Т?рбие 6 сынып

«АНАЛАР – АСЫЛ ЖАНДАР»

(тәрбие сағаты)

Мақсаты: аналар қауымымен сырласа отырып, олардың тәрбиесіне көңіл бөлу, эстетикалық тәрбие беру, оларға салт – дәстүрді үйрету, олармен пікірлесе отырып, өздерін мазалап жүрген сұрақтары болса, соған жауап табу, еркін өз ойларын ашып айтуға баулу.

Дамытушылық: оқушылардың бойындағы жеке қабілеттері мен таланттарын, ойлау шеберлігін, сөйлеу мәдениетін дамыту.

Тәрбиелік: оқушыларды адамгершілікке, сыйластыққа, қамқор болуға, ізгілікке, достықты қастерлей білуге тәрбиелеу.

Сабақтың көрнекілігі: Ана туралы нақыл сөздер, мақал - мәтел жазылған плакаттар суреттер, гүлдер, шарлар, сыйлықтар.

Шараның жүру барысы:
Жүргізуші: Аяулы аналар! Апайлар мен қызғалдақ қыздар, көктем мерекелеріңіз құтты болсын, Көктемнің шуақты күндеріндей, сан алуан гүлдеріндей құлпырып, жайнап өсе беріңіздер. Жүздеріңізден шаттық, көңілдеріңізден қуаныш арылмасын. Халқымыз ежелден ақ құрметтеп «Күннің шуағы жылы, ананың құшағы жылы» деп тектен - тек айтпаса керек. Ақ сүтін беріп, түн ұйқысын төрт бөліп жақсы ісімізді асырып, жамандығымызды жасырған, ана қарызын өтеу барлығымыздың парызымыз.
Біз үшін бір сәт тыным таба алмаған,
Су кешіп, отқа күйіп алаулаған,
Өсірген, ақ сүт беріп қарызыңды,
Өтермін қалай ғана аяулы анам.

Құрметті қонақтар, бүгінгі мектепке дейінгі шағын орталықтың сіздерге арналған «Аналар - асыл жандар» атты мерекелік ертеңгілігін тамашалаңыздар.
Құшақ жая қарсы аламыз әсем шаттық көңілмен,
Қош келдіңіз, төрімізден орын алған көрермен.
Көп алдында бүлдіршіндер ән сап, өнер көрсетер
Тыңдаңыздар тамашалап жаңа жолын өнерден - дей келіп.
«Құттықтаймын мама» әні – хормен

Жүргізуші: Мен қазақ қыздарына қайран қалам,

                     Жанары жаны жаздай жайраңдаған.

                     «Қыз өссе – елдің көркі» деген сөзді

                     Қапысыз қалай айтқан қайран бабам?! – демекші, қазақ халқы қыз баланы ертеден сыйлап, қызды гүлге теңеп, «Қыз өссе – елдің көркі» дегендей, қыз баланың әр отбасына ерекше сән беріп отыратыны белгілі. Өзіне тән табиғи ерекшелігімен бірге оларға тәрбие беретін ортаның да айтарлықтай әсерінің бар екені рас. Ал, оларға дұрыс тәрбие беріп, өмір атты кең арналы тіршілікке жол сілтеу – бірінші ата – ана міндеттері дейтін болсақ, екінші кезек – қанатын қатайтып, болашаққа жол сілтеп, қарлығаштай ұшыратын  мектеп ұясының ықпалы. Қыз баланың алғашқы қалыптасуы, оның көпшілік ортасында өзін – өзі ұстай білуінен, достарымен тіл табысып, сондай – ақ мектеп табалдырығын аттап, алғаш рет көптің ортасынан түсуінен байқалып жатады. Мектеп – білім берумен қатар тағылымды тәлім – тәрбие түрлерін ұйымдастыратын өнеге ордасы. Қыз баланы құрметтеп, олардың алдында дөрекі сөйлемей, ізетті болуды, ер тұрманы әшекейленген сұлу жорғаларды қыздарына, қарындастарына мінгізуді, киімнің сәндісін, алтынды бұйымдардың жақсысын қыздарына тарту етуді дәстүрге айналдырды.

1 – бөлім: Сұрақ – жауап.

Жүргізуші: Жас ару – жас ғұмырдың талғамысың,

                     Қуантқан әрбір үйді арманысың.

                     Дәл қазір алдымызда сыналарда

                     Сан сұрақтан сүрінбей самғап ұшқын, - дей келе сұрақ  - жауап бөліміне шақырамын. Мен қойған сұрақтарға жауап беріп көріңіздер.

