Ежелгі д?уір ?дебиеті туралы 8 csysg

Күні:

Сыныбы:

Пәні: қазақ тілі

Сабақтың тақырыбы: Кезектес салалас

Сабақтың мақсаты: кезектес салалас сөйлеммен танысады, салаластың мағыналық түрлерін толық меңгереді.

Сабақтың міндеттері:

1. Кезектес салалас сөйлем түрімен танысады.

2. Жүйелі талдайды, ой қорытындысын жасауға дағдыланады.

3. Бірлесіп жұмыс істейді, тыңдайды, бір-бірінің ой-пікірін сыйлайды.

Сабақтың әдіс – тәсілі: топтық,ұжымдық,сұрақ-жауап.

Сабақтың көрнекті құралдары: сызба,плакаттар,оқулықтар,бағалау парақтары.

Сабақта қолданылатын стратегиялар: «Дөңгелек стол», «Кубизм», «Түртіп алу», «Ой қозғау».

Сабақтың барысы:

1. Ұйымдастыру кезеңі.

2. Үй тапсырмасын сұрау.

Оқушылар үй тапсырмасын өзара тексереді (жұппен, топпен)

I.Қызығушылығын ояту.

Ой қозғау: «Дөңгелек стол» стратегиясы бойынша берілген ақ парақтарға салалас құрмалас сөйлем туралы білетіндерін жазады, соңғы жазған оқушы оқиды.

II. Мағынаны ажырату.

Кітаптарындағы мәтінді оқып танысады.

«Кубизм» стратегиясы бойынша

1. Суреттеңіз. Кезектес салалас сөйлем дегеніміз не?

2. Салыстырыңыз. Кезектес салаласты басқа салаласпен салыстыр.

3. Саралаңыз. Жасалу жолы жайлы не білесің? Оның қандай ерекшелігі бар?

4. Қолдаңыңыз. Кезектес салаласқа сөйлем ойла.

Ой ашар. Сүйікті ақын-жазушы шығармаларынан өлең оқыту.

III. Ой толғаныс.

Кітаппен жұмыс. «Түртіп алу» стратегиясы бойынша 116-жаттығуды тақтаға жазып талдату.

Біз бүгін не үйрендік, не туралы білдік? (ауызша).

1.Үйге тапсырма. Ереже . 118-жаттығу.

2.Бағалау . Топ басшылары бағалау парағын өткізеді.

3.Қорытынды.

Бағалау парағы

№	Топтағы оқушының аты-жөні	Үй тапсырмасы	«Дөңгелек стол»	«Кубизм»	«Түртіп алу»	Қорытынды
1
2
3
4
5
6
7

4 «+»=5

3 «+»=4

2 «+»=3

Күні:

Сынып-8 қазақ тілі

Сабақтын тақырыбы:Сабақтас құрмалас сөйлем

Сабақтын мақсаты: білімділік – құрмалас сөйлемдердің басты белгілерін білу, құрылысын, құрамын ажырату, тыныс белгілерін дұрыс қойып жаза білу, салалас құрмалас сөйлемдерден айырмашылығын меңгерту; тәрбиелік- шығармашылықпен еңбек ете білуге, сөйлеу мәдениетіне тәрбиелеу; дамытушылық- ынта қойып тыңдау, жазу, талдау, машықтарын, салыстыра білу дағдыларын қалыптастыру.

Сабақ түрі:өткен сабақтарды қайталау (“Білім керуені”).

Әдіс-тәсілдер: сұрақ-жауап, өзіндік ізденіс, талдау, топтастыру.

Көрнекілік: слайдтар, үлестірме қағаз, оқулық.

Пәнаралық байланыс: әдебиет, тарих.

Сабақтың барысы.

I.Ұйымдастыру: а) Оқушылармен сәлемдесу; ә) Сабақтың мақсатымен таныстыру.

Бүгінгі сабақтың ұран:“Еңбек етсең ерінбей, Тояды қарның тіленбей”.

- Балалар, осы нақыл сөздің иесі кім және құрмаластың қай түріне жатады? Кім айтып береді?...

-Бүгінгі сабағымыз “Білім керуені” деп аталады.Керуен дегеніміз- алыс жерге жүк тасу немесе сауда жасап қайтуға арналған көлік тізбегі.Қандай керуен жолдарын білесіңдер?

- “Ұлы Жібек жолы”- ежелгі дәуір менорта ғасырларда Шығыс пен Батысты байланыстырып. Жерорта теңізінен Қытайға дейін Еуразияны қақ жарып өткен керуен жолы.

- Ендеше сабағымызға кірісейік.

II. “Білімпаздар қалашығы”

а)Берілген үй тапсырмасын сұрау.

ә)Анаграмма “Ж”

а

қ

т

ы

а

н

а

с

у

а

й

ы

л

м

а

а

н

а

м

а

а

р

ы

с

п

а

л

ы

а

л

п

ы

л

а

у

ы

ш

а

л

ғ

а

у

л

ы

қ

т

ы

а

л

ғ

а

у

л

ы

қ

с

ы

з

Ж

1.Жай сөйлемнің бір түрі.2.Сөздердің байланысу түрінің бірі. 3.Жай сөйлемнің бір түрі. 4.Толықтауыштың бір түрі. 5. Көп бағыныңқы сабақтас құрмаластың бір түрі. 6.Бірыңғай мүшелердің ортақ аты есебінде айтылатын сөз.7 және 8. Салалас құрмалас сөйлемнің түрлері.

III.“Тапқырлар аялдамасы”

а)Әдеби шығармалардан үзінділер беріліп, сөйлем түрлерін ажырату.

а) Қыз анадан көрмейінше, өнеге алмас. Ұл атадан көрмейінше, сапар шекпес.(“Қорқыт ата кітабынан”, шартты бағыныңқы сабақтас) 2)Адам ішпес ащы су жылға қуып аққанша, ақпағаны игі.(“Қорқыт ата кітабынан”, қарсылықты бағыныңқы сабақтас) 3)Оғыз қағанның оны көргенде, жаны қалмады. (“Оғыз қаған” жырынан үзінді, мезгіл бағыныңқы сабақтас) 4) Күл кемеге қайта міңген соң, үн-түнсіз отырып қалды.(С.Сарай. “Түрікше Гүлстан”, мезгіл бағыныңқы сабақтас) 5) Темірді қанша ысқыласаң да, жылтырамайды. .(С.Сарай. “Түрікше Гүлстан”, шартты бағыныңқы сабақтас) 7)Бақтығұл түтіннен біреу сезіктенер деп ойласа да, әйуліне “қой” деген жоқ.(М.Әуезов. “Қараш-қараш оқиғасы”, қарсылықты бағыныңқы сабақтас) 8)Қыз көзіне көзі түсіп кеткенде, жүрегі бүлк ете қалды. (Т.Ахтанов.“Күй аңызы”, мезгіл бағыныңқы сабақтас) 9)Ел шетіне бір жеткізсең, екі дүниеде арманым жоқ деген сертім бар еді. (Қ.Жұмаділов. “Қаздар қайтып барады”, шартты бағыныңқы сабақтас) 10)биенің ішін жарған соң да, Қатша мол етті мүшелеп, бұзысуға қатты көмек етті. (“Қараш-қараш оқиғасы”, көп бағыныңқы сабақтас).

ә) “Талдау-табыс кілті” (Синтаксистік, морфологиялық, фонетикалық талдау)

1.Біреуге жақсылық етсең, ол жақсылығынды міндет етпе. 2.Ауырып ем іздегенше, ауырмайтын жол ізде. 3.Балалар ертеңгі тамағын ішіп болған кезде, қонақтар біртіндеп төсектен тұра бастады. 4. Қалаға ол, күн көтерілген соң, жетті.

б) Сөзжұмбақ “Синтаксис”

в)“Ойлан, тап” ойыны (сөйлемді аяқтау)

*Оқушылар сыныпқа кірісімен, ........ .

*Қазақстан тәуелсіздік алғалы, ...... .

*.............................., анам қатты қуанды.

*Сын түзелмей, ......... .

*......................., етегімен су кешер

*Қол батыр болмай, .................... .

*........................, ауыздықпен су ішер.

IV. “Білімдер ордасы” (Тест сұрақтарымен бекіту)

1.Құрмалас түрін анықта.мейрам бой жазуға вагоннан түссе, күн қоңыр адырдан асып кеткен екен.

А)Салалас құрмалас. В)Қимыл-сын бағыныңқы сабақтас.

С)Талғаулы салалас. Д)Шартты бағыныңқы сабақтас.

Е)Мезгіл бағыныңқы сабақтас.

2.Жер тоймай,ел тоймайды.

А)Қарсылықты бағыныңқылы сабақтас.

В)Шартты бағыныңқы сабақтас.

С)Мақсат бағыныңқы сабақтас.

Д)Мезгіл бағыныңқы сабақтас.

Е)Себеп бағыныңқы сабақтас.

3.Құрмалас сөйлемдердің түрлерін көрсет.

А) Қазір мұз ери қойған жоқ, сондықтан әрі-бері қатынауға

болада.

В)Ажар ертерек келгенде, іс бұлай аяқталмайтын еді.

С)Адам еңбегі жеңілдеді, себебі ауыр жұмысты

техника атқарады.

Д)Жетпіс жыл өмір сүрсем де, аз секілді білгенім.

Е) Емтихан ертең болмақ, сондықтан дайындықты

тездету керек.

4.Шартты бағыныңқылы сабақтасты көрсет.

А)Ойымдағыны айтпақшы едім, ол кетіп қалды.

В)Қазір сабағыңды жақсы оқысаң, ертең “5” аласың.
С)Сабағыңды жаман оқып, мені ұяатқа қалдырма.

Д)Бүгін жаңа ай туды.

Е)Кітабын оқып болғандықтан, досына бере салды.
5.Мезгіл бағыныңқы сабақтасты тап.

А)Сәрсен әбден шаршаған еді, сондықтан Дәулеттің сұрақтарына

жауап бермеді.

В) Ашуланғаны сонша – өңінде ызаның ұшқандары

шашырап тұрды.

С)Ербол ат ерттен болған кезде, тыстағылар тегіс жиналды.

Д) Тілдің арқасында біреуді біреу танып, бір халық екінші

бір көрші халықты біліседі.

6.Шартты бағыныңқы сабақтасты тап.

А)Мен келе жатсам, алдымнан Қарлығаш шықты.

В)Сіз келісім берсеңіз, мен адал жар болуға серт берер ем.

С)Сөз дегеніміз, былайша айтқанда, сырт киім; ой- киімнің

астында жасырынған дене.

Д)Біз үйге кірсек, Аян да сапардан оралған екен.

Е)Ілімханның есеп қызығына түскені соншалық – кімнің кріп

шыққанын да байқамапты.

7.Қарсылықты бағыныңқылы сабақтасты тап.

А)Ұлберген кедей болғанмен, киім- кешегін таза ұстайды.

В)Ексең егін, ішерсің тегін.

С)Өнімді еңбек атқарам десең, көпке сүйен.

Д)Теңіздің суы моп-мөлдір екен.

Е) Олар теңізге ерте шықты, бірақ жолы болмады.

8.Адамда жақсы қасиет болмаса, оған бақ та,бақыт та

қонбайды.

А)Мезгіл бағынынқы сабақтас.

В) түсіндірмелі салалас.

С) Қарсылықты бағыныңқы сабақтас.

Д)Қимыл –сын бағыныңқы сабақтас.

Е)Шартты бағыныңқы сабақтас.

9.Сөйлемдердің түрлерін ажырат.

А) Өнімді еңбек атқарам десең, көпке сүйен.

В) Барып құлақ салсақ та, ешбір дыбыс естілмейді.

С)Жанпейіс үйге керіп кеткенде,Асқар мен Ержан тыста қалды.

10.Сөйлемдердің түрлерін ажырат.

А) Қыс келді.

В)Теңіз тыныщталды, бірақ еш нәрсе көрінбейді.

С)Арман-әнші

Д)Бас болмақ,бастамақ қиын.

Е)Бірде ұйқы еңсереді,бірде ерік еңсереді

V.Үй тапсырмасы..1)Ережелерді қайталау.2) Сабақтас құрмалас сөйлем сөйлемдердің түрлерін қатыстырып. «Ерлікке тағзым» атты шағын мәтін құрау.

VI.Бағалау.Сабақта белсенділік танытқан оқушылар бағаланады.

Үй Тапсырмасы

Күні:_____________

Сынып – 8 «А» қазақ тілі

Сабақтың тақырыбы: ТӨЛ СӨЗ БЕН АВТОР СӨЗІ

Сабақтың мақсаты: білімділік – төл сөз бен автор сөзі туралы білімдерін кеңейту, орын тәртібі мен тыныс белгілерін меңгерту, төл сөз бен автор сөзін ажырата білуге дағдыландыру; дамытушылығы - оқушылардың ойлау қабілетін, зейінін, пәнге деген қызығушылығын, сөйлем құрауын дамыту; тәрбиелік – отансүйгіштікке, ұлтжандылыққа, еңбекке, өз білімін бағалай білуге тәрбиелеу. Сабақтың түрі: жаңа тақырыпты игеру. Сабақ әдісі:сұрақ-жауап, түсіндіру, деңгейлік, топтық, талдау, Көрнекілігі: тірек-сызба, интерактивті тақта.

Сабақтың барысы.

Ұйымдастыру. Үй тапсырмасы, өтілген тақырыптарды қорыту.

Бөгде сөз дегеніміз не? Ол нешеге бөлінеді?

Жаңа сабақ.

Төл сөз Сөйлеуші өз сөзінің арасына басқа адамның айтқан сөзін өзгертпей келтіріп айтса, ол сөздер төл сөз деп аталынады.

Автор сөзі Сөйлеушінің өзінің сөздері автор сөзі делінеді.

Төл сөз болатын сөздер 1.Біреудің айтқан сөзі. 2. Іштей айтылған ой. 3. Мақал-мәтелдер. 4. Даналық сөз, қанатты сөздер. 5. Шығармадан алынған үзінділер, диалогты сөзден басқа төл сөз тырнақшамен жазылады.

Төл сөз бен автор сөзінің тыныс белгілері туралы мағлұмат.

Мысалдар	Сызба-кестелер
1. «Биік мансап – биік жартас», - дейді Абай.	«.................», -..... .
2. Белгілі көркем сөз шебері Ғабит Мұстафин былай деді: «Жазушы болу үшін негізігі үш шарт ой , алғыр тіл және талант керек».	........... : «.......».
3. «Сен оған айт, -деді Кенбай, - бұл - біздің жауға атар оғымыз»,	«.............. , - .......... , - ...........».
4. – Біржан әнін сен тыңдадыңба? - деді Асан. - Мен таспаға жазып алдым, - деді Кенесары.	- ............. ? - ......... . - ............. , - ..........

Осы мысалдарға қарап отырып ереже шығарту.

Сыныпты үш топқа бөліп, деңгейлік тапсырма беру.

І деңгей

Төл сөз бен автор ара жігін ажыратып, тиісті тыныс белгісін қойыңыздар.

1. «Дені кісіге қарап отыру қиын ғой», - деп Жамал дауысын солғындау шығарды.

2. Асқар Сарыбас сағынған әкесіне шүйіркелесіп амандасар деп ойлаған еді.

3. – Бұл кім еді?, - деп сұрады Айман

Төл сөзді төлеу сөзге айналдыр.

Әбіл менен «Жақыппен татуластыр» деп өтінді.

Айжан біраздан кейін бұл ережелерді ұғып алыңдар, - деді ол оқушыларға.

ІІ деңгей

Төл сөз бен автор сөзін тауып, орын тәртібінің сызбасын көрсетіндер.

1. «Мақсатым – тіл ұстартып, өнер шашпақ», - деді Абай.

2. Мағжан Жұмабаев қазақ тілі туралы «Таза, терең, өткір, күшті. Кең тілім» деп айтқан.

3. «Ерлердің ісі, - дейді Махамбет, - бітер ме?»

Мына өлеңдерден төл сөзді табыңдар.

а) Көкек көріп қарлығашты,

Қиғаш келіп амандасты.

«Көп ұшасыңдамыл алмай,

Бейшарам – ау, халың қалай?»

ә) «Бұл – адам көз сүйегі, - деді ханға, -

Тоя ма адам көзі мың мен санға?

Жеміт көз жер жүзіне тоймаса да,

Өлсе тояр көзіне құм құйылғанда».

ІІІ деңгей

б) Қоя бердім олеңімді

Жыршылар, жыршылар

Жыр айта ма осылай?

Сарқылмас сөзі таудың бұлағындай,

Сиқыр сөз көлдің сұлу құрағындай.

Жортады желмаядай шал кеңеске:

«Осылай болған екен, шырағым-ай».

Мына төл сөзді лепті, сұраулы, бұйрықты сөйлемді төл сөзге айналдыр.

«Мұны мен бұрын бір жерден көрдім» деп ойлады мұғалім.

Сабақты қорыту. Бекіту сұрақтары

1. Төл сөз дегеніміз не? 2. Автор сөзі дегеніміз не? 3. Төл сөз бен автор сөзінің айырмашылығы неде? 4. Төл сөз бен автор сөзін не ажыратады? 5. Төл сөз төлеу сөзге қалай айналдыруға болады? 6. «Де» етістігі қалай түрленеді?

Күні:

Сыныбы:

Пәні: қазақ тілі

Сабақтың тақырыбы: Құрмалас сөйлем

Сабақ мақсаты: білімділік – жай сөйлемнен алған теориялық білімін оқушылардың есіне түсіре отырып, құрмалас сөйлем туралы түсінік беру, мысал арқылы жай сөйлем мен құрмалас сөйлемнің жігін ажырату; дамытушылық – оқушыны өз бетінше ойланып қорытынды жасай білуге төселдіру, шығармашылық жұмыс арқылы тілдік қорын молайту; тәрбиелік – ана тілін қастерлеуге, ойлау қабілетін жетілдіре түсуге, сөйлеу мәдениетін көтеруге тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: жаңа сабақты оқушы өздігінен меңгеру.

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, талдау, ойландыру, қорытынды жасау.

Сабақтың көрнекілігі: мысал жазылған плакат, блок сызба, Венн диаграммасы.

Пәнаралық байланыс: қазақ әдебиеті.

Сабақтың барысы.

I.Ұйымдастыру. Оқушымен амандасу, түгендеу, оқу құралдарын ретке келтіру, оқушы назарын сабаққа аудару.

II.Жаңа сабақты ң өтілу барысы.

Ой қозғау стратегиясы.

Берілген сұрақтар:

1. Сөйлем дегеніміз не?

2. Құрамына қарай сөйлем неше түрге бөлінеді?

3. Жай сөйлем дегеніміз не?

4. Жай сөйлем сөйлем мүшелерінің қатысына қарай нешеге бөлінеді?

Берілген мысал арқылы жаңа сабақтың ережесін оқушылардың өздеріне құрастыру.

Мысалы: Сүйіндік,Сүгірбай осындай сылтауды күтіп, қос қанатын қомдап отыр екен. Алдымен көшкен солар болды да, өзге бөкеншілер де еріксізтартып кетті.

Бүгінгі күн көшкен жалғыз Бөкенші емес, Құнанбайдың өз ауылынан көшкендер де бар еді. Ол – Өскенбайдың үлкен үйі, Зере отырған ауыл. Және соның қасындағы Ізқұтты, тағы бірнеше Қарабатыр, Жуантаяқ ауылдары болатын. Қысы – жазы Ұлжандармен бірге көшіп жүретін Жидебай, Барақты қыстайтын ауылдар.

(Мұхтар Әуезов. «Абай жолы» романы).

Тапсырма:

1. Шығарма кімнің қай шығармасынан алынған?

2. Үзіндіден жай сөйлемдерді, күрделі (тиянақты,тиянақсыз екі ойды немесе одан да көп) ойды білдіретін сөйлемді табу, талдау.

III.Сабақты бекіту. Сызба бойынша жаңа сабақты бекіту.

СӨЙЛЕМ

Жай сөйлем

Құрмалас сөйлем

тиянақты бір ойды білдіреді.

1

Салалас Құрмалас

Сабақтас құрмалас

Аралас құрмалас

.Жақты, жақсыз.

2.Жалаң, жайылма.

3.Толымды, толымсыз. (тиянақты, тиянақты, тиянақты

4.Атаулы тиянақты) тиянақсыз) тиянақсыз

тиянақты)

93, 94-жаттығулармен жұмыс жүргізу.

IV.Венн диаграммасы бойынша сабақты қорытындылау.

Жай сөйлем тиянақты бір ойды білдіреді.

Ойды білдіреді. Сөйлем мүшелеріне талданады.

Құрмалас сөйлем тиянақты, тиянақсыз екі немесе одан да көп ойды білдіреді.

V.Оқушылардың білімін бағалау.

VI.Үй тапсырмасы: құрмалас сөйлемдер; 95-жаттығу; «Елімнің ертеңімін» тақырыбында құрмалас сөйлемді қатыстырып шағын мәтін құрау.

Күні:

Сыныбы: 8

Қазақ тілі

Сабақтың тақырыбы: Мезгіл бағыныңқы сабақтас

Сабақтың мақсаты: мезгіл бағыныңқы сабақтас туралы жан-жақты,терең түсінік беру.

Білімділік тұрғыдан: мезгіл бағыныңқы сабақтастың мағыналық ерекшелігі,жасалу жолдарын,сұрақтарын түсіндіріп,мысалдармен тақырыпты ашу.

Дамытушылық тұрғыдан: сабақтас құрмалас сөйлемнен алған білімдерін кеңейту, жаттығу жұмыстары арқылы өзіндік білім,білік дағдыларын,ойлау қабілеттерін арттыру.

Тәрбиелік тұрғыдан: оқушыларды еңбекке,адамгершілікке,бірлікке тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: жаңа білім беру сабағы

Көрнекілігі: тірек-сызба,таблица,семантикалық карта,кәртішке.

Сабақтың әдісі:түсіндіру,талдау,сұрақ-жауап,іздену,жаттығу,бағалау,топпен жұмыс.

Сабақтың технологиясы:дамыта оқыту

Пәнаралық байланыс: әдебиет

Сабақтың барысы:

Ұйымдастыру.

Үй тапсырмасы.

I топ – «Сұңқар».Семантикалық картаны толтыру (кәртішке)

Сабақтас құрмалас сөйлем	Шартты бағының- қы сабақтас	Қарсылық- ты бағының- қы сабақтас	Мезгіл бағы- ныңқы сабақтас	Себеп бағыныңқы сабақтас	Қимыл-сын бағыныңқы сабақтас	Мақсат бағыныңқы сабақтас
Жалтыр мұзда ешбір салмақ түсірмей,көп өнім алмайсың.					+
Жақсы еңбек етпейінше,көп өнім алмайсың.	+
Дастан үйге кіріп кеткенде,Гүлнұр далада тұрып қалды.			+
Қастарында көлденең кісілер болғандықтан,Оспан Абайға айтам деген сөзін айтқан жоқ.				+
Таң алдында бір сағат мызғығаны болмаса,Абай бұл түнді ұйқысыз өткізді.		+
Нұрлан әдейі танытпайын деп,бет-аузын таңып алыпты.						+

II топ – «Қыран».Сөйлемдерді орналастыр.

Тапсырма. Орындары ауысып кеткен басыңқыны анықта.

Құрмалас сөйлем дегеніміз не?

Құрмалас сөйлемнің өзіндік белгілері:

1. Құрмалас сөйлемнің компонентері бір-бірімен грамматикалық байланыста болады: а) шылау арқылы, ә) интонация арқылы, б )орын тәртібі арқылы;

2. Құрмалас сөйлемнің әр компонентінің бастауышы мен баяндауышы болады;

3. Жай сөйлемнің атаулы түрінен басқалары құрмалас сөйлемнің компоненті бола алады;

4. Құрмалас сөйлемнің компоненттерінің бағыныңқы, басыңқы сыңарлары болады.

Жаңа сабақ. Сабақ құпиясы-сөзжұмбақ.

