?аза? ?дебиеті 8-сынып
Саба?ты? та?ырыбы:М?хтар ?уезовті? «?араш-?араш о?и?асы»
Ба?ты??лды? та?дыры
Ма?саты:Білімділік: хикаят бойынша ал?ан білімдерін ?орытады, жина?тайды, кейіпкерлерді? ?мірдегі шынайы бейнесін таниды. Шы?арма мазм?нын толы? талдау, басты кейіпкер Ба?ты??лды? іс - ?рекеті ар?ылы сол кездегі кедейлер тарт?ан ?леуметтік те?сіздікті ??ындыру.
Дамытушылы?: О?ушылар?а проблемалы? ситуациялар тудыру барысында оларды? ойларын еркін айту?а, ?р кейіпкерді? іс - ?рекетіне орай ?з ба?асын беріп, тал?ылау?а, ?зіндік т?жырым жасай білуге
Т?рбиелік: Топты? ж?мыс жасай отырып, о?ушыларды? бірін - бірі ?йрету, пікірлерін сыйлау,о?ыту?а т?рбиелеу.
Міндеттері:
1.Мазм?н?а байланысты:
Шы?арманы? мазм?нын толы? талдайды,басты кейіпкерді? іс-?рекеттері ар?ылы сол заманны? саяси ??пиясын ??ынады.
2.СТО-ны дамыту?а байланысты:
Кейіпкерлерді? іс-?рекеттеріне орай ба?а бере білуде ойлау,с?йлеу ?абілеттері дамиды,ал?ан білімін ойымен салыстырады.,
3.Топпен ж?мыс:
О?ушы ?з ойын белгілі м?ліметтер ар?ылы д?лелдеуге ?йренеді, бірін-бірі о?ытады, топтастарыны? с?ра?тарына жауап іздейді, ?орытынды шы?арады.
Т?рі: ?орыту - жина?тау саба?ы
?олданылатын ?діс-т?сілдер, стратегиялар: проблемалы? с?ра?тар, пікірталас, іздендіру
П?наралы? байланыс: 1.?аза?стан тарихы « Т?рар Рыс??лов»
2.?дебиет Ш.М?ртаза «?ызыл жебе» романы
3. Кино ?нері «Асуда атыл?ан о?»
К?рнекілігі: Слайд?а салын?ан суреттер, сызбалар, флипчарт
Саба?ты? барысы:
І.?йымдастыру ж?мыстары :фигураларды та?дату ар?ылы топ?а б?лу.
ІІ. ?ызы?ушылы?ты ояту
«Ой ша?ыру» стратегиясы
?йге берілген тапсырма бойынша 3 топ ?здеріні? жина?ан м?ліметтерімен таныстырады.
І топ «?араш - ?араш» о?и?асыны? жазылу тарихы туралы ма?л?мат жинау;
ІІ топ: Рыс??л Жыл?айдаровты? ?мірі туралы ?осымша м?лімет жинау;
ІІІ топ: Т?рар Рыс??ловты? ?мірі туралы м?лімет жинау;
Слайд ар?ылы Т. Рыс??ловты? суретін к?рсетемін, ?нтаспадан т?мендегі с?здер о?ылып, ты?датылады.)
Т?рар Рыс??л?лы – мемлекет ж?не ?о?ам ?айраткері. ?улиеата уезіндегі 1916 жыл?ы ?лт-азатты? к?терілісті? ?йымдастырушысы ж?не басшысы. Ол ?о?амды?-саяси ?ызметпен ?атар теориялы? м?селелермен де ш??ылдан?ан. Т?рар Орта Азия мен ?аза?станны? Ке?ес д?уіріндегі тарихшыларыны? бірі ?рі ?алам ?арымы мы?ты журналист ретінде де танылды.
?кесі Рыс??л Жыл?айдар?лы шаруасы ша?ын, ауылды? еті тірі, есті жігіті бол?а. 1904 жылы патша ?кіметіні? зорлы?-зомбылы?ына ?арсы шы??аны ?шін он жыл?а сотталып, итжеккенге жер аударылады.
?здері? бай?а?андай, шы?арманы? басты кейіпкеріні? прототипі Рыс??л Жыл?айдар?лы еті тірі, пысы?, ?ай істі ?олына алса да тындырып істейтін тындырымды кісі болса, ?лы Т?рар да ?з елім, ?лтым деп ?ткен ?лтжандылы?ыны? ар?асында еліні?, хал?ыны? ж?регінен м??гілік орнын тауып отыр.
- Осы шы?армада Т?рар бейнесі кімні? атынан к?рінеді?
- Сейітті? ?жет мінезі шы?армада ?ай т?ста бай?алады?
- Б??ан дейін Т?рарды? балалы? ша?ын бейнелеген ?андай шы?армамен танысып едік?
