Махамбет ?теміс?лыны? ?ле?дері

Сабақтың тақырыбы: Сабақтың мақсаты:

ТОПҚА БӨЛУ

1. АРМАН 2.САҒЫНЫШ 3.ІЗЕТ

… Жасырмай ойымды айттым талай- талай

Қайтейін кетті бәрі қарайламай

...Айтарын ашып айтқан абайламай Дариға-ай,

Махамбеттер, Абайлар-ай!

(Мұқағали Мақатаев)

Ой шақыру

«Оның есімі – өмірдегі қасіреттің синонимі, өнердегі қасиеттің рәмізі. Оның өлеңі – қазақ сөзінің қайталанбас құдіреті: әрбір буыны мен бунағы, тармағы мен шумағы мұншалық тап-таза қорғасыннан құйылған ап-ауыр асыл сөз қазақтан басқа жер бетіндегі ешбір елдің өлең-жырында жоқ, оның өзге тілге оңай аударылмайтындығы да сондықтан»

(З.Қабдолов)

Махамбет Өтемісұлы

( 1803 – 1846 )

Мағынаны тану

“ Өтемістен туған он едік ”

1803 жылы Батыс Қазақстан облысы, Орда ауданы, Нарын құмы, Жасқұс деген жерде өмірге келген. Шыққан тегі- Байұлы ішіндегі Беріш руынан. Әкесі Өтеміс Құлманиязұлы ауқатты, беделді би болған. Махамбет Қосуан есімді екінші әйелінен туған. Ол мұсылман-ша, орысша хан таныған.

ХІХ ғасырдағы отаршылдыққа қарсы Исатай Тайманұлы бастаған халық көтерілісін ұйымдастырушы.

Менің атым – Махамбет,

Жасқұстағы Жәңгір хан

Ісінен болдым құса – дерт.

Атасы өткен Айшуақ-

Соның көзі көрді ғой:

Менің атам Өтеміс

Елдің қамын жеді ғой.

Бізге мәлім

деректер

Махамбет

Дауылпаз күйші

Ақберен батыр

1836-1838 ж.ж. ұлт-азаттық

“ Қайран, Нарын”

қозғалыстың рухани дем

“ Ақтабан”

“ Жайық асу”

беруші көсемі

“ Жұмыр қылыш”

“ Шілтерлі терезе”

“ Қиялы қырғыны”

Ел қамын ойлаған

ардақты азамат

“ Сары бала, қара

қазан қамы үшін...”

Алдаспан ақын

«Ереуіл атқа ер салмай»

“ Мұнар күн”

“ Тарланым”

“ Мінгені Исатайдың

Ақтабан-ай”

“ Жақия”, Қызғыш құс»

“ Ұлы арман”

“ Менің атым - Махамбет”

Мұсылманша, орысша

сауатты зиялы

Махамбет Жәңгір ханның баласы

Зұлқарнайынды Орынборға

оқуға апарады. Орынборда орыс

тілін жетік білуінің арқасында

генерал-губернаторлармен, орыс

шенеуніктерімен тығыз байланыс

жасап, саяси сауаттылығын аша түседі

«Сөз сырына үңілсек» Сөзжұмбақ «ЕРЛІК»

  Е

  р

  л

  і

  к

Үй тапсырмасы :

• Махамбеттің балалық, жастық шағы.
• Исатай – Махамбет бастаған көтеріліс.
• Исатай қазасынан кейінгі Махамбеттің өмірі.

Махамбет туралы жазылған зерттеу еңбектер мен шығармалар

1 .”Махамбеттің тағдыры” - Б.Аманшин

(роман)

2.”Махамбеттің жебесі - Ә.Әлімжанов

(роман)

3.”Қайран, Нарын” - Н.Әбутәлиев

(роман)

4.”Қараой” - Т.Әлімқұлов

(әңгіме)

5.”Исатай – Махамбет” - Ы.Шөреков

(дастан)

6.”И сатай” - І.Жансүгіров

(поэма)

7.”Кішкентай” - Қ.Сағырбаев

(күй)

8.”Нарынқұм зауалы”, “Әке үкімі” - М.Шаханов

(толғау өлең)

9.”О, Махамбет, батырым” - Т.Медетбек

10.”Махамбеттің қабірі” - Н.Шаяхметов

(зерттеу еңбегі)

11.”Махамбеттану” - Қ.Жұмалиев

Тақырыбы: Махамбет Өтемісұлы

“ Ереуіл атқа ер салмай ”, “Жалғыздық ”, “ Мұнар күн ”

Махамбет айтулы күйші, сазгер де болған. "Өкініш", "Қайран Нарын", "Жұмыр қылыш", "Терезе", т.б. күйлері күйтабаққа жазылды. Махамбет өлеңдері 1908, 1912, 1925 ж. Қазан, Орынбор, Ташкент қалаларында жарық көрді. Шығармалары 1939-89 жылдар арасында 8 рет жеке кітап болып шықты, оқулықтар мен жинақтарға енді. Оның өмірі мен шығармашылығы жөнінде Х.Досмұхамедов, М.Әуезов, Қ.Жұмалиев, З.Қабдолов, Х.Сүйішәлиев, С.Қирабаев, Ә.Дербісәлин, Р.Бердібаев, М.Мағауин, Қ.Сыдиықов, т.б. ғалымдар мен қаламгерлер зерттеулер, мақалалар жазды, пікірлер айтты.