Сөзжұмбақты дұрыс шешу арқылы сабақтастың келесі түрін анықтаймыз(мезгіл)

1.Күрделі ойды білдіретін сөйлемді анықта.(құрмалас)

2.Салаластың сілтеу мәнді есімдік арқылы жасалатын түрін белгіле(түсіндірмелі)

3. Салаластың түрі (кезектес)

4.Әдеби тілдің нормасы қалай аталады?(грамматикалық)

5.Айтушының көңіл-күйін білдіретін сөйлем.(лепті)

6.Баяндауыштары тең дәрежеде байланысқан құрмалас түрі(салалас)

Мысалдар арқылы жаңа сабақты меңгерту.

1.Көршілерімізбен берік достық қатынаста болғанда,біз аумақтық тұтастығымызды қамтамасыз ете аламыз.

2.Бірлікке зиян бұрынғы кедергілерді жойған соң,жаңаша басқару ісінің тиімділігін көреміз.

Мезгіл бағыныңқы сабақтас құрмалас сөйлемді анықтау жолдары:

1.Басыңқыдан бағыныңқыға сұрақ қоюарқылы анықтау.

2.Бағыныңқы басыңқыдан істің,оқиғаның мезгілін білдіруі керек.

3.Мезгіл бағыныңқы сабақтас сөйлемнің сұрақтары: қашан,қай кезде,қашаннан бері,қашанға шейін.

Жасалу жолдарын таблица арқылы түсіндіру(таблица №1).

Бағыныңқыдан баяндауышы	Тұлғалық белгісі	Мысалдар
1.Есімше	(-ған,-ген,-қан,-кен)+(-да,-де) жатыс жалғау арқылы	1.Аттылар жалт қарасқанда,жақын жерде дөңгелей отырған көп адамның жиыны көрінді.
2. Өткен шақ есімше	(-ша,-ше) жұрнағы қосылу арқылы,(-ға-ге) барыс жалғауы + дейін,-шейін шылау арқылы; (-нан,-нен) шығыс жалғауы + (кейін,соң,бері) шылау арқылы	2. Базарбай атының басын бұрғанша,жас балалар жақындап қалды. 3.Құнанбай аттанып кеткенге дейін,ауыл адамдары қалбаң қағып жүрді. 4. Бөжейлер әбден жайланып отырғаннан кейін, бұл үйге Құнанбай келіп кірді.
3.Атау тұлғалы есімше	Кезде,уақытта,шақта,сайын, сәтте,жылы,күні деген сөз- дердің көмекші болуы арқы лы	5.Әңгіме қызған сайын,ол ерекше ынтамен тыңдады.
4.Көсемше	(-ғалы,-гелі,-қалы,-келі)	6.Әкесі қаладан келгелі,Мақпалдың қуанышында шек жоқ.
5.Шартты рай	(-са,-се)	7.Әсел қалалық мәдениет үйіне барса,айтыс басталып кеткен екен.
6.Етістік	(-ысы,-ісі) + (-мен) көмектес жалғауы арқылы	8. Қонақтар үйге кіріп отырысымен, Абай Әбіштің жүзіне қарады.

Оқулықпен жұмыс. Жаңа сабақты бекіту үшін жаттығу жұмысын орындау.113-жаттығу. Басыңқы сыңарын тауып,мезгіл бағыныңқы сабақтас жаса.

1.Тыстағы жұмыс біткен кезде,анасы баласын дүкенге жұмсады.

2. Үшеуі үйге кірген соң,бүгінгі өткен жарыс туралы әңгімелесті.

3. Әкесі атқа мініп кеткеннен кейін,қарасы үзілгенше артынан қарап тұрды.

4. Жолмен біраз жүрген соң,табиғат тамашасын сезініп тұрып қалды.

5.Ол үйге қайтып келісімен,аяқталмай қалған шығармасын жазуға кірісті.

6.Ботагөз саусағымен нұсқаған дәптердің бетіне Асқар көзін салса,бала қолымен жазылған жазуды көрді.

7.Атамекеннің жерін азапқа салып жатқанда, кеудесіне жаны бар пенде қалай шыдап тұрмақ?!

Сөйлемге синтаксистік,морфологиялық талдау жаса.

Бекіту.Мезгіл бағыныңқы сабақтас пен ыңғайлас салаласты салыстыру(Венн диаграммасы)

Үй тапсырмасы: 132-жаттығу.Мезгіл бағыныңқы сабақтас сөйлемнің ережесін,жасалу жолдарын оқу.

Күні

8-сынып

Пәні: қазақ тілі

Сабақтың тақырыбы: Тіл ұстарту

Сабақтың білімдік мақсаты: Оқушылардың білімін одан әрі дамыту, тереңдету, ізденгіштігін арттыра отырып, ой-өрісін кеңейту, тіл байлығын молайту, ауызша және жазбаша сөйлеу мәдениетін, сауаттылығын арттыру, шығармашылық қабілетін дамыту.

Сабақтың тәрбиелік мақсаты: Оқушылардың бойына адамгершілік қасиеттер дарыту, ізгілікке, ынтымаққа халықтық педагогика негіздеріне баулу, өзара сыйластық, достыққа тәрбиелеу.

Сабақтың әдісі: Іздендіру, салыстыру, проблема жасай отырып іздендіру, диалогты, ойын түрлері, мәтін құрастыру.

Сабақтың түрі: Танымдық, жарыс, тіл дамыту.

Сабақтың көрнекілігі: Түрлі-түсті суреттер, сызбалар, топ аттары жазылған плакат.

Сабақтың барысы:

І.Ұйымдастыру.

ІІ.Бүгінгі сабағымыздың тақырыбы - «Тіл патшалығы елінде» деп аталады.

Сабақтың эпиграфы:

«Тілдің қадірін білмеген, Кімнің қадірін білген?»

Тіл ұстарту сабағы топтық жарыс түрінде өтеді. Жарыс 5 айналымнан тұрады.

1-топ – «Тілшілер»

2-топ – «Тапқыштар»

3-топ – «Шешендер»

1.Топтың аты – «Тілші».

2.Тобымыз біздің – «Тапқыш». Білейкші кім тапқыш?!

3.Аталған топ – «Шешен». Не болса да шешем!

1.Айналым. Топтық тапсырма. Үлестірмелі парақша суырып, тақтаға жауабын жазу.

І. «Тілшілер» - Тұрақты сөз тіркесінің мағынасын жазу.

а) Ит арқасы қиянда-

ә) қоян жүрек-

б) тісінен шығармау-

в) бармағын тістеу-

ІІ. «Тапқыштар» - Жеті, үш, тоғыз сөзі қатысатын қандай тіркес, қандай халықтың ырым-тыйымы бар?

Мысалы: Жұт жеті ағайынды, жеті шелпек, жеті күн, жетімін беру, ер кезегі үшке дейін, тоғыз тоқырау, жеті қазына, жігіттің үш жұрты т.б.

ІІІ. «Шешендер» - Тыйым сөздердің мәнін түсіндір. «Бүйірінді таянба. Түнде суға бар ма. Тізенді құшақтама. Үйге жүгіріп кірме т.б.»

2.Айналым. Сурет бойынша әңгіме мәтін. «Алтын Орда-Астана» туралы сурет ілінеді. Жай сөйлемнің түрлерін қатыстыра отырып мәтін құрау.

3.Айналым «Кім тапқыр» ойыны

Тест тапсырмалы

1.Бірыңғай мүшелерді байланыстыратын ыңғайластық жалғаулық шылаулар қайсы?

А)әлде,немесе Д) мен, бірақ

В)және,мен,әрі Е)ма,ме,ше

2.Бірыңғай мүшелерді байланыстыратын жалғаулық шылауды табыңыз.

Ол ... Биік, ... аласа, ... қатал, ... жұмсақ мінезді еді.

А)бірақ В)және С)немесе

Д)да Е)бірде

3.Берілген сөйлемдерден оңашаланған айқындауышты табыңыз.

А)Ауыр жол ерді сынайды.

В)Менің жеңгем-Қалиса.

С)Адамға адамның бәрі – дос.

Д)Бала кезімізде Абайдың көп өлеңін жатқа білетінбіз.

Е)Жазда, маусымда, ауылға барамыз.

4.Жалпылауыш сөздің анықтамасын табыңыз.

А)Бірыңғай мүшелерден бөлініп айтылады жеке сөйлем мүшесі болады.

В)Бірыңғай мүшелердің мағынасын нақтылап тұрады.

С)Сөйлем мүшесіне талданбайтын сөйлем.

Е)Бірыңғай мүшелермен қызметтес болып, оған жинақтау мағынасын қосатын сөздер.

Д)Бірыңғай мүшеден тыс жүретін сөздер.

5.Барлық сөздері сөйлем мүшесіне талданатын сөйлемді табыңыз.

А)Меніңше,осы істегеніміз дұрыс емес.

В)Жасеке, жоғары шығыңыз!

С)Бәрекелді, қарағым, өркенің өссін!

Д)Дала суық, қараңғы.

Е)Е.бәсе, сенің бүйтпейтінінді біліп едім.

6.Айқындауыш мүшені табыңыз.

А)Біз, жастар, еңбекте, оқуда алда болуымыз керек.

В)Содан бері бір қыс, екі жаз өтті.

С)Айқыз ірінеу бір тасқа келіп, отыра кетті.

Д)Мүйізінен ұстады да, сол қалпы қатты да қалды.

Е)Ұжым тамаша табыстарға жетіп келді.

7.Қыстырма сөзді табыңыз.

А)Ойбай, Жақа, ол Жоланның дүмпуі ғой.

В)Шынында да, халіміз онша мәз емес.

С)Жігіттер, ойын арзан, күлкі қымбат.

Д)Толғауы тоқсан қызыл тіл, сайраймын десең, өзің біл.

Е)Қарағым, дұғагөйім, қамқор анам!

4.Айналым. Топ басшыларына тапсырма.

«Сөзтізбек ойыны»

Шарты: Әр сөздің соңғы дыбысынан басталатын сөздер тізбегін жасау. 2 минут уақытта 10 сөз жазып шығару.

5.Айналым. Сабақ эпиграфына жауап ретінде.

«Тіл қадірін білген,-

Ел қадірін білер - »- тақырыбында ой толғау жазу.

ІІІ. Сонымен, сабақтың қорытындысында 3 топтың оқушыларының бағасын бағалау парақшалары бойынша шығарылады. Ең жақсы жауап беріп, белсенділік көрсеткен әр топтың үш оқушысына «Озат тілші», «Тапқыш ұлан», «Зерделі шешен» атағы табыс етіледі. Бұлар «Тіл тапшылығы елінің көсемдері, ал қалған оқушылар, сендер сол көсемдер бастаған елдің талантты ізбасарларысындар!»

Күні:

Сыныбы:

Пәні: қазақ тілі

Сабақтың тақырыбы: Қарсылықты бағыныңкі сабақтас

Сабақтың мақсаты: тәрбиелік-мәдениеттілікке, әдептілікке, бір-бірінің пікірін сыйлай, тыңдай білуге, салт-дәстүрді насихаттап, халқына деген мақтаныш сезімін қалыптастыру;білімділік-қарсылықты бағыныңқы сабақтастың бағыныңқысының жасалу жолдары ұғындыру, басқа сабақтас сөйлемдерден ажырата білуге дағдыландыру, қарсылықты, салалас пен қарсылықты бағыныңқы сабақтастың ұқсастығын, айырмашылығын ажырата білу;дамытушылық—тіл байлығын дамыту, өз ойын еркін жеткізе білуге баулу, білім , білік дағдыларын қалыптастыру, шығармашылық қабілеттерін дамыту.

Сабақтың түрі: жаңа сабақ.

Сабақтың типі: жаңа технология (тақтамен жұмыс).

Сабақтың әдіс-тәсілі: сұрақ-жауап, салыстыру, көрнекілік, оқулықпен жұмыс.

Сабақтың көрнекілігі: таблица, сызба, кубик.

Пәнәрлық байланыс: әдебиет.

Сабақтың барысы.

Ұйымдастыру кезеңі.

а)Оқушыларды үш топқа бөлемін: I топ “Сауға” , II топ “Асар” , III топ “Қонақкәде”.

Ой шақыру.

Әр топ өз аттаулары туралы айтып берееді.

Негізгі бөлім.

Үй жұмысын тексеру.

а) 128-жаттығу

ә) Шартты бағыныңқы сабақтас.

“Топтастыру” стратегиясы бойынша құрмалас сөйлемдерден білетін ұғымдарын жаздырамын.

Бұл ұғымдарын жинақтап жүйелеуді тапсырамын.

Интерактивті тақтадан жүйеленген төмендегідей үлгі көрсетіледі.

Құрмалас сөйлем

Салалас Аралас Сабақтас

1. Ыңғайлы салалас 1. Шартты сабақтас

2. Қарсылықты салалас 2. Қарсылықты бағыныңқы сабақтас

3. Себеп-салдар саласас 3. Себеп бағыныңқы сабақтас

4. Түсіндірмелі салалас 4. Мезгіл бағыныңқы сабақтас

5. Талғаулы салалас 5. Қимыл-сын бағыныңқы сабақтас

6. Кезектес салалас 6. Мақсат бағыныңқы сабақтас

Енді өздеріне таныс емес сабақтастың түрлерінең астын сыздырамын.

Жаңа сабақ.

а) Бүгінгі сабағымыздың тақырыбы: Қарсылықты бағыныңқы сабақтас.

Салаласта да осы тақырып кездескенін айта отырып ережесін, жасалу жолын еске түсіру.

ә) Әр топта өз атауларын қорғап, қарсылықты салас болатындай бір сөйлемнен жазады.

Жазған сөйлемдерін тексеру.

“Сауға” тобының құрған сөйлемі:

“Сауға” адам баласын өлімнен, өте ауыр жазадан алып қалу үшін жасалған, бірақ мұн сөзі өтетін адамдар ғана сұрай алған.

“Қонақкәде” тобы: Үй есінің қонағына “Қонақкәде айтыңыз” деп өтініш жааауға хақы бар, дегенмен бұл дәстүр қонақ өнерін сынаудан шыққан

“Асар” : Бір отбасының қолынан келмейтін күрделі жұмыстарды атқару үшін бір ауылдың адамдары шақырылады бірқ үй есі көмектескендерге мал сойып, қымыз құйып тойғызады.

б) Интерактивті тақтадан қарсылықты бағыныңқы сабақтас жазылған сөйлемдерді оқушыларға оқыты отырып, бағыныңқы сыңар баяндауштарының жасалу жолына назар аударту.

Мұғалім оқушылардың айтуы бойынша жұрнақтарын жазып, жасалу жолын ұғындыра ережесін қорытады.

1. Абай Дәндібай сөзіне жақсы пейілді аңғарса да, ол кезде көмектерін алмаған.

2. Таң алдынд бір сағат мызығаны болмаса, Абай бүл түнді ұйқысыз өткізді.

3. Ұлберген кедей болғанмен ,киім-кешектерін таза ұстайтын еді.

4. Бір сөзді қайталай бергенше, менің комбайынды жүргізгенімді айтсаңшы.

5. Жастар білім жағынан артық бола тұра, тәжирбелі жұмысшылардың жәрдеміне мұқтаж болады екен.

6. Отыз екі жасқа келгеніне қарамастан, осы жазда капитан Енакиевтің самайына ақ кірді.

Қарсылықты бағыныңқы сабақтастың жасалу жолы.

(Оқулықтың 130-бетіндегі схеманы тақтадан көрсету)

а) Жаттығу жұмыстарын орындау: 129-жаттығу,131-жаттығу.

ә) “Кубизм” стратегиясы бойынша жұмыс.

1. Суреттеңіз (Қарсылықты бағыныңқы сабақтасты қарсылықты салаласпен суреттейді ).

2. Салыстырыңыз (Қарсылықты бағыныңқы сабақтасты қарсылықты салаласпен салыстырады ).

3. Ойызбен байланытырыңыз (Қарсылықты бағыныңқы сабақтасты жасалу жолдарындағы кейбір жұрнақтардың өзге сабақтастарда бар екеніне мысал келтіреді ).

4. Саралаңыз (Жасалу жолдарын түсіндіреді, мысал келтіреді).

5. Қолданыңыз (Қарсылықты бағыныңқы сабақтас сөйлем )

6.Талқылаңыз (Қасылыты бағыныңқы сабақтастарды ажырату қиын екені, мағынаның қарым-қатынасына жет мән беру керек екені айтылады).

Қорытынды.

Венн диаграммасы.

Үйге тапсырма: I топ әдебиет пәнінен өткен тақырыптардан қарсылықты бағыныңқы сабақтас сөйлемдер жазып келу; II топ қарсылықты бағыныңқы сабақтастың барлық жасалу жолына бір-бірден мысал ойлап келу; III топ көркем жолына бір-бірден мысал ойлап келу.

Келесі сабаққа I топ “Жылу”, II топ “Аманат”, III топ “Ат тергеу” сияқты салт-дәстүрлерді біліп келуі тапсырылды.

Бағалау.

Сабақтың тақырыбы: Аралас құрмалас сөйлем.

Сабақтың мақсаты: білімділік-жаңа сабақты меңгерту,өткен сабақтармен байланыстыру, сабақтас құрмалас сөйлем мен салалс құрмалас сөйлемнің ерекшелігін таныту. Өқушының өзіне талдату арқылы өздігінен қортынды шығару; дамытушылығы-дүниетанымын, ой-өрісін шығару; шығармашылық қабілеттерін дамыту, өз бетімен әрекеттендіруге дағдыландыру, сөйлеу тілін, сөйлеу мәдениетін жетілдіру; тәрбиелік-ұжымдасып еңбектенуге, әдептілікке, ұлттық тәлім-тәрбие алуға, ұқыптылыққа, мысалдағы сөйлемдер арқылы елжандылыққа тәрбиелеу.

Типі: жаңа білімді меңгерту.Түрі: іздендіру сабағы.

Әдісі: сұрақ-жауап, оқулықпен жұмыс, альтернатив тест,тақтамен жұмыс, салыстыру. Көрнекілігі: компьютер, слайд. Пәнарлық байланыс: қазақ әдебиеті, тарих.

Сабақтың барысы. I.Ұйымдастыру: а) оқушылармен амандасу, ә) оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру; б) қөңілдерін сабаққа аудару.

1-слайд.

Әрбір тілде сөйле адамды таң қылып,

Ана тілін білмеу қандай заңдылық?!

Өсер балаң, байтақ далаң тұрғанда

Қазақ тілі жасау керек мәңгілік!

2-слайд.II.Үй тапсырмасын тексеру.

а) Сабақтас құрмалас сөйлемнің түрлеріне мысал келтіру

3-слайд.Венн диаграммасы.

III.Жаңа сабақ.

Аралас құрмалас сөйлем

1.Сәкен ауылға ертерек келсе, шөп шабуды бастаймыз.

(Шартты бағыныңқы сабақтас)

2.Сәкен сөзді әрі қарай тереңдеткісі келмейді, сондықтан әңгіме желісін бұрып жіберді. (Себеп-салдар салалас)

3.Күн шығып, ел тұра бастады,-Сәкен әлі жоқ.(Аралас құрмалас сөйлем)

Сызбасы: бағыныңқы,басыңқы, басыңқы.

4.Ақбоз алдыңғы екі аяғын ербитіп, көзі шатынап тұра бергенде, Шолақ құлағын төмен қарай тұқырта басып қалып еді-ат етпеніне түсті. (Аралас құрмалас сөйлем)

Сызбасы: бағыныңқы, бағыныңқы ,басыңқы, басыңқы.

5. Кеген ауданына келгенше, мен де аңшы емес едім,мұнда келген соң, еріксіз үйрендім. (Аралас құрмалас сөйлем)

Сызбасы: бағыныңқы, басыңқы, бағыныңқы , басыңқы.

Құрамында жай сөйлемдері бір-біріне саласып та,сабақтасып та байланысқан құрмаластың түрі аралас құрмалас сөйлем деп аталады.

Оқулықпен жұмыс. 1-тапсырма.

Оқулықтағы 151-жаттығуды ауызша орындау.Бағыңқы,басыңқы сыңарларының орналасу тәртібін түсіндіру.

Оқулықтағы 152-жаттығуды көп бағыңқы құрмалас сөйлемді тауып, жасалу жолын түсіндіру (жазбаша).

2-тапсырма. Ырымдарға байланысты сөйлемдер берілген. Орындары ауысып кеткен салалас сөйлем мен сабақтас сөйлемнің сыңарларын орналыстыру керек.

Салалас Сабақтас

Альтернатив тест

1.Аралас құрмалас сөйлем салаласып та, сабақтасып та байланыса ма?

а) ия; ә)жоқ.

2. Аралас құрмалас сөйлемнің құрамында кемінде үш жай сөйлем бола ма?

а) ия; ә)жоқ.

3.Сабақтас сөйлемнің баяндауышы тиянақсыз бола ма?

а) ия; ә)жоқ.

4.Сабақтас құрмалас сөйлемнің басыңқысы бірінші тұра ма?

а) ия; ә)жоқ.

5.Салалас құрмалас сөйлемнің баяндауышы тиянақсыз бола ма?

а) ия; ә)жоқ.

Үйге тапсырма. 1. Аралас құрмалас сөйлемнің ережесін жаттау.

2.”Абай жолы” романынан алты аралас құрмалас сөйлем жазып келу.

Оқушыларды бағалау.

Сабақтың тақырыбы: Төл сөз бен автор сөзінің тыныс белгісі.

Сабақтың мақсаты:

1. Төл сөз бен автор сөзінің тыныс белгілерін меңгерту.

2. Оқушылардың ой-өріс. Танымдық деңгейін өрістеуге бағдар беру.

3. Нақтылық пен дәлелдеу, жинақтылық дағдыларына баулу.

Сабақтың түрі: Баспасөз конференциясы.

Сабақтың барысы:

I Ұйымдастыру.

Баспасөз конференциясы сабағын өткізу мұқият дайындықты талап етеді.Осындай әдіспен өтілген сабақ оқушылардың көңіл күйін көтереді.Оған сыныптың барлық оқушылары қатысады да, басқа сыныптардан қонақтар шақырылады.Бұл сабақты өткізу үшін сынып оқушылары екі топқа бөлінеді.

1. “Тілші” оқушылар тобы. Бұларды сұрақ белушілер деп атайды . Олар әртүрлі радио, газет пен журналдың «тілшілері» қызметін атқарады.

2. “Маман” оқушылар тобы. Оларды «жауап берушілер тобы» деп атайды.Бұлар өтіліп отырған тақырыпты (саланы) жетік білеттін зерттеуші, «мамандар» қызметін атқаарды, даярлық барысында мұғалім екі топпен жұмыстар жүргізеді.Бағыт-бағдар береді. Баспасөздік конференция сабағының тақырыбы тақтаға жазылыа қойылады.Осы тақырыпқа байланысты дайындалған көрнекі құралдар тақтаға ілінеді. Сбақ басталар кезде тақтаның алдына үстелдер қойылып , оған «маман» оқушылар орналасады. Содан кейін балаларға «тілші» оқушылар өздерінің сұрақтарын бере бастайды. Өтілгелі отырған сабаққа байланысты сұрақтар күні бұрын беріліп, оларға «маман» оқушылар тарапынан жауаптар әзірленеді. «Тілші» оқушылардың сұрақтары да «маман» оқушылардың жауаптары да шәкіртерінің дәптерлеріне жазылады.Сабақтың әсерлі юолуы ондағы қойлатын сұрақтардың мәнділігі мен дәлдігіне, байланысты екендігін мұғалім үнемі есте ұстауға тиіс.

«Тілші» оқушылар мен «маман» оқушылардан мыналар талап етіледі:

«Тілші» оқушылар сұрақ қояр алдында аты-жөнін атауы,сұрақты анық етіп қоюы және сұрақты бүкіл сынып жазып алауы мүмкіндігін ескерту.

Ал «маман» оқушылардан қойылған сұраққа ықшамды, жинақты түрде толық жауап беру талап етіледі.

II Конференцияның өтілуі

1. Мұғалімнің кіріспе сөзі (2-3 минут)

2. «Тілші» оқушылар сұрақтары (8-10 минут)

3. «Маман» оқушылардың жауаптартары (10-12 минут)

4. Тілдік мысалдардың айтылуы

5. Жинақтап қорыту (4-5 минут)

Мұғалім төл сөз бен автор сөзінің айтылуында дауыс ырғағы арқылы бөлініп тұрса,жазуда олардың арасы тыныс белгілері арқылы ажыратылып ескертіледі.

