Ма?ала
Та?ырыбы: «?стазым мені шы?армашылы??а шабыттандыр»
?азіргі та?да елімізді? болаша? ?рпа?тарын т?рбиелеу ба?ытында?ы білім беру м?селесі -мемлекетімізді? басты ?станымдарыны? бірі. Осы ?станым?а жетуді? бірден – бір жолы: ?лемдік білім ке?істігінен орын алу, ?ркениетті, ?уатты елдер ?атарына ?осылу болып табылады. О?ытуды? инновациялы? технологияларын пайдалана отырып білім сапасын арттыру, сондай – а? рухани жан д?ниесі бай, жан – жа?ты дамы?ан ?рпа? т?рбиелеу -осы ?станымдардан туып отыр?ан ?зекті м?селелерді? бірі.
Б?гінгі та?да білім саласыны? алдында дайын білімді, да?дыларды ме?геретін, ?айталайтын ?ана емес, шы?армашылы? ба?ытта ж?мысістейтін, ты? жа?алы?тар ашатын, біртума ойлау ?абілетімен ерекшеленетін жеке т?л?а ?алыптастыру міндеті т?р.
О?ушыны? шы?армашы? іс - ?рекетіне жа?дай тудыру дегеніміз – о?ушыны ойлай білуге ?йрету екені с?зсіз. Б?гінгі та?да?ы жа?аша білім беру міндеттерін негізі ?ш ма?сат ?ана шеше алады. Олар-д?ниетанымдылы?,шы?армашылы? ж?не тере? білімділік.
«М??алім ?рдайым ізденісте болса ?ана ш?кірт жанына н?р ??я алады» деп Ахмет Байт?рсын?лы айт?андай м??алімні? ізденісі жан-жа?тылы?ы,??зіреттілігі ар?ылы ай?ындалса,сол ??зіреттілік о?ушы шы?армашылы?ы ар?ылы к?рінеді. Мектеп ?абыр?асында о?ытылатын п?ндер бойынша дарындылы? таныт?ан о?ушыларды? шы?армашылы? ?абілетін дамыту ?з ісіне жауапкершілікпен ?арайтын м??алімнен педагогикалы?- психологиялы? к?ріністі талап етеді.«Шы?армашылы?» ??ымыны? жалпы теориясын зерттеген С.Л.Рубинштейн «о?ушы шы?армашылы?ыны? ерекшелігі оны? сапалы т?рде ма?сатты ?рекет жасауымен аны?талады» - дей келе, «шы?армашылы?, шешіміні? н?тижесі баланы? ?зі ?шін жа?алы? болса жеткілікті» екендігін айтады, я?ни баланы? шы?армашылы? ?німді е?бегі оны? жеке т?жірибесімен салыстырылады.
Еліне ?ор?ан, ?лтына ?ам?ор болар ?рпа?ты? ?ашанда к??ілі ояу, айналасында?ы ?згерістерге сын к?збен ?арай білуі, пікір, ?орытынды айтып, шешім ?абылдай алуы ?ажет – а?. Міне, б?л биік – о?ушыны? шы?армашылы?ы ар?ылы келетін іс, ендеше о?ушыларды шы?амашылы??а баулуды ал?аш мектепке келген с?ттен бастап – а? ?ол?а алу керек.
Бастауыш сынып- о?ушысы т?л?асы мен санасыны? дамуы ?уатты ж?ретін, ерекше ??нды ?айталанбас кезе?. Сонды?тан бастауыш білім- ?здіксіз білім беруді? ал?аш?ы бас?ышы, ?иын да жауапты ж?мыс. Бастауыш мектеп бала?а белгілі бір білім беріп ?ана ?оймай, оны жалпы дамыту, я?ни с?йлеу, о?у, ?орша?ан орта ж?нінде д?рыс к?з?арас ?алыптастыру, талдау жасау?а ?йрету, ойын д?рыс айту?а, салыстыра білуге, д?лелдеуге, с?йлеу м?дениетіне ?йретеді. Дамыта о?ытуды? е? басты ма?саты- баланы о?ыта отырып, оны шы?армашылы? ба?ытта жан-жа?ты дамыту. О?ушыларды? шы?армашылы? ?ызы?уын ояту, ана тіліне с?йіспеншілігін ?алыптастыру ?те ма?ызды іс. М?ндай іс м??алімнен к?п ізденуді талап етеді. Шы?армашылы? дегеніміз- адамны? ?мірінде ?зін-?зі та?у?а ?мтылуы, ?з бетінше ізденуі. ?мірде д?рыс жол табу ?шін адам д?рыс ой т?йіндеп, ?здігінен сапалы д?лелді шешімдер ?абылдай білуге ?йренуі керек.
