Сабақтың тақырыбы: «Мен жазбаймын өлеңді ермек үшін» өлеңі
Сабақтың жалпы мақсаты: поэзияның әлеуметтік мәні жөніндегі тың түйіні, пікір сонылығы, бейнелеу, айту ерекшелігі, ақынның «өлеңі бар, өнерлі інілеріне» жөн-жоба көрсетуі.
Сабақтың түрі: Жаңа сабақ
Сабақтың әдісі: сауаттылық хаттар, топтастыру.
Сабақтың көрнекілігі:
А. Құнанбаевтың өлеңдер жинағы, плакат.
I. Қызығушылықты ояту сатысы:
1) Оқушыларды түгендеу, үй тапсырмасын тексеру.
2) Өткен тақырыпты еске түсіру.
II. Мағынаны ажырату сатысы. Жаңа сабақ
«МЕН ЖАЗБАЙМЫН ӨЛЕҢДІ ЕРМЕК ҮШІН.» - Абайдың 1889 ж. жазған өлеңі. Әрқайсысы 6 тармақты 5 шумақтан тұрады, көлемі 30 жол. Абайдың поэзия, оның мәні жөніндегі ой-пікірлерінің тың түйіні, бұған дейінгі жазылған «Базарға қарап тұрсам, әркім барар», «Өлең – сөздің патшасы, сөз сарасы», «Біреудің кісісі өлсе, каралы ол» сияқты шығармаларындағы эстетикалық көзқарасының кемелді көрінісі. Бұл шығармаларында Абай ақындықтың ауыр міндетін, ақын атанудың алғышарттарын аңғартқан еді. Сөздің патшасын, сындарлысын дарияның тереңіне сүңгіп, ақық-маржан іздеушідей түн қатып толғататын, түңғиық ойға шоматын даналардың ғана таба алатынын айтқан. Яғни ақын ақыл сөзін ақындарға арнаған-ды. «Сөзді ұғар осы күнде кісі бар ма?» деп, парасатты оқырманы жоқтығына налыған болатын. Ал бұл өлеңінде Абай әрі оқырман-тыңдаушыларына, әрі ақындарға қарап сөйлейді. Сын мен пікірін нақтылай айтуға ойысқан
М. Әуезовтың айтуынша, бұл өлең Абайдың «тек бір өз басының ақындық жолындағы ізденуі ғана емес. Мұны ақындық жайында өзгеше мәні бар өлең деп ұғынуымыз керек». Оны ақын өз айналасындағы «өлеңі бар, өнерлі інілерінің» кейбір шығармаларын оқығаннан кейін, соларға жөн-жоба көрсетіп, сын ескертпелер жасау ниетімен тудырған.
«Сөз айттым «Әзірет Әлі, айдаһарсыз» дегенде көп ақындардың, оның ішінде Көкбай Жанатайұлының пайғамбарларды, дін таратушы қаһармандарды мадақтайтын қиссалар жазуға тым әуестігін, «Бізде жоқ» алтын иек, сарыала қыз» дегенде жеке ақындардың жылтырақ сөздерге әуестігін, Әріп Тәңірбергеновтың «Зияда-Шамұрат» дастаныңда қызды «иегі алтын, көзі гауһар» деп, әлем-жәлем етіп суреттегенін, «Кәрілікті жамандап өлім тілеп» дегенде Шәкерім Құдайбердиевтің заңды түрде келетін кәрілікті даттағанын қағытып мысқылдаған. Ақын өлең сөзді кімге арнауды, кімге айтуды ескертеді: тасырға айтпай, «көңіл көзі ашық, көкірегі сезімді», сергек те талаптыларға айтуды қалайды. Оның өсиетін күле тыңдаған парықсыздарға сөзіңді қорқылмай «Қызшыл», «қызықшыл» әуейілерге жолама! Арсыздық пен ақылсыздықтан, шаруасыздық пен маскүнемдіктен аулақ бол! Мұның үстіне Абай бұрынғы«сөз түзелді, тыңдаушы, сен де түзел» деп жалпылай айтқан ақылын аша түскен. Түзелу үшін не істеу керектігін көрсеткен.
Оқырмандарына елең-жырды жұртқа ақыл айтып, кеңес берудің, үлгі-өнеге көрсетудің, қырсық, қиянатқа қарсы күресудің құралы деп ұқтырған. Жақсы сөзді жастай тыңдап жаттық, әсері қызыл сөзге құлай қалма, сөздің сыртына сенбе, ішіне үңіл, мазмұнын біл, оның мәні тереңін ізде, сөздің қадір-қасиетін сонда ұғасың деп кеңес береді.
