Ш?О ?ржар ауданы
«Жанай орта мектеп-ба?ша»КММ
Темирханова Райхан Еселжановна
?аза? тілі мен ?дебиеті м??алімі
Саба?ты? та?ырыбы: «Алпамыс батыр» жырында?ы кейіпкерлер Саба?ты? ма?саты:
а)білімділік: жырды? мазм?ны мен идеясын игерте отырып, "Алпамыс батыр" жырында?ы Алпамыс бейнесін сыни т?р?ыда талдау ар?ылы жан-жакты ашу, ме?герту. Ол бейнені? халы?ты? алып ?уатыны?, ?ажымас ?айратыны?, сар?ылмас к?шіні? к?ркі екендігін дэлелдеу.
?) дамытушылы? : топпен ж?мыс негізінде Алпамыс бейнесіне тэн ?асиеттерді саралай талдата отырып, окушыларды? сын т?р?ысынан ойлауын дамыту, оларды? к?ркем с?йлеу мен к?рксм жазу шы?армашылы?ын арттыру.
б) т?рбиелік: о?ушыларды адамгершілікке, батырлы??а тэн ?асиеттерге баулу. ?з Отанын, ту?ан елін с?йіп, ??рметтеуге тэрбиелеу. Саба?ты? т?рі: талдау Саба?та ?олданылатын стратегиялар:
1) "Сын т?р?ысынан ойлау" ба?дарламасы бойынша
а) Ой ?оз?ау
?)Тоитастыру
б) ?арама-?арсы элементтер
2) "О?ушыларды? к?ркем с?йлеу мен жазу шы?армашылы?ын дамыту" ба?дарламасы
бойынша
а) ?ьглыми талдау
3) Тумалы бейне
б) Т?йінді с?здер
в) Дыбыстар с?йлейді
Саба?ты? жабды?талуы, к?рнекілігі: "Алпамыс батыр" бейнесі салын?ан плакат, на?ыл с?здер жазыл?ан плакаттар, магнитофон, касета, сыбыз?ы, а? ?а?аздар, маркерлер. Пэнаралы? байланыс: тарих, эуез ?нері, бейнелеу ?нері. Саба?ты? барысы:
1. ?йымдастыру кезе?і.
а) Сэлемдесу.
э) Кезекші м?лімдемесі.
б) Журнал бойынша т?гелдеу.
2. ?й тапсырмасын с?рау.
а)"Алпамыс батыр" жырыны? жалпы мазм?ны жайлы с?рау.
э) С?ра? ?ою ар?ылы о?ушыларды? білімін тексеру. 3) Жа?а саба?ты т?сіндіру.
Алпамыс батыр. ?аза? елі ?з арманында?ы ерді?, батырды? образын бір Алпамыс?а біріктіре сомда?ан. Алпамысты? бар к?ш-?уаты Отанына арналады. Алпамысты? эке-шешесі оны сонша тілеп барып, а?сап к?реді. Алпамыс ерекше к?шті болып ?седі. Оны? бірінші ерлігі кемпір айт?ан «Алсайшы Г?лбаршынды, ?у ж?гермек» деген с?зінен со?, ?алы?-ды?ын іздеп шы??анда к?рінеді. Г?лбаршынды алма? болып, Сарыбай ауылын ?амап жат?ан ?алма?ты шабады. Демек, Алпамыс—с?йгені ?шін еш н?рседен шошымас, ?ашы?ты? ?шін басын тіккен жан. Г?лбаршынды алып еліне келсе, ?з ж?ртын тайшы? хан шауып, мал-м?лкін алып кетіпті. Тайшы? та Алпамысты? келерінде т?с к?ріп, сезіп сасады. Б?дан Алпамыс ата?ы алыс кеткен батыр екені білінеді. «Батыр а??ал» дегендей жолда Тайшы? жіберген мыстан кемпір с?зіне алданып ара? ішіп, ?апыда жау ?олына т?седі. Осы кезде Алпамысты? айры?ша ?асиеттері к?рінеді.