Шы?армашыл адам жа?ашыл, ізденімпаз болады, алдына ?ой?ан ма?саттарын ж?зеге асыру барысында кездескен кедергілерді же?е алады, ?здіксіз ізденіп отырады. О?ушыларды? шы?армашылы? ?абілетін танып білу ?шін оларды? ?абілет де?гейін ?р алуан болатынын ескеру керек. ?абілетін аны?тау ?шін психологиялы? тесттер ?олдану?а болады. К?птеген психологтар о?ушыларды? жасы ?скен сайын нерв ж?йелеріні? м?мкіндіктері ке?ейіп, ?алыптастырып отыратынды?ын, біра? о?ушыны? дамуы ?шін е? ?ажетті, ??нды ?асиеттеріні? біртіндеп жо?алып отыратынды?ымен т?сіндіре отырып, бала ?абілеттеріні? дамуы ?шін е? ?ымбатты кезе?ді тиімді пайдаланып алу?а асы?у керектігін ескертеді. Бастауыш сынып о?ушыларыны? жас ерекшеліктеріне сай зейіні т?ра?сыз, ?абылдау м?мкіндіктері де ?р алуан болады.
Бастауыш сынып о?ушыларыны? шы?армашылы? ?абілеттерін дамыту ж?нінде И.П.Волновты? айт?ан пікірі ?те ??нды. Ол балаларды? ?р салада?ы ?абілеттерін ай?ындау, дамыту?а ?ажетті, тиімді жа?дай ту?ызуы, бірінші сыныптан бастап балаларды? ?абілеттерін, бейімділіктерін дамытатын дербес, ?здігінен орындайтын шы?армашылы? тапсырма ж?йесін ??ру, оны сыныптан тыс ж?мыстар ар?ылы да ж?зеге асыру?а болады дейді. Сонды?тан да бастауыш сынып о?ушыларыны? шы?армашылы? ж?мыс ?абілеттерін оларды? ?з беттерімен ме?герген білімдерін, іскерліктерін, да?дыларын пайдалана отырып, ?здеріне б?рыннан белгісіз жа?адан бір н?тиже алуы деп т?сінеміз.
О?ушыны? шы?армашылы?пен айналысуына ?орша?ан ортасы, ата – ана, мектеп ?олайлы жа?дай ту?ызуы керек. М??алімні? міндеті шы?армашылы? ба?ыт – ба?дар беріп отыру. Шы?армашылы?пен жеке дара о?ушы емес, сыныпта?ы барлы? о?ушылар айналысу ?шін м?мкіндік керек. М?ндай іске белгілі бір та?ырыпта пікір – сайыстар ?ткізуді? ма?ызы зор. К?нделікті саба?та ?тілген та?ырып бойынша о?ушыны? ойын білу, сол та?ырып бойынша к?з?арасын білдіруі, шы?арманы талдауы – шы?армашылы? ?абілетті арттыруды? бір жолы. Шы?армашыл ?абілетті дамытуды е? алдымен, ?арапайым н?рселерді суреттей білуден баста?ан ж?н. Бала к?нделікті ?мірде ?зі к?ріп ж?рген о?и?аларды баяндай білуі, о?ан ?з т?йсігімен ?арап, ?д ж?регімен сезініп, ішкі жан д?ниесіндегі тебіреністі ??гімелей білуге ?йрету керек.
О?ушыларды? шы?армашылы? ?абілетін дамытуда логикалы? тапсырмаларды? да ма?ызы зор. Логикалы? тапсырмалар о?ушыларды белсенділікке т?рбиелеуге, ?з бетінше іздене білуге да?дыландыру, икемділік пен шеберлілікке баулу ма?сатында пайдаланылады.