1. Халық арасына бойжеткен қыз ажарына қарай алтыға бөлінген. Соларды атап өтсеңіз? «Әдемі қыз, көрікті қыз, әсем қыз, ажарлы қыз, шырайлы қыз, ару қыз)

2.Қазақ халқында халықтың құрметіне бөлінген, ақылына көркі сай ару қыздарды атаңыз? «Мәншүк Мәметова, Әлия Молдағұлова, Күләш Бәйсейтова, Роза Рымбаева, Мақпал Жүнісова, Роза Бағланова, Бибігүл Төлегенова)

3. Қыз балаларға арналған атауларды атаңыз? (қыз, бойжеткен, келіншек, әйел, жар, ана, апа, әже, қарындас, сіңлі)

4. Қазақ қыздарының әшекей бұйымдарын атаңыз? (шолпы, шашбау, сырға, білезік, жүзік, шашқап, шоқ, шаштеңге, үкі, күміс түйме, балдақты сақина, қобдиша, талмоншақ, қолазы, маңдайша, т.б.)

5. Қыздың бойына тән қылықтарын атап көрсетіңіз? (нәзіктік, сұлулық, сыпайылық, әдемілік, рухани байлық, сүйіспеншілік, кішіпейілділік, инабаттылық)

6. Анасы қыз баланы жастайынан қандай міндеттерге үйретеді? (үйді таза ұстауға, ас пісіру, шәй құю, кесте тігу, т.б)

7. Қазақ қызының ұлттық киімін атаңыз? (көйлек, сәукеле, тақия, желетке, ішік, белдік, етік, кеудеше, т.б.)

2 – бөлім: Мақал – мәтел.

Жүргізуші: Сәулетті ана болғанда даналық ұрпақ болады. Олар бүгінгі мектеп қабырғасында оқып жүрген қыздар. Болашақтың тамыры, қоғамның негізі, тарихтың көзі – жайнаған осы жауқазындар. Қыз – өмірдің қызғалдағы, қыздар – болашақ ана, бақыт – байлық ошағы, адамзаттың ойы өркендеп, тәлім – тәрбие алатын қасиеттің ұясы. Ал әйел – сол қасиетті ұяның алтын тірегі, отбасының ұйтқысы. Халық аузында қыздар туралы мақал – мәтелдер аз емес. Сол мақал – мәтелдерді атаңыздар.

1. Ақылды қыз білімге жүгірер, ақылсыз қыз сөзге ілігер.

2. Қыздың қырық жаны бар.

3. Жақсы қыз – жағадағы құндыз.

4. Қыздың қабағында құт бар.

5. Қыздың қабағы күлімдесе – құт келеді.

6. Қыз өссе елдің көркі, гүл өссе жердің көркі.

7. Қыздың көзі қызылда.

8. Қыздың жолы жіңішке.

9. Қызым саған айтам, келінім сен тыңда.

Ән: «Мен қазақ қыздарына қайран қалам»

3 – бөлім: Өнер көрсету.

Жүргізуші: Қыз баланың тәрбиесі қашанда аса мәнді. Қыз бүгін әке – шешесінің қонағы болса, ертең бір шаңырақтың ошағының сәні. Болашақ ұрпақтың өз қатарынан озары да қыз бен қыз тәрбиесіне байланысты. Қазақ қызына тән міндеттрден кім қандайын меңгеретін жөнінде және қандай міндетті атқара алатындарыңызды айтыңыздар. Ол міндеттер: айран ұйту, алаша тоқу, ас пісіру, іс тігу, нан басу, сиыр сауу, ұршық үйіру, кепе кесу, т.б. (Әр қыздың жауабы мен іс нәтижесі көрсетіледі.)

Келесі тыңдайтындарыңыз оқушылардың орындауында сымбатты әрі сұлу қыздарымызға арналған ақын өлеңдерінен үзінді. Қабыл алыңыздар!

«Қыздарға» М. Шаханов.

Тән сұлулығы деген бар, жан сұлулығы деген бар,

Тән сұлулығы – сыртқы көз арбар көрініс.

Жан сұлулығы – бұл әйелдің ішкі дүниесі,

Сезім шынайлылығы, мінез байлығы,

Пейілі кеңдігі, ар алдында адалдығы.

Тән сұлулығы – теңіз бетіндегі көпіршігі мол толқын.

Жан сұлулығы – бұл тереңдегі ағын.

