Балалар, «Балуан» деген с?зді айт?анда ойлары?ыз?а не т?седі, оны? ма?ынасын ?алай т?сінер еді?дер ?
?ажым??ан М??айтпас?лы туралы видеоролик к?рсету ІІІ. Жа?а саба?ты т?сіндіру.
Кіріспе с?з. М??алім.
?ара к?ште ?лі ешкім жо? сенше биік шыр?а?ан.
?нерге де ?згелерден жа?ын е? ?ой бір табан,
Рух ?ашып бара жатыр ?зі? ?скен ?ыр?адан…
Б?гін мені ?айта к?тер жарты ?асыр ?ткен со?,
?анатсызды мойындамас мінезі?мен б?р?а?ан.
Сол бір салты? тірі т?рса, т?рар ?р кез ?лт аман,
?аза?ты? бас б?лшы? еті, ??лагер т?с, піл табан…
М?хтар Шаханов
Повесть (хикаят) — баяндау т?рінде ?ара с?збен жазыл?ан о?и?алы к?ркем шы?арманы? т?рі.Ол к?лемі жа?ынан ??гімеден ?за?тау, роман?а жа?ындау болады.
??гімеде к?біне ?мірді? бір мезеті, ?ыс?а о?и?алар суреттелсе, романда аса к?рделі ?рі к?лемді, б?кіл бір кезе?ні? о?и?алары т?тастырыла суреттеледі. Ал повестегі о?и?алар жина?ы, сюжеттік желі негізінен бір арнада ?рістейді, кейіпкерлер саны да аса к?п болмайды.
— Балалар,б?гін біз сіздермен ?алма?ан ?бді?адыровты? «?ажым??ан» атты ??гімесімен танысамыз.
?.?бді?адыровты? ?мірінен хронологиялы? кесте
Мерзімі Бол?ан о?и?алар
1903 жыл ?азіргі ?ызылорда облысы, Шиелі ауданы, Шиелі кентінде д?ниеге келген
1925 жыл жыл Ал?аш?ы “Сырдария” деген ?ле?і “Е?бекші ?аза?” газетінде жариялан?ан
1928 жыл Т???ыш ?ле?дер жина?ы “Жалшы” деген атпен жары? к?рді
1935-51 ж.ж. “Май”, “Батыр”, “С?тбаев”, “Еділ-Дон”, “Келес ?ызы” поэмалары жары? к?рген
1954, 1956, 1959 ж.ж. “?ажым??ан” повесі ?айта басылды
1970 жылы “?ажым??ан” повесі орыс тілінде жары? к?рді
1935, 1936, 1937ж.ж. “Алатауды? бауыры”, “Амантай”, “Тап?ыш” кітаптары жары? к?рді. ?ызылорда облысы, Шиелі ауданына ?арасты «?ар?алы» ке?шарында з?улім мектепті ?з ?аржысына салдыр?ан.?з балалы? ша?ында жо?шылы? та?сыретін к?п тарт?ан ?ал?аман «Ке?ес заманында ту?ан жас ?рпа? білім н?рімен еркін сусындасын» деп мектепті салдыр?ан екен. ?ал?аман — а?ын,жазушы,аудармашы.
— ?ажым??ан М??айтпас?лыны? ?мір жолы, жетістіктері туралы ??гімелеу. (О?ушыларды? пікір-ойын ты?дау)
?ажым??ан М??айтпас?лы — ?аза? хал?ыны? тарихында?ы т???ыш к?сіп?ой балуан. Т?тас ??мырын к?рес ?неріне арнап, ?лан?айыр жері мен ?ршіл хал?ын бірінші болып ?зге ж?рт?а паш еткен, ?зінен б?рын?ы ?андастары баспа?ан топыра?ты басып, к?рмеген елді к?ріп, ?зге ?аза? та?па?ан алтын, к?міс медальдарды мойнына т???ыш ілген.
«Болжау кестесі» стратегиясы
Не болады деп ойлайсыз?
О?ан ?андай д?лелі?із бар?
Шын м?нінде не болды?
М?тінді б?ліктерге б?ліп, с?ра?тар ар?ылы ж?мыс ж?ргізу. 1-м?тін. Жас бала сарай?а не себепті ?айта-?айта ?арай берді деп ойлайсыз? Б?л кім болуы м?мкін?
2-м?тін.Шын м?нінде не болды?
3-м?тін. Бала Орлий Масликов?а ж?мыс?а жалданады деп ойлайсыз ба?
