Ахмет Байт?рсынов «?ара б?лт»
Саба?ты? білімділік ма?саты: А. Байт?рсын?лыны? ?мірбаянымен, тілші, ?дебиетші, к?семс?з шебері, а?ын ж?не аудармашылы?ын таныту; «?ара б?лт» мысалыны? мазм?нын ме?герте отырып, идеясын ашу.
Дамытушылы? ма?саты: о?ушылар?а ?з ойын ашы? айту?а к?ркемдеп еркін с?йлеуге, м?нерлеп, р?лге б?ліп о?у?а да?дыландыру, ойлау ?рекеттерін ?оз?алыс?а т?сіру.
Т?рбиелік ма?саты: автор к?терген идея ар?ылы жас ?рпа?ты ?айырымдылы??а, жанашырлы??а, мейірімділікке т?рбиелеу, жаман ?деттен жирендіру.
«?ибрат алар арты?а іс ?алдыр?ан,
Шын ба?ыт,Осыны ??,
М??гілік ?лмейсі?!»
Ш?к?рім ??дайберді?лы
К?рнекіліктер: Слайдтар, суреттер, кестелер, тау, су, б?лт, жазы? дала макеттері.
Саба?ты? типі: жа?а білім беру саба?ы
Саба?ты? т?рі: танымды? саба?ы
Саба?ты? формасы: топты? ж?мыс
Саба?ты? ?дісі: сыни т?р?ысынан ойлау, о?у мен жазуды дамыту.
П?наралы? байланыс: ?аза? тілі, орыс, шетел ?дебиеті, география.
Саба?ты? барысы.
?йымдастыру кезе?і: О?ушылармен с?лемдесу, саба?ты? ма?саты ж?не эпиграфымен таныстыру.
Б?гінгі саба?ымызды? та?ырыбы кейінгі ?рпа??а ?ибрат аларлы?тай іс ?алдыр?ан, ?аза? тілі емлесі мен ?дебиет ?а?идаларыны? негізін салушы ?алым, ?о?ам ?айраткері, мысалшы, дарынды а?ын, ?аза? ?дебиетінде орны ерекше біртуар т?л?а Ахмет Байт?рсыновты? «?ара б?лт» мысал-?ле?і
Саба?ты? жоспарымен таныстыру.
- Балалар суретке назар аудары?даршы. Суретте не бейнеленген? (?ара б?лт) ?ара б?лт бізді? к??іл - к?йімізге ?андай ?сер береді? (к??іліміз жабыр?а??ы болады) Ендеше б?гінгі саба?ымызда?ы барлы? тапсырманы орындап, ???ілімізге жа?сы ауа райын орнатайы?.
Сыныпты ?ш топ?а б?леміз: «?асиет», «?айырым», «?ибрат».
- Топ?а б?лу ?шін мына та?тада?ы ?здері? ?нат?ан алмалары?ызды аласыздар. (?ызыл,жасыл,сары) Енді, ?ызыл алма та?да?андар бірінші топ, жасыл алма та?да?андар екінші топ, сары алма та?да?андар ?шінші топ боласыздар. Орындары?ыз?а отыры?ыздар.
?ызы?ушылы?ты ояту. Психологиялы? дайынды? (к??іл-к?й дайынды?ы).
?ш топ бір-біріне жылы лебіз білдіреді. (1мин)
?р топ ?з басшыларын сайлайды. Топ басшысы ?з тобыны? жауап берген о?ушыларына жетон беріп отырады. Саба? со?ында жетон саны бойынша о?ушылар ба?аланады.
Ой ?оз?ау. ?й тапсырмасын с?рау. С?лтанмахм?т Торай?ыровты? «Мен-?аза?» ?ле?ін жаттап келу. С?лтанмахм?т Торай?ыровты? ?мірі туралы ?ыс?аша шолу айту.