Зынданда жат?ан Алпамыс?а ?арак?зайымдай Тайшы?ты? ?ызы ?ашы? болады. ?ойшы Кей?уатты? сырнай тартар ?нері аркылы, ?арак?зайымны? к?мегімен, сырнай тартар ?нері ар?ылы бостанды??а шы?ады.
Ту?ан еліне келген Алпамыс ?орлы?та ж?рген ата-анасын, ?арындасын к?ріп егіледі. Осыдан оны? адамды? ?асиеті, нэзік ж?регі к?рінеді.
Жары. Т?лпары. Алпамысты шын с?йетін, атастыр?ан ата салтын ?адірлейтін жан— Г?лбаршын. Ол ?арамандай батыр келіп экетем дегенде к?нбейді. ?лтандай ??л алам дегенде бармайды. ?йткені ол—адамды?ты? символы. Бар ?мірін жарына арна?ан адал жолдас екенін танытады.
Ш?бар жай ат емес, ол мыстанны? арам екенін біліп мінгізбейді. Тайшы? хан ?анша ?инаса да, Байш?бар ешкімді жанына жолатпайды. Байш?бар—Алпамыстай ерге лайы? ат.
?араман—Алпамысты? майданда жолы?тыр?ан, жауды ерлікпен же?іп, досты?ын мойындаткан батыр. ?араман ерлікті ?ана ба?алайтын, Алпамыс ?шін м?сылман дініне кірген, сол жолда баласы мен т?лпарын ??рбанды??а шалып, досты??а адалды?ын таныт?ан ер екенін к?рсетеді.
Жырда?ы Кей?уат ?арапайым ?ойшы бола т?ра Алпамысты? ер екенін танып, к?мектесіп кейін хан орнына хан болады.
?арак?зайым—Алпамыс?а ?ашы? бол?ан, Тайшы? ханны? жаулы?тан махаббатты биік ?ой?ан, сол жолда бэрін ??рбан еткен с?лу ?ыз.
¥лтан—б??ан дейінгі жырларда кездеспеген ерекше бейне. Ол—бар з?лымды?ын жау?а емес, ?з ту?анына ж?мса?ан, асырап ал?ан экесі Байб?ріге Алпамыс жо?та т?йе ба?тырып, ??лтайды ?ой?а ж?мсап, Алпамысты? баласы Жэдігерді ая?-?олын кісендеп ?озы ба?тырып, Аналы?ты к?? етіп, Г?лбаршынды алма?шы бол?ан жат бауыр жан. Ол—іштен шы??ан жау.
Мыстан—жаман ?асиетерді бойына лшна?ан, ел жиіркенер бейне. «?аба?ы тырыс?ан, к?рінгенмен ?рыс?ан, тізесіне шекпені жетпеген, басынан жаманшылы? кетпеген, бір ширек бойы бар, адам таппас ойы бар»—деп жырлаушы оны жек к?ре, ?натпай суретейді.
Залым мыстан Алпамысты к?шпен емес, аярлы?пен тэтті с?йлеп, алдап ?ол?а т?сіреді. Біра? бэрібір со?ында ит ?ліммен ?леді.
?ызы?ушылы?ты ояту:— "Ой ?оз?ау" стратегиясы.
Ерді? ба?ын ашпаса, Ер м?рат?а жетер ме?! Еріні? са?ын сындырса,
Ел м?ратка жетер ме?! - деп ?йтеке би айт?андай, елін, жерін жаудан ?ор?ап, еліне бостанды?. бірлік сыйла?ан батырларды? бірі - Алпамыс.
"Топтастыру" стратегиясы бойынша Алпамыс батыр?а сипаттама беру.
