А. Байт?рсын?лы - ?аза? тіл біліміні? атасы

13 қараша 2015 жыл

«Ахмет Байтұрсынұлы - қазақ тіл білімінің атасы» Сабақтың тақырыбы: Ахмет Байтұрсынұлы «Қара бұлт», «Анама хат»

6-сынып

Әдебиет

Пән мұғалімі: Турсынова М.

Сабақтың мақсаты:

• а) білімділік: оқушыларға Ахмет Байтұрсынұлының өмірі,

шығармашылығымен таныстыра отырып, тақырыптың идеясын ашу, «Қара бұлт», «Анама хат» өлеңдері, кейіпкерлеріне мінездеме беруге үйрету,талдау

• ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін, тіл мәдениетін дамыту, сөздік қорын молайту, шығармашылық ізденіске баулу, сөйлеу мәдениетін жетілдіру, ойлау қабілетін дамытып, оқушылардың әдебиет ғылымына қызығушылығын арттыру.
• б) тәрбиелік; оқушыларды қайырымдылыққа, елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке, адалдыққа, еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.

• а) Ұйымдастыру кезеңі.
• 1. Сәлемдесу.
• 2. Журнал бойынша түгелдеу.
• 3. Жаңа сабаққа дайындық.
• 4. Оқушылар үш топқа бөлінеді.
• «Баяндаушылар» тобы
• «Зерттеушілер» тобы
• «Әдебиетшілер» тобы

Үй тапсырмасын сұрау

«Ой шақыру» сатысы

1. С.Торайғыров қашан, қайда дүниеге келген?

2. Өмір жолын айтып бер.

3. Ақын өлеңдерінің бірін жатқа айтып бер.

4. Жиһан, серт, егес - сөздерінің мағынасын түсіндір.

5. «Шығамын тірі болсам адам болып» өлеңін кімге арнаған?

6. Лирикалық кейіпкер дегеніміз не?

\Өткен сабақты жаңа сабақпен байланыстыру\

А\ А.Байтұрсынұлы, өмірі туралы не білеміз?

Ә\ Төменгі сыныпта қандай өлеңдерін оқыдыңдар?

Б\ Мысал - дегеніміз не?

Жаңа сабақ «Мағынаны тану» сатысы

• Ахмет Байтұрсынұлы- Хронологиялық кесте
• 1873 жылы 5-қыркүйекте бұрынғы Торғай облысы\қазіргі Қостанай облысы,Жангелдин ауданы, Сарытүбек ауылында\дүниеге келген.
• Әкесі-Байтұрсын, атасы - Шошақ. Яковлев деген уезд басшысын сабағаны үшін ағалы-інілі Ақтас пен Байтұрсын 15 жылға Сібірге жер аударылады.Бұл кезде Ахмет 13 жаста еді.
• Алғаш ауыл молдасынан сауат ашып, 1886-1891 жылдары Торғайда екі сыныптық орыс-қазақ мектебінде білім алған.
• 1891-1895 жылдары Орынборда 4 жылдық мұғалімдер даярлайтын мектепте оқиды.
• 1895-1909жылдары Ақтөбе, Қостанай, Қарқаралы уездерінде ауылдық, болыстық, екі сыныптық училищеде бала оқытады, оқытушы, ұстаздық етеді.
• Ағартушы-ғалым, өзі де өлең жазып, халыққа пайдасы тисін деп, аударма ісімен де айналысады.
• Орыс мысалшысы И.А.Крыловтың мысалдарын аударады.
• 1909 жылы Санкт-Петербургте «Қырық мысал» деген кітабы,
• 1911 жылы Орынборда «Маса» атты өлеңдер жинағы жарық көреді.
• 1913-1918 жылдары Орынборда М.Дулатұлы, Ә.Бөкейханмен жылпыұлттық «Қазақ» газетін шығарады
• »Тіл құрал», «Әліп би», «Әдебиет танытқыш» оқулығы жарық көреді.
• 1929 жылы ақынға «ұлтшыл» деген айып тағылып, қамалып, Архангелъскіге жер аударылады.
• Қазақтың біртуар азаматы, қоғам қайраткері, ақын,аудармашы, ұстаз-ғалым А.Байтұрсынов 1938 жылы жазықсыз репрессияға ұшырайды.

Оқулықпен жұмыс Өлеңді мәнерлеп оқу. \Өлең тақырыбына байланысты сұрақ\

1 –топ. Жалпы география пәнінен бұлт туралы не білесіңдер? Оның табиғаттағы маңызы қандай?

2-топ. Өлеңде не туралы айтылған? Қандай кейіпкерлер қатысқан?

3-топ. Мысал дегеніміз не?