Осы екі қасиет бір адамның басында ұштаса,

Ғұмыр бойы айналайын нұрға бөлеп өтер еді.

Бет пішіні келіскен, сөзі сыпайы,

Өзі әдепті, сұңғақ бойлы, терең ойлы қыз – Ару.

Сөзі өткір, өзі пысық, өрескелдікті сүймейтін,

Болмашыға пісіп, күлмейтін, келбетті қыз – Сұлу.

Істесе үйіріп, сөйлесе бұйырып, баурап алатын

Өзі бірден көзге түсе қоймайтын қыз – Көрікті.

Баппен біліп тұратын қыз – Әдемі.

Дене бітісі жинақы, сөзі салмақты қыз – Ажарлы.

4 – бөлім: Салт – дәстүр.

Жүргізуші: Әрбір қыз бала бой жетіп, әке – шешенің аясында бұлғақтаған дәуренін қалдырып, басқа бір елге келін боп түсіп келіншек аттанады. Қыздарын тұрмыс құруға әзірлеуге қай халық болсын зор мән берген. Мұны қызының барған жердегі өмірі жақсы болуының, бақытты болуының кепілі деп білген. Халқымыз әйел – ана, қыз дүниеге тіршілік әкелуші, барша тіршіліктің бастауы, көркемдік пен жылылық көзі, шуақ пен мейірім әлемі, өмірдің сәні деп қасиет тұтып, оған көңілінің төрінен орын беріп ардақтап аялаған.

Әдет – ғұрып, салт – дәстүрі қазақтың,

Жарасымды, үйлесімді, ғажап шын.

Ұмыт болған дәстүрлерді сақтайық,

Насихаттап, жаңартудан қашпайық. (Сұрақтарға жауап)

Олай болса, қазір сіздерге көнеден қалған салт – дәстүр, әдет – ғұрып, рәсім, көне сөздерді таратамын, ал сіздер сол сөздердің мағыналарын ашып көріңіздер.

1. Бастаңғы (салт) – жастар «бастаңғы» деп аталатын тамақ істеп бас қосады. Үйдің үлкендері жол жүріп кеткенде ауыл жастары сол үйге жиналып, жолаушылардың жолда басы ауырмасын, бастаңғы жаса дейді. Оның мәні – жастардың сол үйде ойын – сауық жасап бас қосуы.

2. Ұрын бару – күйеудің қалыңдығына ұрын бару «жол ашары» - орамал – шаршы, тиын – тебен, сақина – жүзікпен өтеле береді. «Жол ашарға» жіберген жібек орамал қыз жеңгесін күйеуді арнайы шақыруға міндеттейді.

3. Жеңгетай – қазақ ұғымында жеғге атаулы қыз бен жігіт сырының қолсандығы. Жігіт жеңгесі де, қыз жеңгесі де бірінің өтініші мен бірінің тілегін жағызбалатып жеткізуші.

4. Бауырына салу (ғұрып) – баласы жоқ адамдар біреудің баласын асырап алуы, яғни бауырына салуы ежелден бар қағида.

5. Кәде – қалыңсыз қыз болса да, кәдесіз күйеу болмайды деген сөз бар. Салт бойынша құда түскеннен кейін, күйеу тарапынан ырым – жырым, жол – жораның орындалуы талап етіледі. Сол жораның ең мықтысы – киіт.

6. Көрімдік – жаңа туған балаға, жас келінге, ботаға, т.б. үйге келушілердің әлгілерді  алғаш көрген сәтінде көрімдік сұрау дәстүрі.

5 – бөлім. Пікірталас

Жүргізуші: «Ақылды қыз білімге жүгірер, ақылсыз қыз сөзге ілігер» осы тақырыпта өздеріңіздің ой – пікірлеріңізді айтып, осы сөзбен нені ұғынамыз, бұл сөзді естігенде, сіз не жайында ойланасыз? Мысалы, (пирсинг, кіндік жалаңаштау, темекі шегу, т.б.) сүйкімсіз қылықты қыздар жайлы, оларды қалай тоқтатса деп ойлайсыздар? (қыздар қауымы өз пікірлерін ортаға салады.)

Жүргізуші. «Қыз қылығымен» дейді ата қазақ. Қыздарымыздың ақылды, үлгілі, мейірімді, инабатты болуы алдымен ата – анасынан, екіншіден, білім ордасынан басталады. «Болмасаң да ұқсап бақ» деп, ұлы Абай айтқандай, қыз балалар осындай қасиеттерді меңгеруге талпынуы керек. Арамызда ару да әсем, сұлу да көрікті, әдемі де ажарлы қыздар көп болсын! Сондықтан да қыздарды аялай білейік!

