11 нче сыйныфта ?бият д?ресе
Тема. ?. Еники
“Язучыны? сугыш чоры елларында и?ат итк?н хик?ял?ренд? детальл?р т?г?ллеге” мастер-класс
Автор: Бура-Кирт? т?п белем м?кт?бене? беренче квалификацион категорияле татар теле ??м ?д?бияты укытучысы Н?биуллина А.Х.
Максат: а) ?дипне? бернич? хик?ясен анализлау аша кешене? хис-кичерешл?р д?ньясын сур?тл?? алымнарын, психологик тир?нлекк? иреш? юлларын а?ларга ярд?м ит?; б) ?. Еникине? психологик анализ остасы ик?нлеген? т?шендер?; в) укучыларны? хис д?ньясын баетырга булышу.
?и?азлау. Язучыны? портреты, “ Бер ген? с?гатьк?”, “ Кем ?ырлады?”, “Ана ??м кыз” хик?ял?ре, ?.Еники. Сайланма ?с?рл?р,”М?кт?п китапхан?се” сериясе, II том, 2002 ел.
Иск?рм?. 1) ?д?би ?с?рл?рне анализлау д?ресе булганга к?р?, укучылар хик?яне алдан ук укып килерг? ??м уку барышында кайбер тер?к сорауларга игътибар ит?рг? тиешл?р.
Мастер –класс барышы.
Укытучыны? кереш с?зе. Х?ерле к?н х?рм?тле хезм?тт?ш?л?р. Мин Бура-Кирт? т?п белем м?кт?бене? татар теле ??м ?д?бият укытучысы Н?биуллина Айг?л Х?снулла кызы.(С1) Эшне без ике, ?ч т?ркемд? башкарырбыз.?зара ярд?мл?шеп эшл?рбез дип ышанам.
Б?генге чыгышымны табышмак бел?н башлап кит?сем кил?.(С2)
Д?рес ?авап ВАКЫТ. ?йд?гез ?леге т?шенч?г? тукталып китик. С?зне? м?гън?сен ничек а?лыйсыз? Зал бел?н эш. Зал ?авап бирг?ч кен?(С3)
Вакытны белдер?че т?шенч?л?рне санап ?тик.1Т-вакыт р?вешл?рен, 2Т- вакыт бер?млекл?рен. И? еш куллана торганнарына атагыз. (С4) Р?хм?т !
Х?рм?тле Дуслар! ?мирхан Еникине? кайсы хик?се турында с?з бара ? Зал ?авап бир?.Аф?рин! Сез хаклы.(С5)
Алдагы сорауга тукталабыз.1Т-?авабы, 2Т-?авбы. Вакыт аз ашыкканда. Вакыт к?т к?теп торганда.
?леге и?ат ?имешемне? темасына к?з салып алабыз.(С6) “Язучыны? сугыш чоры елларында и?ат итк?н хик?ял?ренд? детальл?р т?г?ллеге”
Алдагы баскычта без текст бел?н эшл?п алачакбыз. ??р т?ркемг? тексттан ?зекл?р бирел?. Максат вакыт бел?н б?йле с?зл?рне табу.Аларны бер исем бел?н атау. (С7)
1Т-ВАКЫТ К?П, 2Т-ВАКЫТ БИК АЗ, 3Т- К?ПМЕ К?Т?РГ?.
Хик?яд?ге кеше исемн?ре атап китик ?ле.1Т- М?рьям, 2Т-Галим?ан,3Т-Гом?р.(С8). Дим?к, ?с?рд? очраклы детальл?р юк.(С9).
Аралашу туктагач (С10) Игътибарыгыз ?чен р?хм?т!
Кыскача хик?я эчт?леге бел?н эшл??.
