Конспект урок на тему "Себеп ба?ыны??ы саба?тас ??рмалас с?йлем"

Саба?ты? та?ырыбы: Себеп ба?ыны??ы саба?тас ??рмалас с?йлем

Саба?ты? ма?саты:
1.Білімділік: о?ушыларды? саба?тас с?йлем туралы т?сініктерін ке?ейту, себеп ба?ыны??ы саба?тас с?йлемні? жасалу жолдарын жатты?у ж?мыстары мен ?осымша тапсырмалар ар?ылы бекіту.
2.Т?рбиелік: о?ушыларды елдікке баулу, е?бекке, ынтыма??а
                          т?рбиелеу.
3.Дамытушылы?: о?ушыларды? саба?тас с?йлемні? т?рлерін
                  ажырата алу да?дыларын ?алыптастырып, с?йлем
                   м?шелеріне талдау да?дыларын арттыру

Саба?ты? типі: аралас саба?
Саба?ты? т?рі: д?ст?рлі саба?
Саба?ты? ?дісі : с?ра? – жауап, талдау.
Саба?ты? к?рнекілігі: интерактивті та?та, ?лестірмелер, тест с?ра?тары.
Саба?ты? барысы:

І ?йымдастыру кезе?і.
С?лемдесу, т?гендеу, с?ра?тар ар?ылы назарларын саба??а аудару.
1. ??рмалас с?йлем дегеніміз не?
2.??рмалас с?йлем нешеге б?лінеді?
3. Салалас ??рмалас дегеніміз не?
4. Саба?тас ??рмалас дегеніміз не?

ІІ ?й тапсырмасын с?рау.
133- жатты?у. Берілген с?йлемдерді? басы??ы сы?арларын ?здері? ойлап тауып, мезгіл ба?ыны??ылы саба?тас жаса?дар.

1. Тыста?ы ж?мыс біткен кезде,.
2. ?шеуі ?йге кірген со?,.
3. Ол ?йге ?айтып келісімен,.
4. Ботаг?з сауса?ымен н?с?а?ан д?птерді? бетіне Ас?ар к?зін салса,.

ІІІ Білімдерін тексеру кезе?і.
Берілген с?йлемді синтаксистік талдау жаса?дар.
/ Ол ?йге ?айтып келісімен, кітаптан бас алмады./
1.1. Хабарлы с?йлем.
1.2. ??рмалас с?йлем, саба?тас, мезгіл ба?ыны??ы саба?тас.
1.3. не істеді? – бас алмады, к?рделі, етістікті, жедел ?ткен ша? т?л?алы - баяндауыш.
Неден бас алмады? – кітаптан, дара, зат есімді, шы?ыс септік т?л?алы – жанама толы?тауыш.
Не істесімен? –?айтып келісімен, к?рделі, етістікті, к?семше т?л?алы – баяндауыш.
Кім ?йге ?айтып келісімен? – ол- дара жіктеу есімдікті – бастауыш.
Ол ?айда ?айтып келісімен? – ?йге- дара, зат есімді, барыс т?л?алы – жанама толы?тауыш.
1.4. Ол ?айтып келісімен - етістікті тіркес, байланысу т?рі – ?иысу, т?сілі – орын т?ртібі.
?йге ?айтып келісімен – етістікті, т?рі ме?геру, т?сілі – жал?аулы?ты.

І? Ма?сат ?ою кезе?і.
Саба?ты? та?ырыбын та?та?а жазып, ма?сатын т?сіндіру.
? Жа?а саба?ты т?сіндіру.

Себеп ба?ыны??ы саба?тас

Ба?ыны??ы сы?ары

Ба?ыны??ы сы?ар баяндауышыны? т?л?асы

С?ра?ы

Басы??ы сы?ары

?йді? іші ?ара??ы бол?анды?тан,

-ды?тан,-діктен ?осымшасы ?стелген есімшеден жасалады.

Неліктен?

мен отыр?андарды жы?а тани алмадым.

Айым ?з ж?мысымен айналысып кеткен со?,

Есімше т?л?алы етістікке со? шылауы тіркесінен жасалады

Неге?