Бастауыш сыныпта?ы о?ытуды? мазм?нында ерекше орын алатын п?н – ана тілі. Ана тілін ?йрету – с?здерді т?сініп, ме?геріп о?у, жаттау, оларды? ж?йесін, ?згеру за?дарын білу ?ана емес, тіл ?йрену мен ?атар, бала сансыз к?п ??ымдарды, ойларын, сезімдерін, с?лу ?лгілерін, ойлау ж?йесін де ме?гереді.Ана тілін о?ып-?йрену ар?ылы олар ?аза?станны? м?ртебесін к?тере ту?ан хал?ыны? ?ткені мен б?гіні,болаша?ы жайында мол ма?л?маттар ала отырып,танымды?,т?рбиелік,білім-да?дыны ?йренері ха?.?тілетін ?р саба? белгілі бір ма?сат?а ??рал?ан,о?ушы танымы мен д?ниетанымын ?алыптастыра отырып шы?армашылы??а баулуы тиіс.Ол ?шін м??алім к?нделікті саба??а жете ізденіп,жа?а технологияны шебер пайдаланса,саба? ?з ма?сатына жеткен шы?армашылы??а ба?дарлан?ан, о?ушы д?ниетанмын байытатын бірден-бір саба? болар еді.?ай саба? болмасын «мынау оны? білімдік жа?ы,мынау т?рбиелік жа?ы»деп б?ліп жару?а болмайды.Себебі білім мен т?рбие-?ркез егіз ?рдіс.Шебер м??алім осы екі ?асиетті о?ушы бойына дарыта о?ыта отырып,о?ыту ?дісін,жатты?тыру ж?мысын,?олданылатын к?рнекілік т?рлерін о?ушыны? жас ерекшелігін ескере отырып,?абілеті мен ынтасына ?арай та?дай білсе,?зі к?здеген ма?сатына жетеді.
О?ушыларды? шы?армашыл ?абілеттерін ?р т?рлі ?діс т?сілдерін ?олдана отырып арттыру?а болады. Олар мынадай:
Та?ырыпты мазм?нына ?арай жина?тау;
Арнаулы бір та?ырыпта пікірталас тудыру;
Логикалы? ойлауын дамытатын ойындармен берілген тапсырмаларды шешу (анаграмма, с?зж?мба?, ребус, ??растырмалы ойындар, т.б)
??гімені? ??састы?ын салыстыру, б?ліктерге б?лу, ат ?ой?ызу;
?иялдау ар?ылы сурет сал?ызу, р?лге б?ліп о?ыту;
М?тін кейіпкерлеріне мінездеме беру;
Ой шапша?ды?ын, с?з байлы?ын дамытуда ?ле? шума?тарын ??растыру;
М?тін, ертегі, ??гімені ?з бетінше ая?тау.
Осындай ?діс – т?сілдерді ?немі ж?ргізу о?ушыларды шы?армашылы??а баулу?а, ш?кірт бойында?ы ?абілет к?зін ашып, тілін байыту?а, ?иялын ?штау?а, ?з бетінше ізденуге зор ?серін тигізеді. Бала бойында?ы ?абілетті ашу – о?ушыны шы?армашылы? ба?ытта дамуына жете м?н беруі болып табылады.
Бала мен м??алім арасында?ы ?арым-?атынаста?ы сезім байланысын орнатып, ?йлесімділікке ?ол жеткізуге Ш. Амонашвалиді? м??алімдерге берген ке?есін берген ке?есін де басшылы??а алу?а болады. Ол: «Педагогикалы? процесте баламен тіл таба білу, я?ни бала?а ?з ойын, тал?амын, к??іліндегісін айту?а м?рсат беру т?рбиешіден к?п шеберлікті талап етеді. Осынау ?арым-?атынаста бала жаныны? ?оз?алысы ?стаз жаныны? ?оз?алысымен ?йлесім тап?ан кезде бала ?з бойында?ы таби?и дарынын ашады, ал м??алім ?зіні? шы?армашылы? жігер ?уатыны? жемісін к?руге м?мкіндік алады. Бас?аша айт?анда, бала шы?армашылы?ы м??алім шы?армашылы?ымен ?штасып кетеді. М?ндай жа?дайда рухани т?тасты? пайда болады» - дейді.