4-м?тін. М??ан ?андай ?рекет жасайды деп ойлайсыз?
5-м?тін. ??гіме ?рі ?арай ?алай ?рбиді деп ойлайсыздар?
6-м?тін. М??ан шана?а жеккен ат ?ліп ?алып, оны шананы? ?стіне салып жаяу с?йретіп ?келуіне тура келді.Б?л жа?дай?а бай ?андай к?з?арас танытады деп ойлайсыз?
М??алім: Ал, енді балалар, та?та?а назар аударса?, ол жерде сендерге берілген б?лімдері? бойынша тапсырмаларды орындайсы?дар. О?улы?тары?да?ы м?тіндермен ж?мыс істейміз. Мына берілген кімні? с?зі екен, соны табамыз. (Топ?а б?лінген б?лімдер бойынша, т?л с?здерді жазып, жанына кейіпкерлерді? есімдері жазылып т?рады. О?ушылар соны тауып, жанына д?рыстап ?ояды)
«Кімні? с?зі? ?ай кезде айтылды?» деген с?ра?тар беру. («Семантикалы? карта»)
Д?птермен ж?мыс «К?ш атасы-?ажым??ан». Бес минутты? эссе.
Саба?ты бекіту:
«Жуан ж?не жі?ішке с?ра?тар» стратегиясы.
Балалар, біз олимпиаданы? символын білеміз бе?. Ол ?шін мына с?ра?тар?а жауап беріп олимпиаданы? символын жасайы?. (Мына са?иналарды? артында с?ра?тар жасырылады)
1.М??анны? балалы? ша?ы ?айда, ?андай жа?дайда ?тті? (к?к)
2.Отыз п?т май ?атыр?ан кеспекті, бала шана?а ?алай салды? (?ара)
3.М??ан бір шана ш?пті бай ?йіне ?алай жеткізді? (?ызыл)
4. М??анны? шы?армада ?андай бейнесін к?реміз ? (сары)
5.?ажым??ан жайында не білеміз? (жасыл)
?орытынды: М??алім: балалар, ?ажым??ан балуанны? ?мір тарихы алып к?шіні? ар?асында ?лем спорт тарихына енді. ?аза? хал?ы осы тумасы ар?ылы ?лі талай ?асыр ма?тана алады «К?п бейнетті? зейнеті болады» демекші, бірде дастархандас болып отыр?ан жерлесі
-?ажеке,сізді? арманы?ыз жо? шы?ар ?-деген екен
Сонда ?ажым??ан :
Армансыз адам болмайды.Мен сол арманды орындау ?шін ?анша ?рекет етсем де,к?ш ?неріндегі биікке шы??ан ?андастарымды к?руді армандаймын.-, депті.
?ажеке?ні? б?л арманын кейінгі ?рпа? ж?зеге асыруда.Із басарлары Жа?сылы? ?шкемпіров Ш?міл Серіков ,Д?улет Т?рлыханов сынды ?аза? таланттары спорт тарихына енді. Бейбіт Ыстыбаев,М?хит Т?рсынов, т.б.
— Сонымен,балалар,?ажым??ан аталары?дай палуан бол?ылары? келсе,палуандар тілі-спорт.Денсаулы?тары? шымыр болсын десе?дер-спортты с?юлері? керек.
Келесі саба?та оны? к?рес ала?ына шы?уымен танысатын боламыз.
Просмотр содержимого документа
«?.?бді?адыров "?ажым??ан"»
Есекенова Айнур Болатқызы
Казталов ауданы, Әбіш негізгі жалпы білім беретін мектебінің қазақ тілі мен әдебиетінің мұғалімі
Сабақтың тақырыбы: Қ. Әбдіқадыров «Қажымұқан»
Мақсаты:
1Қ.Әбдіқадыров өмірі мен шығармалары жөнінде мәлімет беру. Дүниежүзілік спорт аренасына шығып,шетелдердегі жарыстарда атақ, даңққа ие болған тұңғыш қазақ Қажымұқан Мұңайтпасұлының өмір жолымен, бейнесімен,ерен еңбегімен таныстыру. 2. Оқушылардың тіл мәдениетіне,ойын толық,дәлелді жеткізе білуіне жетелеу, көркем шығарманы талдай білу дағдысын дамыту. 3. Спортты сүюге,елінің патриоты болуға тәрбиелеу.
Түрі: жаңа білімді меңгерту
Пәнаралық байланыс: дене тәрбиесі,география
Әдістері: түсіндіру,болжау, талдау, жинақтау.
