`Етістікті? ша?тары`

Етістікті? ша?тары туралы т?сінік

?аза? тілі 7 сынып
Та?ырып: Етістікті? ша?тары туралы т?сінік

МА?САТЫ: Етістік туралы зерттей отырып, етістікті? ша?тарын біледі, ма?ызын т?сінеді.
О?ЫТУ Н?ТИЖЕСІ: бір - біріні? ойына пікірлерін еркін ?оса алды;
бір - бірімен ?арым - ?атынасы ?алыптасты;
бір - бірін ты?дай білуге ?йренді, ба?алай алды;
топтасуды ?йренді, ма?ынаны ашуда бірлесе ж?мыс ат?ару?а да?дыланды, білімін ке?ейтті.
Т?ЙІНДІ ИДЕЯСЫ: Диалог ар?ылы сыни т?р?ысынан ойлау да?дыларын ?алыптастыру.
?ДІС - Т?СІЛДЕР: ЖИГСО, талдау, топты? ж?мыс, диалогтік ??гіме, АКТ пайдалану, ойын, жеке ж?мыс, ж?пты? ж?мыс интервью.
КЕЗЕ?ДЕРІ
?йымдастыру кезе?і (2 минут)

?й тапсырмасы (5 минут)
Ма?ынаны тану (10 минут) (3 минут )
Сергіту с?ті (2 минут)
Рефлекция (7 минут)
Ба?алау ( 3 минут)
Саба?ты ?орытындылау, ?й ж?мысы 3 минут

Етістікті? ша?тары туралы т?сінік
С?йлеп т?р?ан с?тке байланысты ?имылды? ?ту кезе?ін білдіру етістікті? ша?ы деп аталады.
С?йлеп т?р?ан с?тпен байланысты ?имылды? болу мезгілі ?ш т?рлі болады. Со?ан с?йкес етістікті? ша?тары да ?ш т?рге б?лінеді.

Етістікті? ша?тары есімше, к?семше т?л?алы етістік т?біріне – ды, - ді, ты, - ті ж?не - ма?, - мек, - ба?, - бек, - па?, - пек ж?рна?тарыны? жал?ануы ар?ылы жасалады. Дара етістікте ( кел - іп - ті, кел - ер ) К?рделі етістікте
( келіп отыр, келіп кеткен, келіп кетпек )
Ша?ты? ма?ынаны білдіретін етістік к?бінесе жіктеліп келеді де, сол ар?ылы жа?ты? ма?ына береді. Жіктік жал?ау ша? к?рсеткіштерінен ( есімше, к?семше ж?не арнайы ша? ж?рна?тарынан кейін жал?анады:
О?ы – ?ан - мын, о?ы - р - сы?, бар - ып - ты, бар - ды - м, бар - ма? - ы?, т. б.
Жіктік жал?ау к?рделі етістікті? ??рамында?ы к?мекші етістікке жал?анады: с?йлеп отыр - ?ан - сы?, с?йлеп отыр - ар - мын.

Осы ша?
С?йлеп т?р?ан уа?ытта болып жат?ан іс – ?имылды білдіреді. Оны? 2 т?рі бар: ауыспалы осы ша? ж?не на? осы ша?.
На? осы ша? ?имылды?, іс – ?рекетті? с?йлеп т?р?ан с?тте болып жат?анын білдіреді. Мысалы: Мен отырмын.

На? осы ша? етістікті? ??рамына ?арай жала? ж?не к?рделі болып екіге б?лінеді.
На? осы ша?ты? жала? т?рі отыр, т?р, жатыр, ж?р деген етістіктерді? жіктелуі ар?ылы жасалады. Б?л т?рт етістік ?алып етістіктер деп аталады. ?алып етістіктер ІІІ жа?та жіктік жал?ауынсыз ж?мсалады. ІІ жа?та жіктеу есімдігімен тіркесіп б?йры? ма?ынасын білдіреді.

Жасалу жолдары:
Жала? на? осы ша? ?алып етістігіне жіктік жал?ауы жал?ану ар?ылы жасалады. Мысалы: Мен ж?рмін. Мен отырмын. Мен т?рмын. Мен жатырмын.

К?рделі на? осы ша? к?семше / ?алып етістігіне жіктік жал?ауы жал?ану ар?ылы жасалады. Мысалы: Мен келіп ж?рмін. Мен келіп отырмын.
Мен келіп т?рмын. Мен келе жатырмын.

На? осы ша?ты? к?рделі т?рі негізгі етістікті? – ып,, - іп, - п ж?не
– а, - е, - й т?л?алы к?семше т?рі мен ?алып етістіктеріні? к?мекші етістік м?ніндегі тіркесінен жасалады.
К?рделі етістікті? ??рамында?ы к?мекші етістіктер ( отыр, т?р, ж?р, жатыр ) жіктеліп ж?мсалады. Мысалы: Мен о?ып отырмын. Сен ойнап ж?рсі?. О?ушы кітап о?ып отыр.

Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?

Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.

Быстро и объективно проверять знания учащихся.

Сделать изучение нового материала максимально понятным.

Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.

Наладить дисциплину на своих уроках.

Получить возможность работать творчески.

=> ПОЛУЧИТЬ СУПЕРСПОСОБНОСТИ УЧИТЕЛЯ <=

Просмотр содержимого документа
«`Етістікті? ша?тары`»

Етістіктің шақтары туралы түсінік
Қазақ тілі 7 сынып
Тақырып: Етістіктің шақтары туралы түсінік

МАҚСАТЫ: Етістік туралы зерттей отырып, етістіктің шақтарын біледі, маңызын түсінеді.
ОҚЫТУ НӘТИЖЕСІ: бір - бірінің ойына пікірлерін еркін қоса алды;
бір - бірімен қарым - қатынасы қалыптасты;
бір - бірін тыңдай білуге үйренді, бағалай алды;
топтасуды үйренді, мағынаны ашуда бірлесе жұмыс атқаруға дағдыланды, білімін кеңейтті.
ТҮЙІНДІ ИДЕЯСЫ: Диалог арқылы сыни тұрғысынан ойлау дағдыларын қалыптастыру.
ӘДІС - ТӘСІЛДЕР: ЖИГСО, талдау, топтық жұмыс, диалогтік әңгіме, АКТ пайдалану, ойын, жеке жұмыс, жұптық жұмыс интервью.
КЕЗЕҢДЕРІ
Ұйымдастыру кезеңі (2 минут)

Үй тапсырмасы (5 минут)
Мағынаны тану (10 минут) (3 минут )
Сергіту сәті (2 минут)
Рефлекция (7 минут)
Бағалау ( 3 минут)
Сабақты қорытындылау, үй жұмысы 3 минут

Етістіктің шақтары туралы түсінік
Сөйлеп тұрған сәтке байланысты қимылдың өту кезеңін білдіру етістіктің шағы деп аталады.
Сөйлеп тұрған сәтпен байланысты қимылдың болу мезгілі үш түрлі болады. Соған сәйкес етістіктің шақтары да үш түрге бөлінеді.

Етістіктің шақтары есімше, көсемше тұлғалы етістік түбіріне – ды, - ді, ты, - ті және - мақ, - мек, - бақ, - бек, - пақ, - пек жұрнақтарының жалғануы арқылы жасалады. Дара етістікте ( кел - іп - ті, кел - ер ) Күрделі етістікте
( келіп отыр, келіп кеткен, келіп кетпек )
Шақтық мағынаны білдіретін етістік көбінесе жіктеліп келеді де, сол арқылы жақтық мағына береді. Жіктік жалғау шақ көрсеткіштерінен ( есімше, көсемше және арнайы шақ жұрнақтарынан кейін жалғанады:
Оқы – ған - мын, оқы - р - сың, бар - ып - ты, бар - ды - м, бар - мақ - ың, т. б.
Жіктік жалғау күрделі етістіктің құрамындағы көмекші етістікке жалғанады: сөйлеп отыр - ған - сың, сөйлеп отыр - ар - мын.

Осы шақ
Сөйлеп тұрған уақытта болып жатқан іс – қимылды білдіреді. Оның 2 түрі бар: ауыспалы осы шақ және нақ осы шақ.
Нақ осы шақ қимылдың, іс – әрекеттің сөйлеп тұрған сәтте болып жатқанын білдіреді. Мысалы: Мен отырмын.

Нақ осы шақ етістіктің құрамына қарай жалаң және күрделі болып екіге бөлінеді.
Нақ осы шақтың жалаң түрі отыр, тұр, жатыр, жүр деген етістіктердің жіктелуі арқылы жасалады. Бұл төрт етістік қалып етістіктер деп аталады. Қалып етістіктер ІІІ жақта жіктік жалғауынсыз жұмсалады. ІІ жақта жіктеу есімдігімен тіркесіп бұйрық мағынасын білдіреді.

Жасалу жолдары:
Жалаң нақ осы шақ қалып етістігіне жіктік жалғауы жалғану арқылы жасалады. Мысалы: Мен жүрмін. Мен отырмын. Мен тұрмын. Мен жатырмын.

Күрделі нақ осы шақ көсемше / қалып етістігіне жіктік жалғауы жалғану арқылы жасалады. Мысалы: Мен келіп жүрмін. Мен келіп отырмын.
Мен келіп тұрмын. Мен келе жатырмын.

Нақ осы шақтың күрделі түрі негізгі етістіктің – ып,, - іп, - п және
– а, - е, - й тұлғалы көсемше түрі мен қалып етістіктерінің көмекші етістік мәніндегі тіркесінен жасалады.
Күрделі етістіктің құрамындағы көмекші етістіктер ( отыр, тұр, жүр, жатыр ) жіктеліп жұмсалады. Мысалы: Мен оқып отырмын. Сен ойнап жүрсің. Оқушы кітап оқып отыр.