Қыз, бозбала, бойжеткен, келін, ана,

Бәрі де кезінде дара тұлға.

Ұрпағымыздың ойласаң болашағын

Қызды сыйла, жамағат, қызды сыйла!, - дей отыра бүгінгі кешімізді аяқтаймыз.

Дидактикалық ойын
Менің қолымнан не көріп тұрсыңдар. Әрине шар. Бұл шардың ішінде бізге сұрақтар
берілген екен. Қане шарды жарып ішіндегі сұрақтарға жауап беріп көрелік.
1) Кім бізді өмірге әкеліп, бағып қағып әлпештеп өсірген?
2) Біз қатты қуанғанда, қуанышымызды кімге жеткіземіз?
3) Біз қатты ренжігенде, жылағанда өзіміздің жағдайымызды кімге айтамыз?
4) Бар тәттісін, бар жақсысын бізге жеткізіп бізге кигізетін кім?
Олай болса «Ақ мамам» әні хормен

«Қыз – ұлт болашағы»

(дөңгелек үстел)

Құзыреттілікке жеткізетін сабақтың мақсат-міндеттері : ақпараттық – қазақ қызының бойындағы ұлттық дәстүрімізге сай: әдептілік, көріктілік, ептілік, инабаттылық, кішіпейілділік, сұлулық, т.б жан-жақты ұлттық қасиеттерін таныта білу; коммуникативтік – оқушылардың ойлау, есте сақтау, танымдық қасиеттерін дамыта оқыту; проблеманы шешу – қазақ халқының әдет-ғұрпы арқылы қыз бала тәрбиесіне тән қасиеттерді бойына сіңіру.