?.Еникине? т?къдим ителг?н хик?ясен анализларбыз ??м сугыш чорында яш?г?н кешел?рне? эчке кичерешл?рен, бер-берсен? булган м?н?с?б?тл?рен, к??ел д?ньяларын а?ларга тырышырбыз. Психологик анализ остасы булган ?дипне? ?с?рл?рен? хас сыйфатлар бел?н танышырбыз. Хик?ял?рне анализларга керешк?нче, аларны? сюжетлары бел?н танышып китик. И? элек “Бер ген? с?гатьк?” хик?ясенн?н башлыйк. (Укытучы бер укучыдан сорый)
Укучы..Сугыш вакыты. Галим?ан абзый бел?н М?рьям апа улларын ике чакрым ераклыктагы станцияд?н сугышка озатканнар. Сугышка кад?р бу станцияне? барлыгына да игътибар итм?г?н М?рьям апа х?зер ул яктан к?зл?рен д? алмый: бер?р улы кайтып керм?сме дип, балаларын к?т?. Язучы хик?я башында ук ?н? шундый психологик ?ирлек ?зерли. Безне? к?з алдына сагынудан нишл?рг? белм?г?н, улларын ?зелеп к?т?че ана килеп баса. Шулай ярым йокымсырап ятканда, улы Гом?р кайтып кер?. Госпитальд?н фронтка китешли туган ?ен? кереп чыгарга аны? бер с?гатьл?п вакыты бар ик?н. Мен? шул алтмыш минут вакыт эченд? кеше нишли ала? Бигр?к т? ана. Ул к?телм?г?н очрашудан б?тенл?й югалып кала. Шатлык хисе аны? миен томалап ала.Ана нишл?г?нен белми, сизми. Мунча яксынмы, тавык суйдыртсынмы, ?лл? улына р?х?тл?неп карап калсынмы, с?йл?шсенме? Язучы ана к??елен шундый кичерешл?р кичерерг? м??б?р ит?.
Бер с?гать бик тиз ?теп кит?. Х?тта се?елесе З?йн?п Гом?рне? с?йг?н кызы За?ид?не кис?терг? д? ?лгер? алмыйча кала. Улларын станцияг? илтеп, кире кайтканда гына За?ид? килеп ?ит?, л?кин инде поезд китк?н була.
Кыз, ярсуына т?з? алмыйча, ?ксеп-?ксеп елый гына ала. ?н? шулай итеп, без бер с?гать эченд? б?тенл?й икенче тормыш бел?н яш?п алган геройларны? кичерешл?ре бел?н танышабыз.
Укытучы. ?йе, хик?яд? сур?тл?нг?н геройларны? к??ел кичерешл?ре искиткеч катлаулы булуын к?р?без. Бер с?гать эченд? геройларны? ??ркайсы ?з д?ньясында яш?п ала, т?рле хисл?р ?ерм?се эченд? кала. Укучы да мо?а битараф кала алмый, язучыны? ышандыру к?че бик зур. Автор мо?а ничек иреш? алган со?? Нинди алымнардан файдаланган? ?йд?гез, ?с?рне? эчен?р?к кереп, вакыйгалар барышын к?з?т?д?н башлыйк. ( ??р укучы ?зе к?рг?н сур?тл?? алымнарына туктала. Бу сорауга алар уку барышында ук игътибар ит?рг? тиешл?р иде. Бернич? укучыны? ?авабы ты?лана)
Укучы. Бу хик?ясенд? язучы геройларын к?телм?г?н шартларга куя. Уллары Гом?р кайтып керер дип, берсе д? к?тми. Ана, к??еленн?н к?тс? д?, улы кайтып керг?ч, к?телм?г?н хал?тт? кала. 60 минут бик аз бит. Кеше нишл?г?нен а?лап та, б?я биреп т? ?лгерм?ск? м?мкин. Шу?а к?р? ана салкын ??м аек акыл бел?н эш ит? алмый. Минемч?, автор аны? эчке кичерешл?рен тышкы яктан югалып калу, т?ш к?р?г? охшаган хал?т ярд?менд? а?лата.
Укучы. Мин д? геройларны к?телм?г?н шартларга куеп сур?тл??не у?ышлы алымнарны? берсе дип уйлыйм. Моны раслау ?чен, кайбер ?зекл?рне укып кит?рг? телим. ( Укучы бер ?зек укый)
“.Юк, ?ти. мин бик аз вакытка, бары бер ген? с?гатьк?!.Алар шундый к?тм?г?нд? очрашу шатлыгы бел?н шундый тиз, кин?т аерылышу авырлыгын бер ?к вакытта а?лау, тоюдан га?из идел?р. Алар бу бер-берсе бел?н сыеша алмый торган ике капма-каршы хисне? кайсын чынга алырга, кайсына ышанырга, кайсысы бел?н бу минутта яш?рг? кир?клекне белмил?р иде.”
