"Шешендік өнер"авторлық бағдарама

Ақмола облысы

Жарқайың ауданының «Білім бөлімі» ММ

«Нахимов негізгі мектебі» ММ

Асылбекова Лаззат Жаңбыршықызы

қазақ тілі мен әдебиет пәнінің мұғалімі, білімі – жоғары, еңбек өтілімі –16 жыл, санаты екінші.

Қазақ әдебиетінен

авторлық бағдарлама

«Шешендік өнер »

Педагогикалық ұстанымым:

Өзiм ғана үйренбей

Өзгенi де үйрету

Мен бiлгендi

Басқалар да бiлсiн

Мәнді дәстүр – шешендік сөз

Бүгінгі бала – ертеңгі ел иесі. Сол болашақ ел иесі Отанының қадір қасиетін сақтауға, оның мәртебесін арттырып отыруға атсалысар азамат болып өсуі қажет.

Шешендік сөз бата -тілектен бастап, бүкіл өнеге, өсиет сөздерді қамтиды. Жас ұрпақтың өзінің ана - тілінде еркін мүдірмей сөйлеу үшін зор мақсат – тілін дамыта оқыту қажет. Сол себепті де шешендік сөз және сөз мәдениетін дамыту мен қатар ой - өрісін, дүниетанымын қалыптастыру арқылы ұлттық ерекшеліктерімізді анықтаймыз.

Тарихымызды білмей, ешқайда бара алмаймыз. Болашақ үшін тарихты білу міндет. Олай болса, сол тарихи әдеби мұраның бірі – шешендік сөздер. Шешендік сөз бата -тілектен бастап, бүкіл өнеге, өсиет сөздерді қамтиды. Жас ұрпақтың өзінің ана - тілінде еркін мүдірмей сөйлеу үшін зор мақсат – тілін дамыта оқыту қажет. Оқушылардың тілін дамыту қазіргі кезде оқу - тәрбие ісіндегі басты мәселе деп танимын. Сол себепті де шешендік сөз және сөз мәдениетін дамыту мен қатар ой - өрісін, дүниетанымын қалыптастыру арқылы ұлттық ерекшеліктерімізді анықтаймыз.

Түсініктемехат

Ауыз әдебиеті- жазба әдебиетінің анасы.

Шешендік сөз – халық даналығы,

ақыл – ойдың құймасы, әдеби тілдің бастауы

Б.Адамбаев.

Шешендік сөздер деп қазақ халқының өмірінде арғы – бергі кезеңдерде ғұмыр кешкен белгілі бір тарихи тұлғалар (айталық атақты би,ақын,шешен.ел бастаған батыр мен басшыт.б.) есімдеріне байланысты айтылатын өнегелік мағына – мазмұны терең сөздерді айтады.Мұндай сөздер елді,туған жерді сүюге, батырлық пен елдікті,ізгілік жақсылықты дәріптеп,әділдік үшін күресуге,ел қамын ойлайтын қамқор азамат болып өсуге тәрбиелейді.

Қазақ қашанда сөз қадірін жоғары бағалап,қандай да «Аталы сөзге арызға ғана бас имейді» деп уәжге тоқтаған, өзі де пікірін шебер де, оралымды өрнектеп айта білген ділмәр халық қой. Өз тәжірибемді оқыту барысында алдымен мақсатым – баланы субъект ретінде оқу ісіне өзінше қызықтыратын оған қабілетін арттыратын жағдай туғызу.Оның бастысы оқу үрдісін жаңаша ұйымдастыру, оқушылардың оқудағы іс - әрекеті арқылы ойлау дағдыларын жетілдіру, өз бетінше білім алу үрдісінде бірлесе әрекет ету.