Сөз кезегін Тілшілерге берейік.

Менің фамилиям-Бақыт, атым-Айдана.

Төл сөз бен автор сөзінен бұрын орналасқан қандай тыныс белгілері қойылады?

«Маман» оқушы-Әділеттов Бейбіт.

Төл сөз автор сөзінен бұрын орналасса, төл сөз бас әріптен басталып жазылады, төл сөздің соңына егер ол хабарлы сөйлем болса, үтір; сұраулы сөйлем болса, сұрау белгісі, лепті сөйлем болса, леп белгісі келеді.Ал автор сөзінің алдынан сызықша қойылады.

Мысалы: «Өлең-сөздің патшасы»,-деді Абай.

«Маман» оқушысы-Асылов Арман: Төл сөз автор сөзінен кейін тұрса, автор сөзінен соң қос нүктеқойылаыодан кейінгі төл сөз тырнақшаға алынады , немесе алдынан сызық қойылады.

Мысалы: Абай былай деген:«Өлең-сөздің патшасы»

Тілші (Үмбітбаева Зарина):

- Төл сөз автор сөзінің арасына орналаса алды артынан тырнақшаға алынады да, алдынан қос нүктесоңынан үтір мен сызғыш қойылады. Төл сөз бас әріппен жазылады. Мысалы: Абай:«Өлең-сөздің патшасы»,-деген.

-Тілші (Ерікова Күнімжан):

- Автор сөзі төл сөздің арасына орналасса,қандай тыныс белгілері қойылады?

-Маман (Жасарова Қамажай):

- Автор сөзі төл сөздің арасына орналасса, автор сөзінің алды-артына нмынандай тыныс белгілері қойылады:

- Автор сөзінің алдынан және соңынан үтір және сызықша қойлады, мұндайда төл сөздің екінші бөлгі кіші әріппен басталып жазылады.

Мысалы: «Өлең,-деді Абай,-сөздің патшасы».

-Тілші (Орынбе Нұржамал):

-Бір төл сөздің ішіде екіншу төл сөз айтылса, қандай тыныс белгілері қойылады?

-Маман (Жасарова Қамажай):

- Бір төл сөздің ішіде екіншу төл сөз айтылса, алғашқысының алдынан сызықша қойылады да, соңғысы тырнақшаға алынады.

-Мысалы: Әжем маған:-«Ақыл арымайды,алтын шімейді»,-деген, ақылды бол, балам,-деп жиі ескертіп отырады.

Сонымен бірге тек сұрақ-жауаппен шектеліп қалмас үшін екі топқа да тыныс белгілері адасып кеспе тапсырмалары беріп немесе шығармашылығы диктант жаздыруға да болады.

Сабақ соңында мұғалім баспасөздік конференция сабағын жнақтап қорытады, оқушылардың пікірі де е скерліп, еңбектері бағаланады.

Үйден қорытынды пікір жазып келу тапсырылады.

Күні:

Сабақ №5

Сыныбы:8 қазақ тілі

Сабақтың тақырыбы: Салалас құрмалас сөйлемнің түрлері. Ыңғайлас салалас

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: Салалас құрмалас және оның түрлері туралы түсіндіру, ыңғайлас салаластың жалғаулықты, жалғаулықсыз түрлерінің жасалу жолдарын меңгерту.

Дамытушылық: Зейін, ынта қабілеттерін, ой-өрістерін дамыту, ББД қалыптастыру.

Тәрбиелік: Мәдениетті сөйлеуге, тазалыққа, ұқыптылыққа, сауаттылыққа тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: жаңа материалды түсіндіру

Қолданылатын әдіс-тәсілдер: түсіндіру, талдау-жинақтау, сұрақ-жауап, кітаппен жұмыс, т.б.

Қосымша материалдар: Г.Қосымова, Н.Құрманова Қазақ тілі (8-сынып, әдістемелік нұсқау)

Сабақта қолданылатын технология түрі: СТО элементтері

Сабақтың барысы: 1.Ұйымдастыру кезеңі (оқушыларды түгендеу, сабақ тақырыбын, мақсатын айту).

2. Үй тапсырмасын тексеру

- Салалас құрмаластың жасалу жолдары?

- Салалас құрмалас жасайтын шылаулар?

- Берілген тапсырмаларын тексеру

3. Жаңа сабақ.

Салаластың құрамындағы жай сөйлемдер бір-бірімен әр түрлі мағыналық қатынаста болады. Соған орай оның 6 түрі бар.

Тақтада: Шахаң сыңғырлаған әдемі даусымен «Мақпал қараны» бастады, өзгеміз еріксіз қосылып кеттік. (ыңғайлас салалас)

Көктемде жаңбыр қалың жауды, сондықтан көк қаулап өсті. (себеп-салдар салалас)

Тәңірберген бірер рет тіл қатып еді, бірақ Еламан үндемеді. (қарсылықты салалас)

Көргендерін өзі айтар, я болмаса қызымнан сұрармын. (талғаулы салалас)

Біресе жаңбыр себелейді, біресе қар ұшқындайды. (кезектес салалас)

Өмірдің өз заңы бар: қуаныш пен қайғы үнемі алмасып жатады. (түсіндірмелі салалас)

Құрамындағы жай сөйлемдерінің бірінде айтылған ойға екіншісінде айтылған ойдың мезгілдес, бағыттас, ыңғайлас мәнді қарым-қатынаста болуын ыңғайлас салалас дейміз.

Ыңғайластық мәнді жалғаулық шылаулардың қатысу-қатыспауына қарай ыңғайлас салалас жалғаулықты, жалғаулықсыз болып екіге бөлінеді.

1. Жалғаулықсыз ы.с.

А) Бір мезгілде қатар болған я болатын істерді білдіреді. Баяндауыштары көбінесе бір шақта тұрады. Мыс: Шай ішілді, тамақ желінді.

Ә) Әр мезгілде, яғни бірінен соң бірі болатын я болған істерді білдіреді.

Мыс: Тұмарбай ағамыз қонаққа шақырған еді, Гаухар екеуміз соған бардық.

2. Жалғаулықты ы.с. және, да, де, әрі жалғаулықтары арқылы жасалады.

Мыс: Дарын домбыраны қағып-қағып жіберді де, Әлмеш «Бозторғайды» бастап кетті.

Енді әрі ағаштар да шірімейді, әрі біраз жер үнемделеді.

Асқар онша әнші жігіт емес еді және оның даусы да қоңыраулы болмайтын.

Көмірдей қара мұртын ширатып қойыпты әрі жаңа шығып келе жатқан шоқша сақалы бар.

Ескерту. Және шылауы қайталанбай қолданылады, одан кейін және әрі шылауы қайталанбай қолданылғанды үтір қойылмайды, да, де, та, те және әрі жалғаулығы қайталанғанда үтір қойылады.

4.Жаттығу жұмыстарын орындау.

97-жаттығу. (ауызша)

98-жаттығу. Сөйлемдерді сөйлем мүшелеріне талдаңдар. Қайсысы жай, қайсысы құрмалас сөйлем ажыратыңдар. Тыныс белгілерінің қойылу себебін анықтаңдар.

Жалғаулықты шылаулардың қайсысы жай сөйлемдерді, қайсысы бірыңғай мүшелерді байланыстырып тұр?

Дала да, егін де, тоғай да – бәрі де сап-сары. (да, де шылаулары бірыңғай мүшелерді бай-п тұр, үтір бірыңғай бастауышқа, сызықша жалпылауыш сөзге қойылған)

Кабинетке Нұржамал мен Баймұрат кірді де, ендігі назар соларға ауды. (де шылауы ыңғайлас салалас құрмаластың жай сөйл-н байл-п тұр, үтір екі жай сөйлем арасына қойылған)

100-жаттығу. Көп нүктенің орнына жай сөйлемдерді ойларыңнан қойып, ыңғайлас салалас

құрмалас жасаңдар.

Мыс: Ел орынға отырған кез еді, күздің қара суығы да басталып кетті.

5.Бекіту.

Карточкамен сөздер беріледі, әр топтан бір оқушы шығып, тақтаға сөйлемдер жазады немесе оқиды.

Мыс: Бір, салынып, үй, жатыр, үй, жатыр, бұзылып, бір.

Жігіт, алдымен, қыз, кетті, соңынан, кетті.

Келісілген, Бәкең де, жерге, жетті, ар жағынан, Шалабай да, келді, ертіп, Бөженейді.

Жұмысы, олардың, ауыр, күндері де, демалатын, және, аз.

Сұрақтар қою:

- Салалас құрмаластың түрлері?

- Ыңғайлас салалас? Жасалу жолы?

- Бірыңғай мүшелерден айырмашылығы қандай? Тыныс белгілері қандай?

Салыстыр:

Бірыңғай мүшелі жай сөйлем	Ұқсастықтары	Ыңғайлас салалас құрмалас сөйлем
Бір сұраққа жауап береді, бір сөйлем мүшесінің қызметін атқарады.	Да, де, та, те, және жалғаулықтары арқылы жасалады	Күрделі ой айтылады, бір-біріне мезгілдес мәнді екі жай сөйлемнен құралады.

6.Үйге: Ережені оқу, жаттау. 99,(жазбаша) –жаттығу.

Тапсырма. Көркем әдебиеттен әрі, және жалғаулықтарымен жасалған ыңғайлас салаласқа 4 сөйлем жазып келу.

7.Бағалау.

Сабақтың тақырыбы: Себеп – салдар салалас құрмалас сөйлем

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: Себеп-салдар салалас құрмалас және оның жалғаулықты, жалғаулықсыз түрлерінің жасалу жолдарын меңгерту.

Дамытушылық: Зейін, ынта қабілеттерін, ой-өрістерін дамыту, ББД қалыптастыру.

Тәрбиелік: Мәдениетті сөйлеуге, тазалыққа, ұқыптылыққа, сауаттылыққа тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: дәстүрлі

Оқыту әдістері: түсіндіру, сұрақ-жауап, кітаппен жұмыс, көрнекілік, топпен жұмыс

Көрнекіліктер: карточкалар, оқулық, т.б.

Пәнаралық байланыс: әдебиет.

Қосымша материалдар: Г.Қосымова, Н.Құрманова Қазақ тілі (8-сынып, әдістемелік нұсқау)

Сабақтың барысы: 1. Ұйымдастыру кезеңі (амандасу, оқушыларды түгендеу, тақырыпты және мақсатын хабарлау)

2. Үй тапсырмасын тексеру (ауызша сұрақтар қою арқылы)

2. Үй тапсырмасын тексеру

- Салалас құрмаластың жасалу жолдары?

- Ыңғайлас салалас құрмалас жасайтын шылаулар?

- Берілген тапсырмаларын тексеру

3. Жаңа сабақ.

Құрамындағы жай сөйлемдердің алдыңғысы соңғысының немесе соңғысы алдыңғысының себебін білдіретін салалас құрмаластың түрін себеп-салдар салалас дейміз.

Себеп-салдар салалас жалғаулықты, жалғаулықсыз болып екіге бөлінеді.

Тақтада: 1. Жалғаулықсыз с-с.с.

Мыс: Ағайынға деген сәлемдемеңді беріп жібер, олар тойға келе алмайды. (себебі, өйткені, неге десеңіз)

Бұл араның жері үнемі дымқос болып жатады, шөбі еш уақытта тақырланып қалмайды. (сондықтан, сол себепті)

2. Жалғаулықты с-с.с. себебі, өйткені, неге десеңіз, сол себепті, сондықтан жалғаулықтары арқылы жасалады.

Мыс: Ертең жұмыс қылатын күн еді, сондықтан жұмысшылар әдеттегіден кешке ертерек жатты.

Сырыңды досыңа айтпа, өйткені оның да сыр айтар адамы болады.

Себеп мәнді құрмаластың құрамындағы жай сөйлемдер өзара былай орналасады:

1. Себеп мәнді жай сөйлем сол себепті, сондықтан салдар мәнді жай сөйлем (үтір қойылады)

2. Салдар мәнді жай сөйлем себебі, өйткені, неге десеңіз себеп мәнді жай сөйлем (қос нүкте қойылады) Мыс: Өзгеңнен гөрі менің жаным қаттырақ ауырар еді: бұл егін дәнін қолымнан мен септім ғой.

4.Жаттығу жұмыстарын орындау.

101-жаттығу. Сөйлемдердің баяндауыштарын тауып, тиянақты, тиянақсыз екенін анықтаңдар. Себеп-салдар салаластың құрамындағы жай сөйлемдердің қалай орналасқанын ажыратып, жасалу жолдарын түсіндіріңдер.

Сізді ешкім шақырған жоқ, сондықтан сіз бармайсыз. (себеп, сондықтан салдар)

103-жаттығу. Жай сөйлемдерден себеп-салдар салалас құраңдар. Оларды жалғаулықты, жалғаулықсыз етіп жасаңдар, тыныс белгілерін дұрыс қойыңдар.

Қаленді жауапқа тартады деген ой оның басына келген емес, өйткені айыпты тек Нұрым екеуміз деп түсінді. Жалғаулықсыз: Қаленді жауапқа тартады деген ой оның басына келген емес: айыпты тек Нұрым екеуміз деп түсінді.

5.Бекіту.

Топпен жұмыс

Әр топ бір-біріне сұрақтар қояды.

Тапсырмалар береді.

Мыс: Себеп мәнді жай сөйлемі бірінші тұрған құрмалас сөйлем жасаңдар. Себебі шылауын қатыстырып құрмалас сөйлем жасаңдар. т.б.

6.Үйге: Ережені оқу, жаттау. 102, 104 (жазбаша) –жаттығулар.

7.Бағалау.

Сабақтың тақырыбы: Қарсылықты салалас құрмалас сөйлем

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: Қарслықты салалас құрмалас және оның жалғаулықты, жалғаулықсыз түрлерінің жасалу жолдарын меңгерту.

Дамытушылық: Зейін, ынта қабілеттерін, ой-өрістерін дамыту, ББД қалыптастыру.

Тәрбиелік: Мәдениетті сөйлеуге, тазалыққа, ұқыптылыққа, сауаттылыққа тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: дәстүрлі

Оқыту әдістері: түсіндіру, талдау-жинақтау, үш өлшемді оқыту, ситуациялық, кітаппен жұмыс, көрнекілік, топпен жұмыс

Көрнекіліктер: карточкалар, оқулық, т.б.

Сабақтың түрі: дәстүрлі сабақ

Оқыту әдістері: түсіндіру, сұрақ-жауап, кітаппен жұмыс, проблемалық, талдау, жеке жұмыс т.б.

Көрнекіліктер: интерактивті тақта, оқулық, әдебиет (8-сынып) т.б.

Пәнаралық байланыс: әдебиет

Қосымша материалдар: Г.Қосымова, Н.Құрманова Қазақ тілі (8-сынып, әдістемелік нұсқау), Н. Оралбаева, Т. Әбдіғалиева, Б.Шалабаев «Практикалық қазақ тілі»

Сабақтың барысы: 1. Ұйымдастыру кезеңі (амандасу, оқушыларды түгендеу, тақырыпты және мақсатын хабарлау)

2. Үй тапсырмасын тексеру

- Себеп-салдар салалас құрмаластың жасалу жолдары?

- Себеп-салдар салалас құрмалас жасайтын шылаулар? Олардың мәні?

- Тыныс белгілерінің қойылу жағдайлары?

Жаттығулар тексеріледі

3. Жаңа сабақ

а). Жаңа материалды түсіндіру

Құрамындағы жай сөйлемдердің біріндегі іс, оқиға екіншісіндегі іс, оқиғаға қарама-қарсы болатын салалас құрмаластың түрін қарсылықты салалас дейміз.

Қарсылықты салалас жалғаулықты, жалғаулықсыз болып екіге бөлінеді.

Тақтада: 1. Жалғаулықсыз қ.с.

Мыс: Жәнібекке ақсақал шара толы қымызды ұсынып еді, - хан басын шайқады. Баршагүл сәлем беріп еді, - ол қырын қарап кетті (үтір, сызықша қойылады).

2. Жалғаулықты қ.с. бірақ, алайда, дегенмен, сонда да, әйтсе де, жалғаулықтары арқылы жасалады.

Мыс: Күңгір дауыс құлағыма келеді, бірақ маған жауап қайтарған ешкім жоқ. ( үтір қойылады).

Әнкеш мені жіберер емес, сөйтсе де мен болмай оқуға кеттім. ( үтір қойылады).

Жаттығулармен жұмыс

106-жаттығу. Берілген жай сөйлемдерге ойларыңнан қарама-қарсы мәнді жай сөйлем жазып, қарсылықты салалас құраңдар.

107- жаттығу. Қарсылықты салаластың қай түрі екенін анықтап, тыныс белгілерінің қойылу себептерін анықтаңдар.

Жеке жұмыс.

Деңгейлік тапсырмалары бар карточкалар беріледі.

4. Жаңа сабақты бекіту

- Қарсылықты салалас?

- Жасалу жолдары?

- Жалғаулықты, жалғаулықсыз түрлеріне мысалдар келтір.

- Тыныс белгілері қалай қойылады?

5. Үйге тапсырма

- Ереже жаттау. 105, 108-жаттығулар

6. Бағалау

Сабақтың тақырыбы: Көп бағыныңқы сабақтас құрмалас сөйлем

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: Көп бағыныңқы сабақтас құрмалас сөйлем туралы мағлұмат беру, ерекшелігіне тоқталып меңгерту, жаттығулар арқылы көп бағыныңқы сабақтас құрмалас сөйлемді таба білу білімдерін қалыптастыру.

Дамытушылық: Оқулықтағы жаттығулар мен топтық тапсырмалар арқылы өз бетінше ізденуге дағдыландыру. Алдыңғы сабақтармен байланыстыру арқылы есте сақтау қабілеттерін, сөйлеу тілдерін, ой-өрістерін дамыту, тіл байлықтарын арттыру.

Тәрбиелік: Сабақ барысында мәдениетті, дұрыс сөйлеуге баулу, мәтіндер мазмұнын ұғындыру арқылы ізгілікке, патриоттыққа тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: дәстүрлі (жаңа білім беру)

Оқыту әдістері: сұрақ-жауап, проблемалық, эвристикалық, кітаппен жұмыс, топтық жұмыс.

Көрнекіліктер: интерактивті тақта, оқулық, т.б.

Пәнаралық байланыс: әдебиет,

Қосымша материалдар: Г.Қосымова, Н.Құрманова Қазақ тілі (8-сынып, әдістемелік нұсқау)

Сабақтың барысы: 1. Ұйымдастыру кезеңі (амандасу, оқушыларды түгендеу, тақырыпты және мақсатын хабарлау)

2. Үй тапсырмасын тексеру (ауызша сұрақтар қою арқылы)

Тапсырмалары тексеріледі.

3. Жаңа сабақ

Тақтадан көрсетіледі, түсіндіріледі:

Сабақтас құрмалас сөйлемдердің құрамындағы жай сөйлемдер саны жағынан екеу ғана емес, одан көп болуы мүмкін. Құрамында екі я одан да көп бағыныңқы сөйлемі бар сабақтас құрмаластар кездеседі. Ондай сөйлемдерді көп бағыныңқы сабақтас құрмалас сөйлем дейді. Мыс: Күн түс ауа жылынып, сызды дала бусанып, ауыл сыртында әдемі бір көрініс туып еді.

Бағыныңқы сөйлемдердің басыңқы сөйлеммен байланысу сипатына қарай көп бағыныңқы сабақтас құрмалас екіге бөлінеді: жарыспалы көп бағыныңқы және сатылы көп бағыныңқы сабақтас.

а). Жаңа материалды проблемалық ситуация арқылы меңгерту

Сөйлемдерді жазғызып, сөйлем мүшелеріне талдату. Сұрақтарға жауап бергізу арқылы көп бағыныңқы сабақтас құрмалас сөйлемнің ерекшелігін таныту.

1. Мыс: Ертеңінде тұрсақ, жел басылып, бұлт ашылып, маужыраған бір әдемі күн басталыпты.

- Қандай ереже шығаруға болады?

Тақтадан көрсетіледі: Бағыныңқы сөйлемдердің әрқайсысы басыңқы сөйлеммен тікелей байланысқан сабақтасты жарыспалы көп бағыныңқы сабақтас дейміз.

2. Мыс: Қар кетіп, көк алғаш тебіндеп шығып, жер дегди бастағанда, Құнанбай Қарқаралыдан шығып Тобықтыға қайтты.

- Қандай ереже шығаруға болады?

Бағыныңқы сөйлемдері басыңқымен тікелей байланыспай, өзара біріне-бірі бағынып барып құрмаласқан сабақтасты сатылы көп бағыныңқы сабақтас дейміз.

ә). Жаттығулармен жұмыс

121-жаттығу. Сабақтас құрмаластарды тауып, қанша бағыныңқыдан тұрғанын анықтаңдар. Бағыныңқы сыңарлары қандай жолмен жасалғанына талдау жасаңдар.

122-жаттығу. Көп бағыныңқы сабақтастарды табыңдар. Жарыспалы не сатылы көп бағыныңқы екенін анықтаңдар.

Өздерің мәтіндегі сөйлемдерді ыңғайына қарай көп бағыныңқы сабақтас етіп құрастырыңдар.

4. Жаңа сабақты бекіту

Топтық жұмыс

Топтарға тапсырмалар беріледі.

1.Құрмалас сөйлемдерді анықтап, сөйлем мүшелеріне талдау.

2. Жарыспалы көп бағыныңқы сабақтасты табыңдар.

3. Сатылы көп бағыныңқы сабақтасты табыңдар.

4. Жарыспалы мен сатылының айырмашылығы?

5. Үйге тапсырма

- Ережені оқу, жаттау. Тапсырма. Көркем әдебиеттен жарыспалы көп бағыныңқы және сатылы көп бағыныңқы сабақтастарға 6 сөйлем жазып, сөйлем мүшелеріне талдау жасап келу.

6. Бағалау

Сабақтың тақырыбы: Сабақтас құрмалас сөйлемнің түрлері. Шартты бағыныңқы сабақтас

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: Сабақтастың түрлері, шартты бағыныңқы сабақтас құрмалас сөйлем туралы мағлұмат беру, жасалу жолдарын меңгерту, жаттығулар арқылы шартты бағыныңқы сабақтас құрмалас сөйлемді таба білу білімдерін қалыптастыру.

Дамытушылық: Оқулықтағы жаттығулар мен топтық тапсырмалар арқылы өз бетінше ізденуге дағдыландыру. Алдыңғы сабақтармен байланыстыру арқылы есте сақтау қабілеттерін, сөйлеу тілдерін, ой-өрістерін дамыту, тіл байлықтарын арттыру.

Тәрбиелік: Сабақ барысында мәдениетті, дұрыс сөйлеуге баулу, адамгершілікке, ізгілікке, патриоттыққа тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: дәстүрлі (жаңа білім беру)

Оқыту әдістері: сұрақ-жауап, эвристикалық, кітаппен жұмыс, жеке жұмыс.

Көрнекіліктер: интерактивті тақта, оқулық, т.б.

Пәнаралық байланыс: әдебиет,

Қосымша материалдар: Г.Қосымова, Н.Құрманова Қазақ тілі (8-сынып, әдістемелік нұсқау)

Сабақтың барысы: 1. Ұйымдастыру кезеңі (амандасу, оқушыларды түгендеу, тақырыпты және мақсатын хабарлау)

2. Үй тапсырмасын тексеру (ауызша сұрақтар қою арқылы)

Тапсырмалары тексеріледі.

3. Жаңа сабақ

Сабақтас құрмаластар құрамындағы бағыныңқы сөйлемдерінің басыңқы сөйлемдерімен мағыналық қарым-қатынасына қарай 6 түрге бөлінеді: шартты бағыныңқы, қарсылықты бағыныңқы, себеп бағыныңқы, мезгіл бағыныңқы, қимыл-сын бағыныңқы, мақсат бағыныңқы.

А) Тақтадан сөйлемдер көрсетіледі.

Бір елді бір ел жақсы білсе, жақсы өнегесін де алар еді.

Бірлік болмай, тірлік болмас.

Ережені өздеріне шығартуға болады.

