Методическая работа на тему "Ўзбек адиблари"

Таржимаи ҳол

Ўзбек адабиётининг машҳур намояндаларидан бири Ғафур Ғулом 1903 йил 10 майда Тошкент шаҳрининг Қўрғонтеги маҳалласида таваллуд топди. Тўққиз ёшида отасидан, ўн беш ёшида онасидан етим қолган Ғафур аввал эски мактабда, сўнгра рус-тузем мактабида таълим олди. У Октябрь тўнтаришидан кейинги йилларда муаллимлар тайёрлов курсини битириб, янги мактабларда ўқитувчилик қилди.

1923 йилдан болалар уйида мудир ва тарбиячи, сўнг «Камбағал деҳқон», «Қизил Ўзбекистон», «Шарқ ҳақиқати» газеталари таҳририятларида ишлади. Газета унинг учун дорилфунун ролини ўтади, халқ ҳаётини ўрганиш, унга фаол аралашиш йўлида муҳим восита бўлди.

Адибнинг мамлакатни ҳимоя қилиш ҳақидаги тантанавор шеърлари, ўтмиш сарқитларини қораловчи ҳажвиялари ва халқнинг кундалик ижодий меҳнатини олқишловчи асарларидан жамланган «Динамо» ва «Тирик қўшиқлар» номли дастлабки шеърий тўпламлари 1931-1932 йилларда чоп этилди. Шоир 1930-1935 йилларда «Кўкан» достонини, «Тўй», «Икки васиқа» балладаларини яратди.

У 60 йиллик юбилейи муносабати билан «Ўзбекистон халқ шоири» фахрий унвонига сазовор бўлган (1963). 2000 йилда эса Ватан олдидаги унутилмас хизматлари учун унга «Буюк хизматлари учун» ордени берилди.

Шоирнинг кўпгина асарлари қатор халқлар тилларига таржима қилинган.

Ўзбек шеъриятининг оташин жарчиси, улкан сўз санъаткори Ғафур Ғулом миллий адабиётимизнинг ривожига катта ҳисса қўшган адибдир. Адиб 1966 йилда вафот этган.

Фаолияти

«Динамо», «Йигит», «Эгалари эгаллаганда», «Хитойдан лав-ҳалар» (1931), «Тирик қўшиқлар» (1932), «Кўкан» (1934), «Сизга» (1935), «Чашма» (1939), «Янги шеърлар», «Шеър-лар» (1946), «Ўзбек элининг ғурури» (1949), «Шараф қўлёз-маси» (1950), «Танланган асарлар» (1956—59, 4 жилдли) шеърий тўплам ва достонлари, «Жўрабўза» ҳикоялар тўп-лами, «Мухбир суди» (1929) песаси ҳамда «Нетай» (1932), «Тирилган мурда» (1935), «Ёдгор», «Шум бола» (1938) каби қиссалар муаллифи. Ғафур Ғулом урушдан кейинги йилларда ҳам самарали қалам тебратиб, юксак бадиий асарлар яратди; публицистика ва адабиётшуносликка оид қатор ажойиб мақо-лаларини эълон қилди. Унинг ижоди халқ ҳаётининг шу даврдаги ўзига хос йилномаси ўлароқ намоён бўлди. Агар Ғафур Ғулом шу даврда шеърий асарлари билан файласуф шоир даражасига кўтарилган бўлса, «Шум бола» қиссаси, «Менинг ўғригина болам» сингари ҳикоялари билан халқ турмуши ва руҳини яхши билувчи моҳир носир эканлигини намойиш этди. Ғ.Ғуломнинг бир неча бор сайланма асарлари, тўпламлари йиллар давомида изчил босилиб турган. Унинг ўн жилдлик танланган асарлари чоп этилган.Унинг:
Азиз асримизнинг азиз онлари, 
Азиз одамлардан сўрайди қадрин. 
Фурсат ғаниматдир, шоҳ сатрлар-ла 
Безамоқ чоғидир умр дафтарин, -
деган ҳикматли мисралари кишиларни ижодий меҳнатга илҳомлантирувчи учқур сатрлар бўлиб қолган. Адиб таваллудининг 100 йиллигида эса бир жилдлик (назм ва наср) «Танланган асарлар»и (2003) нашр этилган.Асарлари асосида театр спектакллари ва кинофилмлар яратилган («Шум бола» ва бошқа). «Отелло», «Қирол Лир» цингари жаҳон ва рус адабиёти дурдоналарини ўзбек тилига таржима килган.