Көрнекіліктері: электронды слаидтар,суреттер, видеоролик
Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру
«Сәлемдесу» тренингі І. Сабақтың мақсатымен таныстыру
1Үй тапсырмасын тексеру. С. Бегалин «Бала Шоқан » әңгімесі Берілген кестені толтыр.
Үзінді
Қай кейіпкердің сөзі?
Мінез- деме
1. –Не бересің, бауырсақ бересің бе, қант бересің бе?
4. –Мына шіркінді қайдан ертіп жүрсің? Даусы қалай ащы еді, әкетші әрі.
5. -Өй, кет былай, жолдан!
6. –Иә, дәл өзі. Бірақ мына қойының құлағы тым үлкен екен.
7. –Түк те қойға келмейді, пәлі, құйрығын қара, тап иттің құйрығы.
8. –Уәде беріп, артынан алдасам, ұят емес пе? Бұдан былай ол менің сөзіме сенбейді ғой.
9. –Мә, Шоқан, істеп қойдым. Мен сені келмей қалар деп ем!...
10. –Мына Мысыққа менің ана қоңыр шапанымды, жеңіл етігімді беріңізші, кисін.
Топтастыру.
Шоқан Уәлиханов
Әдебиетші
Саяхатшы
Балалар , «Балуан» деген сөзді айтқанда ойларыңызға не түседі , оның мағынасын қалай түсінер едіңдер ? Қажымұқан Мұңайтпасұлы туралы видеоролик көрсету ІІІ. Жаңа сабақты түсіндіру.
Кіріспе сөз. Мұғалім. Қара күште әлі ешкім жоқ сенше биік шырқаған. Өнерге де өзгелерден жақын ең ғой бір табан, Рух қашып бара жатыр өзің өскен қырқадан… Бүгін мені қайта көтер жарты ғасыр өткен соң, Қанатсызды мойындамас мінезіңмен бұрқаған. Сол бір салтың тірі тұрса, тұрар әр кез ұлт аман, Қазақтың бас бұлшық еті, құлагер төс, піл табан… Мұхтар Шаханов
Повесть (хикаят) — баяндау түрінде қара сөзбен жазылған оқиғалы көркем шығарманың түрі.Ол көлемі жағынан әңгімеден ұзақтау, романға жақындау болады.
Әңгімеде көбіне өмірдің бір мезеті, қысқа оқиғалар суреттелсе, романда аса күрделі әрі көлемді, бүкіл бір кезеңнің оқиғалары тұтастырыла суреттеледі. Ал повестегі оқиғалар жинақы, сюжеттік желі негізінен бір арнада өрістейді, кейіпкерлер саны да аса көп болмайды.
— Балалар ,бүгін біз сіздермен Қалмақан Әбдіқадыровтың «Қажымұқан» атты әңгімесімен танысамыз.
Қ.Әбдіқадыровтың өмірінен хронологиялық кесте МерзіміБолған оқиғалар 1903 жыл Қазіргі Қызылорда облысы, Шиелі ауданы, Шиелі кентінде дүниеге келген 1925 жыл жыл Алғашқы “Сырдария” деген өлеңі “Еңбекші қазақ” газетінде жарияланған 1928 жыл Тұңғыш өлеңдер жинағы “Жалшы” деген атпен жарық көрді 1935-51 ж.ж. “Май”, “Батыр”, “Сәтбаев”, “Еділ-Дон”, “Келес қызы” поэмалары жарық көрген 1954, 1956, 1959 ж.ж. “Қажымұқан” повесі қайта басылды 1970 жылы “Қажымұқан” повесі орыс тілінде жарық көрді 1935, 1936, 1937ж.ж. “Алатаудың бауыры”, “Амантай”, “Тапқыш” кітаптары жарық көрді. Қызылорда облысы, Шиелі ауданына қарасты «Қарғалы» кеңшарында зәулім мектепті өз қаржысына салдырған.Өз балалық шағында жоқшылық тақсыретін көп тартқан Қалқаман «Кеңес заманында туған жас ұрпақ білім нәрімен еркін сусындасын» деп мектепті салдырған екен. Қалқаман — ақын,жазушы,аудармашы. — Қажымұқан Мұңайтпасұлының өмір жолы, жетістіктері туралы әңгімелеу. (Оқушылардың пікір-ойын тыңдау)
Қажымұқан Мұңайтпасұлы — қазақ халқының тарихындағы тұңғыш кәсіпқой балуан. Тұтас ғұмырын күрес өнеріне арнап, ұланғайыр жері мен өршіл халқын бірінші болып өзге жұртқа паш еткен, өзінен бұрынғы қандастары баспаған топырақты басып, көрмеген елді көріп, өзге қазақ тақпаған алтын, күміс медальдарды мойнына тұңғыш ілген.