Нағыз сабақ – ол әрқашан диалог,іздену дайындалу, үйрене, кеңесе, шәкірттер болашағын ойлай жасаған еңбек пен тәжірибенің бірлігі. 7-9 сыныптарда «Шешендік өнер және сөз мәдениеті» атты факультатив сабағы жыл бойына 34 сағат жоспарланып жүргізілді. Мына сияқты сабақтар: «Шешендік сөз туралы ұғым», «Үш бидің тағылымы», «Шешендік өнер және сөз мәдениеті», «Сөз асылы шешендік» т.б. өткізілді. Бұл сабақтарда оқушылар шешендік – шексіз білімнен, терең ойдан, асқан парасаттан туатын өнер екендігін білді.Сонымен қатар шешен сөйлеудің ең негізгі сыры – баланың жастайынан – ақ ән,күй,жыр, ертегі,аңыз естіп өсуінде екенін білді. Оқушылар шешендік мәдениеттің басты талабы сөздерді орынды жұмсай білумен байланысты екендігін сабақ барысында үйренді. Шешен тілін нақ мынандай түрде болуы керек дегенді ешкім де нақты түрде айта алмас еді. Өйткені сөйлеу,ойлау әркімнің табиғи болымысына қарай сан алуан.

Оқушылар өздерінің ой – көзқарасын жеткізу,пікірін қорғай білу және шешен адамдар ел ішінде дау – шараға араласып,ел ішінде шешімін таппай жатқан әртүрлі жанжалдарды, ру,жүз арасындағы жайлы мағұлматтар алды. Сонымен қатар шешендер билік айтқан кезде қарасөзбен емес, тақпақтап, мақалдап сөйлейтіндігі жайлыда сабақ барысында да айтылды.

Мақсаттары мен міндеттері:

• Қазақ халқының даналығы мен дәстүрлі шешендік асыл қазынасын оқыту; мән – мағынасын ашу.
• Шешендік сөздердің мазмұны мен құрылысына түсініктер беру.
• Ой зерделігінен туып, халық жүрегіне ұялаған парасатты шешендікті таныту, тарихымызды танытып, ұлттық намысымызды оятып, рухымызды көтеретін би – шешендер сөздерін саралап, жүйелеу барысындағы ой – толғаныстар. Сөз тереңдігін түсініп, бағалай білуге, сұлулық сезіміне баулу.
• Қазақ халқының шешендігі жайында айтылған пікірлермен таныстыру.
• Ата – баба салт – дәстүрін қастерлеуге тәрбиелеу. Оқушыларға халықтың негізгі қызметтері мен шаруашылықтарымен таныстыру. Халқымыздың ұлттық дербестігін сақтай отырып, елімізді өркениетті елдер қатарына қосу.

Жұмыс жоспары:

Реттік №

Сабақ №

1.

Сабақ тақырыбы

1.

2-3

Сағат

4-5

Кіріспе. Шешендік өнер туралы түсінік

Мерзімі

2-3

6

Шешендік өнер – сөз мәйегінің қайнар көзі

1

4-5

Негізгі материал

Міндетті материал

Шешендік өнердің тарихы мен талаптары

7

6

2

Шешендік өнер курсы бойынша түсінік.

8-9

Дебат өткізуге дайындық

2

7

Сабақтың түрі

Сабақтың әдісі

8-9

Пікір алмасу және ерекшеліктері

Ұлттық шешендік өнер туралы түсінік

Аралас сабақ.

1

Ұлттық шешендік өнердің зерттелуі

Сұрақ-жауап, іздендіру, талдау

Қазақ шешендігінің

1

Жаңа сабақты игеру

Қазақ шешендік өнерінің кезеңдері.

2

Жаңа сабақты

кезеңдері

Лекция түрінде, сұрақ-жауап

Ойбөліс пен пікірталас

Эссе жазу

игеру

Аралас

Ұлттық шешендік сөздерді зерттеген ғалымдар

Сұрақ-

Аралас сабақ

Мақал-мәтелдер жаттау

сабақ

Сұрақ-

Дәстүрлі сабақ

жауап,

Сұрақ-

жауап,

тілдамыту,

түсіндіру,

жауап,

іздендіру

Түсіндіру

пікірталас, дебат

10

11

10

11

12

Шешендік өнер – өмір өрнегі

1

Сөйлеу мәдениетінің әдеби – эстетикалық ғибрат

13 -14

12

Сөз асылы шешендік.