ВАҚТ

Ғунча очилгунча ўтган фурсатни
Капалак умрига қиёс этгулик,
Баъзида бир нафас олғулик муддат —
Минг юлдуз сўниши учун етгулик.

Яшаш соатининг олтин капгири
Ҳар бориб келиши бир олам замон.
Коинот шу дамда ўз куррасидан
Ясаб чиқа олур янгидан жаҳон.

Ярим соат ичида туғилиб, ўсиб,
Яшаб, умр кўриб ўтгувчилар бор;
Кўз очиб юмгунча ўтган дам — қиммат,
Бир лаҳза мазмуни бир бутун баҳор.

Бир оннинг баҳосин ўлчамоқ учун
Олтиндан тарозу, олмосдан тош оз.
Нурлар қадами-ла чопган секунднинг
Барини тутолмас ай(ю)ҳаннос овоз.

Йигит термилади қизнинг кўзига,
Киприк сузилиши, майин табассум...
Қўша қаримоққа муҳр бўлади
Ҳаётда икки лаб қовушган бир зум.

Яшаш дарбозаси остонасидан
Зарҳал китоб каби очилур олам,
Тириклик кўркидир меҳнат, муҳаббат,
Фурсатдир қилгувчи азиз, мукаррам.

Бебаҳо дамларнинг тирик жони биз,
Ҳар они ўтмишнинг юз йилига тенг.
Ўзбекнинг барҳаёт авлодларимиз,
Ҳар нафас мазмуни фазолардан кенг.

Қатрада осмон акс этганидек
Жаҳондай маънодор қорачиғимиз.
Ғолиб асримизга куёшдан машъал,
Замон кўрасининг сўнмас чўғимиз.

Замона соати занг урар мудом,
Минглаб ҳодисалар минутларга қайд,
Қаҳрамон туғилди, шаҳар олинди,
Бир гигант қурилди шарафли бу пайт.

Рейхстаг устига ғалаба туғин
Қадашда отилган адолат ўқи —
Ялт этган умри-ла барқарор қилди
Башарнинг муқаддас, олий ҳуқуқин.

Ғалаба амри-ла, мағлуб немиснинг
Генерали қўл қўйди. Уч секунд фақат...
Шу малъун имзода одамлар ўқир
Миллион йил фашистнинг умрига ланъат.

Азиз асримизнинг азиз онлари
Азиз одамлардан сўрайди қадрин.
Фурсат ғаниматдир, шоҳ сатрлар-ла
Безамоқ чоғидир умр дафтарин.

Шуҳрат қолдирмоққа Геростратдек
Диана маъбадин ёқмоқ шарт эмас.
Кўпларнинг бахтига ўзликни жамлаб,
Шу улуғ бинога бир ғишт қўйсак бас.

Ҳар лаҳза замонлар умридек узун,
Асрлар тақдири лаҳзаларда ҳал,
Умрдан ўтажак ҳар лаҳза учун
Қудратли қўл билан қўяйлик ҳайкал.

Ҳаёт шаробидан бир қултум ютай,
Дамлар ғаниматдир, умрзоқ соқий.
Қуёш-ку фалакда кезиб юрибди,
Умримиз боқийдир, умримиз боқий.

Эркин Аъзам

1950 йили Сурхон-дарё вилоятининг Бойсун туманида туғилган.

Ҳикоялар тўплами:

1977 йил “Чироқлар ўч-маган кеча”

1984 йил “Олам ям-яшил”

1987 йил “Жавоб”

1989 йил “Байрамдан бош-қа кунлар”

“...Одам боласи қайси аср, қай замонда дунёга келмасин, умид билан нафас олади, бахту омадга интилиб яшайди. Буюк орзу – шу. Донолар янги юз йилликни турли номлар билан атамоқдалар. Биз унинг аввалламбор тинчлик асри, инсонийлик асри бўлишини тилаймиз. Одамзод ниҳоят зулм ва зўравонлик яроқларию ёвузлик мусобақасидан воз кечиб, энг улуғ инсоний амал – бахту иқболдан баҳс этадиган, шу борада беллашувларга киришадиган юз йиллик бўлишини орзу қиламиз. Буюк умидлар палласи бугун!”