Айн?р да ?з ?йіне ?арай ая?дады.

?зін – ?зі тежей алмай,

Болымсыз етістік, к?семше т?л?асынан болады

Не себепті?

та?ы бір – екі жемісті алып жеді.

Енді жинамасам да болады деп,

Ашы? райлы етістікке деп к?мекші етістігіні? тіркесуі ар?ылы

Неліктен?

ар?асын ке?ге салды.

Мысал келтіру. О?ушылар мысал келтіреді.

Ба?ыны??ы сы?ары

Ба?ыны??ы сы?ар баяндауышыны? т?л?асы

Басы??ы сы?ар

-ды?тан,-діктен ?осымшасы ?стелген есімшеден жасалады.

Есімше т?л?алы етістікке со? шылауы тіркесінен жасалады

Болымсыз етістік, к?семше т?л?асынан болады

Ашы? райлы етістікке деп к?мекші етістігіні? тіркесуі ар?ылы

О?улы?пен ж?мыс.
134-жатты?у. /Ауызша орындау/
т?мендегі себеп ба?ыны??ылы саба?тастарды? ба?ыны??ы сы?арларыны? баяндауыштарын тауып, ?алай жасал?анын аны?та?дар.

Ол ?апелімде ?айда жат?анын есіне т?сіре алмай, ма?дайын сипай т?сті. ?йі ?алада бол?анды?тан, ол демалыс к?ні к?п еш?айда шы?пайтын. Ол жауап ?атпа?ан со?, Таусо?арды да к?дікті ойлар та?ы тори бастады. Б?л м?жіліс е?бек айынан бастал?анды?тан, Абай кейін ?зінше т?йін т?йді. Б?л жауапты ?аратай та?ы бір от шы?ып кетпесін деп, майдалап жеткізбек болды.

135- жатты?у. Т?мендегі с?йлемдерді? басы??ы сы?арларын ойдан жазып, себеп ба?ыны??ылы саба?тас ??ра?дар.

1. ?уанышы ?ойнына сыймай,.

2. К?н с?улесі кеткендіктен,.

3. Сорпа – с?йек тимеген со?,.

4. Соны Ербол біліп ?оймасын деп,.

5. К?п жату?а уа?ыт м?мкіндік бермей,.

6. Ш??а шын ауру?а айнал?ан со?,.

7. ?ыс?а жіп к?рмеуге келмей,.

8. ?астарында к?лдене? кісі бол?анды?тан,.

136-жатты?у. Себеп-салдар салаласты себеп ба?ыны??ылы саба?тас?а айналдырып жазы?дар.

Себеп - салдар салалас.

Себеп ба?ыны??ылы саба?тас.

Ой- ??ымы, сезім т?йсігі ??сас, жаны жал?ас адамдар ?ана бір-бірімен тату дос бола алады, ?йткені ондай адамдар бір – біріні? жай- к?йін жа?сы ??ысады.

Ой –??ымы, сезім-т?йсігі ??сас, жаны жал?ас адамдар ?ана бір-бірімен тату дос бола алатынды?тан, ондай адамдар бір-біріні? жай-к?йін жа?сы ??ысады.

?тірік айтудан са?таны?дар, себебі ?тірікшілер – имансыздар.

?тірік айтудан са?тан?анды?тан, ?тірікші-имансыз бол?ан жо?.

Тіпті пайдасын к?ріп т?рса?ыздар да, ?тіріктен са?таны?ыздар, себебі т?бінде ?тірікшіні? к?ні ?ара?.

Тіпті пайдасын к?ре т?рып, ?тіріктен са?танба?ан со?, т?бінде ?тірікшіні? к?ні ?ара? болады.

Осы жатты?уды? ішінен бір с?йлем алып, синтаксистік талдау жасайды.
/ К?н с?улесі кеткендіктен, жа?быр да жауа бастады./
1.1. Хабарлы с?йлем.
1.2. ??рмалас с?йлем, саба?тас, себеп ба?ыны??ы саба?тас.
1.3. Жа?быр не істеді? – жауа бастады - к?рделі, етістікті, жедел ?ткен ша? т?л?алы – баяндауыш.
        Не жауа бастады? – жа?быр – дара, зат есімді- бастауыш.
         К?н с?лесі не істегендіктен – кеткендіктен - дара, етістікті, есімше т?л?алы – баяндауыш.
        Не кеткендіктен? – к?н с?улесі – к?рделі, зат есімді, т?уелдік жал?аулы - бастауыш.