Шы?армашылы?пен айналыс?ан о?ушыны? ойы ж?йрік, т??ыры биік азамат болып ?алыптасады. Ана тілімен ?атар ?аза? тілі саба?ы да с?збен ж?ргізілетін ж?мыс с?здерді байланыстырып с?йлеуге, ??гіме айту?а, шы?арма жазу?а к?мектеседі. С?здік ж?мысы о?ушыны бір жа?ынан ойлау?а жетелесе, екінші жа?ынан ?ызы?ушылы?ын оятып, шы?армашылы? ?абілетін арттыру?а, белсенділікке ынталандырады. Мысалы:
Берілген с?здерді? ішінен солдан о??а ?арай о?ы?анда жа?а с?з шы?атын с?здерді теріп жаз:
?ыран ?ала Дархан
М?з б?ла? есек
?ысым с?т киім
«Ал» буынынан басталатын бірнеше жеміс атауларын жазып, т?рт с?йлем ??ра ма
?андай сын есім жазыл?анын табы?дар:
Зы?ыл (?ызыл) рыса (сары)
Ы??ал (?алы?) ікби(биік)
Анжу (жуан) рат(тар)
«К?кірегі сезімді, к??ілі ойлы?а, б?рі де аны? т?рмай ма ойла?анда» деп Абай атамызды? с?зімен айтар болса?, шы?армашылы? ?абілеті дамы?ан баланы? к?кірегі сезімді, к??ілі ояу боларына дау жо?.
Б?л ж?мыстар о?ушыларды? шы?армашылы? ?абілетін дамыту?а зор ?лесін тигізеді.О?ушыны шы?армашылы??а баулу,?з е?бегіні? н?тижесін к?руге,оны ба?алау?а ба?ыттау-?те к?рделі ?рдіс.О?ушыны? шы?армашылы? м?мкіндігі оны? жеке т?л?а ретінде ?алыптасу ?рдісінде пайда болады.Егер шы?арматьшылы? о?ушыны? жас кезінде ба?алы ба?дар болып ?алыптаспаса онда болаша?та да оны? ?алыптасуы екіталай. Б?гінгі жас ?рпа??а жан-жа?ты білім беру, т?рбиелеу ?рбір ?стазды? басты міндеті. Олай болса, ?азіргі ?стаздар ?ауымыны? алдында?ы ?лкен ма?сат: ?мірді? барлы? саласында?ы белсенді, шы?армашылы? іс-?рекетіне ?абілетті, еркін ж?не жан-жа?ты жетілген т?л?а т?рбиелеу. О?ушы шы?армашылы?ын дамыту ісі ?здіксіз ж?ргізіле бермек. Б?л ?о?ам талабынан туындайтын ?ажеттілік. ?о?амны? ?леуметтік – экономикалы? даму де?гейі сол ?о?амда?ы жеке адамны? шы?армашылы? м?мкіндігіне байланысты. О?ушы шы?армашылы?ы практикалы? ?рекеттер, ізденімпаздылы? ар?ылы дамиды. Шы?армашылы??а ?йрететін саба?тар – жа?а технологияларды ?олдану болып табылады. М?ндай саба?тарда о?ушы?а ерекше ахуал, м??алім мен о?ушы арасында ынтыма?тасты? ?атынас са?талады. М??алім ба?ылаушы емес, ба?алаушы емес, танымды? іс-?рекетін ?йымдастыратын шы?армашылы? істерді? ?йыт?ысы. Тек осындай о?ыту ?ана о?ушы интелектісіні? к?зін ашып, шы?армашылы?ын дамытады. О?ушыны? шы?армашылы?ына ба?ыт – ба?дар беруді е? ал?аш білім мазм?нына енгізген М. Ж?мабаев болатын. Ол балаларды? ойларын дамыту туралы «Ойлау жанны? ?те бір ?иын тере? ісі - деп атап к?рсете келіп, т?рбиеші баланы? ойлап, ?йренуіне к?п к?ш ж?мсау керектігін ескертеді.
