Urg'u va uning turlari

NAMANGAN VILOYATI UCHQO`RG`ON TUMANI 33-MAKTABNING ONA TILI VA ADABIYOTI FANI O`QITUVCHISI ISMANOVA NARGIZAXONNING ONA TILIDAN 5-SINFLARGA TAYYORLAGAN KO`RGAZMASI

Ona tili. Urg`u va uning turlari

• Urg`u ikki xil bo`ladi 1) so`z urg`usi; 2) gap urg`usi.

• So`z urg`usi deb so`z bo`g`inlardan birining boshqasiga nisbatan kuchliroq talaffuziga aytiladi. Masalan: dala’, dalalar’, dalalarga’.

Gap urg`usi

• Gap urgusi deb gap bo`laklarining boshqasiga nisbatan kuchliroq aytilishiga,mantiqiy urg`u olishiga aytiladi.Masalan: Kecha akam Toshkentdan keldi. Ushbu gapda urgu Toshkendan so`ziga tushadi.

BILIB OLING

• Toshkentdan kecha akam keldi.Urg`u akam so`ziga tushyapti.
• Akam Toshkentdan kecha keldi. Urg`u bu gapda kecha so`ziga tushmoqda.
• Demak, kesimning oldidagi bo`lak mantiqiy urg`u oladi.

YODDA TUTING

• Tilimizda so`z urg`usi ko`pincha so`zlarning oxirgi bo`g`iniga tushadi. So`zda bo`g`inlar ko`payishi bilan urg`u ham oxirgi bo`g`inga ko`chib boradi. Yozuvda urg`u tushgan bo`g`in yoki so`z tepasiga (') belgisini qo`yish bilan ifbdalush mumkin.

Kesim oldidagi bo`lak urg`u oladi

• Mantiqiy urg`u gap ichidagi so`zlarini so`zga tushadi.
• M a s a 1 a n : Buvijonim so`zlarini kutaman. (Yo 'Idosh Sulaymon).

452-mashq. Quyidagi so`zlarning urg`usini qo`yib ko`chirib yozing. So`ng ularning talaffuziga e'tibor bering.

• Qacho’ndir, zako’vat, yoza’miz, do`stla’rcha, yu’zta, fidoko’r, hamma’miz, hech qanday, har bir, o`qish, o`qishing, o`qishimiz, o`qishimizda.

453-mashq.Gaplarni bir-biriga solishtiring. So`z marnolarining urg`uga ko`ra farqlanayotganiga diqqat qiling.

• Chin inson birovga yaxshilik ko`zlar. Ko`zla’r inson qalbining oynasidir. 2. Bog`la’r yil sayin ko`payib bormoqda. Balki endi arqonni mahkamroq bog`lar. 3. O`zbek qizlariga atla’s ko`ylak juda yarashadi. Geografiya o`qituvchimiz darsga a’tlas olib kirdi.

MUSTAHKAMLASH

• O`quvchilar mustaqil holda gap tuzib mantiqiy urg`usini qo`yadilar.
• Topshiriqni bajargan o`quvchilar baholanadi.

Savol va topshiriqlar

• 1. Urg`u nima va uning qanday turlari bor
• 2. Tilimizda so`z urg`usi ko`proq so`zning qaysi bo`g`iniga tushadi

454-mashq. Uyga topshiriq. Quyidagi so`zlarni mantiqiy urg`u ostida keltirib, gaplar tuzing.

• Pillakor, tantana, mamlakatimiz, daryolarga, sog`lomlashtirish, ajdodlar, temuriylar, musobaqa, ko`kalamzorlashtirish.
• Bu yil mo`l hosilni pillakorlarimiz oldi.