?мірбаяны
?абит М?сірепов б?гінгі Солт?стік ?аза?стан облысыны? Жамбыл ауданында?ы Жа?а жол ауылында д?ниеге келген.
Ал?аш?ыда ауыл молдасынан арабша хат танып, жастайынан ?уелі екі жылды? ауылды? орыс мектебін, кейін т?рт жылды? жо?ары бас?ыш орыс мектебін бітіреді.
Орыс мектебінде ж?ргенде орысты? ата?ты а?ын жазушыларыны? шы?армаларын о?ып білуі, ауыл мектебінде ?зін о?ыт?ан ?дебиетші м??алім Бекет ?тетілеуовты? ?сер ы?палы болаша? жазушыны? ?дебиетке ерекше ы?ылас аударуына септігін тигізеді.
Орынборда?ы рабфакта о?ып ж?ргенде ол ?деби білімін, эстетикалы? сезімін одан сайын жетілдіре т?седі. Осында ?ткізген 1923 – 26 жылы Орынборда?ы ж?мысшы факултетінде С?бит М??ановпен бірге о?ыды д?не С?кен Сейфуллинмен танысты.
1927 жылы Омбы ауылшаруашылы?ы интернатын бітірді;
1927 – 28 жылы Бурабай орман шарушылы? техникумында о?ытушы;
1928 – 32 жылдары ?аза? мемлекеттік баспасыны? бас редакторы;
1933 жылы - ?аза? АКСР Халы? а?арту комиссариаты ?нер секторыны? ме?герушісі ();
1934 жылдан “?аза? ?дебиеті” ж?не “Социалистік ?аза?стан” (?азіргі “Егемен ?аза?стан”) (1935) газеттерінде бас редактор;
1936 жылы - ?аза? ?лкелік комитетінде баспас?з б?лімі ме?герушісіні? орынбасары;
1937 жылдан ?аза?стан Компартиясы саяси-а?арту б?ліміні? ме?герушісі;
1938 – 55 жылдары біры??ай шы?армашылы? ж?мыстармен айналыс?ан;
1956 – 57 жылы “Ара – Шмель” журналыны? бас редакторы;
1956 – 61 жылдары ?аза?стан Жазушылар ода?ы бас?армасыны? 1-хатшысы;
1958 жылдан КСРО Министрлер Ке?есі жанында?ы ?дебиет, ?нер ж?не архитектура салалары бойынша Лениндік ж?не Мемлекеттік сыйлы? ж?ніндегі комитетті? м?шесі;
1964 – 66 жылдары ?аза?стан Жазушылар ода?ы бас?армасыны? 1-хатшысы;
1959 – 85 жылдары КСРО Жазушылар ода?ы бас?армасыны? хатшысы.
Шы?армашылы?ы
Ал?аш 1925 жылы «Едіге» ??гімесі «Е?бекші ?аза?» газетінде жарияланды. М?сіреповті? т???ыш повестеріні? ?атарына 1928 жылы ?ызылорда ?аласында жары? к?рген “Тула?ан тол?ында” мен “Американ бидайы?ы” атты шы?армалары жатады. Жас жазушыны? болаша?ынан ?міт к?ттірген б?л туындылар азаматты? та?ырыпты тол?айды. “Тула?ан тол?ында” повесі сюжеттік ??рылысыны? боса?ды?ына ?арамастан, жас ?аламгерді? пейзажды?, юморлы?, диалог жаса?ышты? шеберліктерін бай?атып, суреткерлік ?ырын таныт?ан шы?армасы болды[1].
М. ??гіме жанрыны? ?ркендеуіне ?лкен ?лес ?осты. Ал?аш?ы шы?армаларынан-а? жазушылы? шеберлігімен танылды. “?ос шал?ар” (1928), “К?к ?йдегі к?ршілер” (1929), “?мір ертегісі” (1930), “Ал?аш?ы адымдар” (1932), “Ш??ыла” (1934), “?здіксіз ?су” (1934), “Жайлау жолында” (1936), “Т?т?ын ?ыз” (1938), “Же?ілген Есрафил” (1939), та?ы бас?а ??гіме, повестерінде е?бек адамдарыны? ?иынды??а толы ?ажырлы ?мірі мен азамат со?ысы, ?жымдастыру кезіндегі д?рбеле? о?и?алар легі суреттеледі.