Құрамындағы жай сөйлемдердің біріншісі екіншісіндегі істің жүзеге асу я аспау шартын білдіретін құрмаласты шартты бағыныңқы сабақтас дейміз.

Жасалу жолын тақтадан көрсетуге болады:

Бағыныңқының баяндауышы	Тұлғалық белгісі	Сұрауы	Сөйлемдердің сызбасы
1. Шартты рай	-са, -се	Қайтсе? (Не етсе?)	/ ....... / тыңдаса, /_ _ _ /.
2. Көсемше	-ма + й (-ме+й) -майынша (-мейінше)	Қайтпей? (Не етпей?) Қайтпейінше? (Не етпейінше?)	/ ....... / таппай, /_ _ _ /. /......./ үйренбейінше, /_ _ _ /.
3. Есімше	-ған+да (-ген+де)	Қайткенде? (Не еткенде?)	/......./ болмағанда, /_ _ _ /.

Мысалы:

1. Жарық көп түссе, өсімдік жақсы өседі.

2.Жан қиналмай, жұмыс бітпес. Ол өз көзімен көрмейінше, ағасының айтқандарына сенбейді.

3. Степанов жүгіріп жетпегенде, Игілік пен Кенжеғара біріне-бірі қарап тұра беретін еді.

Осы интернаттар ашылмағанда, консерваторияға скрипкашы, пианист қазақ балаларын даярлау мәселесі шешілмес еді.

Ә) Жаттығулармен жұмыс

123-жаттығу. Берілген сөйлемдердің сұрақтарын қойып, баяндауыштарының жасалу жолдарын кестеге қарап түсіндіріңдер.

127-жаттығу. Көп нүкте орнына Өздерің сөйлем ойлап жазып, шартты бағыныңқы жасаңдар.

Сауда-саттықты кәсіп еткің келсе, он тиынды күн ұзақ бір теңгеге айналдырар өзбек ағаңнан үйрен.

128-жаттығу. Салаласа байланысқандарды сабақтастыра, сабақтаса байл-ды салаластыра байл-п көр-р. Бәрі бірдей өзгере ме екен?

4. Жаңа сабақты бекіту

Сұрақтар беріледі:

• Сабақтас құрмаластың түрлері?

• Шартты бағыныңқы сабақтастың жасалу жолдары?

• Шартты бағыныңқы сабақтасқа сөйлемдер айтыңдар.

• Мына сөйлемдердің бағыныңқыларының баяндауштары қалай жасалған?

Кімнің құсы бұрын барып дуадақ ілсе, «Еңлік-Кебек» жыры сонікі болсын.

Бас жарылса, бөрік ішінде.

Дұрыс оқымайынша, әкесі көлігінің кілтін бермейді.

Ермек ұялып қалғанда, Марияштың мөлдір көзі күлімдеп кетеді.

5. Үйге тапсырма

- Ережені оқу, жаттау. 125, 126-жаттығулар.

6. Бағалау

Сабақтың тақырыбы: Себеп бағыныңқы сабақтас

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: Себеп бағыныңқы сабақтас құрмалас сөйлем туралы мағлұмат беру, ерекшелігіне тоқталып меңгерту, жаттығулар арқылы себеп бағыныңқы сабақтастың жасалу құрмалас сөйлемді таба білу білімдерін қалыптастыру.

Дамытушылық: Оқулықтағы жаттығулар мен топтық тапсырмалар арқылы өз бетінше ізденуге дағдыландыру. Алдыңғы сабақтармен байланыстыру арқылы есте сақтау қабілеттерін, сөйлеу тілдерін, ой-өрістерін дамыту, тіл байлықтарын арттыру.

Тәрбиелік: Сабақ барысында мәдениетті, дұрыс сөйлеуге баулу, мәтіндер мазмұны арқылы сыпайылыққа, мәдениеттілікке тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: дәстүрлі (жаңа білім беру)

Оқыту әдістері: сұрақ-жауап, проблемалық, эвристикалық, кітаппен жұмыс, топтық жұмыс.

Көрнекіліктер: интерактивті тақта, оқулық, т.б.

Пәнаралық байланыс: әдебиет,

Қосымша материалдар: Г.Қосымова, Н.Құрманова Қазақ тілі (8-сынып, әдістемелік нұсқау), Қ. Есенов Құрмалас сөйлем синтаксисі Алматы; Білім 1995ж.

Сабақтың барысы: 1. Ұйымдастыру кезеңі (амандасу, оқушыларды түгендеу, тақырыпты және мақсатын хабарлау)

2. Үй тапсырмасын тексеру (ауызша сұрақтар қою арқылы)

Тапсырмалары тексеріледі.

3. Жаңа сабақ

1. Ережені меңгерту. Тақтадан көрсетіледі, түсіндіріледі:

Мыс: Шешесі жалғыз болғандықтан, Айсұлу жылдың басында сырттай оқуға ауысқан еді.

Қоныстану жайында Омар шынын айтып отырған соң, Сұлтанмахмұт бұл мәселені қазбалай бермеді.

Осы Сөйлемдерді сөйлем мүшелеріне талдап, алғашқы жай сөйлемдерінің баяндауыштарының жасалу жолына назар аударту. Сұрақ қойғызып, ереже шығарту.

Оқулықтан оқыту, есте сақтату.

Бағыныңқысы басыңқыда айтылған ойдың себебін білдіретін сабақтастың түрін себеп бағыныңқы сабақтас дейміз.

2. Жасалу жолдарын түсіндіру.

1. Есімшенің өткен шақ формасына –дықтан, -діктен деген жұрнақ пен жалғаудың қосылуы арқылы жасалады.

Мыс: Күннің аязы көтеріліп кеткендіктен, бастауыш сынып оқушыларына сабақ борлған жоқ.

2. Есімшенің өткен шақ формасына соң шылауы тіркесуі арқылы жасалады.

Мыс: Қолынан келер жәрдемі болмаған соң, ол қызға жылы сөзімен қайрат берді.

3. Көсемшенің -й жұрнағына аяқталған етістіктің болымсыз түрінен жасалады. Мыс:

Араларына түсетін арашашы болмай, екеуі де әбден титықтап шаршады.

Қашқындар қолға түспей, ызаланған Жабағы қара күреңденіп кеткен.

4. Ашық райлы етістікке деп көмекші етістігі тіркесуі арқылы жасалады.

Мыс: Жұмысқа кешігуге болмайды деп, Айдын оразасын ашпастан шығып кетті.

3. Жаттығулармен жұмыс

135-жаттығу. Сөйлемдердің басыңқы сыңарларын ойдан жазып, себеп бағыныңқы сабақтас жасаңдар.

136-жаттығу. Себеп-салдар салаласты себеп бағыныңқыға айналдарыңдар.

139-жаттығу.

4. Жаңа сабақты бекіту

Топтық жұмыс

Топтарға тапсырмалар беріледі.

1.Себеп бағыныңқы сабақтасты анықтап, сөйлем мүшелеріне талдау.

2. Қарсылықты бағыныңқы сабақтасты табыңдар.

3. Мәтіндегі себеп бағыныңқыны тауып, жасалу жолдарын айтыңдар.

4. Себеп –салдар салаластан себеп бағыныңқы сабақтас жасаңдар.

5. Мезгіл бағыныңқы сабақтасты табыңдар.

5. Үйге тапсырма

- Ережені оқу, жаттау. 134, 137-жаттығулар.

6. Бағалау

Сабақтың тақырыбы: Қимыл – сын бағыныңқы сабақтас құрмалас сөйлем

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: Қимыл – сын бағыныңқы сабақтас құрмалас сөйлем сөйлем туралы мағлұмат беру, ерекшелігіне тоқталып меңгерту, жаттығулар арқылы қимыл – сын бағыныңқы сабақтас құрмалас сөйлемді таба білу білімдерін қалыптастыру.

Дамытушылық: Оқулықтағы жаттығулар мен топтық тапсырмалар арқылы өз бетінше ізденуге дағдыландыру. Алдыңғы сабақтармен байланыстыру арқылы есте сақтау қабілеттерін, сөйлеу тілдерін, ой-өрістерін дамыту, тіл байлықтарын арттыру.

Тәрбиелік: Сабақ барысында мәдениетті, дұрыс сөйлеуге баулу, мәтіндер мазмұнын ұғындыру арқылы ізгілікке, патриоттыққа тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: дәстүрлі (жаңа білім беру)

Оқыту әдістері: сұрақ-жауап, талдау-жинақтау, кітаппен жұмыс, СТО элементтері.

Көрнекіліктер: интерактивті тақта, оқулық, т.б.

Пәнаралық байланыс: әдебиет,

Қосымша материалдар: Г.Қосымова, Н.Құрманова Қазақ тілі (8-сынып, әдістемелік нұсқау), Қ. Есенов Құрмалас сөйлем синтаксисі Алматы; Білім 1995ж

Сабақтың барысы: 1. Ұйымдастыру кезеңі (амандасу, оқушыларды түгендеу, тақырыпты және мақсатын хабарлау)

2. Үй тапсырмасын тексеру (ауызша сұрақтар қою арқылы)

Тапсырмалары тексеріледі.

3. Жаңа сабақ

Құрамындағы жай сөйлемдердің бағыныңқысы басыңқыдағы істің, қимылдың қалай орындалғандығын білдіретін құрмаластың түрін қимыл-сын бағыныңқы сабақтас дейміз.

Тақтадан кесте көрсетіледі, жасалу жолдары түсіндіріледі.

Екі көзі қанталап, денесі ашумен булыға қалшылдайды.

Жылтыр көйлегі жалт-жұлт етіп, сықылықтап күле Майра келді.

Қалжыңы, күлкісі араласа, шай өте көңілді ішілді.

Кең бөлме бос қалғандай болып, ой ұясы қаңырап тұр.

Сынап-мінеудің реті келгеніне риза болғандай, Манецкий қозғалақтап отырды.

Хакім кітапты ұстаған күйі, Әбдірахманның сөздерін қыбыр етпестен тыңдады.

Күні-түні жалықпастан, Мағжанның өлеңдерін оқитын.

ә). Жаттығулармен жұмыс

140-жаттығу. Үтірлерін қойып жазыңдар.

Қиымл-сын сабақтас құрмаластарды тауып, қалай жасалып тұрғанын анықтаңдар.

141-жаттығу. Көп нүктенің орнына қажетті баяндауыштарын қойып жазыңдар..

б). Үлгерімі төмен оқушылармен жұмыс

Тапсырмалары жазылған карточкалар беріледі. Тақтаға жазып, сыныппен бірге тексереміз.

Мыс: 1. Қимыл-сын сабақтасты тауып, жасалу жолын көрсет.

2.Сабақтас құрмаластың бағыныңқысының баяндауышын жаз. Ол келген кісілерді ... , жылы шырай танытты.

Бағыныңқының баяндауышы қалай жасалған? Ол екеуі ренжісіп қалғандай, бір-біріне үн-түнсіз қарап отыр.

4. Жаңа сабақты бекіту

- Қимыл-сын бағыныңқы сабақтас деген не?

-Қимыл-сын бағыныңқы сабақтастың жасалу жолдарына мысалдар келтіріп айтыңдар.

Тақтадан сөйлемдерді оқып, жасалу жолдарын айтады.

5. Үйге тапсырма

- Ережені оқу, жаттау. 142-жаттығу. 1, 2-тапсырмалары

6. Бағалау

Сабақтың тақырыбы: Мақсат бағыныңқы сабақтас құрмалас сөйлем

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: Мақсат бағыныңқы сабақтас құрмалас сөйлем туралы мағлұмат беру, ерекшелігіне тоқталып меңгерту, жаттығулар арқылы мақсат бағыныңқы сабақтас құрмалас сөйлемді таба білу білімдерін қалыптастыру.

Дамытушылық: Оқулықтағы жаттығулар мен тапсырмалар арқылы өз бетінше ізденуге дағдыландыру. Алдыңғы сабақтармен байланыстыру арқылы есте сақтау қабілеттерін, сөйлеу тілдерін, ой-өрістерін дамыту, тіл байлықтарын арттыру.

Тәрбиелік: Сабақ барысында мәдениетті, дұрыс сөйлеуге баулу, мәтіндер мазмұнын ұғындыру арқылы ізгілікке, патриоттыққа тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: дәстүрлі (жаңа білім беру)

Оқыту әдістері: сұрақ-жауап, проблемалық, эвристикалық, кітаппен жұмыс, топтық жұмыс.

Көрнекіліктер: интерактивті тақта, оқулық, т.б.

Пәнаралық байланыс: әдебиет,

Қосымша материалдар: Г.Қосымова, Н.Құрманова Қазақ тілі (8-сынып, әдістемелік нұсқау), Қ. Есенов Құрмалас сөйлем синтаксисі Алматы; Білім 1995ж

Сабақтың барысы: 1. Ұйымдастыру кезеңі (амандасу, оқушыларды түгендеу, тақырыпты және мақсатын хабарлау)

2. Үй тапсырмасын тексеру (ауызша сұрақтар қою арқылы)

Тапсырмалары тексеріледі.

3. Жаңа сабақ

а). Жаңа материалды проблемалық ситуация арқылы меңгерту

Сөйлемдерді жазғызып, сөйлем мүшелеріне талдату. Сұрақтарға жауап бергізу арқылы мақсат бағыныңқы сабақтас құрмалас сөйлемнің ерекшелігін таныту, жасалу жолдарын меңгерту.

Тұрмыс жақсы болу үшін, еңбеккүн көп болуға тиіс.

Күзетші сезіп қалмау үшін, біз жыраның ішімен еңбектеп кеттік.

Іздеушілер көрмесін деп, біз тасалана қалдық.

Әулие көмек берер деп, басына халық түнепті.

Үлкендерден бұрын жетпек болып, олар аттарын қамшылай шаба жөнелді.

- Қандай ереже шығаруға болады?

Тақтадан көрсетіледі:

Құрамындағы жай сөйлемдердің алғашқысы соңғыдағы істің мақсатын білдіретін құрмаластың түрін мақсат бағыныңқы сабақтас дейміз

ә). Жаттығулармен жұмыс

145-жаттығу. Сөйлемдерді ыңғайына қарай құрмаластырып, мақсат бағыныңқы сабақтас жасаңдар.

148-жаттығу. Құрмаластарды түрлеріне қарай ажыратып, сабақтаса байланысқанына көз жеткізіңдер.

149-жаттығу. Құрмаластарды түрлеріне қарай ажыратып, салаласа немесе сабақтаса байланысқанын түсіндіріңдер.

Жеке жұмыс (Деңгейлік тапсырмалар)Төмендегідей тапсырмалар беруге болады:

А деңгейі. 1. Құрмалас сөйлемдердің мағыналық түрін анықтап, сөйлем мүшелеріне талда.

2. Салаластан сабақтас құрмалас жасап, мағыналық түрін, жасалу жолын көрсет.

3. Сөйлемді аяқтап, сабақтастың жасалу жолын анықтап, мағыналық түрін ажырат.

В деңгейі. 1. Берілген салаластан сабақтас құрмалас жаса, түрін ажырат.

2. Сөйлем мүшелеріне талда. Сөйлемді түріне қарай ажырат.

3. Сөйлемдегі сабақтастың түрін ажыратып, жасалу жолын көрсет

С деңгейі. 1. Мақсат бағыныңқы сабақтасты тап, жасалу жолын көрсет.

2. Себеп бағыныңқы сабақтасты тауып, жасалу жолын көрсет.

3. Салалас пен сабақтастың айырмашылығы?

4. Жаңа сабақты бекіту

- Мақсат бағыныңқы сабақтас қалай жасалады?

- сөйлемнен мақсат сабақтасты табыңдар, сұрақ қойыңдар.

5. Үйге тапсырма

- Ережені оқу, жаттау.

146, 150-жаттығулар.

6. Бағалау

5-11 сыныптың қазақ тілі, әдебиеті пәнінің күнтізбелік жопары негізінде құрастырылған сабақ жоспарына анықтама

5-сыныптың әдебиет пәні бойынша 1-тоқсан бойынша өтілетін сабақ жоспары жазылмаған. 2- тоқсанның ғана сабақ жоспары жазылған, бағдарламадағы көрсетілген тақырыптық сағат сандарымен сәйкес келеді,толық жазылған.

Қазақ тілі пәні бойынша 1- тоқсанда сағат сандары дұрыс, барлығы 27 сағаттың сабақ жоспары келтірілген.

2- тоқсанда 21 сабақтың сабақ жоспары жазылған. Күнтізбелік жоспарда көрсетілген тақырыптардың барлығы қамтылған . Қалып қойған тақырып жоқ. 2-тоқсанда өтілетін Тілдің сөздік құрамы деген тақырыпқа бағдарлама бойынша 20 сағат бөлінген. Соның 8 сағаты қамтылған. Қалған сағат сандары 3- тоқсанда өтілетін болып тұр. 2-тоқсандық сабақ жоспары Жалпылама лексика тақырыбымен аяқталған.

6-сыныптың әдебиет пәні бойынша: әр тақырып бойынша әдебиет теориясы бойынша берілетін білім мүлдем жоқ. Бейімбет Майлиннің өмірі мен шығармашылығына бағдарламада 2 сағат бөлінсе, соның 1 сағаты ғана, М.Әуезовке 3сағат бөлінсе, 1 сағаты кем, Ғ.Мүсіреповтің өмірі мен шығармашылығына бағдарлама бойынша 3 сағат бөлінсе, соның 2 сағаты жазылған да, 1сағатын сыныптан тыс оқуға жазған. Сыныптан тыс оқуға жеке сағат бөлінеді емес пе? Сабақ жоспары 28 тақырыпқа жазылған.

Қазақ тілі бағдарлама бойынша жазылған .1-тоқсанда қалып қойған сағат сандары жоқ. 2-тоқсан бойынша да барлық сағат сандары қамтылған 7- сыныптың қазақ тілі пәні сағат сандары дұрыс емес. Мысалы: Мәтін тақырыбына бағдарламада 5 сағат бөлінсе, соның 3 сағаты жетіспейді. 1-тоқсан бойынша жалпы 27 сағатқа сабақ жоспары жазылған.

2-тоқсан бойынша барлығы 20 тақырыпқа сабақ жоспары жазылған . (2түрлі үлгіде) Етістіктің шақтарымен аяқталған . Сағат сандары дұрыс.

8 сыныптың әдебиет пәні бойынша барлық сағат сандары дұрыс .

Қазақ тілі бойынша 1-тоқсанда өтілетін кейбір тақырыптар 2-тоқсанның сабақ жоспарына жазылған.Мысалы : Тұрлаусыз мүшелер 1-тоқсанда өтілуі тиіс.

2- тоқсан бойынша да тақырыптық сағат сандары кем. Онда Жай сөйлемнің түрлерінен Жақсыз сөйлем,оның жасалу жолдары жазылған , қалған түрлері ( жалаң , жайылма, толымды, толымсыз, атаулы сөйлемдер жазылмаған.) жазылмай қалған. Сонымен қатар Бірыңғай мүшелердің тыныс белгілері, Көне түркі жазбаларындағы сөйлем мүшелері деген тақырып қалып қойған.

9-сыныптың қазақ тілі пәнінен 1-тоқсан бойынша 5 тақырып, 2- тоқсан бойынша 6 тақырыпқа сабақ жоспары жазылған. Жалпылама түрде ғана жазылған. (толықтырып, түзетуді қажет етеді)

Қазақ әдебиеті пәні бойынша сағат сандары толық емес. Атап айтар болсақ, Кіріспе, Халық ауыз әдебиеті, Сәбидің дүниеге келуіне байланысты туған өлең-жырлар, көңілкүйін білдіретін өлең-жырлар, Ертегілердің құрылымы, Аңыз әңгімелер, , оның кейіпкерлерінің тарихи тұлға екендігі , Аңыз әңгімелердің ертегілерден айырмашылығы, Асанқайғы, Қожанасыр, Алдаркөсе, туралы аңыздар дееген тақырыптар қалып қойған .

2-тоқсанда өтілетін тақырыптардан Күлтегін жырына бөлінген сағат сандарынан 1 сағат кем және ХҮ-ХҮІІІ ғасырдағы жыраулар поэзиясына бөлінген сағат сандары бойынша тақырыптық сабақ жоспарлары мүлдем жоқ, сыныптан тыс оқу тақырыбына арналған сабақ жоспарлары жазылмаған . ( тақырыптық сабақ жоспарлары толық емес, толықтыруды қажет етеді).

10-сыныптың қоғамдық-гуманитарлық бағыты бойынша қазақ тілінен 1-2тоқсандық сабақ жоспары жазылмаған.

Осы бағыттың әдебиет пәні бойынша Мұрат Мөңкеұлының , М.Өтемісұлының , Дулаттың «Еспембет» дастаны , Шортанбай Қанайұлының өмірі мен шығармашылығы, Абай Құнанбайұлының өмірі мен шығармашылығына арналған сабақ үлгілері ғана келтірілген. Небері 5тақырып қана жазылған.

Қазақ тілі пәні бойынша ешқандай тақырыпқа арналған сабақ жоспары жоқ.

10-сыныптың жаратылыстану бағыты бойынша 1-2 тоқсан сабақ жоспарлары келтірілген. 2 түрлі үлгіде сабақ жоспары жазылған. Оның біріншісінде 17 сабақ үлгісі берілген, 2сағаты жазба жұмысына арналған.

2-үлгіде жазылған сабақ жоспарында 16 тақырыпқа арналған сабақ үлгісі жазылған . Жазба жұмыстарға 1 сағаттан сағат бөлінген,бірақ жазба жұмыстың мәтінін жазып көрсетпеген. Көрсеткен диктанттары өтілген тақырыптарға сай емес. Жазба жұмысы жайдан- жай алына салмай , алдында өтілген тақырыптар бойынша алынады емес пе? (жай жазыла салған)

Әдебиет пәніне 1-тоқсан бойынша Махабет Өтемісұлы өлеңдеріндегі романтикалық сарын, «Ереуіл атқа ер салмай» тақырыбы қалып қойған.

2-тоқсан бойынша тақырыптық сағат сандары дұрыс.

11-сыныптың қоғамдық-гуманитарлық бағыты бойынша қазақ әдебиетінен сабақ жоспары: сабақ жоспарында 1-тоқсан бойынша барлығы 27сағат деп көрсетілген. Алайда тексере келе сабақ жоспарының күнтізбелік жоспарда көрсетілген тақырыптардың ретімен жазылмағаны анықталды. 1-тоқсанның сабақ жоспарының ішінде 2-тоқсанда өтілетін тақырыптар да араласып кеткен. 1-тоқсанның күнтізбелік жоспарындағы 6- тақырыбынан кейін 2-тоқсанның соңында өтілетін С.Мұқановтың «Сұлушаш» романы жазылған. Одан кейін 10-сыныпта өтілетін Ш.Уәлихановтың өмірі мен шығармашылығына арналған сабақ жоспары келтірілген. 11-сыныпта аталған тақырыпқа мүлдем тоқталмаймыз. Шоқанның шығармашылығы 10-сыныппен аяқталады емес пе?

Одан кейін М.Әуезовтің өмірі мен шығармашылығына, С.Торайғыровтың І.Жансүгіровтің, М.Жұмабаевтің өмірі мен шығармашылығына арналған сабақ жоспарлары жазылған. М.Әуезовтің «Абай жолы» эпопеясына , драматургиясына арналған сағат сандары дұрыс. («Абай жолын» оқытуды модульдік технология негізінде құрастырған.)

Бір қызығы, осылайша жазып келеді де, қайтадан 1- тоқсанда өтілетін тақырыптарға көшеді, одан кейін 2-тоқсанда өтілетін тақырыптарға ауысады, сабақ жоспарын тағы да қайталап Ш.Уәлихановпен аяқтайды.

