Дулат Бабатай?лы " Аяг?з, ?айда барасы?? "

П?ні: ?дебиет (7 «?» класс)
Саба? та?ырыбы: Дулат Бабатай?лы «Аяг?з, ?айда барасы??
Ма?саты: хал?ымызды? асыл м?расы – билер с?зін о?ыта отырып, оларды? 
           м?нін о?ушылар?а ??ындыру
Міндеттері: 1. Т?ле, ?азыбек, ?йтеке билерді? с?здерін о?ыту, оларды?
         т?рбиелік м?нін ??ындыру, шешен т?л?асыны? ?аза?
         ?ауымында?ы р?ліне назар аударту;
                  2. О?ушыларды? тіл байлы?ын, с?зді орнымен, байыппен
        ?олдану ?абілетін дамыту;
         3.О?ушыларды хал?ымызды? шешендік ?нерін, билер с?зін
        ?адірлеуге, одан ?лгі алу?а т?рбиелеу.   
Саба? т?рі: саяхат саба?
Саба? ?дісі: т?сіндіру, с?ра?-жауап, топтастыру
??рал-жабды?тар: Ел аузынан. Шешендік, а?ынды? тол?амдар, а?ыз
              ??гімелер. – Алматы, «Жазушы», 1989
Саба? барысы:
І ?йымдастыру                                                                                                   
ІІ ?й тапсырмасын с?рау
1.    Шешендік с?здер деген не?
2.    Шешендік с?здерге ?андай белгілер т?н?
3.    Шешендік с?здерді? жанрлы? т?рлерін ата.
4.    Кез келген адам шешен бола ала ма?
5.    ?аза?ты? би-шешендеріні? ?о?амда?ы р?лі ?андай бол?ан?
6.    Жиренше шешен
ІІІ Жа?а саба?
1) Дулат Бабатай?лы ?мірімен таныстыру
Дулат Бабатай?лы 1802 жылы ?азіргі Шы?ыс ?аза?стан облысы, Аяк?з ауданы, Санды?тас ??іріyде туып, 1871 жылы д?ние сал?ан.
 Жырау ал?ыр, зерек болып ?седі. Жасында ауыл молдасынан о?ып, арабша хат таниды.
Дулат Бабатай?лыны? тікелей ?зіні? ?мірбаянын немесе ?мірінін белгілі бір кезе?ін сипаттайтын туындылары аз. ?йтсе де жырауды? мінезі, ой-?рісі мен а?ынды? м?раты жайында шы?армаларына с?йеніп, сенімді т?жырымдар жасау?а болады.
Дулат "Айт?ызбасымды айт?ызды?" ?ле?інде:
Мені? атым – Бай?ыз ?арт,
К?зге т?сер си?ым жо?,
Орынсыз к?лер к?лкім жо?,
Есепсіз ?йы?тар ?й?ым жо?.
К?зге ?ораш бойым бар,
Те?ізден тере? ойым бар,            
Шынардан биік санам бар, 
Атан ?гіз а?ыз?ан
А?ылдан алпыс салам бар.
?ор?ан ??рыш с?зім бар,                 
Б?лттан ?тіп, м?нарды
Болжайт??ын к?зім бар.
?айратымнан атым зор
Белгілі атым ?лемге.
?орашсынса? денемді,
Кеудем – а?ыл сарайы,
Кірем десе?, кел, міне, – дейді.
Б?л – а?ынны? автопортреті. М?нда?ы "к?зге т?сер си?ы жо?", ел та?дырын ойлап, сирек к?ліп, аз ?йы?тайтын, ата?ы алыстарды шарла?ан кеме?гер, а?ылы дария, с?зі алтыннан ауыр Бай?ыз ?арт – а?ынны? ?зі.
"А?ындар туралы" тол?ауында:             
Шашудай болып шашылар
Меруерттей асыл с?з деген.           
Жыршыларды? шайыры
Асыл с?зді езбеген.
Нысананы д?л басып,                      
?ала?ан жерден к?здеген, –    
 деп, шынайы ?нер туындысы саналатын ?ле? мен оны? шы?арушысына ?оятын талаптарын ты? метафоралармен ?демі кестелеп жеткізген.