 Көрнекілігі: «Қыз - елдің көркі» газеті, суреттер көрмесі, нақыл сөздер, мақал-мәтелдер. Проектор.
Барысы. Топ жетекшісі: Қазақ халқы «Қыз» деген сөздің өзін әдеміліктің, инабаттылықтың, сұлулықтың белгісі деп таныған. Халқымыздың халық ауыз әдебиетінде көптеген ақындарымыз қызға көптеген керемет суреттемелер берген. Сондай-ақ қыз баланың ұқыптылығын, шеберлігін, сүйкімділігін, жанының нәзіктігін, өнер, білімге бейім тұратынын жоғары бағалап, оның ол қасиеттерін бейнелі сөздер арқылы ерекше көрсеткен. Мысалы: «Қыздың жиған жүгіндей», «Қыздың тіккен кестесіндей», «Қыз –елдің көркі, гүл - жердің көркі», «Жақсы қыз – жағадағы құндыз», «Қызы бар үйдің қызығы бар», т.б.
1-жүргізуші:
Қыз емес, қыздың аты – қызыл алтын,
Көрінер туған айдай жүзі жарқын.
Үлкеннің алдын кесіп сөз сөйлемес,
Халқының сақтай білген ізгі салтын.
2-жүргізуші:
Қыз бала – бойжеткен, келін, ана,
Бәрі де дер кезінде дара тұлға.
Ұрпағыңның ойласаң болашағын,
Қызды сыйла, жамағат, қызды сыйла!
1-жүргізуші: Біз қыз баланың бойынан нені көргіміз келеді: нәзіктік пен сұлулықты, ұяңдық пен инабаттылықты, сыпайылықты, әдемілік пен ұялшақтықты, өнерпаздық пен іскерлікті, шеберлік пен ақ ниетті, ақкөңіл қасиеттерді.
2-жүргізуші: Қазақ халқында «Қыз – елдің көркі, гүл - жердің көркі» деген мақал бар. Мақалдың мәні қыз баланың нәзіктігін, сүйкімділігін, салтқа беріктігін көрсетеді.
1-жүргізуші: Осы істердің барлығын қыз балаға ерте жастан үйретіп отырған. Олай болса, қыздардың өнерін тамашалайық. (Слайд). Ас әзірлеу, шай құю, тоқыма тоқу, ою-өрнек, төсек жинау. Ән: «Қазақ қызы».
2-жүргізуші: Қазақ отбасында қыз баланы қалай тәрбиелеген екен, соған тоқталайық.
1-оқушы: Қазақ отбасының маңызды қызметтерінің бірі – тәрбие. Ата-ананың міндеті – жас ұрпаққа аға ұрпақтың әдет-ғұрпын, адамшылық, адамгершілік, инабаттылық, сыйлау қасиеттерін сіңіру. Әсіресе, қазақ отбасында басқа ұлттарға қарағанда, қыз бала тәрбиесі ерекше орын алады. Қазақ халқы қыз баланы ардақтап ұстаған, оның көңілін қалдырмаған, оған қарсы сөйлемеген, оны мәпелеп өсірген және де қатал ұстап, оның тәрбиесіне ерекше көңіл бөліп қараған.
2-оқушы: Қыз бала тәрбиесінде ананың орны ерекше. Ана қыз бала тәрбиесінде әкеге қарағанда ерекше қызмет етеді. Қыз бала анаға бір табан жақын ғой. Басқа ұлтқа қарағанда, біздің қазақ қызының бойында ізеттілік, ар-ұят, ұялшақтық, үлкенге қызмет көрсету, үлкеннің алдын кесе-көлденең кесіп өтпеу, жаны ашу қасиеттері басымырақ сияқты. Осындай қыз балаға тән қасиеттерді қызының бойына сіңіретін ең бірінші – ол анасы. Қыз баланы жастайынан үй сыпыруды, яғни үйді таза ұстауға, төсек жинауға, ас пісіру, шай құю, кесте тігу, т.б. жанұяның үй жұмысын үйретуді анасы мен әжесі өз міндеттеріне алған.
3-оқушы: Әсіресе қыз баланың көрікті болып өсуіне анасы ерекше көңіл бөліп, «Аттың көркі – жалы, қыздың көркі - шашы» деп, қыздың шашын күтіп өсіруді өнер санаған. Ол үшін оның шашын айранмен, қынамен жудырған. Шаштарын «қос бұрым» немесе «бестемше» етіп өру бойжеткен қыздың көркі болған. Қазақ халқының жырларында қазақ қыздарының шаштарын керемет суреттеген: «Шашының ұзындығы ізін басқан», «Шаштарын он күн тарап, бес күн өрген», «Қыпша бел, қиылған қас, қолаң шашты», т.б.
Шырайлы қыз - көз жанары өткір, бет-әлпеті балбұл жанған, тәні шымыр; Сұлу қыз - сөзі өткір, өзі пысық, өрескелдікті сүймейтін, болмашыға пісіп-күймейтін, келбетті; Ару қыз - бет пішіні, дене мүсіні келіскен, сөзі сыпайы, өзі әдепті, сұңғақ бойлы, терең ойлы; Ажарлы қыз - дене бітімі жинақы, тығыршықтай, сөзі салмақты, ісі тиянақты; Әсем қыз - жүзі жылы, өзі ұяң, тәні нәзік. (Көрініс)
Ата: Қыздар, «Қазақта қызға қырық үйден тыйым» деген сөз бар.
Түске дейін ұйықтауға тыйым,
Бұраңдап қылымсуға тыйым!
Тамақты обырлана асауға тыйым,
Ұрлық-қорлыққа тыйым.
Салт-дәстүрден аттауға тыйым,
Ұрыс-керіске тыйым. Қыздар осы тыйым сөздерді әр уақытта естен шығармаңдар!
Әже: Әй, қыздарым, қазақ халқы бойжеткен қыздың киім киісіне де ерекше көңіл бөлген. Мысалы: «Адам көркі – шүберек, ағаш көркі - жапырақ» деп қыз балаларға қынама қамзол, дүрия бешпет, кәмшат бөрік, қос етек көйлек кигізген. Халқымыз қыз баланың көркіне оның ақыл-ойы мен мінез-құлқы сай болуын қалаған. «Қызым үйде, қылығы түзде», «Қыз ақылы шешеден», т.б. мақал-мәтелдер соған арналған.
1-жүргізуші: Қыз баланың жақсы болып өсуіне оның өскен ортасының, бірге жүрген құрбы-құрдастарының, дос-жарандарының да әсері күшті. Қазақтың «Қызың өссе, қызы жақсымен ауылдас бол», «Қызға қырық үйден тыйым» деген нақыл сөздері сол өмір тәжірибесінен алынған. Сонымен қазіргі заманғы қыздардың бойынан: ақылдылық, инабаттылық, сымбаттылық, көріктілік және де іскерлік қасиеттері де табылуға тиіс. Халық «Өнерсіз қыздан без, өнегесіз ұлдан без» деген. Ұлы Абай атамыз «Ары бар, ақылы бар, ұяты бар ата-ананың қызынан қапы қалма» деген екен.
2-жүргізуші: Демек, болашақ жас ұрпақты адамгершілігі мол, иманды, өнегелі, өнерлі етіп тәрбиелеу - қазіргі отбасына үлкен міндет. Сонымен қазақ отбасында тәрбиенің негізі – ұлттық салт-дәстүрлер.
Топ жетекшісі: Тәрбие отбасынан басталады. Қазақ отбасындағы қыз бала тәрбиесі оң жолға қойылуы керек. Келешекте ұлттық салт-дәстүрлермен тәрбиеленген қыздар ел қорғайтын ұлтжанды жас ұрпақты тәрбиелей алатынына біз сенімдіміз.

«Наурыз –берекелі, Наурыз-мерекелі»

мерекелік шара

Тәрбие сағат мақсаты: Ұлыстың ұлы күні Наурыз мерекесі туралы білімдерін тереңдету. Оқушылардың тілін, мәнерлеп өлең оқу, ән салу, би билеу, сөйлеу мәдениетін, сөздік қорын дамыту. Оқушыларды елін сүюге, дәстүрлі мерекелерді құрметтей білуге тәрбиелеу.

Кіріспе: Мұғалім сөзі: Құрметті ұстаздар, қадірлі қонақтар! Ұлыстың ұлы күні – Наурыз мейрамы құтты болсын! Наурыз – көнеден келе жатқан мейрам. Наурыз – бақыттың бастамасы, жақсылықтың жаршысы, өмірге нұр сыйлаған, сезімге гүл сыйлаған, халық қастерлейтін күн. Ұлыстың ұлы күні құтты болсын, ағайын!

1 – жүргізуші: Тыңдаңыздар! Тыңдаңыздар! Тыңдаңыздар!

2 – жүргізуші: Бүгін ұлыстың ұлы күні.

1 – жүргізуші: Ата-бабаларымыздың сөзімен айтсақ, ақ түйенің қарны жарылған күн! 2 – жүргізуші: Күлімдеген көктемнің шуақты шақтарымен бірге жер бусанып, «арқаның қысы аттан түсетін» кез.

1 – жүргізуші: Наурыз – табиғаттың тамырына қан жүгіртіп, тіршілік атаулыны қайта оятып, жаңартатын кез.

2 – жүргізуші: Ендеше көктемнің шуағын ала келген Ұлыстың ұлы күні Наурыз мерекесі құтты болсын! Ән: «Наурыз»

1 – жүргізуші: Алдымен «Наурыз» сөзіне тоқталатын болсақ, бұл көне парсы сөзі. Қазақшаға аударсақ «Жаңа күн» деген мағына береді. Бұл біздің халқымызда күн мен түн теңелер мезгіл – наурыз айының 22 жұлдызына сәйкес келеді.

2 – жүргізуші: Ғасырлар бойына атадан балаға мұра болып келе жатқан, дәстүрлі осы Наурыз тойы, бүгін міне, тағы да есігімізді ашып отыр.

1 – жүргізуші: Ал енді қыздарымыздың орындауында би: «Ата толғау» Мұғалімнің құттықтау сөзі.

2 – жүргізуші : «Самалық» әні, дәстүрін көрсету. Самалық, самалық, Қан тауының көк құсы Ұйқыдан көзін ашты ма? Самалық, самалық, Самарқанның көк тасы Жібіді ме, көрдің бе? Самалық, самалық, Жаңа келген жақсылықты Көрдік пе, көрмедік пе? Самалық, самалық, Ескі жыл шығып, жаңа жыл кірді. Самалық, самалық, Сүт көп, көмір аз, Жаңа жыл жарылқа, Ескі жыл есірке,- деп, үйдегі ескі ыдысты сындырып, «қабақ сынды, қайғы кетті» деп ырым жасаған.

1 – жүргізуші: Құрметті халайық! Біздің өткен барыс жылына еш өкпеміз жоқ. Солай ма? Көпшілік: Иә, өкпеміз жоқ.