Сабақ жоспарында тақырыптар толық қамтылмаған. Ж.Аймауытовтың өмірі, шығармашылығы, «Ақбілек» романы, Жүсіпбектің драматургиясы, М.Дулатұлының «Оян, қазақ» жинағындағы ақынның азаматтық идеясы, С.Дөнентаевтің өмірі, шығармашылығы, 1916 жылғы көтеріліс туралы өлең-жырлар, 1920-1960-жылдардағы әдебиет, Әдеби -мәдени мұралар, Қазақ әдебиеті Ұлы Отан жылдарында , С.Сейфуллиннің өмірі, шығармашылығы, «Сыр сандық», «Жалауға көшу» өлеңдерінің реалистік сипаты деген тақырыптар жазылмай қалған. М.Әуезовтің әңгімелері жайындағы тақырып толық емес, онда тек қана 7-сыныпта өтілген «Көксерек» әңгімесінің тақырыптық сабақ жоспары ғана келтірілген. Жазушының жалпы әңгімелерінің тақырыптары, ерекшеліктері жайлы еш мәлімет жазылмаған. С.Мұқановтың бір «Сұлушаш» романын 2-3рет жазған.

Жаратылыстану бағыты бойынша қазақ тілінен 1-тоқсандық сабақ жоспары жазылса, осы бағыттың қазақ әдебиетінен ешқандай сабақ жоспары жазылмаған .

Күні: : Пәні: қазақ тілі Сыныбы:8а,ә

Сабақтың тақырыбы : Сөйлем туралы түсінік

Сабақтың мақсаты : а)Сөйлем оның түрлері туралы түсінік бере отырып,оқушыларды сабаққа деген қызығушылықтарын арттыру;

ә)оқушының тіл байлығын дамыту арқылы тілдік құрлымдарды өз бетінше талдап меңгере білу,іс-әрекет,ізденімпаздық дағдыларын қалыптастыру.

б) ой мен тілді дамыту,сөздік қорын молайту.

Сабақтың түрі : аралас сабақ

Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап,шығармашылық іздену

Сабақтың көрнекілігі : кеспе қағаздар,суреттер

Пәнаралық байланыс : әдебиет,тарих

Сабақтың барысы :

а) Ұйымдастыру кезеңі :Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

ә) Үй тапсырмасын пысықтау :Үйге берілген тапсырманы сұраймын. Оқушыларға өткен сабақты қалай меңгергенін байқау үшін бірнеше сұрақтар қоямын.

б) Жаңа сабақты түсіндіру. Сөйлем туралы түсінік. Сөйлем дегеніміз - сөздердің әр алуан тұлғада өзара тіркесіп, біршама тиянақталған ойды білдіруі. Сөйлем адамдардың бір-бірімен түсінісіп, пікір алысуы үшін, қарым-қатынас жасауы үшін қажет.

-Оқып жүргеніңді Кенжетай айтып еді. Оқуларың бүгін басталды ма?

-Бүгін төрт сағат оқыдық. (С.М.)

Мұнда екі адам сөйлесіп, қарым-катынасқа түскен, пікір алысқан. Бұл сөйлесуде біршама тиянақты ойды білдірген үш сөйлем бар. Алғашқы сөйлемде— Кенжетай-дың айтқаны туралы ой, екіншісінде - оқуларының басталған-басталмағанын білуді мақсат еткен ой, соңғысында тыңдаушының оған қайтарған жауабы түріндегі ой берілген. Сөйлем өзімен сырттай ұқсас тілдік құбылыстардан, ең алдымен, коммуникативтік қызметі (қарым-қатынас жасау құралы болу), яғни бірдеме жайында хабарлау қызметі жағынан ажыратылады. Мысалы, сүт пісірілді деген мен сүт пісіру деген мысалдарды салыстырудан мынаны аңғаруға болады: біріншісінде (сүт пісірілді) бастауыш пен баяндауыштың құрылымдық үлгісі бар, ол бірдеме жайында хабар беру үшін кұрастырылған. Ал екінші мысалдағы синтаксистік құрылым бірдемені атау үшін құрастырылған. Сондықтан біріншісі – сөйлем, екіншісі - сөз тіркесі. Сөз тіркесінде номинативті қызмет болса, сөйлемде хабарлау қызметі бар. Сөз тіркесі сөйлем құраудың материалы болады: сөздер өзара тіркесіп, белгілі синтаксистік қарым-қатынасқа түсіп, сөйлем құрамында жұмсалады.

Тілімізде әр түрлі мағыналарды білдіретін, мысалы, сәлем беру, рақмет айту, тілек білдіру, кешірім сұрау (Кеш жарық! Кешіріңіз! Жаңа жылыңызбен! мақұлдау мен теріске шығару (Иә, солай, жарар), әр түрлі эмоцияны білдіру (Бәрекелді! Ойпырмай!), жалпы сұрақты білдіру және оған жауап айту (Бұл қалай? Ештеңе емес, т.б.) сияқты айтылыстар бар. Бірақ бұлар өздігінен мәлімет бере алмайды, сөйлем бола алмайды, өйткені оларға бастауыш-баяндауыштық құрылым тән емес. Сөйлем болу үшін, оның грамматикалық негізі, яғни тұрлаулы мүшелері болу керек.

Жаттығумен жұмыс: 10 - жаттығуды орындап,сөйлемдерге синтаксистік талдау жүргізеді.

Білімді бекіту : Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.

Бағалау : Сабаққа қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.

Үйге тапсырма : 11- жаттығу.

Күні: Пәні: қазақ тілі Сыныбы: 8а,ә

Сабақтың тақырыбы : Сөйлемнің түрлері

Сабақтың мақсаты : а)Сөйлем оның түрлері туралы түсінік бере отырып,оқушыларды сабаққа деген қызығушылықтарын арттыру;

ә)оқушының тіл байлығын дамыту арқылы тілдік құрлымдарды өз бетінше талдап меңгере білу,іс-әрекет,ізденімпаздық дағдыларын қалыптастыру.

б) ой мен тілді дамыту,сөздік қорын молайту.

Сабақтың түрі : аралас сабақ

Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап,шығармашылық іздену, талдау

Сабақтың көрнекілігі : кеспе қағаздар, таблицалар

Пәнаралық байланыс : әдебиет, орыс тілі

Сабақтың барысы :

а) Ұйымдастыру кезеңі :

Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

ә) Үй тапсырмасын пысықтау :

Үйге берілген тапсырманы сұраймын. Оқушыларға өткен сабақты қалай меңгергенін байқау үшін бірнеше сұрақтар қоямын.

б) Жаңа сабақты түсіндіру.

. Адам сөйлегенде, біреумен сөйлескенде тыңдаушыға белгілі ойды білдіру үшін я одан бір нәрсе туралы білу үшін сөйлейді. Сондьқтан сөйлеу айналасындағы заттар, құбылыстар, адам өміріндегі әрекет, тіршілік, өндіріс туралы болады. Мысалы: Бұйрат. Адыр. Қайсыбірінің басында ала тұлымшақтай болып өскен шоқ шоқ ағаш. Осы бұйрат, адырлардың арасы — қолдан ойып алғандай кең алқап. Алқапты қақ жарып өзен ағады. (Ғ.Мүст.)

Мұнда жазушы өзі көріп тұрған бұйрат, адыр, адырда өскен ағаш туралы, бұйрат, адырлардың арасындағы алқап, ондағы өзен туралы оқырманға білдіргісі келген.

Заттарды, жаратылыстағы, қоғам өміріндегі құбылыстарды, оқиғаларды, адам өміріндегі әрекет, тіршілікті білу, білдіру туралы айтылған сөйлемдер тобы сөйлеу болады. Сөйлеу бірнеше сөйлемдерден құралады: Әрі-беріден соң жел бәсеңдеп, жаңбыр шелектеп құя бастағанды. Тоқтай суланып қалатын болды-ау, қап! Япырмай, бір сәтте ақ қақ қылып кетты ау жер бетін! Көресің бе, Бұршақбай? Па, шіркін, неткен күш! Шіркін, жазғы жаңбыр соңынан бұлттан шыққан күн қандай! (Г.С.)

Бұл сөйлеуде бірнеше сөйлем бар. Олардың әрқайсысы айрықша дауыс ырғағымен (интонация) бөлініп айтылып, тиянақты жеке-жеке ойды білдіріп тұр. Жазушының әуелі хабарламасы, сосын екініші, таңданысы, сұрағы, соңында ризашылығы жеке-жеке сөйлемдер арқылы берілген.

Хабарлы бұйрықты

Сөйлем

Лепті сұраулы

Жаттығумен жұмыс: 15 – жаттығу. Мәтіндегі әрбір сөйлемнің айтылу мақсатына көңіл бөліңдер.

Тақтамен жұмыс: Тақтаға бірнеше сөздер жазып, синтаксистік, морфологиялық талдау жүргізеді.

Білімді бекіту : Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.

1. Сөйлем айтылу мақсатына қарай нешеге бөлінеді?

Бағалау : Сабаққа қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.

Үйге тапсырма : 11- жаттығу.

Күні: Пәні: қазақ тілі Сыныбы: 8а,ә

Сабақтың тақырыбы: Хабарлы сөйлем

Сабақтың мақсаты: а) Оқушыларға ұлттық тіліміздің өркендеп оянуына ана тілімізді сүюге, ана тілін аяққа баспай мәртебесін биік ұстау жөнінде түсіндіру, соған дәріптеу..

ә) Оқушылардың бойына әдептілік, инабаттылық ,қарапайымдылық қасиеттерін қалыптастыру.

б) Сабақ барысында оқушыларды сауатты, ұқыпты жазуға дағдыландыру

Сабақтың түрі: Аралас сабақ

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, іздену

Сабақтың көрнекілігі: плакат,кеспе қағаздар

Пәнаралық байланыс: әдебиет

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

ә) Үй тапсырмасын пысықтау.

Үйге берілген тапсырманы сұраймын. Оқушыларға өткен сабақты қалай меңгергенін байқау үшін бірнеше сұрақтар қоямын.

б) Жаңа сабақты түсіндіру.

Хабарлау, баяндау, суреттеу мақсатында айтылған сөйлемді хабарлы сөйлем дейміз.

Хабарлы сөйлем іс-әрекеттің болғандығын, белгілі бір шақта (өткен шақ, осы шақ, келер шак) жүзеге асқандығын немесе жүзеге асатындығын білдіреді. Мысалы:

Ойпаттар дегдіп, қыраттар кебе бастады. Күзде жыл құстары жылы жаққа қайтады, сөйтіп, олар да қыстан аман шығуға әрекет жасайды. (С.М.) Хабарлы сөйлем оқиғаның, іс-әрекеттің болымсыздығын да білдіреді. Мысалы: Жер жыртуға гпоймайды, от отынеа тоймайды, кісі ойва тоймайды, бөрі цойеа тоймайды.

Хабарлы сөйлем бір нәрсе жайында хабарлап қана қоймайды, айтушының іс-әрекетке көзқарасын, ой-пікір-лерін білдіреді. Мысалы: Ақ сутін беріп, аялап әсірген ананы қалай суйсец, еліцді де солай сую - цасиетпгі борышыц. (С.А.)

Хабарлы сөйлемде дауыс ырғағы бірте-бірте көтеріліп, сөйлемнің соңына қарай бәсеңдейді.

Хабарлы сөйлемнен кейін нүкте қойылады.

Сызбасы:

Кітаппен жұмыс: 17-жаттығу, Сөйлемдердің аяқталған тұсына нүкте қойып, келесі сөйлемді бас әріппен жазыңдар.

Шығармашылық жұмыс: «Қазақ жері-ежелгі адамдар мекені» деген тақырыпта эссе жазыңдар..

Білімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.

Бағалау: Үй тапсырмасын орындап,сабаққа белсенді қатысып отырып оқушыларды бағалаймын.

Үйге тапсырма: 18- жаттығу.

Күні: Пәні: қазақ тілі Сыныбы: 8а,ә

Сабақтың тақырыбы: Сұраулы сөйлем

Сабақтың мақсаты:

а) Сөйлем оның түрлері туралы түсінік бере отырып,оқушыларды сабаққа деген қызығушылықтарын арттыру;

ә) Сөйлеу тілін, сөз мағынасын түсініп,шапшаң ой қорыта алуға, көркем ұқыпты жаза білуге дағдыландыру

б) Оқушылардың шығармашылықпен жұмыс істеуіне ықпал ету, щған құрметпен қарай алатын көзқарасқа тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: Аралас сабақ

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, түсіндіру, топтастыру

Сабақтың көрнекілігі: плакат , кеспе қағаздар

Пәнаралық байланыс: әдебиет, орыс тілі

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

Үйге берілген тапсырманы сұраймын. Оқушыларға өткен сабақты қалай меңгергенін байқау үшін бірнеше сұрақтар қоямын.

б) Жаңа сабақты түсіндіру:

Бір нәрсе жайында сұрап білу мақсатында айтылған сөйлемді сұраулы сөйлем дейді. Сұраулы сөйлемдер негізгі сұрақты, жетек сұрақты, анықтауыш сұрақты білдіреді.

Бір нәрсе, оқиға, іс туралы мәлімет алу үшін қойылған бастапқы сұрақты негізгі сұрақ дейміз.

Мысалы: Сен тамақ іштің бе? Үйде кім бар?

Негізгі сұрақ сұрау есімдіктерінен (Қашан? Кім? Қанша? Қайда? Неге? Кімде? т.б.) және ма, ме, ба, бе, па, пе шылауларының қатысуымен жасалады.

Негізгі сұраққа жауап алу үстінде қосымша туған ойға байланысты сұрақты жетек сұрақ дейміз.

Мысалы:

-Кеште кімдер өлең айттъі?

-Ұлдар өлең айтты.

-Қыздар ше?

Жетек сұрақтар толымсыз болып қүралады, көбіне тек сүрақ мағыналы сөзден ғана тұрады. Жетек сұрақ ше шылауының қатысуымен жасалады.

Жаттығумен жұмыс: 19-жаттығу. Мәтіннен сұраулы сөйлемдерді тауып,қандай сұрақ екенін анықтаңдар.

Топпен жұмыс: 21-жаттығу. 1-топ: Мәтін бойынша бірнеше сұрақ дайындаңдар. Ішінде негізгі сұрақ, , жетекші сұрақ , анықтауыш сұрақтар болсын.

2-топ: Алдыңғы топтың сұрақтарына жауап береді.

Білімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.

Бағалау: Оқушылардың ынтасына қарай білімдері бағаланады.

Үйге тапсырма: 22-жаттығу.

Күні: Пәні: қазақ тілі Сыныбы: 8а,ә

Cабақтың тақырыбы: Лепті сөйлем

Сабақтың мақсаты:

а) Оқушылардың шығармашылықпен жұмыс істеуіне ықпал ету.Ойлау шеберлігін сөйлеу мәденеиетін арттыру.

ә) Түрлі әдістерді пайдалана отырып балаларды тапқырлық,жылдамдық,есте сақтау қабілеттерін арттыру.Сөйлеу тілін жетілдіріп,шешендік өнерге баулу.

б) Тәрбиелік мәні бар мысалдар келтіре отырып оқушыларды елін,жерін Отанын сүюге тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: жаңа сабақты игерту

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,іздену,талдау

Сабақтың көрнекілігі: плакат, деңгейлік тапсырмалар т.б

Пәнаралық байланыс: әдебиет, орыс тілі

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

. Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

Үйге берілген тапсырманы сұраймын. Оқушыларға өткен сабақты қалай меңгергенін байқау үшін бірнеше сұрақтар қоямын

б) Жаңа сабақты түсіндіру:

Лепті сөйлемнің жасалу жолдары
Сөйлемнің етістік формалары арқылы жасалады	Сөйлемде ақ,ау, ғой,ай шылауларының қатысымен	Көңіл күйді білдіретін одағай сөздердің қатысуымен жасалады.	Көтеріңкі дауыс ырғағы арқылы жасалады
Мысалы: Ол жетіп келмесі бар ма !	Аты ат-ақ екен!	Па,шіркіннің сөзі!	Жау жойылды!

Айтушының түрлі көңіл-күйін білдіру мақсатымен айтылған сөйлемді лепті сөйлем дейміз. Лепті сөйлемдер-бір нәрсеге таңданғанда,өкінгенде,сұқтанғанда, күйінгенде, сүйсінгенде,қорыққанда,қуанғанда айтылатын сөйлемдер

Жаттығумен жұмыс: 24-жаттығу. Мәтіндегі сұраулы лепті сөйлемді ажыратып, жасалу жолын түсіндіріңдер.

Шығармашылық жұмыс: Өз-өзіңе сұрақ қойып,өзіңмен іштей жан тоғанысымен сөйлесетін кезің болды ма? Ойланып көріңдер де, қағазға түсіріңдер. Ішінде лепті сөйлем болатын болсын.

Білімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.

1. Сөйлемдер айтылу мақсатына қарай нешеге бөлінеді?

2. Хабарлы сөйлем дегеніміз не?

3. Сұраулы сөйлем дегеніміз не?

4. Лепті сөйлем дегеніміз не?

Бағалау:Үй тапсырмасын орындап келгеніне және жаңа сабаққа ынталы қатысып отырғандарын бағалаймын.

Үйге тапсырма: 25-жаттығу. Хабарлы,сұраулы, лепті сөйлемдердің тыныс белгілерін қойып көшіріңдер.

Күні: Пәні: қазақ тілі Сыныбы: 8а,ә

Сабақтың тақырыбы : Бұйрықты сөйлем

Сабақтың мақсаты:

а) Түрлі әдістерді пайдалана отырып балаларды тапқырлық,жылдамдық,есте сақтау қабілеттерін арттыру.Сөйлеу тілін жетілдіре отырып,шешендік өнерге баулу.

ә) Оқушылардың ойын кеңейтіп, тілді байытатын мазмұнды да көркем сөз үлгілері мен мақал-мәтелдер,нақыл сөздер үйрену.

б) Оқушылардың бойына әдептілік, инабаттылық,қарапайымдылық қасиеттерін қалыптастыру.

Сабақтың түрі: Дәстүрлі сабақ

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, тіл дамыту

Сабақтың көрнекілігі: плакат, деңгейлік тапсырмалар т.б

Пәнаралық байланыс: Әдебиет,орыс тілі

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

Үйге берілген тапсырманы сұраймын. Оқушыларға өткен сабақты қалай меңгергенін байқау үшін бірнеше сұрақтар қоямын

1. Сөйлемдер айтылу мақсатына қарай нешеге бөлінеді?

2. Хабарлы сөйлем дегеніміз не?

3. Сұраулы сөйлем дегеніміз не?

4. Лепті сөйлем дегеніміз не?

б) Жаңа сабақты түсіндіру.

Біреуге бұйыру не бірдеңені талап ету мақсатымен айтылатын сөйлемдерді бұйрықты сөйлем дейміз. Бұйрықты сөйлемдер бұйыруды, іске қосуды,кеңес беруді,жалынуды,тілек-өтінішті білдіреді. Бұйрық мәнін беретін-дауыс ырғағы және баяндауыш тұлғалары. Мысалы: Үйден шықпаңдар! Отты байқап отырсын.

Кітаппен жұмыс: 28- жаттығу. Мәтіннен бұйрықты сөйлемдерді тауып,жасалу жолдарына талдау жасаңдар

Тақтамен жұмыс: Тақтаға бірнеше сөйлемдерге синтаксистік,морфологиялық таладу жүргізеді.

Білімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.

Бағалау: Үй тапсырмасын орындап келгеніне және жаңа сабаққа ынталы қатысып отырғандарын бағалаймын.

Үйге тапсырма: Үйге «Менің борышым» атты тақырыпта шағын шығарма жазып келуге беремін.

Күні: 12.10.2012 Пәні: қазақ тілі Сыныбы: 8а,ә

Сабақтың тақырыбы: Сөйлем мүшелері туралы түсінік

Сабақтың мақсаты:

а)Сөйлем мүшелері туралы түсінік бере отырып,оқушылардың ойлау қабілетін сабаққа деген қызығушылығын және негізгі мәселелерге аса көңіл бөлуге үйрету;.

ә) Түрлі әдістерді пайдалана отырып балаларды тапқырлық,жылдамдық,есте сақтау қабілеттерін арттыру,сөйлеу тілін жетілдіріп,шешендік өнерге баулу;

б) Сабақ барысында оқушыларды сауаттылыққа баулу;

Сабақтың түрі: Жаңа сабақты игерту.

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,тіл дамыту, топтастыру

Сабақтың көрнекілігі: плакат,кеспе қағаздар, қосымша материалдар.

Пәнаралық байланыс: әдебиет, орыс тілі

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

Үйге берілген тапсырманы сұраймын. Оқушыларға өткен сабақты қалай меңгергенін байқау үшін бірнеше сұрақтар қоямын

1. Сөйлемдер айтылу мақсатына қарай нешеге бөлінеді?

2. Хабарлы сөйлем дегеніміз не?

3. Сұраулы сөйлем дегеніміз не?

4. Лепті сөйлем дегеніміз не?

б) Жаңа сабақты түсіндіру.

Сөйлем мүшелері дегеніміз –сөйлем құрауға қатысқан толық мағыналы сөздер.

Сөйлем мүшесінің белгілері

Сөйлем мүшелерінің бірінің сұрауына жауап береді.

Сөйлемдегі басқа сөзбен байланысып тұруы керек

Толық мағыналы сөз болуы керек

Сөйлем мүшелері құрамына қарай үшке бөлінеді.
Толық мағыналы бір сөзден болған мүшені дара мүше	Күрделі сөзден, тұрақты тіркестен,шылаулы тіркестен болған мүшені күрделі мүше	Кемінде екі не одан көп сөзден құралып,бастауыштық-баяндауыштық қатынастан тұратын,бір сөйлем мүшесінің қызметін атқаратын сөздер тобы үйірлі мүше болады.

Жаттығумен жұмыс: 34-жаттығу.Әр сөзді сөйлем мүшесіеің белгілерінен қарастырып,сөйлем мүшесі болып тұрғанын немесе сөйлем мүшесі болмай тұрғанын анықтаңдар.

Білімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.

1. Сөйлем мүшелерін тіл білімінің қай саласы қарастырады?

2. Сөйлем мүшелерін нешеге бөлеміз?

3. Сөйлем мүшелері құрамына қарай нешеге бөлінеді?

4. Сөйлем мүшесінің белгілері қандай?

Бағалау: Үй тапсырмасын орындап келгеніне және жаңа сабаққа ынталы қатысып отырғандарын бағалаймын.

Үйге тапсырма: 35-жаттығу..

Күні: Пәні: қазақ тілі Сыныбы: 8а,ә

Сабақтың тақырыбы: Тұрлаулы мүшелер

Сабақтың мақсаты:

а)Тұрлаулы мүшелер туралы түсінік бере отырып,оқушылардың ойлау қабілетін сабаққа деген қызығушылығын және негізгі мәселелерге аса көңіл бөлуге үйрету;.

ә) Түрлі әдістерді пайдалана отырып балаларды тапқырлық, жылдамдық,есте сақтау қабілеттерін арттыру,сөйлеу тілін жетілдіріп,шешендік өнерге баулу;

б) Сабақ барысында оқушыларды сауаттылыққа баулу;

Сабақтың түрі: Жаңа сабақты игерту.

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,тіл дамыту, топтастыру

Сабақтың көрнекілігі: плакат,кеспе қағаздар, қосымша материалдар.

Пәнаралық байланыс: әдебиет, орыс тілі

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

Үйге берілген тапсырманы сұраймын. Оқушыларға өткен сабақты қалай меңгергенін байқау үшін бірнеше сұрақтар қоямын

б) Жаңа сабақты түсіндіру.

Сөйлем мүшелері атқаратын қызметі жағынан тұрлаулымүшелер және тұрлаусыз мүшелер болып екі үлкен топқа жіктеледі.

Сөйлем мүшелері

Тұрлаусыз мүшелер деп өздігінен сөйлем құрай алмайтын,тек сөйлемде берілген ойдың шеңберін кеңейтетін анықтауыш, толықтауыш,пысықтауыштарды айтамыз

Тұрлаулы мүшелер деп сөйлем құрауға негіз болатын бастауыш пен баяндауышты айтамыз

Жаттығумен жұмыс: Бірнеше мақал –мәтел айтып синтаксистік талдау жүргізеді.

Тақтамен жұмыс: Берілген сөздерді бастауыш етіп,баяндауышын әр түрлі сөз табынан жасап, жақты сөйлем құрастырыңдар.

Өзім, олар, бұл, сіз, жер, ел, оралмандар,үшеуміз.

Білімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.

1. Сөйлем мүшелерін тіл білімінің қай саласы қарастырады?

2. Сөйлем мүшелерін нешеге бөлеміз?

