесі:
Баянны? інісі бар он бес жаста-
Б?ріні? б?лтірігі-бала Ноян.
Ноянны? бар а?ылы білегінде,
Билеген асау ж?рек,?айна?ан ?ан.
К?ргенде –а? с?луды? бір ?арауынан
Ноянны? ж?регінде ?ш?ын ту?ан.
Сол ?ш?ын ?ртке айналып,жап-жас Ноян
Алысып ж?регімен,алас?р?ан.Б?л ?зіндіде Ноянны? албырт бейнесі,батырлы?ы мен ?оса а??алды?ы,жасты?ы айтылады.. ?аза?та, “ Ер жігітті? бірінші ба?ыты – Отаны” дейді. Ноян с?лу ?шін ?з Отанынан бас тартып, ?ара басыны? ба?ытын ал?а ?ой?ан жан ретінде к?рінеді.
Сары ?алпа?:поэмада?ы жер-су атауларыны? шы?у тарихына то?талады.
Бурабай,О?жетпес,К?кшетау.Ша?дыжол.
?ара ?алпа?-Ноян мен ?алма? ?ызыны? бейнесін ашу.
Сол с?лу с?лу екен ат?ан та?дай,
Бір со?ан бар с?лулы? жиыл?андай.
Тор?ын ет, шапа?тай бет, тісі меруерт,
С?здері – су сылдырлап ??йыл?андай.
Бір улап, к?з?арасы бір айныт?ан,
Ж?лдыздай еркелеген с?нбей-жанбай.
А?ын б?л шы?армада ?зі де с?лулы??а табынады.С?лулы?- тылсым к?ш. Ол ер Баянды да т?т?ындайды.
?ан жауып екі к?зін ?анды бала?,
Ілмекке ?о?ыр ?азды к??іл б?лген.
Болмасын жас с?луды? білгеннен со?,
Ер Баян ?арындас ?ып ерік берген.
Жанса да жап-жас ноян, с?м с?лу ?ыз
К?п заман ж?рді біра? к?з де салмай.
А?ын ?алма??ызын с?лу деп ?ана жеткізбей с?м с?лу деп бейнелейді. «С?м» с?зіні? астарында айлалы,?зіндік арам ойы бар деген ??ым бар.
- Осындай ерекше с?лулы? иесі – ?алма? ?ызыны? ?айсарлы?ы мен а?ылы да ?айран ?алдырады. С?з салма? бол?ан Баянды "а?атайлап" ж?ріп, ?зіне?арындас ретінде ?арау?а м?жб?р еткен. Т?пкі ойында ту?ан ж?рты, ата-анасы жатыр.
Алашты? аруы боп кетсе-да?ы,
Жанымен ?з ж?ртынан айырылма?ан,-к?йі, а?ыры, жас Ноянды ?з дегеніне к?ндіреді.
Ноян бейнесі:
Баянны? інісі бар он бес жаста-
Б?ріні? б?лтірігі-бала Ноян.
Ноянны? бар а?ылы білегінде,
Билеген асау ж?рек,?айна?ан ?ан.
К?ргенде –а? с?луды? бір ?арауынан
Ноянны? ж?регінде ?ш?ын ту?ан.
Сол ?ш?ын ?ртке айналып,жап-жас Ноян
Алысып ж?регімен,алас?р?ан. Ноянны? албырт бейнесі,батырлы?ы мен ?оса а??алды?ы,жасты?ы айтылады.. ?аза?та, “ Ер жігітті? бірінші ба?ыты – Отаны” дейді. Ноян с?лу ?шін ?з Отанынан бас тартып, ?ара басыны? ба?ытын ал?а ?ой?ан жан ретінде к?рінеді.
Жасыл ?алпа?-Ма?жан мен Гоголь шы?армаларын Венн диаграммасы ар?ылы салыстыру.
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Просмотр содержимого документа
«Ма?жан Ж?мабаев. «Батыр Баян» поэмасы»
Сабақтың тақырыбы: М. Жұмабаев « Батыр Баян» поэмасы. Сабақтың мақсаты: Поэмадағы тарихи оқиғаларды түсініп оқып,Абылай хан, Баян,Ноян бейнелерін ашу, өз көзқарастарын оқиға желісіне сүйене отырыпдәлелдей білуге баулу.
Тәрбиелік: поэма патриоттық шығарма екенін дәлелдей отырып, адалдық пен намыстылыққа тәрбиелеу.