Ма?ынаны тану. Ыбырай, Абай, Шо?андар сал?ан а?артушылы - демократты? ба?ытты жал?астырушы Интерактивті та?та ар?ылы ?мірбаян деректерін толы?тыру.
Ахмет Байт?рсыновты? ?мірбаянын «?айырым» тобы дайындау?а тапсырылады. Схема к?йіне ??растыру.(Топ м?шелеріні? бірі та?тада схеманы жазады)
«?асиет» тобына мысал жанры туралы м?лімет жина?тау?а тапсырылады.
«?ибрат» тобы:
- А. Байт?рсынов мысалдарда ?аза?ты? ?леуметтік ?міріні? шынды? жа?тарын бейнеледі ж?не ?ибраттары молекендігі туралы айту.
Мысалда ?улы? - т?лкі бейнесі, зорлы? - арыстан, ?асты? - ?ас?ыр бейнесінде берілген.
- (Бір мысалды жат?а о?у) 5 - сыныпта А. Байт?рсыновты? ?андай шы?армаларымен танысты?дар? (А??у, шортан ??м шаян, «Балы?шы мен балы?», «?гіз бен ба?а»,
«А??у, шортан ??м шаян».
Еске т?сірі?дерші А?ын нені айт?ысы келді? А?ын аудара келе ?зіні? жанынан ?андай жолдарды ?осты?
Жігіттер м?нан ?ибрат алмай болмас,
?уелі бірлік керек болса жолдас.
Бірі?ні? айт?аны?а бірі? к?нбей
Істеген ынтыма?сыз ісі? о?бас.
Жа?а саба?. Б?гінгі танысатын мысалымыз А. Байт?рсыновты? «?ара б?лт» ?ле?і.
Жалпы география п?нінен б?лт туралы не білесі?дер? Оны? таби?атта?ы ма?ызы туралы айтып кету.
М?тінмен ж?мыс.«?ара б?лт» ?ле?ін м?нерлеп о?у. ?р топтан бір-бір о?ушы м?нерлеп о?иды.
Ма?ынаны ажырату. ?ле?дегі тірек с?здер табу.Б?лт, шаруалар, ?урап т?р?ан егін, не ?айыр, ?ибрат, ?асиет, тау.
?р топ осы тірек с?здер бойынша пікір айтып, мазм?нын т?сіндіреді.
С?здік ж?мысын ж?ргіземін
Аптап - ?те ысты?,
к?к - аспан,
??р - ж?й,
п?рменінше - бар к?шімен,
?айран ?алу - та??алу,
?айыр - пайда.
Театрландырыл?ан к?рініс. Мысал ?ле?ді инсценировкалау.
Автор: Дала. Жаз мезгілі. Аптап. Бір кезде ?ара б?лт ?аптай ж?нелді.
Шаруалар:(?олдарын к?кке созып) — «Я, ??дай, жаудыра г?р, жауа г?р, бере г?р,
- Я, ??дай жерді бір суара г?р…»
Автор: ?міттенген халы?ты? к?з алдында ??р желдетіп б?лт ?те шы?ты.
Ол сол п?рменімен,те?ізге ??я салды. Одан со? тау?а барды да ма?танды.
Б?лт: (ма?танып ) — Міне,мен ?андаймын! Мені? к?шім ?андай,?алай селдетемін ??!
Тау: (?рысып) — Сен ма?танып келіп т?рсы?,сені? ?рекеті?нен еш жа?сылы? таппай т?рмын. Егер сен сенсіз де су жетерлік те?ізге ??ймай,жерге жауса?, ш?лдеп т?р?ан егіндерге су берер еді?. Елге пайда? тиер еді. Не ?айыр ?азір сені? жау?аны?нан?!
Автор: ?ара б?лттай жерге жаумай, су?а жау?ан секілді іс ететін адамдар ?аза?та бар. Олар ?з ?нерін тиісті орнына ж?мсайтыны ?кінішті-а?. Б?л мысалда да к?п ?лгі-?неге, ?ибрат бар.