3. Сөйлем мүшелері құрамына қарай нешеге бөлінеді?

4. Сөйлем мүшесінің белгілері қандай?

Бағалау: Үй тапсырмасын орындап келгеніне және жаңа сабаққа ынталы қатысып отырғандарын бағалаймын.

Үйге тапсырма: Бес сөйлем жазып, синтаксистік талдау жасап келеді.

Күні: Пәні: қазақ тілі Сыныбы: 8а,ә

Сабақтың тақырыбы: Бастауыш

Сабақтың мақсаты:

а) Бастауыш туралы түсінік бере отырып,оқушылардың ойлау қабілетін сабаққа деген қызығушылығын және негізгі мәселелерге аса көңіл бөлуге үйрету;.

ә) Түрлі әдістерді пайдалана отырып балаларды тапқырлық,жылдамдық,есте сақтау қабілеттерін арттыру,сөйлеу тілін жетілдіріп,шешендік өнерге баулу;

б) Сабақ барысында оқушыларды сауаттылыққа баулу;

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,тіл дамыту, іздендіру

Сабақтың көрнекілігі: плакат,кеспе қағаздар, қосымша материалдар.

Пәнаралық байланыс: әдебиет, орыс тілі

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

Үйге берілген тапсырманы сұраймын. Оқушыларға өткен сабақты қалай меңгергенін байқау үшін бірнеше сұрақтар қоямын

б) Жаңа сабақты түсіндіру.

Бастауыш сөйлемде атау септігінде тұрып,іс-оқиғаның несін білдіреді.Кім? Не? деген сұрақтарға жауап береді.- Сен оқыдың да,білім аддың,ұстаз көрдің.Біз надан өстік. Құнанбай да тысқа шықты. Бұл сөйлемдерде бастауыштар – сен,біз,Құнанбай.Бірінші сөйлемде бастауыш (сен) баяндауыштармен (оқыдың,білім алдың,көрдің) 2-жақта жекеше түрде қиыса байланысқан.Екінші сөйлемде бастауыш (біз) баяндауышпен (өстік) 1-жақта көпше түрде қиыса байланысқан.Үшінші сөйлемде бастауыш (Құнанбай) баяндауышпен (шықты) 3-жақта жекеше қиыса байланысқан.

Бастауыштар құрылысына қарай былайша бөлінеді:

Құрылысына қарай	Сұрақтары: Кім? Не? Кімдер?Нелер? Кімім? Нем? Кімің? Нең?
Дара	Омар қырман басында жүр. Мен жазбаймын өлеңді ермек үшін.
Күрделі	Туған жерім - әйгілі Шалқар өңірі. Күле беру ыңғайсыз.
Үйірлі	Жұмысы жоқтық аздырар адам баласын. Билеті барлар орындарына жайғасты

Бастауыш болатын сөз таптары	Сөйлемдер
Зат есім	Абайлар Қарашоқыға түс ауа жетті
Есімдік	Өзіміз де жүргелі отырмыз.
Сын есім	Көп қорқытады,терең батырады.
Сан есім	Берерменге бесеу көп.
Есімше	Әке көрген – оқ жонар, Ана көрген – тон пішер.
Тұйық етістік	Тыңдау – мәдениеттіліктің белгісі.
Одағай	«Ә,құдай!» - күйзелгеннің белгісі.
Үстеу	Шапшаң асықтырады,соңыра кешіктіреді.

Жаттығумен жұмыс: 36-жаттығу. Мына сөздерді бастауыш етіп сөйлемдерді аяқтаңдар.

Ауылдың маңы-.... жығылған-.....

Балалар шуы-.... оның айтып отырғаны--......

Асық ойнаған-.... ол өзі-...

Білімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.

Бағалау: Үй тапсырмасын орындап келгеніне және жаңа сабаққа ынталы қатысып отырғандарын бағалаймын.

Үйге тапсырма: 37-жаттығу.

Күні: Пәні: қазақ тілі Сыныбы: 8а,ә

Сабақтың тақырыбы: Баяндауыш

Сабақтың мақсаты:

а) Оқушылардың ойын кеңейтіп,тілді байытатын мазмұнды да көркем сөз үлгілері мол мақал-мәтелдер,нақыл сөздер үйрету.

ә) Оқушылардың оқулықпен жұмыс істеу дағдыларын жетілдіре отырып, логикалық ойын дамыту,оқу материалына сын көзбен қарап жолдасының көмекке қашанда әзір болу қасиетіне, ұллтық дәстүрді қастерлеуге үйрету.

б) Оқушыларды сауаттылыққа баулу

Сабақтың түрі: Жаңа сабақты игерту.

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,тіл дамыту, анализ-синтез т.б

Сабақтың көрнекілігі: плакат,кеспе қағаздар, қосымша материалдар.

Пәнаралық байланыс: әдебиет, орыс тілі

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

Үйге берілген тапсырманы сұраймын. Оқушыларға өткен сабақты қалай меңгергенін байқау үшін бірнеше сұрақтар қоямын

б) Жаңа сабақты түсіндіру.

Баяндауыш – сөйлемдегі тұрлаулы мүшенің бірі.

Баяндауыш сөйлемдегі бастауыштың іс-әрекетін,қимылын,жай-күйін,оқиғаның қай шақта болғанын білдіреді.Баяндауыш сөйлемді аяқтап,ойды тиянақтайды.Кейде сөйлемде бастауыш айтылмаса да,баяндауыш бар жерде бастауыш жоғалмайды.

Баяндауыш құрылысына қарай былайша жіктеледі:

Құрылысына қарай	Сұрақтары: Не істеген? Не қылған? Қайтті? Не болмақ? Немене? Қалай? Кімдікі? Ненікі?
Дара	Заман өзгерген,білім күшейген. Қазына – халықтікі.
Күрделі	Абай күрсініп қояды. Олжабек шалқасынан түсе жаздады.
Үйірлі	Қиыны бұл дүниенің – қолы тарлық. Есті адамдарда бар қасиет – уайым жеу.

Баяндауыш болатын сөздер көбінесе жіктік жалғауларында,кейде атау тұлғада,тәуелдік,септік тұлғада тұрады.

Баяндауыш болатын сөз таптары мыналар:

Баяндауыш болатын сөз таптары	Сөйлемдер
Етістіктер	Мен өте қуандым Сен қайда жүрсің?
Сын есімдер	Бәріміз бір кісінің баласындай татумыз. Ел тоқ.
Зат есімдер	Сендер бақытты адамсыңдар. Ат – көлік, қамшы – қару.
Сан есімдер	Ер кезегі – үш. Үш жердегі үш – тоғыз.
Есімдіктер	Медеуі – мен. Өтегені - өзі.
Көмекші етістік пен еліктеуіш сөз	От жылт еті. Мылтық тарс етті.

Жаттығумен жұмыс: 38-жаттығу. Мына сөздерді баяндауыш етіп сөйлемдерді аяқтаңдар.

....-ынтымақ. ....-сәлем берді ....-төрт

....-байлық ....-бөлінбейді. .....-жетім.

....-оқу. .....-білерсің ....-жаман

Білімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.

Бағалау: Үй тапсырмасын орындап келгеніне және жаңа сабаққа ынталы қатысып отырғандарын бағалаймын.

Үйге тапсырма: 39-жаттығу.

Күні: Пәні: қазақ тілі Сыныбы: 8а,ә

Сабақтың тақырыбы: Бастауыш пен баяндауыштың арасына қойылатын сызықша

Сабақтың мақсаты:а) Бастауыш пен баяндауыштың арасына қойылатын сызықшаның жасалу жолдарын түсіндіремін;

ә) Түрлі әдістерді пайдалана отырып балаларды тапқырлық,жылдамдық,есте сақтау қабілеттерін арттыру,сөйлеу тілін жетілдіріп,шешендік өнерге баулу;

б) Сабақ барысында оқушыларды сауаттылыққа баулу;

Сабақтың түрі: дәстүрлі сабақ.

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,тіл дамыту, түсіндіру.

Сабақтың көрнекілігі: плакат,кеспе қағаздар, қосымша материалдар.

Пәнаралық байланыс: әдебиет, орыс тілі

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

Үйге берілген тапсырманы сұраймын. Оқушыларға өткен сабақты қалай меңгергенін байқау үшін бірнеше сұрақтар қоямын

б) Жаңа сабақты түсіндіру.

Бастауыш пен баяндауыштың қай сөз табынан болғанына қарай және интонация арқылы байланысуына қарай мына жағдайларда бастауыштан кейін сызықша қойылады:

1. Бастауыш та,баяндауыш та атау тұлғалы зат есім болса,араларына сызықша қойылады.астық – біздің байлығымыз.(«Тербеледі тың дала».) Күдіренов Айтым – аға шопан. Ерлік – бүгінгі өмір талабы. («Дала дауылпаздары»)

2. Бастауыш сілтеу есімдігінен немесе жіктеу есімдігінің ІІІ жағынан болып,баяндауыш зат есімнен болса,бастауыштан кейін сызықша қойылады.Бұл – үлкен қуаныш Ол – қазір звено бастығы.

3. Бастауыш заттанған сын есімнен,сан есімнен және есімшеден болып,баяндауыш зат есімнен болса,бастауыштан кейін сызықша қойылады.Қыздардың үлкені – Майра,кішісі – сайра. Үш – тақ сан. Ұзын белдің бойында биік таудай мұнартқан – Қарағанды.

4. Бастауыш тұйық етістіктен (дара я күрделі) болып,баяндауыш зат есімнен болса немесе керісінше,бастауыш зат есім,баяндауыш тұйық етістіктен болса,араларына сызықша қойылады.Менің ұмтылған тілегім – қалайда пайдалы адам блып шығу. Қой бағу – қиын кәсіп.

5. Бастауыш та, баяндауыш та сан есім болса,араларына сызықша қойылады: Бес жерде бес – жиырма бес.

6. Сілтеу есімдігі мен жіктеу есімдігінің ІІІ жағынан болған бастауышты ,сондай-ақ зат есім,сын есім,есімшеден болған бастауыштарды көршілес тұрған зат есімнен болған сөйлем мүшесінің анықтауышы деп шатастырмас үшін,бастауыштан кейін сызықша қойылады: Бұл – жазушының байқағыштығын көрсетеді.жақсы – ісімен жақсы.Көрмес – түйені де көрмес.

7. Сан есімнен болған бастауышты күрделі сан есімнен болған мүшеден ажырату үшін,соңынан сызықша қойылады. Жүз – жиырма беске бөлінеді.Жүз жиырма – беске бөлінеді

Жаттығумен жұмыс: 41-жаттығу. Көшіріп жазыңдар да, бастауыштан кейін тиісті жеріне сызықша қойыңдар.

Тақтамен жұмыс: Тақтаға бірнеше сөйлемдерге синтаксистік,морфологиялық таладу жүргізеді.

Білімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.

Бағалау: Үй тапсырмасын орындап келгеніне және жаңа сабаққа ынталы қатысып отырғандарын бағалаймын.

Үйге тапсырма: 42-жаттығу.

Күні: 14.11.2012 Пәні: қазақ тілі Сыныбы: 8

Сабақтың тақырыбы: Толықтауыш

Сабақтың мақсаты: а) білімдік — толықтауыш туралы білім деңгейін көтеру, тереңдету;

ә) дамытушылық — түрлі : әдістермен оқушылардың ойлау қабілеттерін дамыту, өзіндік шығармашылыққа баулу;

б) тәрбиелік - ұжымшылдыққа, нақтылыққа тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: Жаңа сабақты игерту.

Сабақтың әдісі: топпен жұмыс, сұрақ-жауап,тіл дамыту,

Сабақтың көрнекілігі: плакат,кеспе қағаздар, қосымша материалдар.

Пәнаралық байланыс: әдебиет, орыс тілі

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

Үйге берілген тапсырманы сұраймын. Оқушыларға өткен сабақты қалай меңгергенін байқау үшін бірнеше сұрақтар қоямын

б) Жаңа сабақты түсіндіру.

Сөйлемде бастауыш пен баяндауыштың төңірегіне топтасып, бірі – ойды анықтау үшін,екіншісі – ойды толықтыру үшін,үшіншісі – ойды пысықтау үшін алынған сөздерді сөйлемнің тұрлаусыз мүшелері дейміз.

Толықтауыш тұрлаусыз мүшелердің бірі.

Толықтауыш пен баяндауыш білдіретін амал-әрекеті,іс-оқиғаны заттық мағына жағынан толықтыру үшін жұмсалатын сөйлем мүшесін атаймыз.

Толықтауыш көбінесе баяндауышпен байланысқа түседі.

Толықтауыш тұратын септіктер және толықтауыштың түрлері	Толықтауыштың сұрақтары	Мысалдар
Тура толықтауыш табыс септігінде	Кімді? Нені?	Жаман – сыйлағанды білмес. Оқушылар емтихан тапсырды
Жанама толықтауыштар Барыс септігінде Жатыс септігінде Шығыс септігінде Көмектес сптігінде	Кімге? Неге? Кімде? Неде? Кімнен? Неден? Кіммен? Немен?	Күресуге дәрмен жоқ. Халықта жер бар. Күштіден істі озды. Бала тоқсанды беспен бітірді.

1.Күрделі зат есімнен,сын есімнен,сан есімнен,етістіктен: Көрсетпе кө жасыңды (нені) Жүз – жиырма беске (неге?) бөлінеді.

2.Негізгі сөз бен көмекші есім не көмекші етістік арқылы: Бұл соншалық сенімді айтылған байлау үй ішіне (кімдерге?) мақұл көрінеді.

3.Туралы,жөнінде,жайында шылауларының қатысуы арқылы: Сіз жөнінде (кім жөнінде?) көп естігенмін.

Үйірлі мүшеден болған толықтауышты үйірлі толықтауыш дейміз.Мысалы: Көкірегі сезімді,көңілі ойлыға (кімге?),Бәрі де анық тұрмай ма ойлағанда? Жасау дегеннен (неден?) көз тұнады.

Жаттығумен жұмыс: 45-жаттығу. Әке,ақылды, төрт, ол, оқыған, оқу сөздерін атау және ілік септіктерден басқа септіктерге қойып, толықтауыш етіп сөйлемдер құраңдар.

Тақтамен жұмыс: Тақтаға бірнеше сөйлемдерге синтаксистік,морфологиялық таладау жүргізеді.

Білімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.

Бағалау: Үй тапсырмасын орындап келгеніне және жаңа сабаққа ынталы қатысып отырғандарын бағалаймын.

Үйге тапсырма: 46-жаттығу

Күні: Пәні: қазақ тілі Сыныбы: 8а,ә

Сабақтың тақырыбы: Анықтауыш

Сабақтың мақсаты: а) білімдік — анықтауыш туралы білім деңгейін көтеру, тереңдету;

ә) дамытушылық — түрлі : әдістермен оқушылардың ойлау қабілеттерін дамыту, өзіндік шығармашылыққа баулу;

б) тәрбиелік - ұжымшылдыққа, нақтылыққа тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,тіл дамыту, шығармашылық жұмыс

Сабақтың көрнекілігі: плакат,кеспе қағаздар, қосымша материалдар.

Пәнаралық байланыс: әдебиет, орыс тілі

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

Үйге берілген тапсырманы сұраймын. Оқушыларға өткен сабақты қалай меңгергенін байқау үшін бірнеше сұрақтар қоямын

б) Жаңа сабақты түсіндіру.

Сөйлемде зат есімнен немесе заттық ұғымда жұмсалған басқа да сөз таптарынан болған мүшелерді сындық,сапалық,сандық,иелік жағынан сипаттайтын тұрлаусыз мүшені анықтауыш дейміз.Соған сәйкес сұраулары: Қандай? Қай? Қанша? Неше?Кімнің? Ненің? Керімбаланың осы әніне орай қып,Оралбай да бір кербез әнге шырқай жөнелді.Оның әні – «Гауһар тас». Бірінші сөйлемде әніне деген толықтауышты екі анықтауыш сипаттап тұр.

Анықтауыш өзі анықтайтын мүшесімен қабыса,матаса байланысады.Мысалы, Керімбаланың әніне дегенде матаса байланысқан, осы әніне дегенде қабыса байланысқан.

Анықтауыш бірнеше сөз таптарынан болады.Анықтауыштар құрылысына қарай дара,күрделі және үйірлі болады (кестеге қараңдар)

Анықтауыштар құрылысына қарай	Мысалдар
Дара	Құстар шыршалы орманды жақсы көреді
Күрделі	Қылқан жапырақты ағаштың ең үлкені – алып қарағай.
Үйірлі	Ыстық шаңға құмыққан Байжан купенің терезесін қайта түсіріп жіберді. Талабы бар жігіт жерде қалмайды.

Анықтауыш болатын сөз таптары	Мысалдар
Сын есімдер	Қысқа жіп – күрмеуге келмес.
Зат есімдер	Сәндікке күміс жүзік тағатын болды.
Сан есімдер	Адамның үш жұрты болады: ағайын жұрты,нағашы жұрты,қайын жұрты.
Есімдіктер Есімше	Осы жылқы – жүйрік. Жалбыраған бұтақтары жерге тиіп тұрады.
Ілік септікте тұрған есім сөздер	Шыршаның қабығы жырым-жырым,ал май қарағайдың діңі жып-жылтыр.

Жаттығумен жұмыс: 49-жаттығу. Мәтіндегі қарамен жазылған анықтауыштардың сұрақтарын қойыңдар.

Шығармашылық жұмыс: «Адамның жақсы,жаман болмағы-өзінен» деген тақырыпта ойтолғау жазыңдар.

Білімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.

Бағалау: Үй тапсырмасын орындап келгеніне және жаңа сабаққа ынталы қатысып отырғандарын бағалаймын.

Үйге тапсырма: 50-жаттығу

Күні: Пәні: қазақ тілі Сыныбы: 8а,ә

Сабақтың тақырыбы: Пысықтауыш

Сабақтың мақсаты: білімдік — пысықтауыш туралы білім деңгейін көтеру, тереңдету;

ә) дамытушылық — түрлі әдістермен оқушылардың ойлау қабілеттерін дамыту, өзіндік шығармашылыққа баулу;

б) тәрбиелік - ұжымшылдыққа, нақтылыққа тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: аралас сабақ .

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,тіл дамыту, топтастыру

Сабақтың көрнекілігі: плакат,кеспе қағаздар, қосымша материалдар.

Пәнаралық байланыс: әдебиет, орыс тілі

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

Үйге берілген тапсырманы сұраймын. Оқушыларға өткен сабақты қалай меңгергенін байқау үшін бірнеше сұрақтар қоямын

б) Жаңа сабақты түсіндіру.

Пысықтауыш – етістіктен болған баяндауышты мекен,мезгіл,қимыл-сын мен себеп,мақсат жағынан айқындайтын сөйлемнің тұрлаусыз мүшесі.Мысалы: «Ол үйге жүгіріп кірді» деген сөйлемде жүгіріп деген сөз Қайтіп? Деген сұраққа жауап беріп,қимылдың сынын білдіріп тұр.

Пысықтауыштың негізгі белгілері: 1.Іс-қимылды мезгіл,мекен,мақсат,сын-қимыл,себеп,мөлшер ждағынан пысықтап тұрады. 2.Қашан? Қайда? Қалай? Неге? Не үшін? Неліктен? т.б. сұрақтарға жауап береді. 3.Байланысу түрлері – меңгеру,жанасу және қабысу.

Пысықтауыштың мағыналық түрлері және олардың жасалу жолдары:

Пысықтауыштың мағыналық түрлері	Сұраулары	Мысалдар
1	2	3
Мезгіл пысықтауыш мезгіл үстеуінен жатыс септігіндегі мезгіл мәнді зат есімнен - септік шылаулы сөзден	Қашан? Қай кезде? Қай уақытта?	Ол бүгін келеді. 22 наурызда күн мен түн теңеледі. Таңертеңгі шайдан соң Абай әке қасынан шығып,Майбасарға келе жатты (М.Ә.)
Мекен пысықтауыш мекен үстеуінен атау,ілік,табыстан басқа септіктерде тұрған зат есімдерден	Қайда? Қай жерде? Қай жақта? Қайдан?	Әжесі үйде қалды. Қайсар биыл мектепке барады. Біз қала маңынан келдік.
Мақсат пысықтауыш мақсат үстеуінен -ғалы,-гелі,-п тұлғалы көсемшелерден Үшін шылауымен келген есім сөзден	Кім үшін? Не үшін? Неге? Қандай мақсатпен?	Сәуле зат алғалы келді. Ол әдейі кірді. Мен осыны айту үшін сөйлестім.
Амал пысықтауыш қимыл-сын үстеулерінен еліктеуіштен көсемше тұлғалы етістіктен	Қалай? Қайтіп? Қалайша?	Жиналыста шапшаң сөйледі. Бала жүгіре-жүгіре шаршады. Бұл сөзді естігенде,ол сылқ-сылқ күлді.
Себеп пысықтауыш -өткен шақтық есімшеден	Неліктен? Не себептен?	Сен түсінбегендіктен айта алмадық. Ол қуанғаннан қозғалмай қалды.
Мөлшер пысықтауыш - мөлшер үстеулерінен - мөлшер мәнді сын есімдерден	Қанша? Қалай?	Сабақта ұзақ сөйледі Емтиханға жаппай кірді. Тақтайды ұзын кес.

Жаттығумен жұмыс: 52-жаттығу. Мына сөйлемдердегі біртектес сөздердің екі түрлі сөйлем мүшесінің қызметін атқарып тұрғанын түсіндіріңдер.

Шығармашылық жұмыс: Мына үстеулерді қатыстырып сөйлем құраңдар да, пысықтауыштың қай түрін жасағандарыңды табыңдар.

Күзде, қуаныш үстінде, тұс-тұстан, артта, арнайы, үйрену үшін, жатпай-тұрмай, күмілжіп

Білімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.

Бағалау: Үй тапсырмасын орындап келгеніне және жаңа сабаққа ынталы қатысып отырғандарын бағалаймын.

Үйге тапсырма: 53-жаттығу

Күні: Пәні: қазақ тілі Сыныбы:

Сабақтың тақырыбы: Сөйлемнің айқындауыш мүшелері

Сабақтың мақсаты: а)Сөйлемнің айқындауыш мүшелері туралы түсінік бере отырып,оқушылардың ойлау қабілетін сабаққа деген қызығушылығын және негізгі мәселелерге аса көңіл бөлуге үйрету;.

ә) Түрлі әдістерді пайдалана отырып балаларды тапқырлық,жылдамдық,есте сақтау қабілеттерін арттыру,сөйлеу тілін жетілдіріп,шешендік өнерге баулу;

б) Сабақ барысында оқушыларды сауаттылыққа баулу;

Сабақтың түрі: Жаңа сабақты игерту.

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,тіл дамыту, топтастыру

Сабақтың көрнекілігі: плакат,кеспе қағаздар, қосымша материалдар.

Пәнаралық байланыс: әдебиет, орыс тілі

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

Үйге берілген тапсырманы сұраймын. Оқушыларға өткен сабақты қалай меңгергенін байқау үшін бірнеше сұрақтар қоямын

б) Жаңа сабақты түсіндіру.

Сөйлемде кейде бір заттық жағынан айқындап,түсіндіріп тұратын сөз я сөздер тобы болады.Осыны айқындауыш дейміз. Мысалы: Біздерге,қарттарға,жастар сияқты өмір сүруге тура келеді. Осы сөйлемдегі айқындауыш – қарттарға,ол біздерге деген толықтауышты айқындап тұр.Есіктен қарт шахтер Бейсен кірді. Бұл сөйлемде айқындуыш – қарт шахтер; ол Бейсен деген сөзді нақтылап тұр

Айқындауышш

Қосарлы айқындауыш

Оңашаланған айқындауыш

Оңашаланған айқындауыштың анықтауыштан айырмашылығы бар: анықтауыш өзі анықтайтын сөзінен бұрын тұрса,оңашаланған айқындауыш онан кейін тұрады да,өзі айқындайтын сөздің мағынасын нақтылайды. Оңашаланған айқындауыш өзі айқындайтын мүшесімен қызметтес әрі тұлғалас болады.Сондықтан оңашаланған айқындауыш сөйлемде бастауышты,баяндауышты,пысықтауышты,толықтауышты,кейде анықтауышты айқындайды.