- ( О?ушыларды? ойын ты?даймын)
«Т?т?ын балада» Ш.М?ртаза Т?рар бейнесін сомдаса, «?араш-?араш о?и?асында» М.?уезов Рыс??л бейнесін сомдап отыр. Рыс??лды? о?ыс ?имыл-?рекеті М.?уезовке ?сер етеді де, 1927 жылы хикаятты жазып шы?арады, 1957 жылы ?айта ??деп шы?арылады. Кейін 1969 жылы «?аза?фильм» мен «?ыр?ызфильм» бірігіп, «Выстрел на перевале» («?араш асуында атыл?ан о?») фильмін т?сіреді. Енді сол фильмнен ?зіндіге назар аударайы?.
ІІІ. Тараулар. Та?ырып. Басты о?и?алар.
ІІ. Іште кеткен кек.•.Текті??лды? нау?асы
•. ?ксікті к?ндер
•. Аянышты ?лімі
ІІ. Кек жолында?ы жортуыл.•.С?лмен жыл?ысына барымталау
•. ?рлан?ан бие
ІІІ. ?у?ыншылар.•.Сойыл?ан бие
•?у?ыншылар
•. Со??ы?а ?шыра?ан Ба?ты??л
•. Намыс,ар,?орлану
ІV. Пана іздеу.•.Ар?ар ату
•. Жарасбай?а тартуы
•. ?тініш,тілек
V. Адасу.•.Жарасбай жанында?ы тірлік.
•. А? жолдан таю
•. Барымташы Ба?ты??л
VІ. Екі ж?зді аярлы?.•.Ел ішіндегі тартыс
•. Сат?ынды?.
•. Билер соты, ?кім
VІІ. ?у?ын.•.?у?ын?а ?шырау
VІІІ. ?ш алу.•.Жасырыну
•. ?діл ?кім.Алын?ан кек
ІV. «Т?жырым кестесі»
- Міне, шы?арма?а толы? талдау жасап біттік, шы?арма мазм?нын есімізге т?сірдік. Енді осы шы?арманы? о?и?алар желісіне с?йене отырып, кейіпкерлерді? іс-?рекетіне, мінез-??л?ына талдау жасайы?. Ол ?шін «Т?жырым кестесін» толтырамыз. «Т?жырым кестесіне» шы?армада?ы басты кейіпкерлерді аламыз.
1-?атар: Ба?ты??л
2-?атар: Жарасбай болыс
3-?атар: С?лмен бай
Кейіпкер
Іс-?рекеті
Адами ?асиеттері
О?ушылар ж?мыстарын о?ып шы?ады.
Y. Ба?ты??л бейнесін ашу.М?тінмен ж?мыс.
І топ:
Хикаяттан басты кейіпкерді? портретін тауып,онда?ы жазушы ?олдан?ан бейнелі с?здер ар?ылы жазушыны? шеберлігін д?лелдеп айту.
ІІ топ:
Ба?ты??лды? монологын о?ып,онда?ы жазушы ?олдан?ан к?ркем с?здерді табу
ІІІ топ:
Таби?атты суреттейтін т?сты м?тіннен тауып,жазушы оны кейіпкерді? жан- д?ниесімен ?алай астастыра ал?анын д?лелдеу.
1. Ба?ты??лды? портреті Ба?ты??л ?зі кесек,балуан денелі,иы?ты,кеуделі келген.?алы? тік ?ара м?ртты.(та?та?а жазып к?рсетеді)
2. Ба?ты??л?а мінездеме беру. Шы?армада?ы бейнеленген іс-?рекеттері,монологтары ар?ылы Ба?ты??лды? бейнесін, жан д?ниесі,психологиясын к?рсету.(интерактивті та?тада о?ушылар кестені толтырады)
Ба?ты??лды? іс-?рекеттері, монологы
Жан д?ниесі,психологиясы
1. - Ба?ты??л С?лменні? мы??а тарта жыл?ысыны? сан ж?зін тудырып - ?сіріп,?ысы-жазы байды? жыл?ысыны? со?ында болды Жиырма жыл бойы С?лменні? жыл?ышысы болды
2. - К?зді? ?за? т?ні мынау.?азір ал?ан малмен со?тырып кетсем,та? ат?анша ?зап кетем.Осы жауын ізімді шаяды.Т?к алмай ?айтпа?пын ба??а??ырып ж?ріп,?адал?ан жерден н?р сызбай кеткенім бе? К??ілінде к?птен шешілмей келе жат?ан к?дік бар.Аш к?йінде ?й?ы к?рмеген,жол ?иынды?ы,к?згі т?н суы?ы,ашты?пен б?ралу ?йінде жат?ызбай ?ара тал?ан,??р тары?а ырза ?ылдырмай т?н жамылтып алып шы?ты.
3. М?ншалы? ?орлы??а жеткізді-ау!Панасызды? к?рері осындай итшілік к?н болмай,не болушы еді!Енді с?йенетін кісі таппай болмас. Налы?ан,?мірден ?ділдік іздеген,?ор?ансыз жан
4. Ба?ымды осымен де бір сынап к?рейінші.?озыба? аулыны? ата?ан аба?тысынан ??т?арса,осы ??т?арар болар ма? С?йенетін панасы,?міт еткені- Жарасбай болыс.Айт?анына к?ніп,?айтсе де жа?ынып к?рмекші
5. Мына сия?ты итшілеп ж?рген тірішліктен біздей кісіге ?лсек те,т?к етпейді екен Жау д?ние,мейірімсіз тіршілікке суын?ан,кегі ?айна?ан
6. «Мен б?гін бір б??ы атып келемін» Дерт пен ызадан ??лантаза сауы??ан,сергіп,ойна?шы?ан кейіпкер
VI. «Выстрел на перевале Караш» фильмінен ?зінді
VII. «Ой тол?аныс»
Пікірсайыс. Дебат ?лгісі бойынша ой - тал?ы.
