6-sinflarda "Fe`llarning vazifa shakllari" mavzusida dars ishlamasiga taqdimoti

Ona tili va adabiyot Mavzu: Fe`llarning vazifa shakllari O`qituvchi : Mo`tabarxon Saidova Manzil: Asaka tuman 38- umumiy o`rta ta’lim maktabi

Fe’lning vazifa shakllari- Fe`llar gapda boshqa so`zlar bilan bog`lanib, ega, kesim, aniqlovchi, to`ldiruvchi va hol vazifasida kelishi mumkin. Shu boisdan fe`l maxsus shakllarga ega. Turli gap bo`laklari vazifasida kelish uchun xoslangan fe`l shakllari fe`lning vazifa shakllari hisoblanadi va ular to`rt guruhga bo`linadi.

Fe`lning vazifa

shakllari

4.Ravishdosh

1.Sof fe`l

3.Harakat nomi

2.Sifatdosh

1.Sof fe’l shakli- fe’lning hech qanday qo`shimchalarsiz ifodalangan shakli. Masalan: Ra’no kitobni berilib o`qidi.

2.Harakat nomi – fe’lning otga xoslashgan shakli. Harakat nomi fe`l asoslariga –sh, -ish, -v, -uv, -moq qo`shimchalarini qo`shish orqali yasaladi. Masalan: yoz-yozish , o`qi-o`qish, qil-qilmoq.

3.Sifatdosh – fe’lning sifatga xoslangan shakli. Sifatdoshlarni fe’l o`zagiga –gan (-kan,-qan), -(a)yotgan, -(a)r, -ydigan (-adigan) qo`shimchalarini qo`shish orqali yasaladi. Masalan: o`qi-o`qigan, ek-ekkan, oq-oqqan, kul-kuladigan.

• Sifatdoshlar fe’l shakli bo`lganligi sababli bo`lishli bo`lishsizlik, zamon va nisbat ma’nolarini ifodalay oladi. -gan (-kan ,-qan) qo`shimchasi shaxs va narsalarning otgan zamonga xosligini bildiradi. -(a)yotgan qoshimchasi hozirgi zamon sifatdoshini yasaydi. -ydigan,-adigan, -(a)r qoshimchalarini fe`lga qo`shish orqali kelasi zamon sifatdoshlari yasaladi.

Sifatdoshning bo`lishsiz shakli qo`shimchasi sifatdosh yasovchi qo`shimchalar oldidan –ma qo`shimchasini qo`shish orqali hosil qilinadi. Masalan : yugurgan-yugurmagan, oqayotgan-oqmayotgan. -ar qo`shimchasi yordamida yasaladigan sifatdoshlarning bo`lishsizlik shakli –mas qo`shimchasi orqali yasaladi, Masalan : ketar-ketmas, borar-bormas

4.Ravishdosh - fe’lning ravishga xoslangan shakli. Ravishdosh ravish kabi fe’lga bog`lanib , uning belgisini bildiradi. Masalan: tez keldi – ravish yugurgancha keldi-ravishdosh

Ravishdoshlarni hosil qiluvchi qo`shimchalar : -gach(-kach, -qach), -guncha(-kuncha,-quncha), -gancha(-kancha,-qancha), -gani(-kani, -qani) .