Ona tii va adabiyot

Zahiriddin Muhammad Bobur hayoti va ijodi

14-maktab Ganiyeva Dildora Sagdullayevna

Zahiriddin Muhammad Bobur

hayoti

Zahiriddin Muhammad Bobur Andijon (1483 y. 14 fevral)da tug’ilgan. Amir Temurning beshinchi avlodi, Farg’ona hukmdori Umarshayxning farzandi. Bobur 12 yoshda (1494) taxtga chiqdi. 1503—1504 yillarda Afg’onistonni egalladi. 1519—1525 yillarda Hindistonga 5 marta yurish qiladi. Uch asrdan ortiq davom etgan (1526—1858 y.y.). boburiylar saltanatiga asos solgan, 26 dekabr 1530 yil Agra, Indiyada vafot etkan. Qabri keyinchalik vasiyatiga ko’ra Qobulga ko’chirilgan.

Farzandlari:

• Humoyun Mirzo
• Kamron Mirzo
• Gulbadan Begim
• Askariy Mirzo
• Hindol Mirzo

Jonimdin o`zga yori vafodor topmadim …

• Jonimdin o’zga yori vafodor topmadim,
• Ko’nglumdin o’zga mahrami asror topmadim.

• Jonimdin o’zga jonni dilafkor ko’rmadim,
• Ko’nglum kibi ko’ngulni giriftor topmadim.

• Usruk ko’ziga toki ko’ngul bo’ldi mubtalo,
• Hargiz bu telbani yana hushyor topmadim.

• Nochor furqati bila xo’y etmisham, netay,
• Chun vaslig’a o’zumni sazovor topmadim.

• Bore boray eshigiga bu navbat, ey ko’ngul,
• Nechaki borib eshigiga bor topmadim.

• Bobur, o’zungni o’rgatako’r yorsizki, men
• Istab jahonni muncha qilib yor topmadim.

Ko’ngulga bo’ldi ajoyib balo qaro soching …

• Ko’gulga bo’ldi ajoyib balo qaro soching,
• Shikasta ko’ngluma ermish qaro balo soching.
• Muyassar o’ldi junun mulki, ey junun ahli,
• Nisori ashkni emdi bu kun mango soching.
• Soching shikastida bordur shikasta ko’ngullar,
• Ko’ngullar ochilur, ochilsa ul qaro soching.
• Ochildi ko’ngli, chu ochting sochingni, Boburning,
• Ne ayb, agar desa dilbandu dilkusho soching.

Boburning nashr qilingan asarlari:

• «Boburnoma»ni Abdurahim xoni xonon (1586) fors tiliga, Vitsen (1705) golland tiliga, J.Leyden (1826) va V.Erskin ingliz tiliga, Pavel de Kurteyl (1871) fransuz tiliga, Rashit Rahmati Arat (1940) turkchaga, Mixail Sale (1943) ruschaga tarjima qilganlar. 1826—1985 yillar davomida «Boburnoma» 4 marta ingliz (1826,1905,1921,1922), 3 marta fransuz (187, 1980, 1985), 1 marta nemis (1878) tiliga o’girilgan.
•   Yangi alifbo-"Xatti Boburiy"ni (1504) kashf qildi. Unda she’rlar yozdi va Qur’on ko’chirtirdi.

Bobur ijodi bilan shug’illanayotgan xorijiy olimlar:

• U.Erskin, S.M.Edvards, A.Beverij, X. Beverij, R.M.Kaldekot, Ch.Stori, E.Xolden, L.U.King. F.J.Talbot, D.Ross, J.Elfiniston, I.Mano; F.Ko’prulu, Z.Mansuriy, A.K Singxa, R.Sharma, R.R.Arat, H.Boyir, Sh.Yorqin; N.Ilminskiy, N.Veselovskiy, A.Samoylovich, M.Sale, I.V.Stebleva; o’zbek olimlari Fitrat, P.Shamsiev, H.Yoqubov, V.Zohidov, S.Azimjonova, A.Qayumov, A.Abdug’afurov, G’.Salomov, N.Otajonov, B.Qosimov, S.Hasanov, H.Boltaboev v.b. shug’ullanganlar. O’zbekiston Milliy universiteti olimlari Boburning she’riy mahorati, «Mubayyin» asari borasida tadqiqotlar olib borishmoqda.

• «Boburnoma»

• «Bobirnoma» mavzusida qator badiiy asarlar ham yaratilgan. Flora Anna Stilning «Boburxon» (Parij, 1940), Fernard Grenardning «Bobur» (Parij, 1930), Harold Lembning «Bobur-yo’lbars» (Nyu-York, 1961) romanlari, Vambek Gaskonining «Bobur va uning avlodlari yoki Buyuk mo’g’ullar» (Nyu-York, 1980) esse-romanlari shular jumlasidandir. Hindistonlik Muni La’l boburiylar haqida 6 ta roman yozgan. O’zbek adabiyotida Oybek, P.Qodirov, B.Boyqobilov, X.Sultonov, X.Davron Boburga bag’ishlab roman, qissa va dostonlar yaratdilar.
• Bobur nomida xalqaro ilmiy eksriditsiya mavjud bo’lib, uning a’zolari Bobur qadamjolari bo’ylab besh marta safar uyushtirdilar. Ekspeditsiya materiallari asosida «Bobur va uning jahon sivilizatsiyasida tutgan o’rni» memorial muzeyi tashkil qilinib, uning jamg’armasida Bobur nomi bilan bog’liq 500dan ortiq kitob va manbalar bor. Andijonda Bog’i Bobur tashkil qilinib, buyuk shoirning hoki keltirilgan ramziy qabr bor, Ark ichi memorial kompleksi Bobur yashagan davr haqida ma’lumot beradi.

Avlodlari Bobur izidan.

• Siz bilgan usha mashhur

Toj Mahal Boburning to’rtinchi avlodi Hurram Shox ya’ni Shoxjahon tomonidan suyukli yori Arjumandbonu ya’ni Mumtozmahal sharafiga sevgi va muhabbat timsoli sifatida barpo etilgan.