М.О.Ауезов атындагы педагогикалык колледжы

ІХ сынып ?аза? ?дебиеті Саба?ты? та?ырыбы: ?абит М?сіреповті? ??гімелеріндегі аналар – тарихи кезе?дер тудыр?ан к?ркем бейнелер Саба?ты? ма?саты: Білімділік: ?абит М?сірепов ??гімелеріндегі заман сипатын, ?ділдік пен адамды? ?шін к?рескен аналар бейнесін тарих пен ?дебиет- ті? ?ндестінін табу ар?ылы таныту Дамытушылы?: ?дебиет пен тарихты? ?ндестігін табуда о?ушыларды? зерттеушілік ?абілеттерін дамыту. Т?рбиелік: ?. М?сіреповті? ??гімелеріндегі негізгі идея ар?ылы о?ушылар- ды? бойына ана?а деген с?йіспеншілік, ма?таныш сезімдерін ?ялату Саба?ты? типі : Білімді ж?йелеу саба?ы Саба?ты? т?рі: Сараптама жасау саба?ы Саба?ты? ?діс – т?сілдері: Зерттеу, зерделеу, т?йіндеу Саба?ты? к?рнекілігі: кестелер, сызбалар, слайдтар Саба?ты? барысы: Ескерту. О?ушылар?а ?абит М?сіреповті? ?мірі мен шы?армашылы?ы, ана та?ырыбына жазыл?ан ??гімелері туралы м?ліметтер жинап, кесте жасау?а алдын-ала тапсырмалар берілді. ?абит М?сірепов ( 1902- 1985) Тарихи кезе? Жазушы ?мірі мен шы?армашылы?ы ?деби м?расы ?. М?сіреповті? ?мір с?рген д?уірі ?аза? даласында Ресей патшала?ыны? отарлау саяса-тыны? ке? ?ріс ал?ан кезе?і-мен с?йкес келеді - 1916 жыл?ы ?лт – азатты? к?теріліс; - Патшаны? та?тан ??лауы; - Алаш ?оз?алысыны? ?ріс алуы; - ?азан т??керісі; -Азамат со?ысы; - Сталинні? ?аза?станда ж?ргізген теріс саясаты; - Голощекині? ?аза?станда «Кіші ?азан» т??керісін ж?ргізуі; - Ашаршылы?; - Сталиндік репрессия; - ?лы Отан со?ысы; т. б. Ел та?дыры шешілер ірі о?и?алар?а аралас?ан азамат жазушы ?иын заман, ?илы кезе?де де хал?ыны? та?ды-рын ойлап, ел басына т?скен ?асіретті? бел ортасында ж?ріп ?ана ?ой?ан жо?, ел ?шін, халы? ?шін с?з с?йлеп, соларды? ?ай?ысын шешкен. М. Шаханов: «Мен ?абеке?ні? талай ерлік жаса?анын білемін. Біра? соларды? ішіндегі екеуін айтып ?ткім келеді. Біріншісі, ?аза?станда?ы ашаршылы? туралы Сталинге хат жолдауы болса, екіншісі, Б. Майлин т?т?ындал?ан кезде: «Егер Бейімбет «халы? жауы» болса, онда мен де халы? жауы-мын»,- деп партбилетін ?стелге ?ой?аны» деп еске ал?ан 1902 ж. Солт?стік ?аза?стан облысы Жамбыл ауданында д?ниеге келеді. 1907 ж. ?останаай уезіні? Оба?ан болысында?ы екі сыныпты орыс мектебіне о?у?а т?седі. 1919 ж. Преногорьковта?ы жо?ары бастауыш училищеге т?сіп, жеті жылды? мектепте білім алады. 1923 ж.- 1926 ж Орынбор ?аласында?ы ж?мысшы факультетінде білім алады. 1926 ж. Бір жыл Омбы ?аласында?ы Ауылшаруашылы? академиясында о?иды. 1927-1928 жж. Щучинск ?ала- сында?ы орман шаруашылы?ы техникумында саба? береді. 1928-1938 жж. Баспас?зде, ?р т?рлі орындарда жауапты ?ызметтер істейді.«?аза?стан» баспасында редактор, «?аза? ?дебиеті», «Социалистік ?аза?стан» бас редакторы. 1938- 1955 жж, Біры??ай шы?армашылы? ж?мыспен айналысады. 