Махамбет - халықты патшалық, хандық

өкіметке қарсы қарулы кетеріліске шақырған алғашқы қазақ ақыны. Оның бейнелі де

жалынды негізінен Шалкиіз, Сыпыра, Доспамбет, Қазтуған сияқты

батыр жыраулардың үлгісінде шығарылған

көтеріліс туралы толғаулар. "Жәңгірге",

"Баймағамбет сұлтанға" деген өлеңдерінде

үстем тап өкілдерін бет-пердесін жырта

шенесе, "Мұнар күн" өлеңінде ел басындағы ауыртпалықты күйзеле, ашына айтты.

Исатай - ақынның кеп өлендерінің басты қаһарманы. "Тайманның ұлы

Исатай", "Исатай деген ағам бар",

"Исатай сөзі", "Тарланым", т.б. өлеңдерінде Исатайдың адамгершілігі, азаматтығы, батырлығы, қайсарлығы сипатталады.

Шаруалар көтерілісі

1828 – 1829

1836 – 1838

1837 - 1847

Бөкей хандығында

көтеріліс басталды.

Исатай - Махамбет бастаған көтеріліс

Кеңесары Қасымұлы бастаған көтеріліс

“ Мұнар күн ”

Жалғыздыққа сәл бой алдырған кезең

1837 жыл

“ Жалғыздық ”

“ Ереуіл атқа ер салмай ”

Өлеңдерінің тақырыбы

Ел Халық жайы Замана Адам Ерлік

Түр жаңалықтары

Шұбыртпалы ұйқас Кезекті ұйқас

Аралас ұйқас

Жер – су атаулары

Туыстық атаулары

Махамбет өлеңдерінде қолданылатын сөздер

Қару – жарақ атаулары

Қоғамдық – әкімшілік мәнге ие атаулар

Кірме сөздер

Ерекше сөздер

Сөз тіркестері

І топқа тапсырма

1 ) “Ереуіл атқа ер салмай ” өлеңін мәнерлеп оқып, идеясын айт.

2) Өлеңнен сөз тіркестері мен көркемдегіш құралдарды тап.

3) Өлеңге сатылай кешенді талдау жаса.

• Автор
• Тақырып
• Жанр
• Идея
• Шумақ
• Тармақ
• Бунақ
• Буын
• Ұйқас түрі
• Әдеби-теориялық ұғымдар

ІІ топқа тапсырма

• “ Мұнар күн” өлеңін мәнерлеп оқы. Өлеңде ақын не туралы айтқан?

2) Ақын өлеңдерінде жиі кездесетін сөздерді тап.

3) Өлеңге сатылай кешенді талдау жаса.

• Автор
• Тақырып
• Жанр
• Идея
• Шумақ
• Тармақ
• Бунақ
• Буын
• Ұйқас түрі
• Әдеби-теориялық ұғымдар

ІІІ топқа тапсырма

• “ Жалғыздық ” өлеңін мәнерлеп оқы. Идеясы не? Қай кезде шығарған ?

2) Өлең құрылысына талдау жаса.

3) Өлеңге сатылай кешенді талдау жаса.

• Автор
• Тақырып
• Жанр
• Идея
• Шумақ
• Тармақ
• Бунақ
• Буын
• Ұйқас түрі
• Әдеби-теориялық ұғымдар

Күйші

Ақын

Аруақты ер

Батыр

Қолбасшы

Махамбет кім?

Махамбет!

Махамбет ...

Білмеймін жел ме, сел ме

Б

Е

Жыр да онымен бір тұлға теңесер ме...

ТОҚТАМЫС

Әділетсіз дүниенің қабырғасын

К

МА Х А М Б Е Т

Махамбетше сөгер жан кездесер ме ...

М

ҚОЖАХМЕТ

ЫБЫРАЙЫМ

А

Ә Й І П

Ф.Оңғарсынова

Ғ

Х А С ЕН

Н

ЫСМАЙЫЛ

Б

СҮЛЕЙМЕН

Е

ДОСМАЙЫЛ

Т

Замана Адам Ерлік

Ел Халық

Өтемістен туған он едік

САЛЫСТЫРУ

Махамбет өмір сүрген кезең Қазіргі кезең

Егеменді тәуелсіз ел. Халық сенген, сайлап алған Президенті бар. Атамекенге оралу (оралмандардың елге келуі)

Ресей қол астындағы

бодан ел. Күрес пен

тартыс, ата қоныстан

айырылу, ата қоныстан

үдере көшу.

Шығармашылық жұмыс. “ Махамбет рухымен сырласу ” тақырыбында өлең немесе ойтолғау жазу.

“ Поэзия минуты ”

Ақын өлеңдерін мәнерлеп жатқа айту.

5 жолды өлең құрастыру

Синквейн

1. Зат есім – 1 сөз

2. Сын есім – 2 сөз

3. Іс–қимыл,етістік – 3 сөз

4. Сөйлем – 4 сөз

5. Синоним сөз тіркесі

Үйге тапсырма «Ереуіл атқа ер салмай» өлеңін жатқа айту «Ерлік – елдік бастауы» тақырыбында ой толғау жазу

Бағалау кезеңі