?І Жа?а саба?ты т?сінгендіктерін тексеру.
Семантикалы? картамен ж?мыс.

С?йлемдер

Шарты ба?ыны??ы саба?тас

?арсылы?ты ба?ыны??ы саба?тас

мезгіл

ба?ыны??ы саба?тас

себеп

ба?ыны??ы саба?тас

К?н жылы бол?анды?тан, біз серуенге шы?ты?.

Саба? о?ымайынша, бес алмайсы?.

?ыс келсе де,?ар жаумады.

Біраз отыр?ан со?, ?атты шарша?ан Айг?л ?йы?тап ?алды.

Кестені толтыры?дар.

Ба?ыны??ы сы?ар

Басы??ы сы?ар

Менорнымнан т?рып кеттім.

Ол бетімді ?айтарып таста?ан со?,

Ішімдегі с?зімді айта алмай

Бір-екі рет ?айталау?а тура келді.

Онсыз да кешіктім деп,

?ІІ Саба?ты ?орытып, ба?алау.
Тест тапсырмалары ар?ылы саба?ымызды ?орытындылаймыз.
1.     Себеп ба?ыны??ы саба?тасты белгіле?із.
А) Аспанда жап?ан т?тас б?лт сиреп, ара-т?ра ж?лдыздар к?ріне бастады.
В) С?йлесуге тіл жо?: Есенейден бата алмайды.
С) А?са?ан т?лде су тапса, бас ?оймай ма батау?а.
D) Мен ?оры?паймын, ?йткені ?жем кеше с?рап ал?ан.
Е) ?ас?ыр енді м?ны? ай?айын елемейтін бол?ан со?, Иса баса бір
т?сілге к?шті.
2.    ?арсылы?ты ба?ыны??ы саба?тасты? с?рауларын табы?ыз.
А) ?айтпейінше? Не етпейінше? В) ?ашаннан бері? ?айтіп?
С) Не етпек болып? ?алай? D) ?айтсе де? ?айткенмен? Е) ?айтсе? Не еткенде?
3. Мезгіл ба?ыны??ы саба?тасты табы?ыз.
А) ?стазы бейілді болса, ш?кірті зейінді келеді.
В) Ала сауыс?ан б?та?тан-б?та??а ?онып, шы?ылы?тай беріпті.
С) Енді ?зіл ??гімеге кірісе бергенде, ауыз ?йді? есігі шал?асынан ашылды.
D) Б?кен екі-?ш к?нге шейін, ?й ?орасын к?рмеді.
Е) Балалары тілін алмай, араздаса беріпті.
4. Шартты ба?ыны??ы саба?тасты табы?ыз.
А) Ж?ре берсе?, к?ре бересі?.
В) ??рмаш ?анша т?рбиелесе де, К?ксерек ?рлы? пен адал асты? айырмасыны? не екенін ??а алмады.
С) Артыма жалт ?арасам, екі жігіт аттарын байлап жатыр.
D) К?зсіз ?мір не десе, тас ?ара??ы к?р деуші ем.
Е) Надан Мал?ар ескі ?детімен елді ?ор?ытып ?стама? болса, залым Ш?лкендер алдап ?стама?.
5. Саба?тасты? ?ай т?рі?Елімні? ?ай?ысына мы? да бір дауа осы болар деп, Сырды? суына т?сегін т?сеп тартып т?рады.
А) Ма?сат ба?ыны??ы ??рмалас В) Мезгіл ба?ыны??ы ??рмалас

D) Шартты ба?ыны??ы ??рмалас
С) ?имыл-сын ба?ыны??ы ??рмалас Е) Себеп ба?ыны??ы ??рмалас

?ІІІ ?йге тапсырма беру.
137-жатты?у. 139-бет.
Ереже жаттау.
Синтаксистік талдау жасау.

Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?

Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.

Быстро и объективно проверять знания учащихся.

Сделать изучение нового материала максимально понятным.

Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.

Наладить дисциплину на своих уроках.

Получить возможность работать творчески.

=> ПОЛУЧИТЬ СУПЕРСПОСОБНОСТИ УЧИТЕЛЯ <=

Просмотр содержимого документа
«конспект урок на тему "Себеп ба?ыны??ы саба?тас ??рмалас с?йлем" »

Сабақтың тақырыбы: Себеп бағыныңқы сабақтас құрмалас сөйлем

Сабақтың мақсаты:
1.Білімділік: оқушылардың сабақтас сөйлем туралы түсініктерін кеңейту, себеп бағыныңқы сабақтас сөйлемнің жасалу жолдарын жаттығу жұмыстары мен қосымша тапсырмалар арқылы бекіту.
2.Тәрбиелік: оқушыларды елдікке баулу, еңбекке, ынтымаққа
тәрбиелеу.
3.Дамытушылық: оқушылардың сабақтас сөйлемнің түрлерін
ажырата алу дағдыларын қалыптастырып, сөйлем
мүшелеріне талдау дағдыларын арттыру

Сабақтың типі: аралас сабақ
Сабақтың түрі: дәстүрлі сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ – жауап, талдау.
Сабақтың көрнекілігі: интерактивті тақта, үлестірмелер, тест сұрақтары.
Сабақтың барысы:

І Ұйымдастыру кезеңі.
Сәлемдесу, түгендеу, сұрақтар арқылы назарларын сабаққа аудару.
1. Құрмалас сөйлем дегеніміз не?
2.Құрмалас сөйлем нешеге бөлінеді?
3. Салалас құрмалас дегеніміз не?
4. Сабақтас құрмалас дегеніміз не?

ІІ Үй тапсырмасын сұрау.
133- жаттығу. Берілген сөйлемдердің басыңқы сыңарларын өздерің ойлап тауып, мезгіл бағыныңқылы сабақтас жасаңдар.

1. Тыстағы жұмыс біткен кезде, ...
2. Үшеуі үйге кірген соң, ...
3. Ол үйге қайтып келісімен, ...
4. Ботагөз саусағымен нұсқаған дәптердің бетіне Асқар көзін салса, ...

ІІІ Білімдерін тексеру кезеңі.
Берілген сөйлемді синтаксистік талдау жасаңдар.
/ Ол үйге қайтып келісімен, кітаптан бас алмады./
1.1. Хабарлы сөйлем.
1.2. Құрмалас сөйлем, сабақтас, мезгіл бағыныңқы сабақтас.
1.3. не істеді? – бас алмады, күрделі, етістікті, жедел өткен шақ тұлғалы - баяндауыш.
Неден бас алмады? – кітаптан, дара, зат есімді, шығыс септік тұлғалы – жанама толықтауыш.
Не істесімен? –қайтып келісімен, күрделі, етістікті, көсемше тқлғалы – баяндауыш.
Кім үйге қайтып келісімен? – ол- дара жіктеу есімдікті – бастауыш.
Ол қайда қайтып келісімен? – үйге- дара, зат есімді, барыс тұлғалы – жанама толықтауыш.
1.4. Ол қайтып келісімен - етістікті тіркес, байланысу түрі – қиысу, тәсілі – орын тәртібі.
Үйге қайтып келісімен – етістікті, түрі меңгеру, тәсілі – жалғаулықты.

ІҮ Мақсат қою кезеңі.
Сабақтың тақырыбын тақтаға жазып, мақсатын түсіндіру.
Ү Жаңа сабақты түсіндіру.

Себеп бағыныңқы сабақтас

Бағыныңқысы басыңқыда айтылған ойдың
себебін білдіретін сабақтастың түрі.
М: Жұмыстың ең ауыры осында болғандықтан,

Ермек мұнда әдейі тіленіп келді.
Сұраулары: Неліктен? Не себепті? Неге? Не деп?