Дамытушылық: сөз астарына үңіліп, сөйлеу мәнерін қалыптастыру, афоризм сөздерді тірек етіп қолдана білуге үйрету. Сабақтың түрі:
Мағжан лирик ақын,сыршыл ақын,эпик ақын. Мағжанның ақындық суретшілігі жайлы Жүсіпбек Аймауытов «Мағжанның ақындық күші,сөзге еркіндігі,суретшілігі-Баянда толық көрінеді.Абай айтқан сөз патшасы «Баянда» бар.Адамдардың мінезін дұрыс келтіру, махаббатты, батырды, соғысты,өлімді суреттеуі өмірді түйе білгендігін көрсетеді. «Баян» -қазақәдебиетінде бола бермеген табыс» дейді, ендеше сол айтылған ойға көз жеткізейік.
Үй тапсырмасын«Батыр Баян» поэмасын басшылыққа ала отырып,Эдвард де Бононың «Ақылдың алты қалпағы» әдісі бойынша бағалау.
1-топ. Ақ қалпақ «
Оқиғаның болған кезі: Тарихи кезеңдер қазақ,қалмақ шапқыншылығы,жаугершілік заман, Абылай хан тұсы.
Оқиға неден басталады: Шапқыншылық кезінде қалмақ қызының қолға түсуі. Оқиғаның дамуы, өрбуі: Баянның қызды еліне алып келуі. Оқиғаның шиеленісуі: Ноянның қызға ғашық болып, екеуінің қашып кетуі. Оқиғаның шарықтау шегі: Ноян мен қыздың Баян қолынан қаза табуы. Шешімі: Батыр Баянның жау қолына өзі барып түсуі. 2-топ. Қызыл қалпақ кейіпкерлерімізге мінездеме береді.
Абылай бейнесі:
Қиын күн туған алаш баласына,
Шұбырып жапанның сар даласында,
Кез болған жаудан үркіп «Ақтабанға»,
Дұшпанның қалғандай боп табасына.
Арқаға аяқ салып,түскен барып
Екі оттың орыс-қытай арасына
Күндерде сонау-қара, тапсырған ел
Тағдырын Абылайдай данасына...
XVIII ғасыр қазақ халқының қиын-қыстау заманы болды. Жоңғар, қалмақтың жан-жақтан қыспағы елді қатты күйзеліске ұшыратты. 1723 жылғы қайғылы да қасіретті «Ақтабан шұбырынды – Алқакөл сұлама» оқиғасы елдің еңсесіне батты. Қазақ елі бытыраңқылыққа ұшырады. Осы кезде халықтың басын қосып, қасына батырларды жинаған ер Абылайды айтпай кетуге болмайды. Жастайынан Төле бидің қолында өскен Сабалақ жорықтарға қатысып, ерлігінің арқасында елдің айбатты арыстанына айналды. Елжіреген жұрттың қамын ойлап, халықты ауызбіршілікке шақырып, елдің еңсесін көтерді. Бірақ, Жалғыз батыр – жалғыз жан Майданға тұлға бола алмайды. деген сөз бар ғой. Сол кезде ер Абылайдың төңірегінде халықтың батырлары шоғырланған болатын. Абылай жинаған батырлар ішінде Кара Керей Қабанбай, Қанжығалы Бөгенбай, Шапырашты Наурызбай, Сары, Баян мен Сағынбай сынды ел ардақтылары болатын.
Баян бейнесі: Боз үйде жалғыз қалып Баян енді. Жаралы жолбарыстай күңіренді... ...Ойламай, белді бекем будым неге? Қозымды қас дұшпандай қудым неге? Майысып Ноян қалқам, ерке марқам, Қасқиып қарсы алдымда тұрдың неге? Бауырыма тас жүрегім жібімеді-ау, Бір ата, бір анадан тудым неге? Салдырап шіріп қалғыр саусақтарым Қанымен өз қозымның жудым неге? Күнәсіз екі жасты өлтіргенше, Өлмедім ішіп уын... Жоқ әлде жоқ,жоқ... әлде ... өлтірдім бе, Інімді алты алаштың намысы үшін?!
Өз бауыры, өз сүйгенін өзі өлтірген
Болар ма, сірә, сорлы адам менен?!
Ел беті енді маған болсаң арам,
Алашым, аттанамын жауыңда өлем! – деп
«Батыр –ел қорғаны» дегендей елі үшін отқа түсуге әзір батырды інісі Ноянның әрекеті ашындырады,ашу үстінде батыр інісін де,қалмақ қызын да өлтіреді.
Батыр Баян: Абылайдың сенімді серігі, батыр, өжет, ақылды, опасыз бауырын жазалаушы. Баян – тарихта болған адам. 1704-1759 жылдар арасында өмір сүрген.