А?ын ?зіні? ?за? ??мырында шы?армашылырын атал?ан талаптар?а ?ата? ба?ындырып отыр?ан. Абайды? ?зіне дейінгі ?аза? а?ындарыны? е? таланттыларыны? бірі деп, Дулатты ауыз?а алуы тегін емес.
Дулат туындылары ?азан т??керісіне дейін халы? арасына ке? тара?ан.
Ке?ес кезінде де ара-т?ра ?р т?рлі жина?тарда жарияланып ж?рді. Алайда шы?армалары т?гелге жуы? ?амтыл?ан к?лемді басылымы – белгілі ?алым, мар??м ?.?мір?лиевті? ??растыруымен ж?не к?лемді зерттеу ма?аласымен ?оса, 1991 жылы "Замана сазы (?ле?дер мен Дастандар)" деген атпен "Жазушы" баспасынан шы??ан жина?ы.
Дулат шы?армашылы?ы еліміз егемендік ал?аннан бергі жерде о?у ба?дарламаларына енгізіліп, мектеп пен жо?ары о?у орындарында ке?інен о?ып-?йретіле бастады. 2002 жылы республикалы? де?гейде атап ?тілген ту?анына 200 жыл толу мерейтойы ?арса?ында а?ын шы?армашылы?ын жа?аша зерттеп, тану, кітаптарын шы?ару ж?нінен бірталай ж?мыстар істелді.
XIX ?асырды? орта т?сына ?арай патша отаршылдары ел ата ?онысынан шетке сыр?ан кезде шы?ар?ан ?ле?дерінде ту?ан жерді? ендігі та?дыры ?шін ?ан жыла?ан а?ын ж?регіні? к?йініші ?лкен суреткерлік ?уатпен бейнеленген.  Дулат ?зіні? "Аяг?з", "О, Сарыар?а, Сарыар?а!", "А?жайлау мен Санды?тас" деген тамаша жырларында ?зі ту?ан ??ірді? к?ркем келбетін кестелі тілмен суреттей отырып: "??т-берекелі к?ркем ?оныс енді кімдікі?" – деген с?ра? ?ояды. Сол ар?ылы ж?ртты? ту?ан жерді с?ю, ?ор?ау т?йсігін оятып, оны? ?азіргі мына к?йіне к?йіндіріп, ашындырма? болады. А?ын "Аяг?з" атты ?ле?інде ашып айтты.
 

Тауды екіге жарасы?,                Арна? ?алды осылып.
Тасты? ?ашап арасын.              К?ркіреген ?ні?нен
Кесіп ?тіп кезе?ді,                    А?дар ?ашты шошынып.     
Аяг?з ?айда барасы??.             ?ыр?а суы? тарады,          
Тарба?атай тауынан                  Ой?а суы? барады             
То?сан сала ?осылып,               То?анменен тосылып.        
То?ыз ?зен т?йісіп,                    ?ыры?-малды? кіндігі,     
А?ты? т?мен жосылып.            Ойы?-?нім, егіс ?ой.          
А?ыны? тасты а?ызып,
Дулат "шал?ып шап?ан ж?йріктей" Аяг?з ?зені мен оны? ш?йгін де жемісті ??ірін маржандай таза ш?райлы тілмен бедерлеген ??лпыр?ан суреттермен о?ырмандарын (ты?даушыларын) елітіп келеді де, кенет с?з арнасын кілт б?рып:
Айту?а ауыз келе ме,
Аяг?з кімні? жері еді? –
 деп, Аяг?зді? б?гінгі к?ніне оралтады. О?ырман да о?ыс ішін тартып, к??ілі ??лазып сала береді. Осындай жерді? ?зінікі екеніне ?уана, ба?ытты сезімге б?леніп отыр?ан ол табан астында сол асылынан айырылып, п?шайман к?йге т?седі.  Елін, жерін жанындай жа?сы к?ріп, оны? та?дырын ойлап, к?йзелген ?лы жырау олай еткен жо?, шынды?ты, шынайы сезімін бейнелейді. Оны? ту?ан жер туралы тол?ауларыны? тарихи м?ні де, т?рбиелік к?ндылы?ы да сонда.
ІV Бекіту
V ?йге тапсырма
1. Дулат Бабатай?лыны? «Аяг?з, ?айда барасы??» ?ле?інен ?зінді жаттау
2. «Аяг?з кімні? жері еді?» деген та?ырыпта тарихи-шолу шы?арма жазы?дар
VІ Ба?алау