Бұл Тұран – ежелден-ақ алаш жері (Мағжан Жұмабаевтың “Түркістан” өлеңі бойынша)

Атырау облысы Махамбет ауданы Талдыкөл селосы Бұл Тұран – ежелден-ақ алаш жері (Мағжан Жұмабаевтың “Түркістан” өлеңі бойынша) (Қазақ әдебиеті, 8-сынып) Пән мұғалімі: ҒазизоваАнар Табылдиевна, Талдыкөл мектеп-балабақша кешені Қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің жоғары санатты мұғалімі 2016 жыл Қазақ әдебиеті,8-сынып Сабақтың тақырыбы: Бұл Тұран – ежелден-ақ алаш жері (Мағжан Жұмабаевтың “Түркістан” өлеңі бойынша) Сабақ мақсаттары Білімдік Дамытушылық Тәрбиелік Бес арысымыздың ардақты да аяулы тұлғаларының бірі – Мағжан ақынның ұлтжандылық қадір-қасиетін, сырлы сөздің сұлу сымбатын сомдай білген шеберлігін таныту. ҚР Білім туралы заңының стандарт талаптарына сай тұңғиық тарихымызды таныта отырып, оқушы дүниетанымы шеңберін кеңейту, оқушылардың зерттеушілік қабілетін дамыту. Оқушыларды Отансүйгіштік сезімге, өз халқының әдет-ғұрпы мен мақсат-мүддесіне сызат түсірмей қорғауға тәрбиелеу, елжандылыққа баулу. Сабақтың түрі Пәнаралық байланыс Сабақтың әдісі Танымдық сабақ Тарих, география, бейнелеу өнері, саз Сұрақ-жауап, білімді ғылыммен ұштастыру, шығармашылыққа баулу, талдау. Сабақтың көрнекілігі Пайдаланылған әдебиеттер Баспасөз деректері Техникалық құрал және оқушы шығармашылығы 1. М.Жұмабаев “Шығармалар” 2. Ш. Елеукенов. «М.Жұмабаев» 3. Т.Жұмаханов. «Ежелгі Қазақстан» 4. А.Қыраубаева «Қожа Ахмет Иасауи» 5.Қ.Бітібаева “Оқыту әдістемесі” 1. А. Нысаналы. «Қазақтың кіндік қаласы» 2. И. Сапарбай. “ Жарты әлемнің жаршысы” 3. И.Құттықожаев. ”Мағжан поэтикасы” 4. С.Дәуітұлы. “Құл Қожа Ахмет Иасауи” 1. М. Жұмабаев және тарихи тұлғалар портреті. 2. Дәйексөздер. 3. Қазақстан картасы 4. Тірек сөздер 5. Сөздік жұмысы Сабақ барысы І Ұйымдастыру. ІІ Үй тапсырмасы. Мағжан туралы не білеміз? (Жылнамалық кесте ) Мағжан Жұмабаевтың өмірі мен шығармашылық қызметіне арналған жылнамалық кесте Р/с Жылдар Өмір кезеңдері, деректер 1 1893жыл Солтүстік Қазақстан облысы, Сасықкөл мекенінде дүниеге келген. 2. 1905-1910ж.ж. Қызылжар медресесінде оқыды. 3. 1912-13 ж. Уфадағы Ғалия медресесінде дәріс алады. 4. 1913 жыл, Қазан қаласында “Шолпан” атты тұңғыш өлеңдер жинағы жарық көреді. 5. 1913-17 ж. Омбы мұғалімдер семинариясында білімін жалғастырады. 6. 1923-26 ж. Мәскеу әдеби-көркем институтында оқиды. 7 1925жылы Мәскеуде “Алқа” әдеби үйірме ұйымдастырады. 8 1927 жыл Елге оралады. 9 1929 жыл Мағжанға жала жабылып, концлагерьге айдалады. 10 1936жыл Босанып шығып, 1937 жылы кейін қудалауға түседі. 11 1938жыл, 19наурыз “Халық жауы” деген қара таңба басылып, ату жазасына кесіледі. ІІІ Жаңа сабақ мақсатымен таныстыру Жаңа сабақ эпиграфы. «. Мағжанды сүйемін. Еуропалығын, жарқыраған әшекейін сүйемін. Қазақ ақындарының қара қордалы аулында туып, Еуропадағы мәдениет пен сұлулық сарайына барып, жайлауы жарасқан арқа қызын көріп сезгендей боламын. Мағжан – мәдениеті зор ақын. Бүгінгі күннің бар жазушысының ішінен келешекке бой ұрып, артқы күнге анық қалуға жарайтын сөз – Мағжанның сөзі.» М.