1955-1966 жж. Республикалы? «Ара - Шмель» сатиралы? журналды? бас редакторы. 1962 ж. КСРО Жо?ары Ке?есіні? депутаты болып сайланады. Жапония, Мысыр, Алжир, Италия елдерін аралайды 1974ж. ?аза? ?дебиетін дамыту-да?ы е?бегі ?шін Социалистік Е?бек Ері ата?ы берілді 1985ж. Д?ниеден ?тті ??гімелері: «?ос Шал?ар» «К?к ?йдегі к?ршілер» «Талпа? танау» «Ананы? анасы» «Ашын?ан ана» «Ананы? арашасы» «Ер ана» «А?лима» «Айг?л ?ойшыны? к?ндері» «Айжан ?ойшыны? т?ндері» «Боранды т?нде» «?мина» «?ыран жыры» «?мір» «Жапон балладасы» т.б Романдары: «?аза? солдаты» 1945 ж «Оян?ан ?лке» 1953 ж. «?лпан» 1974 ж. «Жат ?олында» 1984 ж. Пьесалары: «Шабуыл» 1931 ж. «?ыз Жібек» 1934 ж. «Амангелді» 1936 ж. «?озы К?рпеш – Баян с?лу» «А?ан сері - А?то?ты»1941 «Полковник Чудов» 1943 «?ынаптан ?ылыш» 1945 «Сен ?айтер еді? ?» 1959 ж ІІІ Жа?а саба? Сараптама жасалатын та?ырып: ?абит М?сіреповті? ана туралы ??гімелері Сараптама ма?саты: ?абит М?сіреповті? ана туралы ??гімелеріндегі ?дебиет пен тарихты? ?ндестігін тану мен таныту. ?абит М?сіреповті? ??гімелеріндегі аналар-тарихи кезе?дер тудыр?ан к?ркем бейнелер Сараптамалы? ж?мысты? б?лімдері Зерттеу Зерделеу Т?йіндеу І Сараптамалы? талдау ж?мыстары: І Зерттеу 1. Ж?мыс т?рі: топты? ж?мыс Зерттеу Тарихи сипаты ?деби сипаты ?о?ам. О?и?а.Т?л?а. *?аза? даласында?ы жікшілдік, ?лдіні? ?лсізге, мы?тыны? ?ор?ансыз?а ?стемдік жаса?ан кезе?і; *А?ыз?а негіз болып алын?ан кезе? – шамамен Х?ІІІ-ХІХ ??. аралы?ы адамды б?йгеге тігіп, сый?а беріп жіберу – сол д?уірге т?н келе?сіз ?рекеттерді? бірі * Елді билеп отыр?ан ел басылары батыр, балуандарды ?стап, к?ршілес елді? малын айдап, адамын т?т?ындап алып келуге ж?мсап отыр?ан. *Алып келген малды ?з ?алауына ж?мсап, жортуылшылар?а аз ?ана ?лес беріп, оларды ?олжаулы?ына айналдыр?ан кезе? сипаты. Мазм?н. Та?ырып. Идея. «Ананы? анасы» ??гімесі 1934 жылы жазыл?ан ??гімені? мазм?ны: ?йтілес ?арт жас к?ндерін еске алып айт?ан ??гімесі: Бала би Жалпа? балуан баста?ан тобырды Ергенекті еліне жыл?ы алып келуге жібереді. Жортуылшылар жыл?ыны тонап, жыл?ышыны? ?ызын да ?рлап ?кетеді. ?ызыны? артынан араша?а келген жыл?ышы ?кесін со??ы?а жы?ады. Оларды? артынан келген анасы ?зіні? батыл шешімімен, шешен тілімен барым-та шылар?а ой тастап, ?ызын ?орлы? пен к??діктен ??т?арып ?алады. Жалпа? балуан Бала биді? ?тірігіне алданып келгеніне ?кінеді. ??гімені? та?ырыбы: ?з перзенті ?шін жанын ?ию?а да дайын ?аза? ?йеліні? бейнесі ??гімені? идеясы: Ананы? бала?а, жалпы адамзат?а деген махаббатын сипаттау *1914 жылы Ресей мен Германия мемлекетіні? арасында?ы со?ыста дайынды?ы нашар патшалы? Ресей же?іліске ?шырай бастайды. *Ресей патшасы Николай ІІ берген у?десін б?зып, 1916 жылды? 25 маусымы к?ні б?ратана халы?ты майданны? ?ара ж?мысына алу туралы Жарлы? шы?арады. *Жарлы?та Т?ркістан ж?не Дала ?лкесіні? 19- 43 жас аралы?