Саба?ты? та?ырыбы: ?аза? поэзиясыны? – Хант??ірі.
Саба?ты? ма?саты:
1. М??а?али Ма?атаевты? ?мірімен таныстыру, а?ын шы?армаларыны? идеялы?-к?ркемдік мазм?нын ашу. Талантты т?л?аны? ?айталанбас ?асиеттерін о?ушылар арасында насихаттау;
2. О?ушыларды? ?ле? та?ырыбы мен идеясын талдау машы?ын жетілдіру; ?ле?ді м?нерлеп жат?а о?у?а да?дыландыру;
3. О?ушыларды ?мірді с?юге, поэзияны с?юге баулу.
Саба?ты? т?рі: поэзия саба?ы
Саба?ты? ?дісі: ?з бетінше ізденіс, м?нерлеп о?у, с?ра?-жауап т.б.
Саба?та ?олданылатын жабды?тар:
Интерактивті та?та, интернеттен алын?ан материалдар. (Сыныпта музыка ойналып т?рады).
М??алімні? кіріспе с?зі: ??рметті ?она?тар, ?стаздар ж?не о?ушылар!
Б?гінгі саба?ымыз м?збала? а?ын, ?аза? поэзиясыны? Хант??ірісі - М??а?али Ма?атаев?а арналма?. М??а?али – с?з ??діретіні? м?н-ма?ынасын тере? т?сініп, с?з маржанын бейнелі ?рнекпен кестелеген ?лы а?ындарымызды? бірі де бірегейі. ?зіні? естелігінде а?ын «Мені с?зге, жыр?а ?йір еткен - халы?, С?юге т?рбиелеген - ?жем» дейді.
А?ынды:
?мірге бір-а? келген асыл еді?,
Те?іздей тебіреніп тасып еді?.
Са?ым?а еніп кеткен кемедейсі?,
Аралап ХХ ?асыр елін.
?мірін ?ле?менен ?рген а?ын,
Та?дырды? тапшылы?ын к?рген а?ын.
?аза?ты? ?асиетті ?ара ?ле?і
Жал?аса береріне сенген а?ын!
- деп, тол?ана еске алады кейінгі ?рпа?. Олай болса, «?аза?ты? Хант??ірі атты!» атты ?деби-сазды поэзия са?атына ?ош келіпсіздер!
Поэзия са?атымыз мына б?лімдерден т?рады (интерактивті та?тадан к?рсетіледі):
1-б?лім «Мен таулы?пын!» (М??а?али Ма?атаевты? ?мірбаянынан м?ліметтер).
2-б?лім «Поэзия, менімен егіз бе еді?» (А?ын шы?армашылы?ына шолу).
3-б?лім «Жазылар естеліктер мен туралы» (М??а?али туралы естеліктер).
І б?лім. «Мен таулы?пын!» (М??а?али Ма?атаевты? ?мірбаянынан м?ліметтер).
1 - ж?ргізуші:
М??а?али С?леймен?лы Ма?атаев – ?аза?ты? лирик а?ыны, м?збала? а?ын, ?з заманында лайы? ба?асын ала алмаса да ?зінен кейінгілер ?шін м?ртебесі биік а?иы? а?ын.
Ол 1931 ж. 9-шы а?панда Алматы облысы, ?азіргі Райымбек (б?рын?ы Нарын?ол) ауданыны? ?арасаз ауылында д?ниеге келген екен. Алайда, ??жаттар бойынша а?ынны? ту?ан к?ні а?панны? 9-ы бол?анмен, М??а?али наурыз айында туыпты. Б??ан тиісті а?ынны? анасы На?иман апа: «М??а?алиым 1931-жылы наурыз айыны? 8-інде д?ниеге келген болатын. Жа?ылысуым м?мкін емес. Себебі, балам мынау ф?ниді? есігін аш?аннан біраз уа?ыт кейін Наурыз тойы болады, наурыз к?же жасаймыз деп к?тіп отыр?анбыз», - деп еске алады.
Ал, М??а?али Ма?атаев атында?ы ?деби сыйлы?ты? лауреаты Ораза?ын Ас?ар а?ынны? екінші ту?ан к?ніне байланысты мынадай с?з айтады: «. Ал ??жат бойынша М??а?али 9-а?панда д?ниеге келген. Б?л ку?лікті а?ын ес білген кезде сол кездегі сайлау нау?анына байланысты ?зі жаздырып ал?ан екен. (Слайд М??а?али туралы)
1 - ж?ргізуші:
Азан ша?ырып ?ойыл?ан аты - М?хамет?али.