Отарбай,жас мұғалім,сабақты жақсы өткізуге тырысты.Бұл сөйлемде жас мұғалім деген айқындауыш бастауышты айқындап тұр.Оңашаланған айқындауыш та,айқындалатын сөз де атау септігінде тұр.

Айқындауыш, әдетте,сөйлемде екі жағынан да үтірмен,кейде айқындауыштар тізбегінде үтір болса,онда екі жағынан сызықшамен ажыратылады.

Мысалы: Олардың бірі – сары сақал,арық,боз - өз ойының жүйріктігін көрсетуге тырысады.Осында айқындауыш – сары сақал,арық,боз.Айқындауыш өз ішінде үтірмен белгіленгендіктен,екі жағынан сызықшамен ажыратылған.

Қосарлы айқындауыш өзі айқындайтын мүшесіне қосалқы атау болады.Амангелді батыр,Ер Тарғын,Ақан сері, Біржан сал,әнші Күләш,т.б.

Кейбір қосарлы айқындауыштар өздерінің айқындайтын сөзінен,қос сөздер сияқты,дефис арқылы бөлінеді: жер-ана,әйел-ана,панфиловшы-ұландар,инженер-техник,пәтер-мұражай, т.б.

Жаттығумен жұмыс: 5 8-жаттығу. Төмендегі сөйлемдерде оңашаланған айқындауыштың қандай сөйлем мүшесін айқындап тұрғанын тап.

Шығармашылық жұмыс: Мына қосарлы айқындауышты қатыстырып сөйлем құраңдар.

Абылай хан, жәнібек батыр, Қаз дауысты Қазыбек би, әйел-ана, күйші Құрманғазы, би-шешендер, ғалым-ұстаз, әнші Күләш,

Білімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.

Бағалау: Үй тапсырмасын орындап келгеніне және жаңа сабаққа ынталы қатысып отырғандарын бағалаймын.

Үйге тапсырма: 59-жаттығу

Күні: Пәні: қазақ тілі Сыныбы:

Сабақтың тақырыбы: Сөйлемнің бірыңғай мүшелері

Сабақтың мақсаты: білімділік - Сөйлемнің бірыңғай мүшелері туралы түсінік бере отырып, білім деңгейлерін тиянақтау,жинақтау,тереңдету,сөздік қорын дамыту;

дамытушылық – есте сақтау қабілетін,салыстыра отырып ажырату дағдыларын дамыту,жинақылыққа, тез,ұтымды жауап беруге үйрету;

тәрбиелік – салт-дәстүрін білетін азамат тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, шығармашылық жұмыс

Сабақтың көрнекілігі: плакат, деңгейлік тапсырмалар, қосымша материалдар.

Пәнаралық байланыс: әдебиет, орыс тілі

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

Үйге берілген тапсырманы сұраймын. Оқушыларға өткен сабақты қалай меңгергенін байқау үшін бірнеше сұрақтар қоямын

б) Жаңа сабақты түсіндіру.

Сөйлемдегі қызметі,тұлғасы,сұрақтары бірдей және бір ғана ортақ мүшемен байланысатын сөздер бірыңғай мүшелер болады.

Сөйлемнің тұрлаулы мүшелері де,тұрлаусыз мүшелері де бірыңғай мүше түрінде келе алады.

Мысалы: Түйе,жылқы,өгіз көлік ретінде пайдаланылады,оны шанаға,арбаға жегеді,мінеді. («Жеті қазына»)

Бірыңғай бастауыштар	Не?	түйе,жылқы,өгіз
Бірыңғай толықтауыштар	Неге?	шанаға,арбаға
Бірыңғай баяндауыштар	Қайтеді?	жегеді,мінеді

Жылқы – қазақтың кәделі,бағалы,қымбат қазынасы дегендегі кәделі,бағалы,қымбат – бірыңғай анықтауыштар, сұрағы – Қандай?

Сиыр терісінен илеп,барлық ат әбзелдерін оюлап,өрнектеп,өріп жасайды.Мұнда оюлап,,өрнектеп,өріп – бірыңғай пысықтауыштар,сұрағы – Қалай?

Бірығай мүшелер жалғаусыз да,жалғаулықтар арқылы да (мен,да,және,әрі,я,не,немесе) байланысады.мысалы: Арба да,дөңгелектер де,адамдар да қызғылт шаңның ішінде. Жалғаулық шылаулар қайталанбай бір –ақ рет келсе,арасына үтір қойылмайды. Жақып пен Ербол жолға шықты.

Кейде бірыңғай мүшелердің алдында немесе соңында жалпылауыш сөздер болады.жалпылауыш сөздер ретінде жалпылау,сілтеу есімдіктері және сан есімдер жұмасалады.Үйге Әсия,шешем,мен – үшеуміз ғана кірдік. Мінезі де,түрі де – бәрі өзім.

Егер жалпылауыш сөз бірыңғай мүшелердің алдынан келсе,ондажалпылауыш сөзден кейін қос нүкте,сөйлемнің бірыңғай мүшелерінің арасына үтір қойылады.мысалы: Өнеркәсіпке керекті заттар мыналар: тас көмір,мұнай,мыс,жез,қорғасын – барлығы қазақстан жерінен табылады.

Жаттығумен жұмыс: 63-жаттығу. Төмендегі өлеңде бірыңғай сөйлем мүшелерінің тыныс белгілері қойылмаған,қойып шығып, ондағы сөйлем мүшелерін анықтаңдар.

Білімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.

1. Сөйлегенде не жазғанда сөйлемнің бірыңғай мүшелері не үшін қолданылады?

2. Сөйлемнің бірыңғай мүшелері барлық сөз таптарынан бола бере ме?

3. Жалпылауыш сөздер не үшін керек?

Бағалау: Үй тапсырмасын орындап келгеніне және жаңа сабаққа ынталы қатысып отырғандарын бағалаймын.

Үйге тапсырма: 64-жаттығу

Күні: Пәні: қазақ тілі Сыныбы: 8а,ә

Cабақтың тақырыбы: Сөйлемнің бірыңғай мүшелері

Сабақтың мақсаты: білімділік – Сөйлемнің бірыңғай мүшелері жайында жан-жақты толық мағлұмат беру; тәрбиелік – сөйлеу мәдениетін қалыптастыру,эстетикалық тәрбие беру; дамытушылық- өз пікірін айтуға төселдіру,танымын кеңейту,ойлау қабілетін арттыру.

Сабақ әдісі: түсіндірмелі-мысалды әдіс.

Сабақтың түрі: жаңа білімді хабарлау сабағы

Көрнекілік: таблица,перфокарта,кеспе қағаздар,сурет.

Сабақтың барысы.

І.Ұйымдастыру кезеңі.

Сынып оқушыларын түгелдеу,сабаққа келмеген оқушылардың себебін білу, дайындықтарын тексеру.

ІІ. Жаңа сабақты түсіндіру.

Ұлжан үйінің түстігіне Күңке,Құдайберді,Айғыздар да жиылып отыр еді. (М.Әуеззов.Абай жолы).

Бірыңғай бастауыштар жалқы есімдерден (кісі аттары) болғанда,көптік жалғауы олардың ең соңғысына ғана жалғанады да,сол көптік жалғаулы сөз жинақтаушы қызмет атқарады.

Олар Абаймен біресе жарысады,біресе қалжыңдайды,ойнайды. (М.Әуезов.Абай жолы).

1. Етістікті бірыңғай бастауыштар.

2. Есімді бірыңғай бастауыштар.

Өлең – сөздің патшасы,сөз сарасы.(Абай).

Қазақ әндерінде сол дала тауларының,өзендерінің,кең алқаптарының өрнектері бар. (С.Мұқанов).

Ащы мен тұщыны татқан білер,алыс пен жақынды жортқан білер (мақал).

-мен,-бен,-пен жалғаулығы арқылы байланысқан бірыңғай толықтауыштарда септік жалғауы үнемі олардың соңғысына ғана жалғанады.

1. Бірыңғай тура толықтауыш.

2. Бірыңғай жанама толықтауыш.

Өнерге салды бұлбұл аңыратып,

Шыңғыртып,шымырлатып,сорғалатып.

(Абайдың Крыловтан аудармасы: «Есек пен бұлбұл»).

Үш-ақ нәрсе адамның қасиеті: ыстық қайрат,нұрлы ақыл,жылы жүрек.

Адамның қасиеті үш-ақ нәрсе: ыстық қайрат,нұрлы ақыл,жылы жүрек.

Сызбасы

Несі?	Қасиеті
Кімнің?	Адамның
Не? үш-ақ нәрсе:	ыстық қайрат, нұрлы жол, жылы жүрек

Жалпылауыш сөз сөйлемнің бірыңғай мүшелерінің алдында келгендіктен одан кейін қос нүкте қойылып тұр.

Өнеркәсіпке керекті таскөмір,мұнай,мыс,жез,қорғасын – барлығы Қазақстан жерінен табылады.

Сызбасы

таскөмір,

Қандай? мұнай Не? Қайтеді?

өнеркәсіпке керекті мыс барлығы табылады

жез

қорғасын

Қайдан?

Қазақстан жерінен

Бірыңғай бастауыштар жалпылауыш сөздің (барлығы) алдында келгендіктен жалпылауыш сөздің алдынан сызықша қойылады да,бірыңғай мүшелер өзара үтір арқылы бөлінеді.

Оқулықпен жұмыс.

62-ші 63-ші жаттығу.

ІІІ.Жаңа материалды меңгергенін анықтау мақсатында деңгейлік тапсырмалар беремін.

1-деңгейлік тапсырма:

Берілген сөйлемнен бірыңғай мүшелерді тауып,тыныс белгісін қой.

1. Туған жеріңді еліңді мектебіңді сүй.

2. Мынау тастар Жезқазған Алтай,Алатау қаратау кендерінен табылған.

3. Бұғыбай – көрікті ашық-жарқын ақ көңіл жігіт.

4. Көл бетінде су құстары үйрек қаз аққу бірқазандар жүр.

5. Халық болған соң өзіндік тарихы тілі мәдениеті дәтүрі болуы шарт.

6. Абай қажымай жалықпай ылғи ғана ынтыға тыңдайтын.

2-деңгейлік тапсырма:

1) Сөйлемнің бірыңғай мүшелері бастауыш болып келген бірнеше сөйлем жазып,олардың қай сөзбен байланысқанын,қай сөз табынан екенін айт.

2) Сөйлемнің бірыңғай мүшелері пысықтауыш болып келген бірнеше сөйлем тауып жаз.

3-деңгейлік тапсырма:

1) Абайдың «Қыс» өлеңін жатқа айтып,бірыңғай мүшелерді табыңдар,қай сөйлем мүшесі екенін анықтаңдар.

2) Қырдағы ел ойдағы елмен араласып,

Күлімдесіп,көрісіп құшақтасып.

Өлеңнің аты қалай аталады?

Кімнің өлеңі?

Бірыңғай мүшелері қандай қызмет атқарып тұр?

Қалай байланысқан?

4-деңгейлік тапсырма:

1) Сурет бойынша әңгіме құрау.Ішінде бірыңғай мүшелері болуы шарт.

2) «сабақ үстінде» деген тақырыпқа шығарма жазу.Бірыңғай мүшелері болуы керек.

IV.Бекіту кезеңі. Сөйлемнің бірыңғай мүшелері мен сөйлем.

Ойды жинақтау мақсатында оқушыларға сөйлемнің бірыңғай мүшелерінің негізгі белгілерін анықтау тапсырылады.

«Топтастыру әдісі» бойынша жаңа сабақты бекітеміз.

Өзара салаласа,басқа Әрқайсысы синтаксистік

мүшелерімен сабақтаса қызмет атқарады.

байланысады.

Сөйлемнің бірыңғай мүшелері

Бір сөзге қатысты болады. Бір сөз табынан жасалады,

тұлғалас болып келеді.

V. Үйге тапсырма беру: 65-жаттығу.

«16-шы желтоқсан – Тәуелсіздік күні» (ойтолғау жазып келу).

VI.бағалау.

Күні: Пәні: қазақ тілі Сыныбы:

Сабақтың тақырыбы: Оқшау сөздер

Сабақтың мақсаты: а) Оқшау сөздер оның түрлерін түсіндіру;

ә) Түрлі әдістерді пайдалана отырып балаларды тапқырлық, жылдамдық,есте сақтау қабілеттерін арттыру,сөйлеу тілін жетілдіріп,шешендік өнерге баулу;

б) Сабақ барысында оқушыларды сауаттылыққа баулу;

Сабақтың түрі: Жаңа сабақты игерту.

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,тіл дамыту, топтастыру

Сабақтың көрнекілігі: плакат,кеспе қағаздар, қосымша материалдар.

Пәнаралық байланыс: әдебиет, орыс тілі

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

Үйге берілген тапсырманы сұраймын. Оқушыларға өткен сабақты қалай меңгергенін байқау үшін бірнеше сұрақтар қоямын

б) Жаңа сабақты түсіндіру.

Сөйлемнің құрамына өзге сөздермен байланысқа түспейтін,сондықтан сөйлем мүшесі қызмеиін атқара алмайтын сөздер мен сөз тіркесі болады.Бұларды оқшау сөздер дейді.

Мысалы: Өлеңім,шарла,ауылды.

Тыңда,дала,Жамбылды!

Осындағы өлеңім,дала деген сөздер – сөйлем мүшесі емес,ақынның өз сөзіне елдің көңілін аудару үшін келтірген сөздері.Бұлар сөйлемдегі басқа мүшелерден оқшауланып тұрады.

Оқшау сөздер қызметіне қарай үш түрге бөлінеді.

Оқшау сөздер

Одағай сөздер

Қыстырма сөздер

Қаратпа сөздер

Жаттығумен жұмыс: 66-жаттығу. Мына қыстырмалардың қайсысы ойдың ретін білдіреді,қайсысы кімдікі екенін білдіреді? Меніңше, біріншіден, сеніңше, екіншіден, қорыта айтқанда, оның айтуынша, біздің байқауымызша, қысқасы, сіздерше..

Білімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.

1. Оқшау сөздер дегеніміз не?

2. Оқшау сөздер нешеге бөлінеді?

3. Оқшау сөздерге қандай тыныс белгілері қойылады?

Бағалау: Үй тапсырмасын орындап келгеніне және жаңа сабаққа ынталы қатысып отырғандарын бағалаймын.

Үйге тапсырма: 67-жаттығу

Күні: Пәні: қазақ тілі Сыныбы:

Сабақтың тақырыбы: Қаратпа сөздер

Сабақтың мақсаты: а) Оқшау сөздер оның түрлерін түсіндіру;

ә) Түрлі әдістерді пайдалана отырып балаларды тапқырлық, жылдамдық,есте сақтау қабілеттерін арттыру,сөйлеу тілін жетілдіріп,шешендік өнерге баулу;

б) Сабақ барысында оқушыларды сауаттылыққа баулу;

Сабақтың түрі: аралас сабақ .

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,тіл дамыту, іздендіру

Сабақтың көрнекілігі: плакат,кеспе қағаздар, қосымша материалдар.

Пәнаралық байланыс: әдебиет, орыс тілі

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

Үйге берілген тапсырманы сұраймын. Оқушыларға өткен сабақты қалай меңгергенін байқау үшін бірнеше сұрақтар қоямын

б) Жаңа сабақты түсіндіру.

Қаратпа сөздер. Сөйлеуші тыңдаушының назарын өзіне аудару үшін қаратпа сөздерді қолданады. Менің ойлаған ойымның үстінен түстің,Ботагөз.Осындағы қаратпа сөз – Ботагөз. Сөздің Ботагөзге арналғанын білдіреді.

Кейде қаратпа сөз жансыз заттар да болып келеді,бұл,көбінесе көркем әдебиетте кездеседі.Мысалы,Жамбылдың өлеңге,далаға қаратып айтқаны.

Қаратпа сөз сөйлемнің басында,ортасында,соңында келе береді.Қаратпа сөз сөйлем мүшелерінен үтір арқылы ажыратылады.

Жаттығумен жұмыс: Қаратпалардың жануарларға құстарға немесе басқа да жансыз заттарға айналғанына өздерің білетін ақын,жазушы шығармаларынан үзінді келтіріңдер.

Тақтамен жұмыс: Тақтаға бірнеше сөйлемдерге синтаксистік,морфологиялық таладау жүргізеді.

Білімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.

1. Оқшау сөздер дегеніміз не?

2. Оқшау сөздер нешеге бөлінеді?

3. Оқшау сөздерге қандай тыныс белгілері қойылады?

4. Қаратпа сөз дегеніміз не?

Бағалау: Үй тапсырмасын орындап келгеніне және жаңа сабаққа ынталы қатысып отырғандарын бағалаймын.

Үйге тапсырма: Қаратпа сөздерді қатыстырып бірнеше сөйлемдер жазып келу.

Күні: Пәні: қазақ тілі Сыныбы: 8а,ә

Сабақтың тақырыбы: Қыстырма сөздер

Сабақтың мақсаты: Білімділігі: қыстырма сөздерден алған білімдерін кеңейтіп,сөз қолданыста пайдалана білуге үйрету,мәтін ішінен тауып,талдауға баулу.

Тәрбиелігі: оқушылардың бойына ұлттық өнеге,шешендік нақыл сөздердің мән-мағынасын ұғындыра отырып,адамгершілікке,имандылыққа тәрбиелеу,эстетикалық, өнегелік ортасын қалыптастыру.

Дамытушылық: өтілген материалды тиянақты меңгеруге,жүйелі ойлау,ойын әсерлі жеткізуге,шығармашылық ізденістерін арттыруға ықпал жасау;сатылай кешенді талдау арқылы теориялық білімдерін іс жүзіне асыру,грамматикалық тұлғада жүйелі сөйлеуге төселдіру.

Сабақтың түрі: дәстүрлі сабақ .

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,тіл дамыту, шығармашылық жұмыс

Сабақтың көрнекілігі: плакат,кеспе қағаздар, қосымша материалдар.

Пәнаралық байланыс: әдебиет, орыс тілі

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

Үйге берілген тапсырманы сұраймын. Оқушыларға өткен сабақты қалай меңгергенін байқау үшін бірнеше сұрақтар қоямын

б) Жаңа сабақты түсіндіру.

Қыстырма сөздер. Өзі қатысқан сөздерге қытырмалар сөйлеушінің көзқарасын – күмәндылықты,сенетіндікті, өкінішті,ренішті,сондай-ақ,ойдың кімнің тарапынан екендігін – білдіру үшін қолданылады.

Мысалы: Бәсе,солай болады деп айтып едім ғой.Ол,меніңше,тапсырманы орындамай келмейді.Бірінші сөйлемде бәсе сөзі сөйлеушінің ризалығын,екінші сөйлемде меніңше болжамды мағынаны білдіреді.

Қыстырма ретінде жұмсалатын сөздер: әрине,сөз жоқ,шынында,мүмкін,сірә,сонымен,сөйтіп,біріншіден,т.б.

Сөз тіркестері де,кейде жеке сөйлем де қыстырма болады.Мысалы: Аяз қарығандықтан болу керек,барлығының бет терілері қатпарланып,қопсып түсіп жүреді.

Қыстырма сөздер де сөйлемнің басында,ортасында,аяғында келе береді.Олар басқа сөйлем мүшелерінен үтірмен ажыратылады.

Жаттығумен жұмыс Мына қыстырмалардың қайсысы ойдың ретін білдіреді,қайсысы кімдікі екенін білдіреді? Меніңше, біріншіден, сеніңше, екіншіден, қорыта айтқанда, оның айтуынша, біздің байқауымызша, қысқасы, сіздерше.

Шығармашылық жұмыс: Сөйлемнің басында, ортасында ,соңында келетін қыстырма сөздерге мысалдар жазыңдар.

Мысалы. 1. Меніңше, сенің айтқаның дұрыс.

2. Бұларды, әрине, осы жерде жасауға болмайды.

3. Өзі осында келген шығар,сірә?

Білімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.

Бағалау: Үй тапсырмасын орындап келгеніне және жаңа сабаққа ынталы қатысып отырғандарын бағалаймын.

Үйге тапсырма: Көркем шығармалардан қыстырма сөз бар сөйлемдер жазып келу.

Күні: Пәні: қазақ тілі Сыныбы: 8а,ә

Сабақтың тақырыбы: Одағай сөздер

Сабақтың мақсаты: Білімділігі: одағай сөздерден алған білімдерін кеңейтіп,сөз қолданыста пайдалана білуге үйрету,мәтін ішінен тауып,талдауға баулу.

Тәрбиелігі: оқушылардың бойына ұлттық өнеге,шешендік нақыл сөздердің мән-мағынасын ұғындыра отырып,адамгершілікке,имандылыққа тәрбиелеу,эстетикалық,өнегелік ортасын қалыптастыру.

Дамытушылық: өтілген материалды тиянақты меңгеруге,жүйелі ойлау,ойын әсерлі жеткізуге,шығармашылық ізденістерін арттыруға ықпал жасау;сатылай кешенді талдау арқылы теориялық білімдерін іс жүзіне асыру,грамматикалық тұлғада жүйелі сөйлеуге төселдіру.

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,тіл дамыту, топтастыру

Сабақтың көрнекілігі: плакат,кеспе қағаздар, қосымша материалдар.

Пәнаралық байланыс: әдебиет, орыс тілі

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

Үйге берілген тапсырманы сұраймын. Оқушыларға өткен сабақты қалай меңгергенін байқау үшін бірнеше сұрақтар қоямын

б) Жаңа сабақты түсіндіру.

Одағай сөздер. Қаратпа,қыстырма сөздер сияқты одағай да сөйлемде сөйлем мүшесі бола алмайды.Одағайлар сөйлеушінің сезімін,көңіл-күйін – қуанышын,ренішін,таңдануын,ризалығын – білдіру қажет болғанда қолданылады. Мысалы: Па,шіркін! Даусы дауыс-ақ екен.Жұмысты істеген соң осылай істеу керек,бәрекелді!

Одағайлар көбінесе ауызекі сөйлесуде қолданылады және көркем әдебиетте жұмсалады.Сөйлемнің басында келеді,кейде сөйлемнің соңында келеді.Одағайдан соң леп белгісі,кейде үтір қойылады.

1Көңіл-күй одағайы	Жекіру, бұйыру одағайы	Шақыру одағайы
Адамның түрлі көңіл-күйін білдіретін сөз	Жекіру,тыйым салу мәнін білдіретін сөз	Мал, ит-құсты шақыру неқууға байланысты айтылатын сөз.
Алақай,әттең,шіркін	Тәйт,жә, тек	Шөре-шөре Құрау-құрау

Жаттығумен жұмыс: Айналаңдағы адамдардың сөздеріне зер салып, одағайларды қандай көңіл-күйде жұмсалғандарына мысалдар келтіріңдер.

Білімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.

Бағалау: Үй тапсырмасын орындап келгеніне және жаңа сабаққа ынталы қатысып отырғандарын бағалаймын.

Үйге тапсырма: Бірнеше одағайларды қатыстырып сөйлем құрап келу.

Күні: Пәні: қазақ тілі Сыныбы: 8а

Сабақтың тақырыбы: Жай сөйлемнің түрлері

Сабақтың мақсаты: а) Жай сөйлемнің түрлері туралы түсінік бере отырып,оқушылардың ойлау қабілетін сабаққа деген қызығушылығын және негізгі мәселелерге аса көңіл бөлуге үйрету;.

ә) Түрлі әдістерді пайдалана отырып балаларды тапқырлық, жылдамдық, есте сақтау қабілеттерін арттыру,сөйлеу тілін жетілдіріп,шешендік өнерге баулу;

б) Сабақ барысында оқушыларды сауаттылыққа баулу;

Сабақтың түрі: Жаңа сабақты игерту.

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,тіл дамыту, сын тұрғысынан ойлау

Сабақтың көрнекілігі: плакат,кеспе қағаздар, қосымша материалдар.

Пәнаралық байланыс: әдебиет, орыс тілі

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

Үйге берілген тапсырманы сұраймын. Оқушыларға өткен сабақты қалай меңгергенін байқау үшін бірнеше сұрақтар қоямын

б) Жаңа сабақты түсіндіру.