?орыта келгенде, бастауыш сыныпты? ?ай п?нінде болсын о?ушыларды? танымды? шы?армашылы? ?абілетін дамыта о?ыту оларды? саба??а деген ?ызы?ушылы?ын оятып, ойын, ынтасын, дамыта т?седі. М??алім ?з саба?ын шы?армашылы?пен ?ткізе алса, ?зіні? білімін сар?ып ж?мсаса, ?немі ізденіс ?стінде болса, ш?кірттерді анасындай аймалап ж?рек жылуын б?ріне бірдей шаша білуді? ?орытындысы- ба?банны? жа?сы а?аштан жи?ан сапалы жемісі іспеттес.
Б?гінгі к?нні? м??алімі – шы?армашылы? адамы. Ол ?анша ізденсе, болаша? ?рпа??а соншалы?ты сапалы білім бермек. Ендеше м??алім к?ш- ?уатын к??іл- к?йін ?рдайым жо?ары к?тере білсе, сонда саба? беру сапасы арта т?сіп, е?бегі жанады.
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Просмотр содержимого документа
««?стазым мені шы?армашылы??а шабыттандыр»»
Мақала Тақырыбы: «Ұстазым мені шығармашылыққа шабыттандыр»
Қазіргі таңда еліміздің болашақ ұрпақтарын тәрбиелеу бағытындағы білім беру мәселесі -мемлекетіміздің басты ұстанымдарының бірі. Осы ұстанымға жетудің бірден – бір жолы: әлемдік білім кеңістігінен орын алу, өркениетті, қуатты елдер қатарына қосылу болып табылады. Оқытудың инновациялық технологияларын пайдалана отырып білім сапасын арттыру, сондай – ақ рухани жан дүниесі бай, жан – жақты дамыған ұрпақ тәрбиелеу -осы ұстанымдардан туып отырған өзекті мәселелердің бірі.
Бүгінгі таңда білім саласының алдында дайын білімді, дағдыларды меңгеретін, қайталайтын ғана емес, шығармашылық бағытта жұмысістейтін, тың жаңалықтар ашатын, біртума ойлау қабілетімен ерекшеленетін жеке тұлға қалыптастыру міндеті тұр.
Оқушының шығармашық іс - әрекетіне жағдай тудыру дегеніміз – оқушыны ойлай білуге үйрету екені сөзсіз. Бүгінгі таңдағы жаңаша білім беру міндеттерін негізі үш мақсат қана шеше алады. Олар-дүниетанымдылық,шығармашылық және терең білімділік.
«Мұғалім әрдайым ізденісте болса ғана шәкірт жанына нұр құя алады» деп Ахмет Байтұрсынұлы айтқандай мұғалімнің ізденісі жан-жақтылығы,құзіреттілігі арқылы айқындалса,сол құзіреттілік оқушы шығармашылығы арқылы көрінеді. Мектеп қабырғасында оқытылатын пәндер бойынша дарындылық танытқан оқушылардың шығармашылық қабілетін дамыту өз ісіне жауапкершілікпен қарайтын мұғалімнен педагогикалық- психологиялық көріністі талап етеді.«Шығармашылық» ұғымының жалпы теориясын зерттеген С.Л.Рубинштейн «оқушы шығармашылығының ерекшелігі оның сапалы түрде мақсатты әрекет жасауымен анықталады» - дей келе, «шығармашылық, шешімінің нәтижесі баланың өзі үшін жаңалық болса жеткілікті» екендігін айтады, яғни баланың шығармашылық өнімді еңбегі оның жеке тәжірибесімен салыстырылады.
Еліне қорған, ұлтына қамқор болар ұрпақтың қашанда көңілі ояу, айналасындағы өзгерістерге сын көзбен қарай білуі, пікір, қорытынды айтып, шешім қабылдай алуы қажет – ақ. Міне, бұл биік – оқушының шығармашылығы арқылы келетін іс, ендеше оқушыларды шығамашылыққа баулуды алғаш мектепке келген сәттен бастап – ақ қолға алу керек.