Әуезов. Не көрсем де Алаш үшін көргенім, Маған атақ – ұлтым үшін өлгенім. Мен өлсем де Алаш өлмес көркейер, Істей берсін қолдарынан келгенін. Мағжан. “Түркістан” өлеңінің мәнін ашып түсіндіру мақсатында орындалатын жұмыстар: 1) Өлеңдегі түсініксіз сөздердің мағынасын түсіндіру. Сөздік жұмысы 1. Түркістан – екі сөздің бірігуінен шыққан, түрік және стан. Түрік – күшті, құдіретті, батыр, батыл, ер қаһарлы; стан – ел, халық атауларының соңына жалғасып келетін, парсы тілінен ауысқан қосымша. Қорыта айтқанда, “Түркістан” атауы - “Батырлар елі”, “Құдіреттілер мекені” ұғымын береді. 2. Тұран – якут тілінде “туран” тұлғалас екі сөздің бірі – “тылсым тыныштық” ұғымын берсе, екінші тұлға “сортаң жер” түсінігіне ие. Ал чуваш тілінде “жазық, тегіс” дегенге нұсқайды. Қазақ тілінде “тұран” – тау үстіндегі су жиналатын ойпаң жер. 3. Несібі – сыбаға, ризық, үлес. 4. Құрылтай – көп адам қатысып, халықтық мәселелер қаралатын үлкен жиналыс. 5. Кебе – жабу, киім, қорған. 2) Өлеңмен танысу барысында мазмұндық талдау жасай отырып, лирикалық қаһарманның әр шумақтағы көңіл-күйінің сипатына шолу жасау. Шумақтар Көңіл – күйінің сипаттамасы І – ІІ шумақтар ІІІ – ІХ шумақтар Х-ХІ шумақтар ХІІ – ХҮІІІ шумақтар ХІХ-ХХІІ шумақтар ХХІІІ – ХХІҮ шумақтар 3) Өлеңде кездесетін тарихи тұлғаларға тоқталу (Қожа Ахмет Иасауи, Ақсақ Темір, қазақ хандары, т.б) 4) Өлеңде кездесетін топонимикалық атаулардың мәнін ашу (Қазақстан картасы, өлең жазылу тарихына қатысты деректер) 5) Өлең құрылысына әдеби-теориялық талдау жұмыстары, өлең тақырыбы және идеясын ашу. 1) Өлең құрылысы Тұранға // жер жүзінде // жер жеткен бе, 11 а Түрікке // адамзатта // ел жеткен бе? 11а Кең ақыл, // отты қайрат, // жүйрік қиял 11ә Тұранның //ерлеріне //ер жеткен бе?! 11а Өлең (24 шумақ, 96 тармақ) 1 шумақты, 4 тармақты, 3 бунақты, 11 буынды (а,а,ә,а) қара өлең ұйқасы. 2) Көркемдегіш тәсілдер Теңеу – желдей, өрттей, теңіздей, құйындай, нажағайдай. Эпитет – ер түрік, отты желдей, қалың өрттей, терең ауыр ой, қасиетті, кең ақыл, отты қайрат, жүйрік қиял, т.б. Кейіптеу – Тұранның таулары бар аспанға асқан, Мәңгіге шашын аппақ шаштар басқан. Бауырында ерке бұлақ салады ойнақ, Жаралап таудан аққан салқын жастан. Метафора – Атаға тартып туған бәрі бөрі; Алаштың арыстаны – Абылай ері.; Арқаның ардагері – қалың алаш; т.б. Аллитерация – Түркістан – екі дүние есігі ғой, Түркістан – ер түріктің бесігі ғой. Тамаша Түркістандай жерде туған, Түріктің Тәңірі берген несібі ғой. 6) Сабақты бекіту. Өлеңді түйіндеу, ақынның өзіндік ерекшелігін таныту мақсатында қорытынды тапсырмалар мен сұрақтар беру. 1-тапсырма 2-тапсырма 3-тапсырма 4-тапсырма Түркістан ерлері, олардың бойындағы қадір- қасиеттер. Тұран табиғаты, Жер–су атаулары, Ақын сезімі. Түркістан қасиеті. Қожа Ахмет Иасауи баба кесенесінің құдіреті. Мағжанның осы өлең арқылы айтпақ ойы, болашаққа үміті, бүгінгі күнмен байланыс. 7) Бағалау 8) Үй тапсырмасы 1) Өлеңді түгел немесе ұнаған шумақтарды жаттау. 2) Өлеңдегі тарихи тұлғалар өміріне қатысты сурет- деректер топтамасынан альбом дайындау. 3) Өлеңдегі Мағжан ақынша өз туған жеріміздің табиғаты мен ерлеріне сипаттама беріп, өлең немесе ойтолғау жазу.