О?ушыларды? берген жауаптарына карай білімдерін ба?алау.
б) Жа?а саба?ты т?сіндіру.
Б?гінгі жа?а саба?та о?ушылар?а «?деби тіл жэне оны? нормалары» та?ырыбы жайлы т?сіндіремін.
Тілді бір адам ?ана жасамайды жэне эркім ?з білгенінше с?йлей бермейді. Тіл ?зі ?ызмет ететін адамдарды? бэріне орта?, т?сінікті болуы керек. Ондай жалпы?а орта? тілді эдеби тіл дейді. эдеби тілді? т?ра?ты нормалары болады. Сол нормалар ар?ылы да эдеби тіл к?пшілікке т?сінікті эрі бэріне орта? болып келеді. К?ркем эдебиет тілі, ?ылыми эдебиеттер тілі, баспас?з тілі — б?рі де ?деби тілде жазылады. Тілді ?деби етіп т?ратын нормалар эр т?рлі. Лексикалыц норма - с?зді ма?ыналарына с?йкес ?олдану, грамматикалыц норма -грамматикалы? т?л?аларды? орынды ж?мсалуы, фонетикальщ норма - дыбыстарды? д?рыс ?олданылуы.
?деби тіл екі т?рде ?мір с?реді. Оны? бірі- ауызша тіл, екіншіс! - жазбаша тіл. Ауызша тіл ?й іші, отбасында ?ана емес, телерадио хабарларында, жиын-жиналыстарда с?йлеу, адамдарды? бір-бірімен бетпе-бет с?йлесуі, диалог ар?ылы, м??алімні? саба? т?сіндіруі, о?ушыны? жауабы жэне т. б. ар?ылы к?рінеді. Жазбаша тіл ойды ?а?аз?а жазу ар?ылы к?рінеді. ?р т?рлі кітаптар, к?ркем шы?армалар, о?улы?тар, газет-журналдар, ?ылыми е?бектер жэне т. б. жазбаша тіл ар?ылы беріледі. Ауызша, я?ни с?йлеу тіліні? ?з нормалары болады. Ауызша тілді? нормалары орфоэпияльщ нормалар деп аталады. Онда с?здерді? бір-бірімен тіркесіп ?олданылуында?ы бірізділік, ?ндестік са?талып отырады. Мысалы, Ац ?йден шыга келді ?нші жігіт деген с?йлем орфоэпиялы? норма бойынша: Аг ?йд?н шыга гелді ?нші жігіт болып айтылады. Екінші с?здегі бірінші у дауысты дыбысыны? эсерінен алды??ы ак с?зіні? со??ы ?ата? ? дыбысы ?я?данып, ? болып, ?йден деген с?зді? бірінші буынында?ы у деген еріндік дауысты дыбысты? эсерінен шы?ыс септікті? жал?ауында?ы (-ден) езулік дауысты е еріндік ? дыбысына айналып, ?йд?н болса,
келді деген с?зді? бірінші к дыбысы алды??ы с?зді? со??ы дауысты а дыбысыны? ?серінен ?я?данып, г болып (гелді) айтылады. Ал жазуда олар ескерілмейді, орфографиялы? норма негізінде жазылады. С?здерді? д?рыс айтылу нормалары орфоэпиялы? с?здіктерде беріледі де, д?рыс жазылу нормалары орфографиялы? с?здіктерде к?рсетіледі.
Міне, осылайша жа?а саба?ты т?сіндіріп бол?ан со? жатты?у ж?мыстарын орындатамын. Ал?аш?ы орындалатын тапсырма: 6-жатты?у ж?мысыны? орындалу шартын т?сіндіремін: Газет немесе журналда?ы тіл туралы жазыл?ан бір мэтінге орфографиялы?, орфоэпиялы? нормалар бойынша талдау жаса?дар. Келесі орындалатын тапсырма: С?ра?тар мен тапсырмалар.
Баланы? тілі, е? алдымен, ана тілінде шы?ады дейміз. Осыны? себебі туралы ойланып, пікірлері?ді айты?дар.
Ана тілі деген ??ымды сен ?алай т?сінесі?: ол сені д?ниеге экелген ананны? тілі ме, элде ?зі? ?кілі болып саналатын хал?ы?ны? тілі ме? Ту?ан тіл дегенді ?алай т?сінесі??
Ана тілі ар?ылы нені ?йреніп, білесі?дер?
Мэдени жэне рухани байлы? дегенді ?алай т?сінесі?дер?
Ана тілінде білім, тэрбие алу дегенді ?алай т?сінесі?дер?
6. Ана тілін білмеген адам ту?ан хал?ын, Отанын, елін с?йе ала ма?
Ана тілінде бізге к?неден жеткен даналы?, шешендік, ерлік, елдік, ?нер, білім туралы ?андай с?здерді (шы?армаларды) білесі?дер?
Ана тіліні? ?адір-?асиеті туралы ?з ойлары?ды жазы?дар.
9. ?аза? тіліні? ?о?амды? ?ызметі дегенді ?алай т?сінесі?дер?
Саба?ты? ?орытындысы:
С?ра? ?ою аркылы жа?а саба?ты ?орытындылаймын.