ында?ы ер кіслерді майдан?а ?ара ж?мыс?а алу туралы б?йры? беріледі. * Майданнан ел бас?арып отыр?ан би, болыс, ауылнай, старшын т.б босатылуы туралы да айтыл?ан. * Осыны пайдалан?ан ат?амінерлер жарлы?ты ?здігінше ?згертіп, ел ішінде алауызды? тудырады. Пара беру, жа?ымпаздану, ?тірік айту ?ршіп, байларды? ?здері мен туыстарыны? жасы ?згертіліп, ?арапайым халы?ты тізімге енгізіп, майдан?а аттандырма? болады. *М?ндай ?ділетсіздікке т?збеген халы? к?теріліске шы?ады. «Ашын?ан ана» ??гімесі 1934 жылы жазыл?ан ??гімені? мазм?ны: Азып, тоз?ан,шарша?ан ?йел бейтаныс ?йге келіп, ?онуды с?ранады. От?а жылынып отырып, ?з басынан кешке о?и?аны ??гімелеп береді. А? патшаны? жарлы?анан кейін, ?апия ананы? 15 жасар жал?ыз ?лы болысты? алая?ты?ынан бірден 19 жаста болып, тізімге ілігіп ?алады. ?ділетсіздік пен маза??а шыдай алма?ан ?апия ана болыс пен ?ара са?алды пыша?тап, т?т?ын?а т?седі. 17 ай т?т?ында бол?ан ана жа?а ?кіметті? келуімен бостанды??а шы?ып, ?лын к?ру ?мітімен елге оралып келе жатады. ??гімені? та?ырыбы: ?з перзенті ?шін жанын ?ию?а да дайын ?аза? ?йеліні? бейнесі ??гімені? идеясы: Ананы? бала?а, жалпы адамзат?а деген махаббатын сипаттау *1941 ж. 22 маусымы к?ні фашистік Германия КСРО мемлекетіне т?т?иылдан шабуыл жасайды. * ?аза?станнан майдан?а 1млн. 200 мы? адам, оны? ішінде 5 183 ?йел- ?ыздар аттанды. *Ерлігі ?шін 11 мы? 695 адам?а Ке?ес Ода?ыны? батыры ата?ы берілсе, оларды? 497-сі ?аза?станды?тар, ал 97-сі –?аза? ?лты * Ке?ес Ода?ыны? орден, медальдармен марапат-тал?ан ?аза?станды?тар 96 мы? 638 адам. *?лы Отан со?ысында 27 млн. ?л –?ыздар ??рбан бол?ан. Оны? ішінде ?аза?станды?тар – 603 мы? адам. *?аза?ты? талай бозда?тары ?асіретті со?ыстан м?гедек болып ?айтты. «А?лима» ??гімесі 1944 ж. жазыл?ан. ??гімені? мазм?ны: А?лима ана жал?ыз ?лы ?асымнан ?ара ?а?аз ал?ан болатын. Бір к?ні о?ан майданнан хат келді. Онда Сапар атты жігітті? анасына са?ынышы толы с?зі мен басынан кешкен тау?ыметі жазыл?ан еді. Екі ая?ынан айырыл?ан жауынгерді? ?з ?лы болма?анын білген ана ш?кіршілік етеді. Біра? ертесі к?ні Сапар?а оны анасы к?тіп отыр?анын хабарла?ан телеграмма жіберіледі. ??гімені? та?ырыбы: ?аза? ?йеліні? аналы? махаббатыны? м??гілігі ??гімені? идеясы: Ананы? бала?а, адамзат?а деген махаббатын сипаттау Салыстырмалы талдау Ой ?ндестігі Т?йын Салыстырмалы талдау. Ой ?ндестігі (??гімелердегі ана бейнелеріне салыстырмалы талдау жасау) Т?йін Сараптама жасауды? екінші б?ліміні? тапсырмасы- зерделеу. О?ушылар ?абит М?сіреповті? «Ананы? анасы», «Ашын?ан ана», «А?лима» ??гімелеріне ?атысты пікірлер, деректер мен д?йектерді топтастырып, саралап, тарихи, ?деби ма?ызын аны?тайды Зерделеу Тарихи деректер ?деби д?йектер 1916 ж. 25 маусымда?ы патша жарлы?ы бойынша, ?ара ж?мыс?а 19-дан 43 жас?а дейінгі е?