Ұйқасы -б, -а, -а, -в, -а, -г, -а болып келеді. Өлең ағылшын, орыс, өзбек, ұйғыр тілдеріне аударылған.
III. Ойтолғаныс сатысы
- Ақын өлеңін оқу және талдау.
Мен жазбаймын өленді ермек үшін,
Мен жазбаймын өленді ермек үшін,
Жоқ-барды, ертегіні термек үшін.
Көкірегі сезімді, тілі орамды,
Жаздым үлгі жастарға бермек үшін.
Бұл сөзді тасыр ұқпас, талапты ұғар,
Көңілінің көзі ашық, сергек үшін.
Түзу кел, қисық-қыңыр, қырын келмей,
Сыртын танып іс бітпес, сырын көрмей.
Шу дегенде құлағың тосаңсиды.
Өскен соң мүұндай сөзді бұрын көрмей.
Таң қаламын алдыңғы айтқанды ұқпай,
Және айта бер дейді жұрт тыным бермей.
Сөз айттым "Әзірет Әлі", "айдаһарсыз",
Мұнда жоқ "алтын иек, сары-ала қыз".
Кәрілікті жамандап, өлім тілеп,
Болсын деген жерім жоқ жігіт арсыз.
Әсіре қызыл емес деп жиренбеңіз,
Түбі терең сөз артық, бір байқарсыз.
- Сөздікпен жұмыс:
ˡБәңгі (парсыша) — нашақор.
- Өлеңнен түсінгендерін «БҮҮ» кестесіне толтыру.
Білетінім V
Үйренгенім +
Үйренгім келеді?
«Мен жазбаймын өлеңді ермек үшін» өлені
Шумақ реті
Шумақтағы берілген ой
Тілмен көркемделуі
1. 3
Өлеңді ермек үшін жазбауы
«Көкірегі сезімді, тілі орамды,
Өлең жазудағы мақсаты
жаздым үлгі жастарға бермек
Ақындық бағдарламасы.
үшін».
Әсіресе, қызыл сөз емес,
«Сөз айттым Әзірет өлі
түбі терең сөз жазу
айдаһарсыз.
2, 5
Тыңдаушыға қояр талабы,сөз
Мұнда жоқ алтын иек, сары
қадірш түсінушілергесын.
қыз»
Сөздің сыртына емес, ішіне үңіл.
«Түзу кел, қисық-қыңыр,
5
қырын келмей.
Сыртын танып іс бітпес,
сырын көрмей".
«Өзге түгіл, өзіне пайдасы
жоқ».
«Есіл өнер қор болып,
кетер түзге»
Өлеңді талдаудың тиімді әдістемесі
Негізгі түйіңдегі ой
Оқу түрі, амал, тәсілдер, оқыту,оқу әрекеттері
Ақындық бағдарламасы, жастарға үлгі беру – ақын мақсаты.
Мәтінмен жұмыс (практикалық жұмыс).
Ақын бағдарламасын, яғни ақын мақсатын мәтіннен тауып оқы.
Тыңдаушыға тілек, өтініш, түбі терең сөзді ұғынуға шақыру.
Алғашқы екі өлеңді ойша салыстыру. Өзіндік ерекшелігін, тың ойын саралау.
Бұрынғы ақындардан, Әзірет Әліні жырлаушылардан өз артықшылығы, өз ақындығының ерекшелігі.
Сұрақ-жауап (мәтінмен жұмыс).
Түсіңдірмелі әдіс.
Салыстырмалы жұмыс (алдыңғы екі өлеңдегі ой, пікірге ұқсастық, айырмашылығын саралау)
Өнерлі інісіне өсиеті, мәнсіз сөзді, мисыз күлкіні сынауы. Есіл өнерді қор етпеу туралы ақылы.
Проблемалық сипаттағы сұрақтар:
Өлеңдегі «әсіре қызыл» дегш не?
Ақын не айтпақшы болған?
«Өнердің қор болуы», «түбі терең сөз артық» деген ойды қалай түсінесің?
«Ақын, сөз өнері және тыңдаушы Абай өлеңінде» атты іздендіру бағытындагы тұжырымды әңгіме-пікір өткізу.
Қорытындыда бұл өлеңді Абайдың алдыңғы екі өлеңімен салыстыра, байланыстыра отырып әңгімелу,
әр өлеңнің негізіндегі ойды ақын стилін, әр өлеңнін өзіндік ерекшелігін саралау.
Сабақты қорыту.
Үйге тапсырма: «Мен жазбаймын өлеңді ермек үшін» өлеңін жаттау.