Бастауыш сынып- оқушысы тұлғасы мен санасының дамуы қуатты жүретін, ерекше құнды қайталанбас кезең. Сондықтан бастауыш білім- үздіксіз білім берудің алғашқы басқышы, қиын да жауапты жұмыс. Бастауыш мектеп балаға белгілі бір білім беріп қана қоймай, оны жалпы дамыту, яғни сөйлеу, оқу, қоршаған орта жөнінде дұрыс көзқарас қалыптастыру, талдау жасауға үйрету, ойын дұрыс айтуға, салыстыра білуге, дәлелдеуге, сөйлеу мәдениетіне үйретеді. Дамыта оқытудың ең басты мақсаты- баланы оқыта отырып, оны шығармашылық бағытта жан-жақты дамыту. Оқушылардың шығармашылық қызығуын ояту, ана тіліне сүйіспеншілігін қалыптастыру өте маңызды іс. Мұндай іс мұғалімнен көп ізденуді талап етеді. Шығармашылық дегеніміз- адамның өмірінде өзін-өзі таңуға ұмтылуы, өз бетінше ізденуі. Өмірде дұрыс жол табу үшін адам дұрыс ой түйіндеп, өздігінен сапалы дәлелді шешімдер қабылдай білуге үйренуі керек.
Шығармашыл адам жаңашыл, ізденімпаз болады, алдына қойған мақсаттарын жүзеге асыру барысында кездескен кедергілерді жеңе алады, үздіксіз ізденіп отырады. Оқушылардың шығармашылық қабілетін танып білу үшін олардың қабілет деңгейін әр алуан болатынын ескеру керек. Қабілетін анықтау үшін психологиялық тесттер қолдануға болады. Көптеген психологтар оқушылардың жасы өскен сайын нерв жүйелерінің мүмкіндіктері кеңейіп, қалыптастырып отыратындығын, бірақ оқушының дамуы үшін ең қажетті, құнды қасиеттерінің біртіндеп жоғалып отыратындығымен түсіндіре отырып, бала қабілеттерінің дамуы үшін ең қымбатты кезеңді тиімді пайдаланып алуға асығу керектігін ескертеді. Бастауыш сынып оқушыларының жас ерекшеліктеріне сай зейіні тұрақсыз, қабылдау мүмкіндіктері де әр алуан болады.
Бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық қабілеттерін дамыту жөнінде И.П.Волновтың айтқан пікірі өте құнды. Ол балалардың әр саладағы қабілеттерін айқындау, дамытуға қажетті, тиімді жағдай туғызуы, бірінші сыныптан бастап балалардың қабілеттерін, бейімділіктерін дамытатын дербес, өздігінен орындайтын шығармашылық тапсырма жүйесін құру, оны сыныптан тыс жұмыстар арқылы да жүзеге асыруға болады дейді. Сондықтан да бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық жұмыс қабілеттерін олардың өз беттерімен меңгерген білімдерін, іскерліктерін, дағдыларын пайдалана отырып, өздеріне бұрыннан белгісіз жаңадан бір нәтиже алуы деп түсінеміз.
Оқушының шығармашылықпен айналысуына қоршаған ортасы, ата – ана, мектеп қолайлы жағдай туғызуы керек. Мұғалімнің міндеті шығармашылық бағыт – бағдар беріп отыру. Шығармашылықпен жеке дара оқушы емес, сыныптағы барлық оқушылар айналысу үшін мүмкіндік керек. Мұндай іске белгілі бір тақырыпта пікір – сайыстар өткізудің маңызы зор. Күнделікті сабақта өтілген тақырып бойынша оқушының ойын білу, сол тақырып бойынша көзқарасын білдіруі, шығарманы талдауы – шығармашылық қабілетті арттырудың бір жолы. Шығармашыл қабілетті дамытуды ең алдымен, қарапайым нәрселерді суреттей білуден бастаған жөн. Бала күнделікті өмірде өзі көріп жүрген оқиғаларды баяндай білуі, оған өз түйсігімен қарап, өд жүрегімен сезініп, ішкі жан дүниесіндегі тебіреністі әңгімелей білуге үйрету керек.
Оқушылардың шығармашылық қабілетін дамытуда логикалық тапсырмалардың да маңызы зор. Логикалық тапсырмалар оқушыларды белсенділікке тәрбиелеуге, өз бетінше іздене білуге дағдыландыру, икемділік пен шеберлілікке баулу мақсатында пайдаланылады.
Бастауыш сыныптағы оқытудың мазмұнында ерекше орын алатын пән – ана тілі. Ана тілін үйрету – сөздерді түсініп, меңгеріп оқу, жаттау, олардың жүйесін, өзгеру заңдарын білу ғана емес, тіл үйрену мен қатар, бала сансыз көп ұғымдарды, ойларын, сезімдерін, сұлу үлгілерін, ойлау жүйесін де меңгереді.Ана тілін оқып-үйрену арқылы олар Қазақстанның мәртебесін көтере туған халқының өткені мен бүгіні,болашағы жайында мол мағлұматтар ала отырып,танымдық,тәрбиелік,білім-дағдыны үйренері хақ.Өтілетін әр сабақ белгілі бір мақсатқа құралған,оқушы танымы мен дүниетанымын қалыптастыра отырып шығармашылыққа баулуы тиіс.Ол үшін мұғалім күнделікті сабаққа жете ізденіп,жаңа технологияны шебер пайдаланса,сабақ өз мақсатына жеткен шығармашылыққа бағдарланған, оқушы дүниетанмын байытатын бірден-бір сабақ болар еді.Қай сабақ болмасын «мынау оның білімдік жағы,мынау тәрбиелік жағы»деп бөліп жаруға болмайды.Себебі білім мен тәрбие-әркез егіз үрдіс.Шебер мұғалім осы екі қасиетті оқушы бойына дарыта оқыта отырып ,оқыту әдісін,жаттықтыру жұмысын,қолданылатын көрнекілік түрлерін оқушының жас ерекшелігін ескере отырып,қабілеті мен ынтасына қарай таңдай білсе,өзі көздеген мақсатына жетеді.
Оқушылардың шығармашыл қабілеттерін әр түрлі әдіс тәсілдерін қолдана отырып арттыруға болады. Олар мынадай:
Тақырыпты мазмұнына қарай жинақтау;
Арнаулы бір тақырыпта пікірталас тудыру;
Логикалық ойлауын дамытатын ойындармен берілген тапсырмаларды шешу (анаграмма, сөзжұмбақ, ребус, құрастырмалы ойындар, т.б)
Әңгіменің ұқсастығын салыстыру, бөліктерге бөлу, ат қойғызу;
Қиялдау арқылы сурет салғызу, рөлге бөліп оқыту;
Мәтін кейіпкерлеріне мінездеме беру;
Ой шапшаңдығын, сөз байлығын дамытуда өлең шумақтарын құрастыру;
Мәтін, ертегі, әңгімені өз бетінше аяқтау.
Осындай әдіс – тәсілдерді үнемі жүргізу оқушыларды шығармашылыққа баулуға, шәкірт бойындағы қабілет көзін ашып, тілін байытуға, қиялын ұштауға, өз бетінше ізденуге зор әсерін тигізеді. Бала бойындағы қабілетті ашу – оқушыны шығармашылық бағытта дамуына жете мән беруі болып табылады.
Бала мен мұғалім арасындағы қарым-қатынастағы сезім байланысын орнатып, үйлесімділікке қол жеткізуге Ш. Амонашвалидің мұғалімдерге берген кеңесін берген кеңесін де басшылыққа алуға болады. Ол: «Педагогикалық процесте баламен тіл таба білу, яғни балаға өз ойын, талғамын, көңіліндегісін айтуға мұрсат беру тәрбиешіден көп шеберлікті талап етеді. Осынау қарым-қатынаста бала жанының қозғалысы ұстаз жанының қозғалысымен үйлесім тапқан кезде бала өз бойындағы табиғи дарынын ашады, ал мұғалім өзінің шығармашылық жігер қуатының жемісін көруге мүмкіндік алады. Басқаша айтқанда, бала шығармашылығы мұғалім шығармашылығымен ұштасып кетеді. Мұндай жағдайда рухани тұтастық пайда болады» - дейді.