Батыр
Н?зік ж?ректі жан Арлы
Алпамыс
?нерлі Айлалы А?гал
II. Ма?ынаны таныту
Сынып 5 топ?а б?лінеді. ?р топ?а Алпамыс бейнесін талдату тапсырмалары беріледі.
1) "?ылыми талдау" стратегиясы
I топ - Алпамысты? батырлы?ы
II топ - Арлы батыр
- топ - А??алды? - батыр?а т?н касиетті? бірі
- топ -Айлалы, ?нерлі жан
V топ - Нэзік ж?ректі жан
?р топ Алпамыска тэн осы ?асиеттерді пікірлесе отырып, ?ылыми т?р?ыда талдап шы?ады.
- "Тумалы бейне" стратегиясы IV топты? окушылары Алпамысты? ?нерлі
екендігін "Тумалы бейне" стратегиясы ар?ылы "К?йді? ??діреті" атты к?рініспен дэлелдеп
шы?ады. - "Т?йінді с?здер" стратегиясы
?ылыми талдаудан кейін эр топ о?ушыларынан ?з та?дауларында?ы е? т?йінді с?здерді атауларын талап етемін. Мысалы:
I топ - батырлы?
II топ - арлылы? III топ - а??алды?
IV топ - ?нерпаздык V топ - мейірімділік
Алдымен б?л с?здерді "Топтастыру" эдісі бойынша сипаттап жазады. Кейіннен сипаттамада?ыс?здердібайланыстыра отырып, (бір-екеуін ?олданса да болады), сол с?здерді? ой т?жырымын жазады. Мысалы:
Ерж?ректілік
Отаншылды? Батырлы? Намысшылдык
Ер адам?а т?н ?асиет Мейірімділік
Батырлык - ерж?ректіліктен ту?ан ер адам?а тэн ?асиет.
4) "?арама-?арсы элементтер" стратегиясы
Та?тада "Алпамыс - дос?а берік, жау?а- мейірімсіз батыр" жазуына назар аударайы?.
Жырда?ы Алпамыс бейнесі онда?ы кейіпксрлер істерінен ?рбіп отырады. Сонды?тан сол
кейіпкерлерді ?арама-?арсы элементтер" стратегиясы аркылы бейнелейік.
Дос Жау
Г?лбаршын Мыстан кемпір
?арак?зайым . Таймас
Кей?уат Тайшы?хан
?араман ?лтан
Байш?бар
Жа?сылы? Жаманды?
?айырымды ?айырымсыз
Шыншыл Алдампаз
III. ()й-толганыс "Дыбыстар с?йлейді" стратегиясы
А— айлалы Л~ лапылда?ан П— патриот А - арлы
М~—махаббат?а берік Ы~ ынталы С— саналы
Міне, осы с?здерден-а? Алпамысты? кандай батыр екендігі к?рініп т?р, бейнесі ашылып т?р. Олай болса, батырлык?а тэн осы ?асиеттер бізді?, я?ни Каза?стан ?рпа?тарыны? бойынан табыла берсе екен деген тілек туады. Еліміз т?уелсіздік ал?алы бері жылдан-жыл?а г?лденіп келеді. Осы бейбітшілік ?мірді бізге эперген елімізді? алып батырлары емес пе? Кэне, сол батырларды атап жіберейікші. І?. Саба?ты? ?орытындысы:
А?с??кар ?шар жем ?шін, То?тай алмай барамын,
Туады ерлер ел ?шін. А?айын-ту?ан ел ?шін, - демекші, елімізді, жерімізді
?ор?а?ан батырлар эр?ашан ?з Отаны ?шін кандай ?иыншылы? болса да жау?а карсы т?ра алады. Біз де сол батырлар сиякты ?з Отанымызды ?ор?айы?, г?лдендірейік! ?. ?йге тапсырма
"Туады ерлер ел ?шін" та?ырыбына ой-тол?ау жазу. ?І. О?ушылар білімін ба?алау.
