"Til bilgan-el biladi"

Mavzu:

TIL BILGAN – EL BILADI

(Juft va takroriy so`zlar,ularning yasalishi va imlosi)

3-dars

O`zbekiston Respublikasi birinchi Prezidenti

• O`zbekiston Respublikasining davlat tili o`zbek tilidir. 1989-yil 21-oktabrda “Davlat tili to`g`risida”gi qonun qabul qilindi. Ushbu qonun milliy qadriyatlarimizni tiklash va rivojlantirish uchun juda katta imkoniyatlar berdi. O`zbek tili davlatimizning bayrog`i, gerbi, madhiyasi qatorida turadigan, qonun yo`li bilan himoya qilinadigan muqaddas biriga aylanadi. O`tgan davr mobaynida davlat tilining hayotimizdagi o`rni, va ta’sirini kuchaytirish yo`lida g`oyat ulkan ishlar amalga oshirildi. Istiqlol yillarida o`zbek tilining qo`llanish doirasi nihoyatda kengaygani, uning xalqaro miqyosda ham muloqot vositasiga aylanib borayotgani juda quvonarlidir. Tilga e’tibor – elga e’tibor , deydilar.

Islom Karimov “Yuksak ma’naviyat-yengilmas kuch” asaridan

• Insonni til ayladi judo hayvondin,

Bilki, guhari sharifroq yo`q ondin.

• Tilga ixtiyorsiz – elga e’tiborsiz.

• Bilmaganin so`rab o`rgangan olim,

Orlanib so`ramagan o`ziga zolim.

Tiling birla ko`nglingni bir tut.

Noan’anaviy test

Kalit

1. Sodda so`zlar

2. Qo`shma so`zlar

3. Juft so`zlar

4. Takroriy so`zlar

Savollar.

1.Bahor. 2. Tez-tez. 3. Yeryong`oq.

4.Ota-ona. 5. Muallim . 6. Inson.

7. Xushxabar. 8. Ko`zoynak. 9. Orzu-havas.

Savollar:

1. Davlat tili to`g`risida”gi Qonun qachon qabul qilingan?

2. So`zlar tuzilishiga ko`ra qanday turlarga bo`linadi?

3. Sodda so`zlarga misollar keltiring.

4. Qo`shma so`zlarga misollar keltiring.

5. Juft so`zlarga misollar keltiring.

6. Yasama so`zlar qanday hosil qilinadi?

7. “Dastyor qiz” she’rining muallifi kim?

8. “Birinchi muallimim” she’rining muallifi kim?

9. “Izzat-hurmat” so`zining to`g`ri tarjimasini toping.

10. “Donishmand” so`zini tarjima qiling.

7- topshiriq. Matnni o`qing. Savollarga javob bering

• Til barcha asrlarda xalqlar o`rtasidagi eng asosiy muloqot vositasi bo`lgan. Kimki millat va xalqlar tilini bilsa, u shu xalqning dilini ham tushunadi. Xalqlar o`rtasidagi birlik, ahillik, mer-oqibat va hurmat til bilishdan boshlanadi. O`zbek xalq shoiri G`afur G`ulom ko`p til bilishning xosiyati haqida shunday deb yozgan edi: “Hayotda ko`p tilni bilish chuqur bilim olmoqchi bo`lgan yoshlar uchun juda zarur. Ingliz, nemis,fransuz yoki italyan tillarini bilish dunyo madaniyati xazinasiga yo`l ochadi. Shekspirni, Shillerni, Gyugoni, Gyoteni, Danteni asl nusxada o`qiy olish katta fazilat-ku!”

Savollar:

1. Boshqa tillarni bilishning qanday foydasi bor?

2. G`afur G`ulom ko`p til bilish haqida nima degan?

3. Siz qaysi tillarni o`rganayapsiz?

Bilib oling!

• Juft so`zlar –u (-yu) yuklamasi bilan bog`langanda, so`zlar orasiga chiziqcha qo`yilmaydi.
• Masalan: baxt-saodat – baxt -u saodat, yaxshi-yomon – yaxshi -yu yomon

7-mashq. Berilgan juft so`zlarni –u(-yu) yuklamasi bilan bog`lab gaplar tuzing.

• Gul-lola, kecha-kunduz,

yoz-qish, yosh-qari,

katta-kichik, uzun-qisqa,

past-baland.

8-mashq . Berilgan gaplardan juft so`zlarni toping va ma’nosini tushuntiring.

1. U boshini egganicha, lom-mim demadi.

2. Bobom ko`rgan-kechirganlsrini gapirib berar edilar.

3. U to`ppa-to`g`ri do`stining yoniga bordi.

4. Onam supur-sidirdan bo`shamay qoldi.

5. Qad-qomati kelishgan, ko`z-qoshi qora qiz edi.

6. Daftar-kitoblarimni yig`ishtirib qo`ydim.

8- topshiriq . Matnni o`qing, mazmunini so`zlab bering.

Davlat tili.

Mamlakat qonunchiligida, rasmiy ish yuritishda, sud jarayonida, o`quv faoliyatida qo`llanadigan asosiy til o`zbek (davlat) tilidir. O`zbek tili – jahondagi eng boy va rivojlangan tillardan biri. O`zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasiga asosan O`zbekiston Respublikasining davlat tili o`zbek tilidir(4-modda). O`zbek tilining davlat tili sifatidagi maqomi maxsus qonun bilan ham belgilangan. Konstitutsiya va qonunda o`zbek tilining davlat tili deb belgilanishi boshqa har qanday tillarning muomalada bo`lishini rad etmaydi. Boshqa tillardan ham kundalik hayotda, turmushda keng foydalanish imkoniyati yaratiladi.

Adabiy o`qish. Ona tilim.

• Alla bo`lib jaranglagan
• Ona tilim- jon-u dilim .
• Unga,axir, payvastadir
• Qadr-u qimmat , mehr, bilim.
• Buyuk Temur jahon bo`ylab
• Dovrug`ini solgan tilim.
• Mir Alisher bobomlardan
• Meros bo`lib qolgan tilim.
• Bobur Mirzo she’rlaridan
• Rang va ohang olgan tilim.
• Shunday tildan tonar bo`lsam,
• Qiyma-qiyma bo`lsin tilim.

alla

jaranglagan

qadr

dovruq

ohang

Uyga vazifa

• Ayting-chi, nima uchun o`zbek tilini o`rganish zarur? Munosabatingizni bildiring.

E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT !