Просмотр содержимого документа
«Фонетикадан ?ткенді пысы?тау »
№35 М. Мәметова атындағы жалпы орта мектеп
Ашық сабақ
Фонетикадан өткенді пысықтау
Қазақ тілі мен әдебиет пәні мұғалімі: Серікбай Ж. Қ
Сабақтың мақсаты:
Дыбыстардың жасалу жолын, түрлерін және буын түрлерін үйрету
Міндеттері:
Дыбыстық талдауға үйрету арқылы біліммен біліктілік дағдыларын қалыптастыру
Оқушылардың логикалык тапсырмалар арқылы жұмыстану
3. Оқушының сөздік қорын, тіл байлығын дамыту
І. Ұйымдастыру кезеңі
II. Үй тапсырмасын тексеру
III. Фонетикадан өткенді қайталау
IV. Бекіту
Дауысты дыбыс тілдің қатысына қарай
тіл кейін шегінсе тіл ілгері шегінсе
ЖУАН
ЖІҢІШКЕ
а, о, ұ, ы, у/5 әріп
ә, ө, ү, і, е, и, э, у/7 әріп
Тілдің ұшы кейін тартылып, үсті дөңестенуі арқылы жасалады
Тілдің ұшы ілгері созылып жіңішкеруі арқылы жасалады
Дауысты дыбыс еріннің қатысына қарай
Дауыстылар
езу кейін қарай тартылса ерін дөңгеленсе
ЕЗУЛІК
ЕРІНДІК
а, ә, е, ы, і, и, э /7 әріп
о, ө, ұ, ү, у /5 әріп
Езудің кейін тартылуы арқылы жасалады
Еріннің дөңгеленіп алға қарай созылуы арқылы жасалады
Дауысты дыбыс жақтың қатысына қарай
жақ кең ашылса жақ тар ашылса
АШЫҚ
ҚЫСАҢ
а, ә, о, ө, е,э / 6 әріп
ы, і, и, у, ү, ұ / 6 әріп
Жақтың кең ашылуы арқылы жасалады
Жақтың тар ашылуы арқылы жасалады
«КІМ ЖҮЙРІК?» ойыны
1-тапсырма. Мына сөздердің ішінен жуан дауысты у дыбысы бар сөздерді бір бағанға, жіңішке дауысты у дыбысы бар создерді екінші бағанға теріп жазыңыздар.
8-тапсырма. «Алтыбақан» сөзіндегі дыбыстарды пайдаланып сөздер құраңыздар. Қайталанбауы тиіс.
АЛТЫБАҚАН
9-тапсырма. Мына өлеңдегі еріндік дауыстылары бар сөздерді бір бағанға, езулік дауыстылары бар сөздерді бір бағанға, екеуі аралас келген сөздерді бір бағанға жазыңыздар.
Ине
Ине бұл, ине, Өтінсең, қадап
Инеге тиме! Береді түйме.
Босамас қолы Қолыңа ұстап
Иненің үйде. Көрдің бе ине?
Түймесі түскен Жақсы қыз өспес
Жейдені киме! Инесіз үйде!
(Қ. Мырзалиев)
Еріндік дауыстылы сөздер
Езулік дауыстылы сөздер
Еріндік, езулік аралас келген сөздер
IV. Бекіту. Қосымша түсінік
Фонетика (грек. phônçtіkуs –дыбыстық, дауыстық) – тіл білімінің тілдің дыбыстық жағын зерттейтін саласы.
Дыбыс – сөздің ең кіші бөлігі.
Тіл дыбыстары сөйлеу мүшелері арқылы жасалады: өкпе, тіл, кеңірдек, дауыс шымылдығы. Ауыз қуысы, мұрын қуысы, тіс, таңдай, ерін, тамақ қуысы.
Қазақ тілінде 12 дауысты дыбыс бар. Оның 9-ы қазақ тілінің төл дауысты дыбыстары.И,У,Э дауыстылары орыс тілінен енген және халықаралық терминдерде кездеседі.
Дауысты дыбыс буын жасауға қатысады және дауысты дыбысқа екпін түседі.
Қазақ тілі әліпбиі 42 әріптерден тұрады. Дыбыс саны – 37.
Я, ё ,ю әріптері дауысты дыбыс қызметін атқарғанмен, дауысты дыбыс түрлеріне жіктелмейді. Себебі йа , йо, йу қосарлы дыбыстардан тұрады.
У дыбысы дауыссыздан кейін келсе, дауысты дыбыс (ту) болады, ал мынадай жағдайларды дауыссыз дыбыс болады: 1) у дыбысынан басқа дауыстыдан кейін келсе(тау), 2) сөз басында дауыстының алдында келсе (уақ).
Қосарлы ый дыбыстары сый, тый түбірлерінен жасалған сөздерде ғана жазылады. Мысалы: сыйлық, сыйлау, сыйымды, сыймайды, тыйым, тыйылу.
Тест сұрақтары
1.Қазақ тілінде қанша дыбыс бар?
А)36
В)35
С)37
Д)25
2. Дауысты дыбыстар ненің қатысына қарай жуан, жіңішке болып бөлінеді?
А)еріннің қатысына қарай
В)тілдің қатысына қарай
С)жақтың қатысына қарай
Д)үннің қатысына қарай
3.Сөздердің ең кіші бөлшегі қалай аталады?
А)сөз
В)буын
С)дыбыс
Д)әліпби
4.Жуан дауысты дыбыстар тұрған қатарды көрсетіңіз.
А)Кенесары, өнерпаз
В)Ұлытау, қуғыншы
С)Игілік, ержүрек
Д)Емхана, арбакеш
5.Еріндік дауыстылардың қатарын табыңыз.
А)уылдырық
В)дауыстап
С)қарулану
Д)туысқан
6.Жақтың қатысына қарай дауыстыдауысты дыбыс қалай бөлінеді?
А)еріндік, езулік
В)жуан, жіңішке
С)ашық, қысаң
Д)ашық, жуан
7.Қай дыбыс жақтың кең ашылуы арқылы жасалады?
А)ү
В)ы
С)і
Д)ә
8.Дауыстылардың саны қанша?
А)11
В)12
С)13
Д)9
9.Ашық дауыстының саны қанша?
А)6
В)5
С)4
Д)7
10.Бірыңғай қысаң дауыстыдан тұратын сөзді табыңыз.
А)кемсіту
В)бұрылу
С)құдалық
Д)өшіру
11.Қай сөз қазақтың төл сөздерінің заңдылығына бағынбай тұр?