Жай сөйлемнің құрылысы және көлемі әрқашан бір сипатта бола бермейді.

Далба тауында атақты Бұқар жырау күмбезі бой көтерді.(Ә.Кекіл.) деген сөйлемде тұрлаулы мүшелері (күмбезі бой көтерді) түгел қатысып тұр. Мейрамның Мұздыбайға соға кеткісі келді (Ғ.Мұст.) деген сөйлемде бастауышы жоқ,тек баяндауыш қана (соға кеткісі келді) қатысып тұр.Үскірік.Аяз.Тұлданған күн деген сөйлемдер іс-оқиғаны баяндамайды,тек атап қана қояды.

Жай сөйлемдердің осындай ерекшеліктеріне қарай мынадай түрлері болады: 1) жақты сөйлем және жақсыз сөйлем; 2) жалаң және жайылма сөйлем; 3) толымды сөйлем және толымсыз сөйлем; 4) атаулы сөйлем.

Жақты жақсыз толымды

толымсыз жалаң

Жай сөйлемнің түрлері

жайылма атаулы

Жаттығумен жұмыс: 69-жаттығу. Сөйлесуде сөйлем басында жоқ пен ия қолданғанда,өздерінен кейінгі сөздерден олар үтірмен бөлінеді. Диалогті оқып шығыңдар да,әрбір сөйлемнің жақты сөйлем екенін дәлелдеңдер.

Білімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.

Бағалау: Үй тапсырмасын орындап келгеніне және жаңа сабаққа ынталы қатысып отырғандарын бағалаймын.

Үйге тапсырма: Бірнеше сөйлемге синтаксистік талдау жасап келу.

Күні: Пәні: қазақ тілі Сыныбы: 8а

Сабақтың тақырыбы: Жақты сөйлем

Сабақтың мақсаты: а) оқушыларға жақты сөйлем туралы түсінікті тілмен оқушыларды қатыстыра отырып жан-жақты мәлімет беру;

ә) сөйлемнің түрлерін түсіндіре отырып ұжымдық,деңгейлік тапсырмалар арқылы оқушылардың адамдық қасиеттерін дамыту;

б) оқушылардың белсенді ойлау қабілеттерін жандандырып, ОҮӨӘЖПТ арқылы сауатты жазу,оқу дағдыларын жетілдіру.

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Сабақтың әдісі: ой қозғау, сұрақ-жауап,тіл дамыту, топтастыру

Сабақтың көрнекілігі: плакат,кеспе қағаздар, қосымша материалдар.

Пәнаралық байланыс: әдебиет, орыс тілі

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

Үйге берілген тапсырманы сұраймын. Оқушыларға өткен сабақты қалай меңгергенін байқау үшін бірнеше сұрақтар қоямын

б) Жаңа сабақты түсіндіру.

Жақты сөйлем дегеніміз – бастауышы бар,жасырын тұрғанда да баяндауышы арқылы табуға болатын сөйлем.Мысалы: Арада сүт пісірімдей уақыт өтеді.Кенет отқа көзі түсіп кеткен Апақ таң қалып отыра кетеді: қара тастар жалын шашып жанып жатыр! Бұл сөйлемдердің бәрінде де бастауыш қатысқан: уақыт,Апақ,тастар.

Кейде бастауыш айтылмай,түсіп те қалады.Бірақ оны баяндауыш арқылы оңай табуға болады.Дос жүрегіне сенеді ... Басқаны ауызға да алдырмаймын. Бұл сөйлемдерде бастауыш айтылмағанмен,баяндауышына қарап,бірінші сөйлемде бастауыш – ол, екінші сөйлемде – мен деген жіктеу есімдігі екенін табуға болады.Ол дос жүрегіне сенеді.мен басқаны ауызға да алдырмаймын.

Сонымен,құрамында бастауышы қатысқан жай сөйлемнің түрін жақты сөйлем дейміз.

Жаттығумен жұмыс: 70-жаттығу. Көшіріп жазып,тұрлаулы мүшелердің астын сызыңдар да,олардың қай жақта байланысып тұрғанын айтыңдар.

71-жаттығу. Бастауышы айтылмай тұрған сөйлемдердің бастауышын баяндауыш арқылы тауып,жақша ішіне қойып көшіріп жазыңдар.

Білімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.

1. Сөйлемдер құрылысына қарай нешеге бөлінеді?

2. жай сөйлем дегеніміз не?

3. жақты сөйлем қалай жасалады?

4. Бастауыш жасырын тұрса қалай табуға болады?

Бағалау: Үй тапсырмасын орындап келгеніне және жаңа сабаққа ынталы қатысып отырғандарын бағалаймын.

Үйге тапсырма: 72-жаттығу.

Күні: Пәні: қазақ тілі Сыныбы: 8а

Сабақтың тақырыбы: Жақсыз сөйлем

Сабақтың мақсаты: а) оқушыларға жақ сыз сөйлем туралы түсінікті тілмен оқушыларды қатыстыра отырып жан-жақты мәлімет беру;

ә) сөйлемнің түрлерін түсіндіре отырып ұжымдық,деңгейлік тапсырмалар арқылы оқушылардың адамдық қасиеттерін дамыту;

б) оқушылардың белсенді ойлау қабілеттерін жандандырып, ОҮӨӘЖПТ арқылы сауатты жазу,оқу дағдыларын жетілдіру.

Сабақтың түрі: дәстүрлі сабақ

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,тіл дамыту, шығармашылық жұмыс

Сабақтың көрнекілігі: плакат,кеспе қағаздар, қосымша материалдар.

Пәнаралық байланыс: әдебиет, орыс тілі

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

Үйге берілген тапсырманы сұраймын. Оқушыларға өткен сабақты қалай меңгергенін байқау үшін бірнеше сұрақтар қоямын

б) Жаңа сабақты түсіндіру.

Кейбір жай сөйлемдерде бастауыш мүлдем болмайды.Ондай жағдайда баяндауыштың өзі сөйлемге негіз болып тұрады. Менің айтқаным келді.бір жерде көргенім бар.

Баяндауыштың бір өзі сөйлемге негіз болатын жай сөйлемнің түрін жақсыз сөйлем дейміз.

Жақсыз сөйлемнің жасалу жолдары
-қы,-ғы,-кі,-гі жұрнақтары қалау райлы етістіктен болады	Барыс септік жалғауы тұйық етістіктен соң бол,жара,тура,кел деген көмекші етістіктердің келуі арқылы жасалады	Атау немесе барыс септік тұлғалы тұйық етістіктен соң керек,жөн,мүмкін деген бейтарап сөздердің тіркесіп келуі арқылы жасалады	-ып,-іп,-п жұрнақтары көсемшеден кейін бол деген көмекші етістіктің болымсыз тұлғада келуі арқылы жасалады	Құрамында бастауыш тұлғалы сөзі бар идиомдар жақсыз сөйлем болады
Абайдың ұғына түскісі келді	Енді сізге айтуға тура келді.	Біздің ашық сөйлесуіміз керек.	Нені айтып отырғанын түсініп болмайды	Енді біраздан кейін көз байлануға айналады.

Жаттығумен жұмыс: 73-жаттығу. Көшіріп жазып, жақсыз сөйлемдердің қандай жолдармен жасалып тұрғанына талдау жасаңдар.

Шығармашылық жұмыс: Төменде берілген күрделі сөздерді баяндауыш етіп,жақсыз сөйлем құраңдар.

Барғым келмеді, түсуге болмайды, кездесуі мүмкін, түсініп болмайды, сөйлесуің керек, айтуға тура келді.

Білімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.

1. Сөйлемдер құрылысына қарай нешеге бөлінеді?

2. жай сөйлем дегеніміз не?

3. жақты сөйлем қалай жасалады?

4. жақсыз сөйлем қандай жолдармен жасалады?

Бағалау: Үй тапсырмасын орындап келгеніне және жаңа сабаққа ынталы қатысып отырғандарын бағалаймын.

Үйге тапсырма: 75-жаттығу.

Күні: Пәні: қазақ тілі Сыныбы: 8а

Сабақтың тақырыбы: Жалаң және жайылма сөйлемдер

Сабақтың мақсаты: а) Жалаң және жайылма сөйлем туралы түсінік бере отырып, оқушылардың ойлау қабілетін сабаққа деген қызығушылығын және негізгі мәселелерге аса көңіл бөлуге үйрету;.

ә) Түрлі әдістерді пайдалана отырып балаларды тапқырлық,жылдамдық,есте сақтау қабілеттерін арттыру,сөйлеу тілін жетілдіріп,шешендік өнерге баулу;

б) Сабақ барысында оқушыларды сауаттылыққа баулу;

Сабақтың түрі: Жаңа сабақты игерту.

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, іздендіру, дамыта оқыту

Сабақтың көрнекілігі: плакат,кеспе қағаздар, қосымша материалдар.

Пәнаралық байланыс: әдебиет, орыс тілі

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

Үйге берілген тапсырманы сұраймын. Оқушыларға өткен сабақты қалай меңгергенін байқау үшін бірнеше сұрақтар қоямын

б) Жаңа сабақты түсіндіру:

Жай сөйлемнің жалаң және жайылма болуы тұрлаусыз мүшелердің қатысу-қатыспауына байланысты.

Кейбір жай сөйлемдердің құрамында тұрлаусыз мүшелер болмайды.Мысалы: Жаңбыр сіркіреп тұр.жер су. – Жаңбыр ашылды ма?

Тұрлаусыз мүше қатыспаған жай сөйлемді жалаң сөйлем дейміз.

Жалаң сөйлем құрылысына қарай жақты да,жақсыз да сөйлем болуы мүмкін.Ойын қызық.Үй жлы.Қарағың келеді.айтуға бола ма?

Ж айылма сөйлем тұрлаусыз мүшелердің қатысуы арқылы жасалады.Едіге ұзақ жол жүрді.Алыстан мұнар тау көрінеді.Алғашқы сөйлемді ұзақ деген мөлшер пысықтауыш жайылма сөйлемге айналдырса,соңғы сөйлемді анықтауыш (мұнар) пен мекен пысықтауыш (алыстан) қатысып,жайылма сөйлемге айналдырып тұр.

Тұрлаусыз мүше қатысқан жай сөйлемді жайылма сөйлем дейміз.

Жайылма сөйлемдер де құрылысына қарай жақты не жақсыз бола береді. Таспен ұрғанды аспен ұр. – жақты сөйлем. – Сонда менің ауданға баруым керек пе? – жақсыз сөйлем.

Жаттығумен жұмыс: 77-жаттығу. Көшіріп жазып, сызықшаның қойылу себебін анықтаңдар. Жай сөйлемдердің қайсысы жалаң,қайсысы жайылма екенін көрсетіңдер

.

Шығармашылық жұмыс: Төменде берілген сөйлемдерді жайылма сөйлемдерге айналдырыңдар.

Нұрмағамбет тілін алды. Ол киіне бастады. Нұрмағамбет көзге түсті. Ойын-той болмайды. Сәні болмайды. Андрей шақырылады. Саусақтары жетпейді. Саусақтары ырқына көнбейді. Ол біледі.

Білімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.

1. Сөйлемдер құрылысына қарай нешеге бөлінеді?

2. жай сөйлем дегеніміз не?

3. жақты сөйлем қалай жасалады?

4. жақсыз сөйлем қандай жолдармен жасалады?

5. Жалаң және жайылма сөйлемдер қалай жасалады?

Бағалау: Үй тапсырмасын орындап келгеніне және жаңа сабаққа ынталы қатысып отырғандарын бағалаймын.

Үйге тапсырма: 78-жаттығу.

Күні: Пәні: қазақ тілі Сыныбы: 8а,ә

Сабақтың тақырыбы: Толымды және толымсыз сөйлемдер

Сабақтың мақсаты: а) Білімділік: Толымды және толымсыз сөйлемдерден алған теориялық білімдерін практикада қолдану; ауызша,жазбаша талдау жұмыстарын жүргізе отырып,білімдерін бекіту.

ә) дамытушылқ: ойлау қабілеттерін,қиялдарын дамыту; ой қорытып, нақты шешім жасауға үйретіп,өздеріне сенімдерін арттыру.

б) тәрбиелік: сауатты жазуға,ұқыптылыққа баулу;топпен жұмыс жасап, бір-бірін тыңдай білуге үйрету;сөйлеу мәдениеттерін қалыптастыру.

Сабақтың түрі: Жаңа сабақты игерту.

Сабақтың әдісі: жинақтау,талдау,сын тұрғысынан ойлау,сатылай кешенді талдау,т.б.

Сабақтың көрнекілігі: плакат,кеспе қағаздар, қосымша материалдар.

Пәнаралық байланыс: әдебиет, орыс тілі

Сабақтың барысы: а) Ұйымдастыру кезеңі:

Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

Үйге берілген тапсырманы сұраймын. Оқушыларға өткен сабақты қалай меңгергенін байқау үшін бірнеше сұрақтар қоямын

б) Жаңа сабақты түсіндіру:

Ойға қатысты сөйлем мүшелерінің барлығы қатынасқан сөйлемдерді толымды сөйлем дейміз. Мысалы: Шашубай мерген еді.Ол шиті мылтықпен кешке киік атып әкелді.

Бұл екі сөйлемде де айтушыға керекті сөйлем мүшелері түгел қатысқан.Бірінші сөйлем тек бастауыш пен баяндауыштан тұрса да,ой толық жеткізілген.Екінші сөйлемде ойға қажетті толықтауыш,анықтауыш,пысықтауыш,бастауыш,баяндауыш – түгел бар.Сондықтан бұлар – толымды сөйлемдер.

Толымсыз сөйлем деп ойға қатысты сөйлем мұшесінің бірі түсіп қалған сөйлемнің түрін айтамыз.Толымсыз сөйлемнің басты ерекшелігі түсіп қалған немесе қажет болған сөзді орнына қойғанда,толымды сөйлемге айналады.

Мысалы:

• Төбе би кім болады?

• Кім сайлайды бұны?

• Ояздар ел кеңесіне беріп отыр дейді.

• Жақсылар ынтымағы кімді ұйғарар екен?

• Тобықты ола ма? Сыбан,Керей,Уақ бола ма?

Жауап сөзде тура толықтауыш (сайлауды),келесі сұраулы сөйлемде жанама толықтауыш (төбе биге),соңғы сұрақта бастауыштар (төбе би) түсіп қалған.

Толымсыз сөйлемнің жасалу жолдары екі түрлі:

1) Өзара желілес сөйлем тобында.

Қарлығаштар тағы (қайда?)келді. (нелер?),(қайда?) Тағы кетті. (нелер?) Қайта-қайта (қайда) келе берді.(нелер?) Келген сайын,ұяның аузы бүріліп,тарыла берді.

2) Сөйлемнің қажетті мүшелерінің айтылмай қалуы,әсіресе диалог «екі не бірнеше адамның сөйлесуі) жағдайында жиі кездеседі.қажетті мүшенің айтылмауы көбінесе оның алдыңғы сөйлемде айтылғандығына,жалпы,оның не екені белгілі болып тұруына байланысты.

Жаттығумен жұмыс: 80-жаттығу. Берілген сөйлемдердің толымды-толымсыз кекендігін анықтап, толымды сөйлем құрауға қатысқан сөйлем мүшелерін және толымсыз сөйлемдердің жетпейтін мүшелерін табыңдар.

Тақтамен жұмыс: Тақтаға бірнеше сөйлемдерге синтаксистік,морфологиялық талдау жүргізеді.

Білімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.

1. Жақсыз сөйлем қандай жолдармен жасалады?

2. Жалаң және жайылма сөйлемдер қалай жасалады?

3. Толымды және толымсыз сөйлем қалай жасалады?

Бағалау: Үй тапсырмасын орындап келгеніне және жаңа сабаққа ынталы қатысып отырғандарын бағалаймын.

Үйге тапсырма: 81-жаттығу.

Күні: Пәні: қазақ тілі Сыныбы: 8а,ә

Сабақтың тақырыбы: Атаулы сөйлем

Сабақтың мақсаты: а) Білімділік: Толымды және толымсыз сөйлемдерден алған теориялық білімдерін практикада қолдану; ауызша,жазбаша талдау жұмыстарын жүргізе отырып,білімдерін бекіту.

ә) дамытушылқ: ойлау қабілеттерін,қиялдарын дамыту; ой қорытып,нақты шешім жасауға үйретіп,өздеріне сенімдерін арттыру.

б) тәрбиелік: сауатты жазуға,ұқыптылыққа баулу;топпен жұмыс жасап,бір-бірін тыңдай білуге үйрету;сөйлеу мәдениеттерін қалыптастыру.

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Сабақтың әдісі: жинақтау,талдау,сын тұрғысынан ойлау,сатылай кешенді талдау,т.б.

Сабақтың көрнекілігі: плакат,кеспе қағаздар, қосымша материалдар.

Пәнаралық байланыс: әдебиет, орыс тілі

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

Үйге берілген тапсырманы сұраймын. Оқушыларға өткен сабақты қалай меңгергенін байқау үшін бірнеше сұрақтар қоямын

б) Жаңа сабақты түсіндіру:

Кейбір жай сөйлемдер іс-оқиғаны баяндамайды,тек заттың,құбылыстың,мезгілдің,мекеннің атауын ғана білдіреді.

Дала.Егін даласы.Егін даласы рақат құшағында. (Ә.Ә.)

Атаулы сөйлемдер арқылы беріліп тұрған ойды басқа сөйлемнен былайша білдіруге болады:

Міне,дала көрінеді.Бұл – егін даласы.Бұл сөйлемдерде құбылыс аталмайды,баяндалады.

Іс-оқиғаның жайында баяндамай,тек соған байланысты жағдайы (мезгіл,мекен,т.б.) атап көрсететін жай сөйлемнің түрін атаулы сөйлем дейміз.

Атаулы сөйлем,негізінен,зат есімнен болады.Тоғай.Егін.Шалғын.Жабағыдай ұйысқан қалың көктен машинаның кейде жаны ғана көрінеді. (Ғ.Мұст.)

Құрамы жағынан атаулы сөйлем жеке бір сөзден де,екі немесе одан да көп сөздердің тіркесінен де бола береді.Бала күнім.Жер сіреу қар.Ызбарланып аспанның ажары бір кірмейді. (Ж.Айм.) Мағынасы жағынан атаулы сөйлем мезгілді,мекенді,жағдайы және басқа да әр түрлі заттың атын білдіреді.Қазан айы.Түнерген кеш.Баяу ескен қоңыр жел.Өлке бойындағы қалың тал мен әредік қамыс ақырын қозғалып сыбырлайды. (С.Сейф.)

Жаттығумен жұмыс: 85-жаттығу. Берілген сөйлемдерден атаулы сөйлемдерді табыңдар.

86-жаттығу.Мәтіннен ыңғайы келген сөйлемдерді атаулы сөйлем етіп жазыңдар. Атаулы сөйлемдерді бір сөзден, сөз тіркесінен, күрделі сөздерден жасаңдар.

Тақтамен жұмыс: Тақтаға бірнеше сөйлемдерге сатылай кешенді талдау жүргізеді.

Білімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.

1. Жақсыз сөйлем қандай жолдармен жасалады?

2. Жалаң және жайылма сөйлемдер қалай жасалады?

3. Толымды және толымсыз сөйлем қалай жасалады?

4. Атаулы сөйлем дегеніміз не?

Бағалау: Үй тапсырмасын орындап келгеніне және жаңа сабаққа ынталы қатысып отырғандарын бағалаймын.

Үйге тапсырма: 87-жаттығу.

Күні: Пәні: қазақ тілі Сыныбы: 8а,ә

Сабақтың тақырыбы: Жай сөйлемнің түрлеріне арналған жаттығу жұмыстары.

Сабақтың мақсаты: білімділік – оқушылардың өткен тарау жай сөйлемнің түрлері тақырыбынан алған теориялық білімін пысықтау;

дамытушылық – оқушылардың іскерлігі мен біліктілік дағдыларын жетілдіре отырып,ойлау қабілетін,сөздік қорын дамыту;

тәрбиелігі – оқушыларға туыстық атаулар туралы ұғым бере отырып,алыс-жақынын тани білуге шақыру.

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Сабақтың көрнекілігі: интерактивті тақта,слайдтар,кестелер.

Сабақтың әдісі: сын тұрғысынан ойлау стратегиялары элементтерін пайдалану,сұрақ-жауап,жаттығу

Пәнаралық байланыс: әдебиет, орыс тілі

Сабақтың барысы:а) Ұйымдастыру кезеңі: Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

ә) Үй тапсырмасын пысықтау:Үйге берілген тапсырманы сұраймын. Оқушыларға өткен сабақты қалай меңгергенін байқау үшін бірнеше сұрақтар қоямын

б) Жаңа сабақты түсіндіру:Жаттығумен жұмыс: 87-жаттығу. Мәтіндегі сөйлемдерді мағынасына және құрылымына қарай талдаңдар. Нені арман ететінімізді мәтінге сүйене отырып , кеңейтіп айтып көріңдер. Топпен жұмыс: 88-жаттығу. 1-топ: Әңгімедегі жай сөйлемнің түрлерін талдаңдар. 2-топ: Бейнелі сөздерді, фразелогизмдерді табыңдар.

Тақтамен жұмыс: Тақтаға бірнеше сөйлемдерге сатылай кешенді таладау жүргізеді.

1. Қайсысы жақсыз сөйлемнің жасалу жолына жатпайды?

А) –ғы,-гі,-қы,-кі тұлғалы қалау райлы етістік

В) Құрамында бастауыш тұлғалы сөзі бар идиомалар

С) Атау немесе барыс септігіндегі тұйық етістіктен соң «керек», «мүмкін» сөздерінің тіркесуі

Д) Баяндауышы зат есімнен басталады.

Е) Барыс септігіндегі тұйық етістіктен соң «бол», «жара», «тура», «кел» көмекші етістіктерінің тіркесіп келуі.

2Жақсыз сөйлемді тап.

А) Бүгін емтиханға дайындалу керек. В) Жартастың басынан қарауытқан бір нәрселер көрінеді.

С) Ойнап сөйлесең де,ойлап сөйле. Д) Ауыл маңы тып-тыныш Е) Оқу—білім бұлағы

3. Жақты сөйлемді тап.

А) Сенің балмұздақ жегің келе ме? В) Оның айтқандарын түсініп болмайды

С) Бұл оқиғаны енді айтпасқа болмайды Д) Оның үрейден төбе шашы тік тұрды.Е) Ертең сабаққа келесің бе?

4. Жалаң сөйлем дегеніміз не?

А) Бастауыш пен баяндауыштан ғана құралған сөйлем.

В) Тұрлаулы мүшелерімен қатар,тұрлаусыз мүшелері де бар сөйлем

С) Мазмұны толық берілген сөйлем. Д) Бастауышы жоқ сөйлем Е) Бастауышы әрдайым жасырын тұратын сөйлем

5. Жайылма сөйлемді тап.

А) Мен барамын. В) Айдала С) Ол—сері жігіт Д) Үй жап-жарық Е) Сендер қараңдар

6. Қай сөйлем түрі екеуара сөйлескенде жиі қолданылады?

А) Толымсыз сөйлем В) жақсыз сөйлем С) жалаң сөйлем Д) атаулы сөйлем Е) жайылма сөйлем

7. «Кең зал.Құжынаған халық.» -қандай сөйлем?

А) Жақты сөйлем В) жақсыз сөйлем С) жайылма сөйлем Д) атаулы сөйлем Е) Толымды сөйлем

8. Бастауышы жасырын тұрған сөйлем қалай аталады?

А) жалаң В) жайылма С) жақты Д) жақсыз Е) толымды

9. Тұрлаусыз мүшелердің болу-болмауына қарай жай сөйлемдер қалай бөлінеді?

А) жақты,жақсыз В) атаулы С) толымды,толымсыз Д) жалаң,жайылма Е) жай,құрмалас

10.Жалаң сөйлемге жетпей тұрған сөзді көп нүктенің орнына қойыңыз. «........оқып шықсын».

А) тез В) ол С) оған Д) сенімен Е) қайратпен

Білімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.

Бағалау: Үй тапсырмасын орындап келгеніне және жаңа сабаққа ынталы қатысып отырғандарын бағалаймын. Үйге тапсырма: қайталау.