Шығармашылықпен айналысқан оқушының ойы жүйрік, тұғыры биік азамат болып қалыптасады. Ана тілімен қатар қазақ тілі сабағы да сөзбен жүргізілетін жұмыс сөздерді байланыстырып сөйлеуге, әңгіме айтуға, шығарма жазуға көмектеседі. Сөздік жұмысы оқушыны бір жағынан ойлауға жетелесе, екінші жағынан қызығушылығын оятып, шығармашылық қабілетін арттыруға, белсенділікке ынталандырады. Мысалы:
Берілген сөздердің ішінен солдан оңға қарай оқығанда жаңа сөз шығатын сөздерді теріп жаз:
Қыран қала Дархан
Мұз бұлақ есек
Қысым сүт киім
«Ал» буынынан басталатын бірнеше жеміс атауларын жазып, төрт сөйлем құра ма
Қандай сын есім жазылғанын табыңдар:
Зықыл (қызыл) рыса (сары)
Ыңқал (қалың) ікби(биік)
Анжу (жуан) рат(тар)
«Көкірегі сезімді, көңілі ойлыға, бәрі де анық тұрмай ма ойлағанда» деп Абай атамыздың сөзімен айтар болсақ, шығармашылық қабілеті дамыған баланың көкірегі сезімді, көңілі ояу боларына дау жоқ.
Бұл жұмыстар оқушылардың шығармашылық қабілетін дамытуға зор үлесін тигізеді.Оқушыны шығармашылыққа баулу,өз еңбегінің нәтижесін көруге,оны бағалауға бағыттау-өте күрделі үрдіс.Оқушының шығармашылық мүмкіндігі оның жеке тұлға ретінде қалыптасу үрдісінде пайда болады.Егер шығарматьшылық оқушының жас кезінде бағалы бағдар болып қалыптаспаса онда болашақта да оның қалыптасуы екіталай. Бүгінгі жас ұрпаққа жан-жақты білім беру, тәрбиелеу әрбір ұстаздың басты міндеті. Олай болса, қазіргі ұстаздар қауымының алдындағы үлкен мақсат: өмірдің барлық саласындағы белсенді, шығармашылық іс-әрекетіне қабілетті, еркін және жан-жақты жетілген тұлға тәрбиелеу. Оқушы шығармашылығын дамыту ісі үздіксіз жүргізіле бермек. Бұл қоғам талабынан туындайтын қажеттілік. Қоғамның әлеуметтік – экономикалық даму деңгейі сол қоғамдағы жеке адамның шығармашылық мүмкіндігіне байланысты. Оқушы шығармашылығы практикалық әрекеттер, ізденімпаздылық арқылы дамиды. Шығармашылыққа үйрететін сабақтар – жаңа технологияларды қолдану болып табылады. Мұндай сабақтарда оқушыға ерекше ахуал, мұғалім мен оқушы арасында ынтымақтастық қатынас сақталады. Мұғалім бақылаушы емес, бағалаушы емес, танымдық іс-әрекетін ұйымдастыратын шығармашылық істердің ұйытқысы. Тек осындай оқыту ғана оқушы интелектісінің көзін ашып, шығармашылығын дамытады. Оқушының шығармашылығына бағыт – бағдар беруді ең алғаш білім мазмұнына енгізген М. Жұмабаев болатын. Ол балалардың ойларын дамыту туралы «Ойлау жанның өте бір қиын терең ісі - деп атап көрсете келіп, тәрбиеші баланың ойлап, үйренуіне көп күш жұмсау керектігін ескертеді.
Қорыта келгенде, бастауыш сыныптың қай пәнінде болсын оқушылардың танымдық шығармашылық қабілетін дамыта оқыту олардың сабаққа деген қызығушылығын оятып, ойын, ынтасын, дамыта түседі. Мұғалім өз сабағын шығармашылықпен өткізе алса, өзінің білімін сарқып жұмсаса, үнемі ізденіс үстінде болса, шәкірттерді анасындай аймалап жүрек жылуын бәріне бірдей шаша білудің қорытындысы- бағбанның жақсы ағаштан жиған сапалы жемісі іспеттес.
Бүгінгі күннің мұғалімі – шығармашылық адамы. Ол қанша ізденсе, болашақ ұрпаққа соншалықты сапалы білім бермек. Ендеше мұғалім күш- қуатын көңіл- күйін әрдайым жоғары көтере білсе, сонда сабақ беру сапасы арта түсіп, еңбегі жанады.