2 – жүргізуші: Ендеше ең алдымен «өткенге салауат, болашаққа – аманат» дегендей барыс жылын шығарып салайық. /барыс жылы келеді/

1 – жүргізуші: Оу, мына жұрттың өзіне дән риза, қадамың құтты болды. Саған рахмет барыс жылы! Ал, өзіңнің мына жұртыңа не айтарың бар? Барыс жылы: - Мен де халқыма дән ризамын! Ел іргесі бүлінбей, бейбіт тыныштық сақталды. Лайым солай болғай. Өзімнің орнымды басар Қоян жылына да тілерім сол. Әрдайым бақыт, бейбіт өмір болсын. Бөбектеріміздің жүзінен күлкі арылмасын. Аманшылықта жолығысайық! Көріскенше күн жақсы, халайық!

2 – жүргізуші: Барыс жылының құрметіне «Баласы ауырған ана» тамашасын қабыл алыңыздар. Ән: «Сенің анаң алтын»

1 – жүргізуші: Ал, енді Жаңа жыл – Қоян жылын ортаға шақырайық. /Сахнаға жүгіріп Қоян шығады/

2 – жүргізуші: - Қош келдің, жаңа Қоян жылы. Төрлет, Наурыз, елімнің бақ-береке, ырыс мейрамы!

1 – жүргізуші: Ұлыс оң болсын, Ақ мол болсын!

2 – жүргізуші : Ұлыс бақытты болсын, Төрт түлік ақты болсын! ● Ән: «Ағажан» ● Сыған қызы билеп шығады

1 – жүргізуші: Сұрайықшы мына кісі карта аша ма екен? Не дейді карта? Сыған қызы: /картасын жайып жіберіп/ Жол ашық. Жайлы жыл болатын түрі бар. Еңбек еткен адамға жағатын жыл. Табыс көп түседі.

2 – жүргізуші: Ал енді «Аязды күндер» тамашасын қабыл алыңыздар.

1 – жүргізуші: Құрметті дос-жараңдар! Қадірменді аға-апалар!

2 – жүргізуші: Қымбатты іні-қарындастар!

1 – жүргізуші: Қазір халқымыздың ғұрпы бойынша өткен күндердегі реніш, сырқат бәрі ескі жылда, басқан ізде, жанған отта қалсын!

2 – жүргізуші : Жаңа жылда көңілдегі көркем ой, асыл арман, ақ тілектеріміз қабыл болсын деген ниетпен әр столдан бір кісіден ортаға шығып, мектеп басшысы бастап, мектепті аластаймыз.

1 – жүргізуші: Әркім өз көңіліндегі тілегімен бірге Алас, алас Алас, алас Әр бәледен қалас Ескі жыл кетті, Жаңа жыл жетті. Айдан аман Жылдан есен болайық!

2 – жүргізуші: Аластау рәсімін бастаймыз. /аластау/ - Жаңа күн, Наурызымыз келдің бе? - Көктем боп Наурызымыз келдің бе? - Бүрлеген қайынды көрдің бе? - Күлкісін сәбидің көрдің бе? - Құс қанатын сабылтып келдің бе? - Ел жұртыңды сағындырып келдің бе? ● Ән: «Айналайын»

1 – жүргізуші: Осымен мерекелік концертіміз мәресіне жетті.