Ноян бейнесі:
Баянның інісі бар он бес жаста-
Бөрінің бөлтірігі-бала Ноян.
Ноянның бар ақылы білегінде,
Билеген асау жүрек,қайнаған қан.
Көргенде –ақ сұлудың бір қарауынан
Ноянның жүрегінде ұшқын туған.
Сол ұшқын өртке айналып,жап-жас Ноян
Алысып жүрегімен ,аласұрған...Бұл үзіндіде Ноянның албырт бейнесі,батырлығы мен қоса аңғалдығы,жастығы айтылады. . Қазақта, “ Ер жігіттің бірінші бақыты – Отаны” дейді. Ноян сұлу үшін өз Отанынан бас тартып, қара басының бақытын алға қойған жан ретінде көрінеді. Сары қалпақ:поэмадағы жер-су атауларының шығу тарихына тоқталады.
Бурабай,Оқжетпес,Көкшетау.Шаңдыжол.
Қара қалпақ-Ноян мен қалмақ қызының бейнесін ашу.
Сол сұлу сұлу екен атқан таңдай, Бір соған бар сұлулық жиылғандай. Торғын ет, шапақтай бет, тісі меруерт, Сөздері – су сылдырлап құйылғандай. Бір улап, көзқарасы бір айнытқан, Жұлдыздай еркелеген сөнбей-жанбай... Ақын бұл шығармада өзі де сұлулыққа табынады.Сұлулық- тылсым күш. Ол ер Баянды да тұтқындайды. Қан жауып екі көзін қанды балақ, Ілмекке қоңыр қазды көңіл бөлген... Болмасын жас сұлудың білгеннен соң, Ер Баян қарындас қып ерік берген...
Жанса да жап-жас ноян, сұм сұлу қыз Көп заман жүрді бірақ көз де салмай... Ақын қалмаққызын сұлу деп қана жеткізбей сұм сұлу деп бейнелейді. «Сұм» сөзінің астарында айлалы,өзіндік арам ойы бар деген ұғым бар. - Осындай ерекше сұлулық иесі – қалмақ қызының қайсарлығы мен ақылы да қайран қалдырады. Сөз салмақ болған Баянды "ағатайлап" жүріп, өзінеқарындас ретінде қарауға мәжбүр еткен. Түпкі ойында туған жұрты, ата-анасы жатыр. Алаштың аруы боп кетсе-дағы, Жанымен өз жұртынан айырылмаған ,-күйі, ақыры, жас Ноянды өз дегеніне көндіреді.
Ноян бейнесі:
Баянның інісі бар он бес жаста-
Бөрінің бөлтірігі-бала Ноян.
Ноянның бар ақылы білегінде,
Билеген асау жүрек,қайнаған қан.
Көргенде –ақ сұлудың бір қарауынан
Ноянның жүрегінде ұшқын туған.
Сол ұшқын өртке айналып,жап-жас Ноян
Алысып жүрегімен ,аласұрған... Ноянның албырт бейнесі,батырлығы мен қоса аңғалдығы,жастығы айтылады. . Қазақта, “ Ер жігіттің бірінші бақыты – Отаны” дейді. Ноян сұлу үшін өз Отанынан бас тартып, қара басының бақытын алға қойған жан ретінде көрінеді. Жасыл қалпақ-Мағжан мен Гоголь шығармаларын Венн диаграммасы арқылы салыстыру.
М.Жұмабаев
Ұқсастығы
Н.Гоголь
«Батыр Баян» поэма.
Екі ел арасындағы соғыс баяндалады.
«Тарас Бульба» повесть.
Қазақ-қалмақ соғысы сипатталады.
Екі жас жау сұлуларына ғашық болады.
Украин-Поляк соғысы сипатталады.
Ноянды ағасы Баян өлтіреді.
Ноян мен Андрей махаббат сезімінің жетегінде кетіп,өз Отанына сатқындық жасайды.
Андрейді әкесі атып өлтіреді.
XVIII ғасыр оқиғасы
Ерлік,адалдық,сатқындық туралы айтылады.
XYI ғасыр оқиғасы
Қосымша С.Сейфуллиннің «Көкшетау »поэмасы туралы айтылып,аңыздарға тоқталынады.
Көк қалпақ бағалайды.
Аты-жөні
Өз ойын көркем жеткізе білуі
Оқиғаларды дәлелді жеткізе білуі
Ерекше жауап
Жаксығалиева А
Әбілкайыр А
Жалғасов А
Айдынғалиев М
Үй тапсырмасы: «Ерлік туралы дастан» атты ойтолғау.