М?сірепов ?р кезе?де жазыл?ан ана та?ырыбында?ы туындыларында ?аза? ?йеліні? жиынты? бейнесін жасады. К?птеген ??гіме, новеллаларында ?йел – Ананы? бейнесін ас?а?татып, ?лем ?дебиетіндегі ?йел – Ана т?л?аларыны? галереясын байыта т?сті. Ол “Ананы? анасы” (1933), “?лімді же?ген ана” (1933), “Ашын?ан ана”, “Ананы? арашасы” (1934), “Ер ана” (1942), “А?лима” (1944), “?мина”, “Ана жыры”, “Ана” шы?армалары ар?ылы с?з ?неріне жа?а к?ркемдік ?рнек ?келді. Ана жайында жазыл?ан ал?аш?ы ??гімелері М.Горький сарынында алын?анымен, ана бейнесі ?аза?ы ?асиеттерімен к?ркем ?рнектелген. М?сірепов ?аламынан ту?ан ?апия, А?лима секілді ана образдары ар?ылы ?аза? ?міріні? шынайы к?ріністері сипатталады.
М?сіреповті? ал?аш?ы романы – “?аза? солдаты”. 1945 ж. “?аза? батыры” деген атпен жары? к?рген повесін жазушы ??деп, толы?тырып, 1950 ж. ?айта жариялады. Б?л шы?арма б?кіл ?аза? ?дебиетіні? проза саласында 2-д?ниеж?зілік со?ыс та?ырыбына арнал?ан т???ыш туынды ж?не ?аза? ?дебиетіндегі со?ыс та?ырыбында жазыл?ан та?даулы шы?армаларды? санатынан лайы?ты орнын ал?ан аса елеулі е?бек болды.
Романны? басты кейіпкері – ?айрош Сарталиевті? прототипі ?айыр?али Сма??лов 1941 – 45 жылдарда?ы со?ыс?а бастан-ая? ?атысып, Ке?ес Ода?ыны? батыры ата?ына ие бол?ан адам. Со?ыс кезіндегі халы?ты? бас?ыншылар?а ?арсы патриотты? сезімі мен к?ресін шынайы бейнелеген романда жазушы ?зіндік шы?армашылы? ?рнекпен отты жылдарды? к?ркем шежіресін жасады. На?тылы кейіпкерлерді? жина?тал?ан бейнесі ар?ылы б?кіл халы?ты?, елді? ерлік бітімін к?рсетті.
“Оян?ан ?лке” (1953) тарихи романында ?аза? хал?ыны? 19 ?асырда?ы ?мірі ?лкен суреткерлікпен ?рнектелген, ?аза? жеріне ?ндіріс орындарыны? орнай бастауы шынайы сипаттал?ан. Шы?армада жазушы ескілікті ?дет-??рыптарды сынап, кейбір кертартпа д?ст?рлерді? ?аза? даласында азая баста?анды?ын к?рсетті. ?аза? топыра?ында?ы ?ара?анды шахтасы мен А?б?йрат мыс ?орыту зауытыны? ??рылуы мен жа?а ?мірге ?мтыл?ан адамдар та?дыры, характер шиеленістері, т?рлі ?а?ты?ыстар – барлы?ы романда к?рініс тапты. ?ш том?а лайы?тал?ан е?бекті? ал?аш?ы кітабы Ж?ман мен Игілік секілді ?аза? байларыны?, орыс байлары мен ж?мысшы тобыны? тартысты ?атынастарын жан-жа?ты к?рсету ар?ылы ?аза? даласыны? б?кіл бір д?уірін суреттейді. К?ркем филос. тол?ауы басым роман ?аза? прозасыны? шо?ты?ы биік туындысы ретінде танылды.
