Тарихта бол?ан ?йгілі адамдар жайында немесе елді?, руды? шы??ан тегі туралы не на?тылы бір жерде ?ткен о?и?алар жайлы тарихи шынды??а негізделген, біра? уа?ыт ?те келе, к?ркем шы?арма?а айналып кеткен ??гімені а?ыз дейміз.
А?ыз белгілі бір адамны? атына, іс- ?рекетіне байланысты туады. Кейде а?ыз – ??гімеде шынды? о?и?а мен ?иял- ?ажайып о?и?а аралас келіп отырады. А?ыз – ??гіме к?бінесе тарихта бол?ан адамны? басына ??рылады. Ол адам не батыр, не ел басшысы немесе ?діл би, а?ыл – парасатымен ел ??рметіне б?ленген беделді адам болуы м?мкін. Біра? ол адамдарды? айт?ан с?здері мен істеген іс – ?рекеттеріне байланысты айтыл?ан ?уелгі шынды??а ?оспалар ?осып, сол істепті – міс, сол айтыпты – мыс деген ?рт?рлі ла?ап біртіндеп а?ыз?а айналады. Оны ??гіме, жыр етіп, біреуден – біреу жаттап алып, кейінгі ?рпа??а жеткізіп отыр?ан.
?аза? а?ыздарында?ы Асан ?ай?ы, Жиренше, ?ор?ыт, Жошы хан сия?ты кейіпкерлер-б?рі де тарихта бол?ан, ел бас?ар?ан дамдар, біра? кейін оларды? ?рекеттері біреуден – біреуге ауызша айтылып а?ыз болып кеткен.Мысалы:
Асан ?ай?ыны? Жер?йы?ты іздегені
Асан ?ай?ы Желмая?а мініп, жи?ан кезіп «Жер?йы?» дейтін ну орманды, к?корай шал?ынды, сулы жер, ?ой ?стінде бозтор?ай ж?мытр?алайтын ?оныс іздейді.
Асан ?ай?ы Ма??ыстау?а ?ш барып ?ш ?айтыпты. Асан ш?райлы ?оныс, нулы ?лке іздеумен ?мір бойы Желмаясымен желіп ?ткен екен. ?лытауды? бас жа?ына келіп д?ние салыпты
.
VІ. О?улы?пен ж?мыс.
1.?зі?ні? ту?ан жері?е Асан ?ай?ыша ба?а беріп к?р.
Б?л ??гімені? а?ыз екенін мына белгілер бойынша айты?дар:
Тарихта болған әйгілі адамдар жайында немесе елдің, рудың шыққан тегі туралы не нақтылы бір жерде өткен оқиғалар жайлы тарихи шындыққа негізделген, бірақ уақыт өте келе, көркем шығармаға айналып кеткен әңгімені аңыз дейміз.
Аңыз белгілі бір адамның атына, іс- әрекетіне байланысты туады. Кейде аңыз – әңгімеде шындық оқиға мен қиял- ғажайып оқиға аралас келіп отырады. Аңыз – әңгіме көбінесе тарихта болған адамның басына құрылады. Ол адам не батыр, не ел басшысы немесе әділ би, ақыл – парасатымен ел құрметіне бөленген беделді адам болуы мүмкін. Бірақ ол адамдардың айтқан сөздері мен істеген іс – әрекеттеріне байланысты айтылған әуелгі шындыққа қоспалар қосып , сол істепті – міс, сол айтыпты – мыс деген әртүрлі лақап біртіндеп аңызға айналады. Оны әңгіме, жыр етіп, біреуден – біреу жаттап алып, кейінгі ұрпаққа жеткізіп отырған.
Қазақ аңыздарындағы Асан қайғы, Жиренше, Қорқыт, Жошы хан сияқты кейіпкерлер-бәрі де тарихта болған, ел басқарған дамдар, бірақ кейін олардың әрекеттері біреуден – біреуге ауызша айтылып аңыз болып кеткен.Мысалы:
Асан Қайғының Жерұйықты іздегені
Асан Қайғы Желмаяға мініп, жиһан кезіп «Жерұйық» дейтін ну орманды, көкорай шалғынды, сулы жер, қой үстінде бозторғай жұмытрқалайтын қоныс іздейді.
Асан қайғы Маңғыстауға үш барып үш қайтыпты. Асан шұрайлы қоныс, нулы өлке іздеумен өмір бойы Желмаясымен желіп өткен екен. Ұлытаудың бас жағына келіп дүние салыпты
.
VІ. Оқулықпен жұмыс.
1.Өзіңнің туған жеріңе Асан қайғыша баға беріп көр.
Бұл әңгіменің аңыз екенін мына белгілер бойынша айтыңдар:
1.Асан Сәбитұлының тарихта болғаны;
2.Жерұйықты іздеудегі мақсаты, арманы;
3.Қонған жерінің бәріне қонымды баға беруінің мәні, оның шындыққа қатысы;
4. Әркімнің туған жері - жерұйық екендігін дәлелдеу.
V.Сабақты қорытындылау
Аңыз дегеніміз не?
Аңыз қалай пайда болған?
Аңыз – әңгіме неден құралады?
Аңыз – әңгіме бізге қалай жеткен?
Асан Қайғы жерұйықты қалай іздеген?
Асан Қайғы қайда қайтыс болған?
VІ. Оқушыларды бағалау.
VII. Үй тапсырмасы: 92- бет,оқу, түсінінігін айту.