15-16

1

13

Бата – тілектердің тәрбиелік маңызы

-14

17

1

15-16

Өмірдегі сөз мәдениетінің қолдану аясы

1819

17

Мақал – мәтелдер

2

Сөйлеу мәдениеті жайлы түсінік беру

Жаңа сабақты игеру

Жаңылпаштар мен жұмбақтар

2

18-19

Сұрақ-

Шешендік өнерінің дамуына қажетті алғы шарттар

20

Жаңа сабақты игеру

Термелер және шешендік толғаулар

1

2122

20

Сұрақ-

Қалыптан тыс-саяхат сабақ

жауап,

Бата – тілектерді жаттату

1

жауап,

23-24

21-22

Сұрақ-

Жаңа сабақты игеру

Түсіндіру

Мақал – мәтелдердің қолданылуы

Шығармашылық жұмыс

1

Жаңа сабақты игеру

Ой ұшқырлығын,есте сақту қабілетін қалыптастыру

23-24

Қазақ тарихындағы белгілі шешендер мен билер соты

Түсіндіру

Сұрақ-

жауап,

Жаңа сабақты игеру

Жаттауға беру

2

жауап,

пікірталас

Төле бидің тағылымы

Сұрақ-

2

жауап,

Жаңа сабақты игеру

Түсіндіру

Сұрақ-

Тапсырмалар беріледі.

Сұрақ-

жауап,

Түсіндіру

Қорытынды сабақ

«Жеті жарғы» Сотта қолданылатын шешендік сөз

жауап,

Түсіндіру

Аралас сабақ

Ребус, тест

Төле бидің нақылдары. «Қарлығаш би» жыры

Түсіндіру

Сұрақ-

құрастыру

Аралас сабақ

жауап,

Ребус, тест құрастыру

түсіндіру, эссе жазу

25-26

25-26

27-28

29

27-28

Қазыбек би және Әйтеке би

30-31

29

2

Жиренше шешеннің нақыл сөздері. «Жиренше мен хан» аңыз әңгімесі

30-31

32-33

Нәтиже сабақ.Тест тапсырмалары

2

Шешендік сөз өнерінің айтыс жырындағы көрінісі

32-33

34

1

Билер сөзі, мазмұны, көркемдігі

Аралас сабақ

2

34

«Жиренше мен хан» аңыз әңгіме

Айтыс. Біржан мен Сара айтысы

Шешендік сөз өнерінен және шешендер өмірінен алған білімдерін тиянақтау

Жаңа білім беру сабағы

Шығармашылық жұмыс,

2

Қорытынды.

Қорытынды сабақ

Шешендік сөздің сапасы. Сөз дәлдігі

слайдтар жасау

Баяндау, түсіндіру, әңгімелей білу

1

Жаңа білім беру сабағы

Тест, деңгейлік тапсырма

Айтыстың түрлері мен ерекшеліктерін және осы күнгі айтыс өнері

Дәстүлі сабақ

Баяндау, сұрақ-жауап, мәселе қоя іздендіру

Тест тапсырмасымен жұмыс

Қорытынды сабақ

Сұрақ-жауап, түсіндіру,кестемен жұмыс, шығармашылық жұмыс

Тест және деңгейлік тапсырмалар

Жай мұғалім – хабарлайды,

Жақсы мұғалім – түсіндіреді,

Керемет мұғалім – көрсетеді,

Ұлы мұғалім – шабыттандырады.

Уильям Уорд

Ұстаздық еткен жалықпас,

Үйретуден балаға

Абай

Дарынды оқушылардың аудандық байқауларда қол жеткізген жетістіктері

Күннің қуаты – сәулесінде,

Ұстаз қуаты - шәкіртінде

Білімің - бақытың - бағың,

Байлығың, өмірің , нұрың.

Адамдық мінезің тағың,

әкеліп беретін білімің.

“ Ер қорғауға әзірміз”-

атты аудандық жарыстың бас жүлдегері.

Видеороликтер болу керек Ғұмырбектің

7 сынып оқушысы Сапарбек Сабина

“ Ғалымбек Әбілқайырұлының өмірі мен шығармашылығы” атты ғылыми жұмыста шәкіртіне сұхбат алу кезі