бекке жарамды барлы? ер адамдар алыну?а тиіс болатын. Т?ркістан мен Дала ?лкесінен 500 мы?нан астам жігіт алу к?зделді. Б?л М. Дулат?лы айт?андай «ж?рт се?дей со?ылды, т?нде ?й?ыдан, к?ндіз к?лкіден айырылды» 1916 ж 23 тамызда генерал – губернатор А. Куропаткинні? ??пия б?йры?ымен ?ара ж?мыс?а ша?ырудан босатыл?андар: болысты?, ауылды? ел бас?ар?андар, т?менгі шенді полиция ?ызметкерлері, имамдар, молдалар, есепшілер, жеке басы ??рметті азаматтар т.б. Патша ?кіметі айла ?олданып, ?о?амны? болмашы бір б?лігін – жергілікті ?кім-шілікті, байлар мен м?сылман дінбасы-ларын ?ор?ап, оларды аман алаып ?алды да, олар жергілікті ?кімшілікті? тыл ж?мыстарына адамдар алуына к?мектесті Оларды? балалары ?ара ж?мыстан босатылып отырды. Б?л кедейлерді? ызасын келтіріп, ?аза?стан мен Т?ркістанны? хал?ы стихиялы т?рде к?теріліске шы?ты. (?аза?стан тарихы. 9- сынып о?улы?ы. Алматы «Мектеп» баспасы 2005ж. 8-бет) ««Мені? атым ?йел, мына ?ызды? анасымын! Б?рі? де анадан туды?дар! Анамен алыспайды да, атыспайды да. Не? бар еді мені? жал?ызымда»,- деп д?шпан?а ?ктем тіл ?атады ана. Жас?анбай с?йлеген ?йелді? ер мінезі, ?айратты с?зі ж?рекке т?нген найзаны? ?шын жерге ?аратады. . Б?л ?йел ??р ашын?ан жан емес, алып ?айратты?,?лкен а?ылды?, зор махаб-батты? иесі. Жазушы ананы? реалистік образын реалистік жа?дайда бейнелейді (?аза? ?дебиеті.С. ?ирабаев. 247- бет) «?апия анадан ж?ректегі ?айна?ан кекті, бойда?ы ірі ?уатты танытатын батыл ?рекетті к?реміз. Сол ?шін озбырлар ?йелді со??ы?а жы?ады, т?рмеге ?амайды. ?апия?а оларды? к?рсетпеген ?орлы?ы жо?, біра? ?айсар ана д?шпанына жалын-байды, жаудан ра?ым тілемейді. Азап?а тістеніп шыдап, зорлы?шылар?а деген ж?ректегі ыза –кегі ?айнай т?седі. Азап та, т?рме де оны? жігерін жасыта алмайды. «?мір ?зін сондай сіліккен. ?азір б?л сондай орасан к?шті. Енді ?мірді ?зі сілкуге жарап ?ал?ан ана»,- деп сипаттайды жазушы» ?аза? ?дебиеті.С. ?ирабаев. 247- бет) ?лы Отан со?ысы жылдарында ?ызыл Армия ?атарында 1млн. 200 мы? ?аза?станды?тар болды. ?лы Отан со?ысы жылдарында майдан?а ?рбір бесінші ?аза?станды? аттанды. Жау тылында партизан ?атарында шай?ас?ан 3,5 мы? ?аза?станды? болды. Оларды? ?атарында: ?асым ?айсенов, Ж?ма?али Саин, Ж. А?аділова, Е. Воробьева, П.Семенова т.б. бол?ан. ?ш д?режелі Да?? орденіні? иегері ата?ына 142, Ке?ес Ода?ы батыры ата?ына 497 ?аза?станды? ие болды. (?аза?стан тарихы. ?БТ тапсырушылар?а арнал?ан о?у- ?дістемелік ??рал, Алматы, «Олжас» баспасы,148- бет) ?лы Отан со?ысы жылдары эвакуациямен Украина, Ресей жерлерінен келген орыс, неміс, шешен, татар балаларын ?аза?-тарды? асырап алуы к?п бол?ан. Ал ?ол – ая?ы бірдей ш?рке бол?ан жауынгер жігітті ту?ан анасындай к?ту ?лы ж?рек-тіні? ?ана ?олынан келетін іс – ?рекет еді. Жазушы осы ар?ылы ана ж?регіні? ке?-дігін, махаббатыны? молды?