?кесі ?арапайым шаруа: колхозда сушы, шал?ыншы болып ж?мыс істеген. М??а?али ?йді? т???ышы бол?ан, оны? артынан бір ?ыз ж?не ?ш ?л туады. А?ынны? ?арындасы мен ал?аш?ы інісі ерте к?з ж?мады. Со??ыларыны? есімдері - То?тарбай мен К?рпеш. ?аза? д?ст?рі бойынша ?йді? т???ышы ата-?жесінен т?рбие алуы тиіс, сонды?тан М??а?али ?жесі Тиынны? ?олында ?сіп, анасын же?гесіндей ?абылдайды.
Балалы? ша?ы со?ыспен ?атар ?ткендіктен, а?ын та?дырды? ащы д?мін ерте татады. М??а?алиді? ?кесі 1941ж Калиниград майданында ?аза табады.
2 - ж?ргізуші:
Ол 1962 жылы Алматы?а ?оныс аударып, ?деби орта?а етене араласа бастайды. Алматы Шет тілдері институтыны? неміс тілі, ?аза? мемлекеттік университетіні? филология факультеттерінде о?ып ж?не М?скеудегі Максим Горький атында?ы ?лем ?дебиеті институтында білім алады.
М?нан со?, 1962-1963 жылдар аралы?ында «Социалистік ?аза?стан» (?азіргі «Егемен ?аза?стан») газетіні?, 1963-1965 жылдары «М?дениет ж?не т?рмыс» (?азіргі «Парасат»), 1965-1972 жылдарда «Ж?лдыз» журналдарыны? редакциясында, 1972-1973 жылдар аралы?ында ?аза?стан Жазушылар ода?ында ?ызмет ат?арады.
М??а?али Алматыда?ы ?аза? ?дебиеті мен ?неріні? ?айма?тары шо?ырлан?ан ортада ?ткерген аз ?ана жылдар ішінде ?зіндік дара ?нін, суреткерлік ?айталанбас дарынын танытып, ?німді е?бектене білді. «Ильич» (1964), «Армысы?дар достар» (1966), «?арлы?ашым келді? бе?», «Мавр» (1970), «А??улар ?йы?та?анда» (1973), «Шуа?ым мені?» (1975) атты жыр жина?тарын к?зіні? тірісінде жариялап ?лгереді.
О?ушы: “?ара ?ле? ”
(* ?нтаспадан а?ынны? ?з дауысымен жазыл?ан ?ле?ін ты?дау)
ІІ б?лім. «Поэзия, менімен егіз бе еді?».
2 - ж?ргізуші:
?ле? дейді шіркін-ау ?ле? дейді,
Кейде ?ле? бай?аусызда еле?дейді.
Жаны?а дауа болып жадыратар,
?ле?сіз ?мір г?лге б?ленбейді -
дей отырып, келесі кезекті М??а?али жырларына берейік.
О?ушы: «Позия» ?ле?ін о?иды.
2 - ж?ргізуші:
М??а?али – ?ажайып а?ын. Оны? шы?армаларыны? та?ырыбы ?р алуан. Ол биік адамгершілікті де,досты?ты да, бауырмашылы?ты да, таби?атты да, махаббатты да, тіл мен т?уелсіздіктіде жырла?ан а?ын. Олай болса, «Махаббат» ?ле?іне кезек берсек.
О?ушы: «Махаббат»
2 - ж?ргізуші:
М??а?али ?р к?ні, ?р са?атта халы?пен бірге ж?рді. Халы?тан ?йренді, хал?ын с?йді. Оны? ?рбір с?зін алтын?а балады. Сол с?здерді орын-орнына ?оя білді. Хал?ына арна?ан бір ?ле?ін ты?дап к?релік.
О?ушы: “?ш ба?ытым”
2 - ж?ргізуші:
А?ынны? еліне, жеріне деген с?йіспеншілігі ?те зор еді. Осы сезімдерін “Отан”, “Отан туралы”, “?аза?стан”, “Елім барда”, “?аза? жері” деген ?ле?дерінде жырлайды.
О?ушы: “Отан”
2 - ж?ргізуші:
М??а?али к?нделігінде: «Ма?ан на?ыз ба?а беретін келешек ?рпа?! На?ыз ба?алаушылар алда. Жылдар ?теді, жа?а ?рпа?тар келеді. Мен ?зім жайында мынаны айтам: мен XXI ?асыр ?рпа?тарыны? ??рдасымын»,- деп еліні? егемендік алып, келешек ?рпа?ты? білімді де, а?ылды балалары мені? жырларымды о?ып сусындар, ба?асын берер деп келер ?рпа??а сенім артып, еліні? болаша?ынан ?лкен ?міт к?ткен еді. ?азір а?ынны? айт?аны келіп, М??а?али жырлары ?рбір о?ырман?а жа?ын да таныс. Оны? барлы?ы ел бірлігіні?, тынышты?ты? жетістігі.