Себеп бағыныңқының баяндауыштары мынадай жолдармен
жасалады.
Есімшенің өткен шақ формасына –дықтан, /дық+тан/
деген жұрнақ пен жалғаудың қосылуы арқылы жасалады

Есімшенің өткен шақ формасына соң шылауы тіркесуі арқылы жасалады

Көсемшенің –й жұрнағына біткен болымсыз түрінен жасалады.

Ашық райлы етістікке деп көмекші етістігінің тіркесуі арқылы жасалады

Бағыныңқы сыңары

Бағыныңқы сыңар баяндауышының тұлғасы

Сұрағы

Басыңқы сыңары

Үйдің іші қараңғы болғандықтан,

-дықтан,-діктен қосымшасы үстелген есімшеден жасалады.

Неліктен?

мен отырғандарды жыға тани алмадым.

Айым өз жұмысымен айналысып кеткен соң,

Есімше тұлғалы етістікке соң шылауы тіркесінен жасалады

Неге?

Айнұр да өз үйіне қарай аяңдады.

Өзін – өзі тежей алмай,

Болымсыз етістік, көсемше тұлғасынан болады

Не себепті?

тағы бір – екі жемісті алып жеді.

Енді жинамасам да болады деп,

Ашық райлы етістікке деп көмекші етістігінің тіркесуі арқылы

Неліктен?

арқасын кеңге салды.

Мысал келтіру. Оқушылар мысал келтіреді.

Бағыныңқы сыңары	Бағыныңқы сыңар баяндауышының тұлғасы	Басыңқы сыңар
	-дықтан,-діктен қосымшасы үстелген есімшеден жасалады.
	Есімше тұлғалы етістікке соң шылауы тіркесінен жасалады
	Болымсыз етістік, көсемше тұлғасынан болады
	Ашық райлы етістікке деп көмекші етістігінің тіркесуі арқылы

Оқулықпен жұмыс.
134-жаттығу. /Ауызша орындау/
төмендегі себеп бағыныңқылы сабақтастардың бағыныңқы сыңарларының баяндауыштарын тауып, қалай жасалғанын анықтаңдар.

Ол қапелімде қайда жатқанын есіне түсіре алмай, маңдайын сипай түсті. Үйі қалада болғандықтан, ол демалыс күні көп ешқайда шықпайтын. Ол жауап қатпаған соң, Таусоғарды да күдікті ойлар тағы тори бастады. Бұл мәжіліс еңбек айынан басталғандықтан, Абай кейін өзінше түйін түйді. Бұл жауапты Қаратай тағы бір от шығып кетпесін деп, майдалап жеткізбек болды.

135- жаттығу. Төмендегі сөйлемдердің басыңқы сыңарларын ойдан жазып, себеп бағыныңқылы сабақтас құраңдар.

1. Қуанышы қойнына сыймай, ...

2. Күн сәулесі кеткендіктен, ...

3. Сорпа – сүйек тимеген соң, ...

4. Соны Ербол біліп қоймасын деп, ...

5. Көп жатуға уақыт мүмкіндік бермей, ...

6. Шұға шын ауруға айналған соң, ...

7. Қысқа жіп күрмеуге келмей, ...

8. Қастарында көлденең кісі болғандықтан, ...

136-жаттығу. Себеп-салдар салаласты себеп бағыныңқылы сабақтасқа айналдырып жазыңдар.

Себеп - салдар салалас.

Себеп бағыныңқылы сабақтас.

Ой- ұғымы, сезім түйсігі ұқсас, жаны жалғас адамдар ғана бір-бірімен тату дос бола алады, өйткені ондай адамдар бір – бірінің жай- күйін жақсы ұғысады.

Ой –ұғымы, сезім-түйсігі ұқсас, жаны жалғас адамдар ғана бір-бірімен тату дос бола алатындықтан, ондай адамдар бір-бірінің жай-күйін жақсы ұғысады.

Өтірік айтудан сақтаныңдар, себебі өтірікшілер – имансыздар.

Өтірік айтудан сақтанғандықтан, өтірікші-имансыз болған жоқ.

Тіпті пайдасын көріп тұрсаңыздар да, өтіріктен сақтаныңыздар, себебі түбінде өтірікшінің күні қараң.