О?ушыларды? берген жауаптарына ?арай білімдерін ба?алаймын.
?йге тапсырма: ?зіндік ж?_мыс: Ана тілінде бізге к?неден жеткен даналы?,
шешендік, ерлік, елдік, ?нер, білім туралы ?андай с?здерді (шы?армаларды) о?ып, т?сінігін айту.
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Оқушылардың берген жауаптарына карай білімдерін бағалау.
б) Жаңа сабақты түсіндіру.
Бүгінгі жаңа сабақта оқушыларға «Әдеби тіл жэне оның нормалары» тақырыбы жайлы түсіндіремін.
Тілді бір адам ғана жасамайды жэне эркім өз білгенінше сөйлей бермейді. Тіл өзі қызмет ететін адамдардың бэріне ортақ, түсінікті болуы керек. Ондай жалпыға ортақ тілді эдеби тіл дейді. эдеби тілдің түрақты нормалары болады. Сол нормалар арқылы да эдеби тіл көпшілікке түсінікті эрі бэріне ортақ болып келеді. Көркем эдебиет тілі, ғылыми эдебиеттер тілі, баспасөз тілі — бәрі де әдеби тілде жазылады. Тілді әдеби етіп тұратын нормалар эр түрлі. Лексикалыц норма - сөзді мағыналарына сәйкес қолдану, грамматикалыц норма -грамматикалық түлғалардың орынды жүмсалуы, фонетикальщ норма - дыбыстардың дұрыс қолданылуы.
Әдеби тіл екі түрде өмір сүреді. Оның бірі- ауызша тіл, екіншіс! - жазбаша тіл. Ауызша тіл үй іші, отбасында ғана емес, телерадио хабарларында, жиын-жиналыстарда сөйлеу, адамдардың бір-бірімен бетпе-бет сөйлесуі, диалог арқылы, мүғалімнің сабақ түсіндіруі, оқушының жауабы жэне т. б. арқылы көрінеді. Жазбаша тіл ойды қағазға жазу арқылы көрінеді. Әр түрлі кітаптар, көркем шығармалар, оқулықтар, газет-журналдар, ғылыми еңбектер жэне т. б. жазбаша тіл арқылы беріледі. Ауызша, яғни сөйлеу тілінің өз нормалары болады. Ауызша тілдің нормалары орфоэпияльщ нормалар деп аталады. Онда сөздердің бір-бірімен тіркесіп қолданылуындағы бірізділік, үндестік сақталып отырады. Мысалы, Ац үйден шыга келді әнші жігіт деген сөйлем орфоэпиялық норма бойынша: Аг үйдөн шыга гелді әнші жігіт болып айтылады. Екінші сөздегі бірінші у дауысты дыбысының эсерінен алдыңғы ак сөзінің соңғы қатаң қ дыбысы үяңданып, ғ болып, үйден деген сөздің бірінші буынындағы у деген еріндік дауысты дыбыстың эсерінен шығыс септіктің жалғауындағы (-ден) езулік дауысты е еріндік ө дыбысына айналып, үйдөн болса,
келді деген сөздің бірінші к дыбысы алдыңғы сөздің соңғы дауысты а дыбысының әсерінен ұяңданып, г болып (гелді) айтылады. Ал жазуда олар ескерілмейді, орфографиялық норма негізінде жазылады. Сөздердің дүрыс айтылу нормалары орфоэпиялық сөздіктерде беріледі де, дүрыс жазылу нормалары орфографиялық сөздіктерде көрсетіледі.
Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттығу жүмыстарын орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 6-жаттығу жүмысының орындалу шартын түсіндіремін: Газет немесе журналдағы тіл туралы жазылған бір мэтінге орфографиялық, орфоэпиялық нормалар бойынша талдау жасаңдар. Келесі орындалатын тапсырма: Сұрақтар мен тапсырмалар.
Баланың тілі, ең алдымен, ана тілінде шығады дейміз. Осының себебі туралы ойланып, пікірлеріңді айтыңдар.
Ана тілі деген үғымды сен қалай түсінесің: ол сені дүниеге экелген ананның тілі ме, элде өзің өкілі болып саналатын халқыңның тілі ме? Туған тіл дегенді қалай түсінесің?
Ана тілі арқылы нені үйреніп, білесіңдер?
Мэдени жэне рухани байлық дегенді қалай түсінесіңдер?
Ана тілінде білім, тэрбие алу дегенді қалай түсінесіңдер?
6. Ана тілін білмеген адам туған халқын, Отанын, елін сүйе ала ма?
Ана тілінде бізге көнеден жеткен даналық, шешендік, ерлік, елдік, өнер, білім туралы қандай сөздерді (шығармаларды) білесіңдер?
Ана тілінің қадір-қасиеті туралы өз ойларыңды жазыңдар.
9.Қазақ тілінің қоғамдық қызметі дегенді қалай түсінесіңдер? Сабақтың қорытындысы:
Сүрақ қою аркылы жаңа сабақты қорытындылаймын.
Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.
Үйге тапсырма: өзіндік жү_мыс: Ана тілінде бізге көнеден жеткен даналық, шешендік, ерлік, елдік, өнер, білім туралы қандай сөздерді (шығармаларды) оқып, түсінігін айту.