К?рг?небезч?, к?телм?г?н шартларга кую кешел?р к??еленд? капма-каршы хисл?р б?релешен китереп чыгара. Шундый шартларда геройларны? ?з-?зл?рен тотышлары гап-гади с?зл?р бел?н сур?тл?нс? д?, к??ел кичерешл?рене? актарылуын сизмич? калу м?мкин т?гел. Капма-каршы куеп сур?тл?? алымы хис-тойгыларны? кискенл?ш?ен? китер?, геройларны? характерын ачарга ярд?м ит?. Бу бигр?к т? ана образында чагылыш таба.
Укытучы. Фикерл?регез ышандыра, укучылар. Р?хм?т. Калган геройларны? кичерешл?рен автор сур?тли алганмы? Бернич? фикерне ты?лап китик ?ле. ( Бернич? укучыны? чыгышы ты?лана)
Укучы. Гом?рне? атасы Галим?ан абзый да к?телм?г?н очрашудан югалып кала. Ир кеше булса да, аны? да й?р?ге хисл?р ташкынын кичер?. И? кир?кле ?йберл?р турында гына с?йл?ш?се кил?. ? ?зе: “Улым, фронтта англичаннарны? эшл?ре ничек бара?” - диюд?н уза алмый. Автор аны да аптыраган кыяф?тт? сур?тли. Кеше уйлаганын ?йтеп бир?се урында м?гън?сез с?зл?р с?йл?п утыра ик?н, бу очрашуны? бик аз вакытка ик?нлеген тоюдан килеп чыккандыр, м?гаен.
Укучы. Мин Гом?рне? се?елесе З?йн?п бел?н аны? с?йг?не За?ид? турында бернич? с?з ?йтерг? телим.
З?йн?п, абыйсын к?р?г?, аны кочаклап аласы урында, бик тиз ген? ?йд?н чыгып й?гер?. Башта бу х?л га??п тоелса да, бераздан без аны? За?ид?не кис?терг? чыгып китк?нен бел?без. Бу хик?яд? нишл?г?нен белеп, хисл?рен тыеп (абыйсын ул башкалардан ким яратмый бит) эш й?рт?че берд?нбер кеше ул. Беренче чиратта ?зе турында уйламыйча, абыйсы бел?н За?ид? арасындагы м?х?бб?т хисен? ?стенлек бир?е аны? к??ел д?ньясыны?, хис-кичерешл?рене? гаять бай булуын к?рс?т?.
За?ид? ис? бик кызганыч. Ул егетен к?р? алмыйча кала. Аны? й?р?к ярасы зур, тик ул бер??г? д? ачуланмый. ?кенечле хис ?анын телг?л?вен? чыдый алмыйча, ул ?ксеп-?ксеп елый.
Укытучы. Язучы аны шул хал?тт? сур?тл?п, н?рс? ?йтерг? тел?де ик?н? Сез ничек уйлыйсыз?
Укучы. Хис-кичерешл?р тир?нр?к, авыррак булган саен, кеше ул хал?тт?н к??елен бушатып, елап кына котыла ала. Табигать аны шулай яраткан. Автор моны яхшы а?лаган.
Укучы. Минем д? бернич? с?з ?стисем кил?. За?ид?г? бик авыр, ч?нки ул Гом?рен к?р? алмады. Башкаларны? кичерешл?ре никад?р к?чле булса да, автор аларны икенчер?к х?лг? куя. М?рьям апа, м?с?л?н, икенче к?нне барысын да исен? т?шереп, бу очрашуны к??еленн?н ?тк?р? ала. Шулай итеп, й?р?ген кабат шатлык хисе бел?н тутыра : улы ис?н бит, дим?к, ?мет бар, ?мет яши. Шундый н?ти?? ясарга була: хисл?р гел берт?рле х?лд? тора алмыйлар: алышыналар. Минемч?, бу ?с?рд? драматизм бел?н лиризм ян?ш? яшил?р.
Укытучы. ?.Еники кеше хисл?рен т?рле яссылыкка куеп сур?тли. Укучысын да геройлар кичерг?нн?рне кичерерг?, уйланырга, алар бел?н берг? кайгырырга, шатланырга м??б?р ит?.
Укытучы. ?лб?тт?. Язучыны? сугыш ??м табигатьне б?йл?п язган ?с?рл?ре д? сезне битараф калдырмаслар, шу?а к?р? ?й эше итеп “М?к ч?ч?ге” н?серен укып килерг? т?къдим ител?.
Д?рест? катнашучы барлык укучыларга да билгел?р куела.