Тіпті пайдасын көре тұрып, өтіріктен сақтанбаған соң, түбінде өтірікшінің күні қараң болады.

Осы жаттығудың ішінен бір сөйлем алып, синтаксистік талдау жасайды.
/ Күн сәулесі кеткендіктен, жаңбыр да жауа бастады./
1.1. Хабарлы сөйлем.
1.2. Құрмалас сөйлем, сабақтас, себеп бағыныңқы сабақтас.
1.3. Жаңбыр не істеді? – жауа бастады - күрделі, етістікті, жедел өткен шақ тұлғалы – баяндауыш.
Не жауа бастады? – жаңбыр – дара, зат есімді- бастауыш.
Күн сәлесі не істегендіктен – кеткендіктен - дара, етістікті, есімше тұлғалы – баяндауыш.
Не кеткендіктен? – күн сәулесі – күрделі, зат есімді, тәуелдік жалғаулы - бастауыш.

ҮІ Жаңа сабақты түсінгендіктерін тексеру.
Семантикалық картамен жұмыс.

Сөйлемдер	Шарты бағыныңқы сабақтас	Қарсылықты бағыныңқы сабақтас	мезгіл бағыныңқы сабақтас	себеп бағыныңқы сабақтас
Күн жылы болғандықтан, біз серуенге шықтық.
Сабақ оқымайынша, бес алмайсың.
Қыс келсе де,қар жаумады.
Біраз отырған соң, қатты шаршаған Айгүл ұйықтап қалды.

Кестені толтырыңдар.

Бағыныңқы сыңар

Басыңқы сыңар

Мен орнымнан тұрып кеттім.

Ол бетімді қайтарып тастаған соң,

Ішімдегі сөзімді айта алмай

Бір-екі рет қайталауға тура келді.

Онсыз да кешіктім деп,

ҮІІ Сабақты қорытып, бағалау.
Тест тапсырмалары арқылы сабағымызды қорытындылаймыз.
1. Себеп бағыныңқы сабақтасты белгілеңіз.
А) Аспанда жапқан тұтас бұлт сиреп, ара-тұра жұлдыздар көріне бастады.
В) Сөйлесуге тіл жоқ: Есенейден бата алмайды.
С) Аңсаған төлде су тапса, бас қоймай ма батауға.
D) Мен қорықпаймын, өйткені әжем кеше сұрап алған.
Е) Қасқыр енді мұның айғайын елемейтін болған соң, Иса баса бір
тәсілге көшті.
2. Қарсылықты бағыныңқы сабақтастың сұрауларын табыңыз.
А) Қайтпейінше? Не етпейінше? В) Қашаннан бері? Қайтіп?
С) Не етпек болып? Қалай? D) Қайтсе де? Қайткенмен? Е) Қайтсе? Не еткенде?
3. Мезгіл бағыныңқы сабақтасты табыңыз.
А) Ұстазы бейілді болса, шәкірті зейінді келеді.
В) Ала сауысқан бұтақтан-бұтаққа қонып, шықылықтай беріпті.
С) Енді әзіл әңгімеге кірісе бергенде, ауыз үйдің есігі шалқасынан ашылды.
D) Бәкен екі-үш күнге шейін, үй қорасын көрмеді.
Е) Балалары тілін алмай, араздаса беріпті.
4. Шартты бағыныңқы сабақтасты табыңыз.
А) Жүре берсең, көре бересің.
В) Құрмаш қанша тәрбиелесе де, Көксерек ұрлық пен адал астың айырмасының не екенін ұға алмады.
С) Артыма жалт қарасам, екі жігіт аттарын байлап жатыр.
D) Көзсіз өмір не десе, тас қараңғы көр деуші ем.
Е) Надан Малқар ескі әдетімен елді қорқытып ұстамақ болса, залым Шәлкендер алдап ұстамақ.
5. Сабақтастың қай түрі?Елімнің қайғысына мың да бір дауа осы болар деп, Сырдың суына төсегін төсеп тартып тұрады.
А) Мақсат бағыныңқы құрмалас В) Мезгіл бағыныңқы құрмалас