Жа?таушы топ
Резолюция: Ба?ты??лды? іс - ?рекеті д?рыс
Критерий: Кек ?айтару - намысты ?олдан бермеу
Аргументі:
1. Зорлы??а, ?иянат?а ?арсы т?ру - ?діл іс
2. Ашты?тан ??тылу - ?мір ?шін к?рес.
Даттаушы топ
Контрреволюция: Ба?ты??лды? іс - ?рекеті д?рыс емес
Критерий: ?рлы? т?бі - ?орлы?
Аргументі:
1. Заманы? т?лкі болса тазы боп шал
2. Ебін тауып тірлік жасау - ?мір талабы
Талдаушылар?а с?ра?тар:
1. Ба?ты??л ?рлы? жасау?а ?з еркімен барды ма?
2. Ба?ты??лды? бойында ?рлы?шы?а т?н ?асиет бар ма?
3. Ашты?тан ??тылуды? ?рлы?тан бас?а жолы бар ма?
VIII ?орыту
.VIII. «Бес жолды? ?ле?» стратегиясы.Бір та?ырып бойынша с?ра? дайындау, о?ан жауап беру
1.Ба?ты??л
2.Ба?ты??л, Текті??л
3. Ба?ты??л, Текті??л, С?лмен
4. Ба?ты??л, Текті??л, С?лмен, Жарасбай
5. Ба?ты??л, Текті??л, С?лмен, Жарасбай, ?о?ам
М??алімні? ?орытынды с?зі
1. «. Рыс??л о?ыма?ан бол?анымен, к?кірегі ояу адам еді. Т?рмені? ?за? т?ндерінде баласын ?й?ыдан ?ысып отырып айт?ан сырлары зая кетпес. Т?рар енді бір жиырма жылдан кейін ?лде бір жазушымен дос болып, ?з ?кесіні? басынан ?ткен шытырман шынды?ты о?ан арман а?ысындай етіп айтып берер. Содан барып «?араш-?араш »туар (К?рнекті ?аза? жазушысы, мемлекеттік ?айраткері Шерхан М?ртазаны? «?ызыл жебе» романынынан ?зінді)
Б?л ?зіндідегі Т?рар -1894, Жетісу облысы, Верный уезі Шы?ыс Тал?ар болысында ?мірге келген ?аза? ?айраткері.
«Б?л ?зі Шілменбет руынан шы??ан ?арапайым ?аза? еді. ?ара шаруа болса да, рухы к?шті, ?айраты мол, ?ажырлы ?аза?. Б?л атырапта одан ?ткен мерген, Іле Алатауын одан арты? білетін адам болма?ан». (Ш.М. Рыс??л. 192) Ал енді бір суреттейтін жері - Рыс??лды? т?рмеден бір рет ?ашып шы?ып жасырын ж?ргенде, т?рме басшыларыны? баласы Т?рарды ?лтіреміз деген с?здерін естіп, амалсыздан сол т?рмеге ?айтып келетін кез. Б?л кездегі Рыс??л кескін келбеті былайша к?рінді: «Сол к?ні с?р?ылт і?ірде Верныйды? облысты? т?рмесіні? с?р?ылт ?а?пасын ?сті-басы ?с?ынсыздау, киім-басы ж?деу, ескі киіз ?алпа?ына ш?п шалам жабысып ?ал?ан кеуделі, жазы? жоталы, к?зі ашулы арланны? к?зіндей ыз?арлы бір адам келіп ?а?ты». (Ш.М.Рыс??л 68) Шы?армада?ы бас кейіпкер Ба?ты??лды? прототипі тарихи т?л?а Жыл?ыайдаров Рыс??л - Т?рарды? ?кесі.Жастайынан ?ділетсіздік к?рген, патша ?кімшілігіні? озбырлы?ына шыдама?ан Рыс??л Жыл?ыайдар?лы 1904 жылы желто?санда халы??а тізесі бат?ан Саймасай ?шкемпіров деген болысты атып ?лтіреді.
Прототип– к?ркем шы?армада?ы кейіпкерді? бейнесін жасау?а тірек, негіз бол?ан ?мірде бар адам. Шы?армада?ы Ба?ты??лды? інісі Текті??л - Молдабек, баласы Сейіт – Т?рар, ?атша-Т?рарды? анасы Ізбайша,Жарасбай болыс – Саймасай ?шкемпіров.
IX.?йге тапсырма.
«М?хтар ?уезов – ?лы жазушы» та?ырыбына эссе жазып келу.
X.О?ушыларды? білімдерін ба?алау.