ын ас?ан суреткерлікпен бейнелейді. (?аза? ?дебиеті. 11-сынып?а арн/?ан о?улы?. Алматы, «Мектеп»баспасы, 2002 ж.310-бет Тарихи ма?ызы ?аза? ?йеліні? ?о?амда?ы орны ; ?ділетсіздікке ?арсы к?реске тек ерлер ?ана емес, ?йелдерді? де аралас?анын к?реміз; ?ай кезе? болмасын Ананы? ??діретті болуы; ?иынды?ты же?е білген, ?орлы??а т?зе білген ?йелдерді? тарихта бол?анды?ы белгілі; ?йел- ана атымен аталатын жер атаулары белгілі тарихи о?и?аларды? к?рінісі; Жау?а шап?ан ерлер де ?ран етіп аналарды? атымен шай?ас?аны к?пке м?лім. ?деби ма?ызы ?аза? аналары туралы жазыл?ан ал?аш?ы к?ркем туынды; Жалпы ?аза? ?йелдеріні? жиынты? бейнесі; Ана туралы новеллалар идеялы? ба?ыт, пафосы жа?ынана бірін -бірі толы?тырып т?рады; Оларда?ы типтік ?а?арман- шынды? ?шін, ?ділет ?шін ?мірді? бар ?иынды?ы-на т?теп берген мейірімді, ?жет, ?ршіл, ?лімді де же?е білген жа?а образ- Ананы? ?лы образы бейнеленген , Сараптаманы? ?шінші б?ліміні? тапсырмасы бойынша о?ушылар ?абит М?сіреповті? «Ананы? анасы», «Ашын?ан ана», «А?лима» ??гімелеріне ?атысты пікірлерді, тарихи деректер мен ?деби д?йектерді ж?йелейді, ?орытындылайды, ой т?жырымдайды, ?дебиет пен тарихты? ?зара ?ндестігін табады ІІІ Т?йіндеу ?орытындылау ?. М?сіреповті? шы?армаларында?ы басты м?раты: ана, ?йел ?мірін, мінез- характерлерін жа?а ?ырынан таныта білді. Ал?аш?ы ??гімелеріндегі Ана, ?апия, На?има романтикалы? леппен суреттелген,эпикалы? ба?ытта?ы кейіпкерлер болса, А?лима, Натальяларды жазушы реалистік жар?ын бояулармен бейнелеп берді. «?. М?сірепов ?з творчествосында?ы ?здік туындыларын д?ниені? тірегі – ана та?ырыбын тере? тебіреніспен, ас?ан шеберлікпен игерген ?лы жазушы. Ананы? ?лылы?ын кемеліне келтіре жырла?ан А.М.Горький д?ст?рін ?аза? ?дебиетінде орны?тыр?ан да ?абит М?сірепов» (М. ?уезов) Т?жырымдау ?абит М?сіреповті? халы? ?мірінен алын?ан, ?з перзенті ?шін от?а да т?скен, суы??а да т?зген аналар бейнесі- тарихи шынды?ты сипатта?ан туындылар. Жазушы б?л туындылар ар?ылы ?аза? ?йеліні? тарихи т?л?асын жа?а ?ырынан к?рсете білді. ?ндестік ?аза? ?йелі- ?рпа? т?рбиелеп, бір ?олымен бесік тербетсе, бір ?олымен ?лемді тербетеді. Ол- еліні? болаша?ы мен ?рпа?ыны? келешегі ?шін к?рескен, жанын ?и?ан, біра? намысы мен перзентін ?орлатпа?ан жан. ?абит М?сіреповті? аналар та?ырыбына жаз?ан шы?армалары – бірнеше д?уірді ?амты?ан, бірнеше ?асырды суреттеген туындылар. ?ай кезе? болмасын Ана ?зіні? ?рпа?ына ?ам?ор болып, ша?ыра?ын тербеткен, отын ?шірмеген. ?ажет кезінде ?олына ?ару алып ?ор?ан бол?ан, елін бас?ар?ан ел анасы бол?ан. Біра? ол еш?ашан Ана екенін ?мытпа?ан. Міне, осыны? б?рін біз тарихта болып ?ткен о?и?алар мен жазушы туындыларынан к?реміз. О?ушыларды ба?алау ?йге тапсырма: І Есенберлинні? «К?шпенділер» триологисын о?у, шы?армада?ы тарихи о?и?алар бойынша м?лімет жин