Мысал аудару Ыбырай, Абай тәжірибесінен басталады. Бір мысалдың өзін бірнеше ақын аударуы мүмкін. Бұл әдебиетте «нәзирагөйлік тәсіл» деп аталады. Абай, Ахмет И.Крыловтан аударса, Крыловтың өзі грек мысалшысы Эзоп, Рим мысалшысы Федрден аударған.Ғалымдардың пікірінше И.Крыловтың 33 туындысы аударма екен. А.Байтұрсынов И.Крылов мысалдарын сөзбе- сөз емес, өзі оған жаңа тың ой қосып, кең көлемді түрде аударма жасаған.

«Сұрақ-жауап» сатысы

• 1. "Бұлт" қандай кейіпкер?
• 2. Ақын қара бұлт арқылы қандай адамдарды бейнелеген?
• 3. "Тау" қандай кейіпкер?
• 4. Өмірде осындай адамдар кездесе ме?
• 5. Тауға ұқсағысы келетін оқушы бар ма?
• 6. Қайырымдылық сөзін қалай түсінесіңдер?
• 7. Абай атамыз айтқандай адам бойындағы бес асыл іс пен бес дұшпанды айтып берген еді, кім айтып береді?
• 8. Ғибрат алар қандай шумақ бар?

Сөздікпен жұмыс

• Аптап-
• Пәрменінше-
• Мырзасынып-
• Қайыр-
• Ғибрат-
• Көк-

Топпен жұмыс

• 1-топ-«Баяндаушылар» тобына тапсырма: Өлеңді оқып, өз сөздеріңмен мазмұнын жазып беріңдер.

Ұлылар үндестігі.Мақтаншақтық туралы - Абайдың қай шығармасында айтылады?

• 2- топ –«Зерттеушілер» тобына тапсырма: Рөлге бөліп сахналау. 1-тау, 2-автор. Венн диаграммасы - Бұлт пен тауды салыстыр \тақтаға\
• 3-топ - «Әдебиетшілер» тобына тапсырма : Поэтикалық талдау.

Өлеңге сатылай кешенді талдау.

Өлең: «Қара бұлт»

Өлеңнің идеясы :

Кейіпкерлері: Өлең құрылысына қарай :

А\буын саны

Ә\ бунақ саны

Б\тармақ саны

В\шумақ саны

Ұйқас түрі:

Көркемдігі: А\\эпитет, теңеу т.б\.

Ә\Синоним.

Б\Кейіптеу: бұлт- .... ,тау- .....

Мәтіннен синоним. антоним сөздерді теріп жазу . Әдебиет теориясы:

Астарлау\аллегория\ - бір нәрсені, не құбылысты тура суреттемей, бұларға ұқсас басқа бір нәрсеге, құбылысқа құпия теліп, ойды ашық айтпай, тартымды тұспалмен жеткізу.

3 топқа сұрақ:

• 1.Қазіргі заманда қайырымдылық деген бар ма?
• 2. Ақынның өлеңдердегі ойы,басты мақсаты не?

А.Байтұрсынұлының «Анама хат» Өлеңді мәнерлеп оқу.

Оқушыларға сұрақ:

1. Өлең қай жерден жазылған? Түрме деген не?

2. Хат кімге арналған? .Хат қалай жазылады?Оның қандай түрлері бар?

3. Ана туралы қандай мақал-мәтел білесіңдер? Ана туралы пікірің \ассосиация\

«Ой толғаныс» сатысы

• І-топ - Ана туралы қандай шығармаларды білесіңдер?
• ІІ-топ - Анаға хат жазу.
• ІІІ-топ- Өлең құрылысын талдау.

«Топтастыру» сатысы

2-топ

1-топ

А. Байтұрсынов кім?

АНА

«Ана құдіреті» дегенді қалай түсінесің?

3-топ

«Топтастыру» сатысы

1-топ

Репрессия құрбаны

2-топ

Асыл жан

А. Байтұрсынов кім?

Ақын

Қоғам қайраткері

Ұрпақ әкелуші

АНА

Өмір сыйлаушы

Ұлы адам

Ұстаз

әнші

мысалшы

Құдірет иесі

Жанашыр

зерттеуші

Сұлулық атаулының киесі

аудармашы

Бала үшін жанын беруге даяр

«Ана құдіреті» дегенді қалай түсінесің?

3-топ

Бала тәрбиесіне баса көңіл бөлуші

Барлық жақсы қасиет-

ананың аялы алақанында

Пайғамбар да анасын сыйлаған

Анаға тең келер ешнәрсе жоқ

Рефлекция

Болашақта аналарыңа қандай өмір сыйлар едіңдер? (Бір–бір сөз жазып тақтаға іле қояйық) Бағалау

Оқып келу,

жаттау

А. Байтұрсынов «Анама хат», «Қара бұлт» өлеңдері