“Оян?ан ?лкені?” за?ды жал?асы болып табылатын “Жат ?олында” (1984) романы 30 жылдан со? жары? к?рді. Б?л кітапты ?з алдына дербес шы?арма деуге де болады. ?йткені романда суреттелген ?мір кезе?і де жа?а, кейіпкерлері де соны. Роман ?ндіріс оша?тарын а?ылшындар мен француздарды? билеп-т?стеуі мен сол т?ста?ы (19 ?асырды? со?ы мен 20 ?асырды? басы) халы? т?рмысын тарихи т?р?ыдан тере? бейнелеуімен, Орталы? ?аза?стан ??іріндегі ?леум. ?мірді? шынды?ын ке? ау?ымда байыпты т?рде суреттеуімен ??нды. Жазушы бейнелеп отыр?ан д?бірлі о?и?алар?а толы тарихи мезгіл сол т?ста ?мір с?рген жекелеген адамдарды? сомдал?ан т?л?алары, сан алуан ?рекеттері, та?дырлары ар?ылы о?ырманны? к??іл айнасынан ?тіп, к?з алдына елестеп отырады.
К?лемді романдармен ?атар М?сірепов прозада ша?ын жанрды да дамыта т?сті. “Автобиографиялы? ??гіме” (1956), “Этнографиялы? ??гіме” (1956), “С?з жо?, соны? іздері” (1962), “?мір жоры?ы” (1963), “Айг?л ?ойшыны? бір к?ні” (1964), “Айжан ?ойшыны? т?ндері”, “Бірінші фонтан”, “?ыран жыры” (1967), “Жапон балладасы” (1967), та?ы бас?а шы?армаларында сан т?рлі м?селелерді к?теріп, ?р?илы образдарды жасады. “Ар?аны?, К?зді?, Тасты? ??гімелері” ар?ылы, онда?ы к?ркем бейнелер негізінде адамзат?а шексіз ?ай?ы-?асірет ?келуші адамдарды ?шкереледі.
Оны? “Кездеспей кеткен бір бейне” повесі (1966, ?Р Мемл. сыйл., 1970) – классикалы? шы?арма. Повесть М?сіреповті? шынайы с?з зергері ретіндегі ?аламгерлік ?арымын, талант ?уатын танытты. ?ара с?збен жазыл?ан поэма іспетті б?л шы?армада азаматты? ерлік пен а?ынды? асыл ?нер, адамгершілік биіктік пен махаббат тере? лиризммен ?сем ?рнектелген. Адам бейнесін, мінез-??л?ын, іс-?рекетін ?демі штрих-детальдармен беруде жазушы ірі к?ркемдік табыс?а жеткен. Бас кейіпкер Еркеб?ланны? жігерлі т?л?асы, оны? рухани ?леміні? алуан сырлары к?ркемдік бояумен ?сем ?рнектелген. Оны? прототипі ретінде а?ын С?кен Сейфуллин алын?ан. Тере? лиризммен, сан т?рлі сезім тол?ындарымен тебірене жырлан?ан Еркеб?лан бейнесі ?аза? ?дебиетіндегі ?намды образдар ?атарын байытып, с?з ?нерінде ?лкен жетістік саналды.
?аламгерді? к?п ізденіс, ?лкен дайынды?пен келген образы – ?лпан бейнесі (“?лпан” романы, 1974), ол – ?аза? ?дебиетіндегі ?айталанбас, о?шау т?р?ан ?деби образ. ?зіні? бар ерекшелігімен, к?ркемдік бітімімен, эстетикалы? ?сер-к?шіні? молды?ымен к?рінетін ?лпан бейнесін жасау?а жазушы ?мір бойы іштей дайындалып, к?п ізденіп, тол?ан?аны бай?алады. Ол к?нделігінде: “Мені? ойымда ?лпан 40 жыл бірге жасасып ж?рді. Мен ол бейнені ?р ?ырынан к?рсетуге тырыстым – ойы, сезімі, сырт суреті, жас кезі, есейген кезі, мінезі, мейірімі, та?ысын та?ы.” деп жазды. Шы?армада?ы ?лпан мен Есеней ойдан шы?арыл?ан образдар емес, тарихта бол?ан адамдар. Сонымен ?атар туынды ар?ауына алын?ан 19 ?асырды? 2-жартысында?ы ?аза? хал?ыны? ?леум.-тарихи ?мірі тарихи жан-жа?ты зерделеніп, іріктелген о?и?а, м?ліметтер.