Орасан күштің иесі, күрестің бірнеше түрінен әлем чемпионы атанған тұңғыш қазақ алыбы! Теңдессіз өнерімен жер шарын аралаған, 28 мемлекетте күреске түсіп, 56 медаль олжалаған Қажымұқандай мықты ХХ ғасырдың басында түркі халықтарының ішінде қазақта ғана болды.Дүние жүзінің чемпиондары Иван Поддубный, Иван Шемякин, Алекс Аберг, Иван Заикин, Георг Лурих, Поль Понс сынды жампоздармен қатар жүру, боз кілемдегі айқастарда осы балуандарды шетінен жығып, бәйге алу — сол заманда нағыз ерлік еді.
Тарихи деректерге сүйенсек ол 1871 жылғы 7 сәуірде Ақмола уезі, Сарытерек болысына қарасты Жәдік деген жерде дүниеге келген.Қажымұқан кедей шаруаның баласы болғандықтан, орыс байларына және дәулетті адамдарға жалданған. Сөйте жүріп, күреске түсіп, той томалақтарда елге көрініп, бала балуан деген атқа ие болған.
Қажымұқанның тұңғыш рет әлемдік деңгейде көрінген шағы — 1906 жыл. Алманияда өткен дүниежүзілік сайыста ол әлем чемпионы атанады. Бірақ орыс әкімшілігіне бұратана халықтың атын шығарған палуан онша ұнай қоймайды. Сол үшін де Қажымұқан орыс палуандарының атымен күресуге мәжбүр болды. Қажымұқанға неше түрлі лақап аттар беріледі. Қажымұқанды «Ямагата Мухунури» деген лақап атпен күрестіреді. Сонымен қатар, Мухан, «Иван Чёрный» сияқты лақап есімдері болған.
1909 жылғы халықаралық палуандар жарысына ол «Қара Мұстафа» деген атпен шыққан. Сөйтіп бүкіл дүние жүзіне Мұқанның неше түрлі лақап аттары тарай бастайды.
1910 жылы Мұқан тұңғыш рет Оңтүстік Америка құрлығына табан тірейді. Аргентинаның астанасы Буэнос-Айрес қаласында өткен еркін күрестен болған біріншілікте чемпион атанады.
1911 жылы Мұқан Мұңайтпасов Ыстамбулға барады. Сол кезеңде әлемде түрік палуандарынан мықты палуандар жоқ сияқты көрінетіндігі соншалық , ол жаққа орыс палуандары аяқ баспайтын-ды. Осы ретте намысқой Қажымұқан өзі түркі халқының өкілі ретінде Түркияға баруға бел буады.
Ұлы Отан соғысы басталған кезде Қажымұқан ҚКСР Жоғарғы кеңестің төрағасы Қазақбаевқа жолығып, оған «Ел аралап, цирк өнерін көрсетсем, сол арқылы ақша тауып, майданға көмектессем» — деген ұсыныс айтады. Бұл ұсынысты үкімет қолдап, екі жылға жуық жүріп цирк өнерін көрсетіп, 100 мың сомдай ақша тауып майданға жолдайды.
Ол 1948 жылы Оңтүстік Қазақстан облысы, Бөген ауданында қайтыс болды. Темірлан деген ауылда, қабырының басына ескерткіш орнатылған.
Егер ол өз заманында тәуелсіз елдің азаматы болса, оның Мұқан Мұңайтпасұлы деген шын есімі әлемдік спорт тарихында алтын әріптермен жазылар еді. Өмірінің 55 жылын күрес пен цирк өнеріне арнап, жеңіс тұғырынан түспеген дара тұлға — қазақтың нағыз хас батыры.
«Болжау кестесі» стратегиясы
Не болады деп ойлайсыз?
Оған қандай дәлеліңіз бар?
Шын мәнінде не болды?