2 «?асиет» тобына тапсырма. ?р шума?ын о?ыта отырып мазм?нын аштырамын. ?з с?здерімен мазм?нын баяндап береді.
?лылар ?ндестігі. Ма?танша?ты? туралы айт?ызып, Абайды? ?ай шы?армасында айтылатынын ой?а т?сіру.
3 «?айырым» тобы. М?тіннен синоним, антоним с?здерін теріп жазу.
Синоним - тамбау, жаумау; пайда, ?айыр;
Антоним - жаумай - ??я салу;
4. «?ибрат» тобы: Поэтикалы? талдау жасау.(Шума?, буна?, ?й?ас т?рлерін ажыратып, к?ркемдегіш т?сілдерін м?тіннен табу. Б?лттай – те?еу, ?питет, кейіптеу)
М?тінді та?ы бір м?рте м?нерлеп о?ыту. С?ра?тар?а жауап:
1) А?ын ?ара б?лт ар?ылы ?мірдегі ?андай адамдарды бейнелеген?
2) Тау с?зімен адамдарды? ?андай ?асиетін к?рсетпек бол?ан?
Жа?а саба?ты бекіту.
? Б?лт пен тауды? астарында ?андай адамдар жатыр?
? Б?лт?а ??са?ысы келетін о?ушы бар ма екен?
? Тау?а ??са?ысы келетін о?ушы бар ма екен?
? Б?лт ?андай бейне?
? Тау ?андай бейне?
? Абай атамыз айт?андай адам бойында?ы бес асыл іс пен бес д?шпанды ?ане, кім атап береді?
Б?л мысалда ?ибрат алар ?ай шума?? О?ыту.
Егерде сол ?адарлы жауса? жерге,
Су берсе? ш?лдеп т?р?ан егіндерге.
К?к шы?ып, жер отайып, егін ?сіп,
?андай зор тиер еді пайда? елге.
?ле?дегі кейіпкерлерге мінездеме бергізу. Венн диаграммасы бойынша.
«?асиет» — Б?лт ??састы?ы-екеу де геогафиялы? ??ым.
«?айырым» — Тау айырмашылы?ы – біреуі — жанды, екіншісі жансыз, таби?ат б?лшегі.
«?ибрат» — Шаруа халы? ??састы?ы — бірінсіз біріні? к?ні жо?.
Венн диаграммасы ар?ылы Тау бойында?ы, б?лт бойында?ы ?асиеттерді тап?ызып, тауды?, б?лтты? мінез - ??лы?тарын аш?ызу. Адам бойында?ы ?асиеттермен, ?мірмен байланыстыра айт?ызу.
А?ын мысалында?ы байлы? ?шін, мансап ?шін, жа?сылы?ы ?з басынан артылма?ан, сусап, ??р?ап т?р?ан егінге тамбай, онсыз да суы к?п те?ізге барып бар п?рменінше жа?бырын ??я сал?ан ?ара б?лтты адам бойында?ы ?андай ?асиетке те?ер еді?дер?
Д?птермен ж?мыс: «?асиет», «?айырым», «?ибрат» с?здері ?ай с?з табынанекендігін жазу. Осы с?здерді? синонимдерін келтіру.
«?асиет» — Зат есім. «?айырым» — Сын есім. «?ибрат» — Етістік.
Т?йін:
Адам - ?мірге ?она?.
Ма?сат - б?гінгі айтыл?ан жаман ?асиеттерден аула? болып, ?айырымды, адал ?мір с?ру.
Ба?алау;
Рефлесия.
- Балалар б?гінгі саба?тан не алды?дар? Саба? несімен ?нады немесе ?намады?
?йге тапсырма:
1. «?ара б?лт» ?ле?ін жаттау
2. Та?ырыпты? сурет салып келу.
3. «Анама хат» ?ле?ін ??рылысына ?арай талдап келу.