(* ?нтаспадан а?ынны? ?з дауысымен жазыл?ан ?ле?ін ты?дау)
ІІІ б?лім. «Жазылар естеліктер мен туралы.» (М??а?али туралы естеліктер).
Ж?ргізуші: Жазылар естеліктер мен туралы,
Біреулер жан еді дер ?р т?л?алы.
Біреулер т?лпар еді дер ме м?мкін,
Б?тінделмей кеткен бір ер-т?рманы,
- деп а?ын ?зі жырла?андай жары? д?ниедегі аз ??мырыны? м??гілікпен жал?асатынын а?ынны? сезімтал ж?регі сезген сия?ты. Ол туралы естеліктер жазылып жатыр, ?лі де жазылады.
О?ушы: “Елім барда”
Ж?ргізуші: ?біш Кекілбаевты? естелігінен ?зінді:
«М??а?али Ма?атаев адамдар арасында?ы, ?мірдегі, таби?атта?ы жарасым мен келісімні? жаршысы. Оны? ту?ан аулына, Алатау таби?атына, с?йген жарына, аяулы ?жесіне, балаларына, достарына, са?ынышты махаббатына, баршасына арнал?ан ?ле?дері де шын тебіреністен, шын ?уаныштан, шын са?ыныштан ту?ан жырлар».
О?ушы: «Фариза»
Ж?ргізуші: Н?р?иса Тілендиевті? естелігінен ?зінді:
«1975-жылды? к?зі. Ол кезде М??а?али еш жерде ж?мыс істемей, ?йде шы?арма жазып жат?ан. Неге екенін ?айдам, інімді арнайы іздедім.
А?ыры таптым. Екеуара ке?-мол ??гімелескен со? мен о?ан а?а ретінде ?ол?а салдым:
- М??аш батыр! Мен сені? ?ле?дері?ні? ?уаттылы?ын енді ?ана толы? т?сініп, енді ?ана таны?андаймын. ?р с?зі? халы??а жа?ын ?рі ??ыны?ты, ?арапайым. Ендеше неге ?з хал?ы? аузынан тастамай айтып ж?ретін ?нге айналдырмас?а оны? Б??ан ?алай ?арайсы??
- Мен б?рын-со?ды ?нні? с?зін жаз?ан а?ын емес едім, а?а.Осыны? ?зі ?алай болар екен.
Ол ?жепт?уір ойланып ?алды. Мен ?айталап ?ол?а салдым. Б?л жолы ?арсылы? к?рсеткен жо?. Тек ауыр к?рсінді. Сонда не ойлады екен.
Б?л к?нде иісі ?аза? аса жо?ары ба?алап, ??рметпен айтатын: «Сарыжайлау», «С?лем берем Жетісу?а», «С?нбейді, ?же, шыра?ы?», «Есі?е мені ал?айсы?», «Болмасын со?ыс, болмасын», «Кел еркем, Алатауыма», «Домбыра - досым» ж?не бас?а да к?птеген ?ндер ?рі жедел ?рі с?тті ту?ан д?ниелер еді».
(* ?нтаспадан а?ынны? ?з дауысымен жазыл?ан ?ле?ін ты?дау)
А?ынны? с?зіне жазыл?ан «Есі?е мені ал?айсы?» ?нін ты?дай отырып ?осыла шар?ау.
М??алімні? ?орытынды с?зі:
К?п адам д?ниеге бой алдыр?ан,
Бой алдырып, ая?ын к?п шалдыр?ан.
?лді деуге сыя ма, ойла?даршы,
?лмейт??ын артына с?з ?алдыр?ан?
- деп Абай атамыз айт?андай, б?гінгі поэзия са?атымызда 45 жыл ?ана ?ыс?а ??мыр ішінде хал?ына ?шпес із ?алдыр?ан ?асыр а?ыны М??а?али жырларынан біраз сусында?андай болды?. ?рине, а?ынны? мол, таусылмас м?расын бір к?нде, бір са?атта о?ып білу м?мкін емес. А?ын шы?армалары ?рпа?тан-?рпа??а тарап, жал?асын таба береді. Олай болса, Хант??ірі атан?ан а?иы? а?ын М??а?али Ма?атаевты? ту?ан к?ніне орай ?йымдастырыл?ан “?аза?ты? -Хант??рі!” атты поэзия са?атын осымен ая?таймыз.