Мәтінді бөліктерге бөліп, сұрақтар арқылы жұмыс жүргізу. 1-мәтін. Жас бала сарайға не себепті қайта-қайта қарай берді деп ойлайсыз? Бұл кім болуы мүмкін? 2-мәтін.Шын мәнінде не болды? 3-мәтін. Бала Орлий Масликовқа жұмысқа жалданады деп ойлайсыз ба? 4-мәтін. Мұқан қандай әрекет жасайды деп ойлайсыз? 5-мәтін. Әңгіме әрі қарай қалай өрбиді деп ойлайсыздар? 6-мәтін. Мұқан шанаға жеккен ат өліп қалып, оны шананың үстіне салып жаяу сүйретіп әкелуіне тура келді.Бұл жағдайға бай қандай көзқарас танытады деп ойлайсыз?
Мұқан
Қойма басқарушысы
Масликов
Иван Васильевич
Иван Лебедев
“Сен онда неге қарайсың? Қарыңды күре де, тиісті тиын-тебеніңді алып, құры.
-Жиырма тиынды мен берейін.
- Жоқ деген атың шананың үстінде, бір атың шөптің артында байлаулы, қожайын, далада қалған еш нәрсе жоқ
...Баланың күші менен гөрі басым жатыр. Мұндай жасымда менің күшім бұл мөлшерде болған жоқ еді.
-Бұл мені жығады. Білмей жүрген бір әдісі бар еді, оны үйренеді. Енді Иван біреу емес – екеу.
- Самара балуаны Иван Васильевичтің жіберген кісісі
-Мұқан енді көп ұзамай Парижге жүреміз. Онда жер жүзінің атақты балуандары қатысатын болыпты
Мұңайтпасов , мұның қалай, мейрамда неге демалмайсың?
- Шақырыңдар городовойды. Мына шошқаға акт жасасын
Мұғалім: Ал, енді балалар, тақтаға назар аударсақ, ол жерде сендерге берілген бөлімдерің бойынша тапсырмаларды орындайсыңдар. Оқулықтарыңдағы мәтіндермен жұмыс істейміз. Мына берілген кімнің сөзі екен, соны табамыз. (Топқа бөлінген бөлімдер бойынша, төл сөздерді жазып, жанына кейіпкерлердің есімдері жазылып тұрады. Оқушылар соны тауып, жанына дұрыстап қояды) «Кімнің сөзі? Қай кезде айтылды?» деген сұрақтар беру. («Семантикалық карта»)
Дәптермен жұмыс «Күш атасы-Қажымұқан». Бес минуттық эссе.
Сабақты бекіту:
«Жуан және жіңішке сұрақтар» стратегиясы.
Балалар, біз олимпиаданың символын білеміз бе? . Ол үшін мына сұрақтарға жауап беріп олимпиаданың символын жасайық. (Мына сақиналардың артында сұрақтар жасырылады)
1.Мұқанның балалық шағы қайда, қандай жағдайда өтті? (көк) 2.Отыз пұт май қатырған кеспекті, бала шанаға қалай салды? (қара) 3.Мұқан бір шана шөпті бай үйіне қалай жеткізді? (қызыл) 4. Мұқанның шығармада қандай бейнесін көреміз ? (сары) 5.Қажымұқан жайында не білеміз? (жасыл)
Қорытынды: Мұғалім: балалар, Қажымұқан балуанның өмір тарихы алып күшінің арқасында әлем спорт тарихына енді. Қазақ халқы осы тумасы арқылы әлі талай ғасыр мақтана алады «Көп бейнеттің зейнеті болады» демекші, бірде дастархандас болып отырған жерлесі -Қажеке,сіздің арманыңыз жоқ шығар ?-деген екен Сонда Қажымұқан : Армансыз адам болмайды.Мен сол арманды орындау үшін қанша әрекет етсем де ,күш өнеріндегі биікке шыққан қандастарымды көруді армандаймын.-, депті.
Қажекеңнің бұл арманын кейінгі ұрпақ жүзеге асыруда .Із басарлары Жақсылық Үшкемпіров Шәміл Серіков ,Дәулет Тұрлыхановсынды қазақ таланттары спорт тарихына енді. Бейбіт Ыстыбаев,Мұхит Тұрсынов , т.б. — Сонымен,балалар,Қажымұқан аталарыңдай палуан болғыларың келсе,палуандар тілі-спорт.Денсаулықтарың шымыр болсын десеңдер-спортты сүюлерің керек.
«Қаласын кездім талай дүниенің, Таныттым мен туған қазақ елін. Үстімнен жүк автобус жүрген уақытта, Сонда да қайыспаған қайран белім» дегендей,өмірде белдерің қайыспайтын батыл,шымыр,еліміздің ертеңінің тірегі болыңдар. Келесі сабақта оның күрес алаңына шығуымен танысатын боламыз.
Топтастыру.