Тәртіпке бас иген құл болмас

Тақырыбы: «Тәртіпке бас иген құл болмас»
Мақсаты: Заңды әркім білуге міндетті екендігін, сонымен қатар өз құқығын қорғай білуге, өз санасында құқықтық саланы қалыптастыруға тәрбиелеу. Оқушының саяси саналығы мен таным белсенділігін арттыру. Өз іс-әрекетіне жауап беретіндей ой-өрісін кеңейту. Оларға құқықтық тәрбие бере отырып, рухани мықтылыққа, саналы ойлауға, адамгершілікке баулу.
Көрнекілігі: Видеоролик, плакат, маркер
Өту барысы: 
І. Рефлекция.
ІІ. Сергіту сәті. 
ІІІ.Таныстыру. Әр топ 4 оқушыдан өз топтарын құрады, өз атымен ұранымен таныстырады.
ІV.Ассоциация «Тәртіп»
V. «Тікелей сұрақтар» - әр топқа заң, құқық тақырыптарына қатысты 15 сұрақ қойылады. Әрбір дұрыс жауап 1 ұпаймен есептеледі.
YI.Адасқан әріптерді орналастыр.
YII.Ой жалғау кезеңі.Сөздің жалғасын тап.
YIII. «Ой елегінен өткіз»
IX.Шытырманды шешу./Ситуациялар/
X.Қорытынды.
І. Рефлексия. «Улыбка» әуені орындалып тұрады. 
Оқушылар дөңгелектеп тұрып, барлығы келесі шумақты хормен айтады: 
Мейірімді жүрекпен, 
Ақпейілді тілекпен, 
Амандасып алайық, 
Бір жадырап қалайық!
ІІ. Сергіту сәті. 
Құрметті оқушылар, бүгін мен сіздерге «Тәртіпке бас иген құл болмайды» атты тәрбиелік шара өткізгелі отырмын. Енді балалар, сендердің де құқықтық білімдеріңді кеңейтуге уақыт келді. Шарамызды бастамас бұрын жақсы көңіл-күймен сергіту мақсатында бәріміз ортаға шығып «Атом молекула» ойынын ойнайық. Жақсы, рахмет! Көңіл-күйімізді нешеге бағалаймыз. 
Орташа болса 3, жақсы болса 4, өте жақсы болса 5 баллмен бағалаймыз. Өте жақсы!
ІІІ.Таныстыру. Әр топ 4 оқушыдан өз топтарын құрады, өз атымен ұранымен таныстырады.
І топ «Заңгерлер»
ІІ топ «Ақиқат»
ІV. «Тікелей сұрақтар» - әр топқа заң, құқық тақырыптарына қатысты 15 сұрақ қойылады. Әрбір дұрыс жауап 1 ұпаймен есептеледі.
І топ сұрақтары.
1. «Конституция» сөзінің аудармасы қалай? (Латынның «constitutio»-құрылым, өкілім)
2. Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік биліктің бірден –бір бастауы. (халық)
3. Республика заңдары қай кезде күшіне енеді? (Президент қол қойғаннан кейін)
4. Егемендік алғаннан кейін Қ. Р –да Конституция қанша рет қабылданды? (2 рет, 1993, 1995 ж)
5. Республикадағы жоғарғы заң шығарушы орган (Парламент)
6. Қ. Р. азаматтары еңбек етуге міндетті ме? (Міндетті емес)
7. «Қасым ханның қасқа жолы» қанша тараудан тұрады? (5 тараудан)
8. Қ. Р өзін қандай мемлекет ретінде орнықтырады? (демократиялық, зайырлы, құқықтық, әлеуметтік)
9. Қазақстан Республикасында қабылданған қандай заңдарды білесіңдер?
10. Қ. Р –ның тәуелсіздігі туралы заң қашан қабылданды? (1991 жыл, 16 желтоқсан)
11. «Демократия грек тілінен аударғанда қандай мағына білдіреді? (халық билігі)
12. Адам құқығының жалпыға бірдей Декларациясы қашан қабылданды? (1948, 10 желтоқсан)
13. Қ.Р-ның басқару нысаны қандай? (Президенттік республика)
14. Халық пен мемлекет атынан билік жүргізуге кімнің құқығы бар? (Президент пен Парламенттің)
15. Қ.Р «Мемлекеттік нышандары туралы» заң қай жылы қабылданды? (1992 ж, 4 маусым)
ІІ топ сұрақтары:
1. «Құқық» дегеніміз не? (мемлекет тарапынан заңдастырылған және қорғалатын, жалпыға бірдей міндетті нормалар жүйесі)
2. Қ.Р-ның Конституциясы қанша бөлімнен және қанша баптан тұрады? (9 бөлім, 98 баптан)
3. Қ.Р-да билікті иемденіп кетуге кімнің құқы бар? (ешкімнің құқығы жоқ)
4. Қ.Р-да ресми түрде қолданылатын тіл (орыс тілі)
5. Қ.Р-да «Баланың құқықтары туралы» Заң қай жылы күшіне енді? (2002 ж, 8 тамыз)
6. Қ.Р-ның теңгесі қашан қолданысқа енгізілді? (1993 ж 12 қараша)
7. Қ.Р әкімшілік құрылымы жағынан қандай мемлекет? (унитарлы мемлекет)
8. Қ.Р қазіргі Конституциясы қай елдің Конституциясына ұқсас? (Францияның)
9. «Жеті жарғыда» бір құнның мөлшері қанша? (мың қой)
10. Дүние жүзіндегі тұңғыш Конституция қай елде пайда болды? (АҚШ-та 1787 жылы)
11.Қ.Р-ғы «Баланың құқығы» туралы заң қанша баптан, қанша тараудан тұрады. (10 тарау, 53 бап)
12. 1998 жыл қандай жыл болып аталып өтті? (Халық бірлігі мен тарих жылы)
13. 17 - желтоқсан қандай күн? (Демократиялық жаңару күні)
14. «Жеті жарғыны» қабылдаған қазақ ханы кім? (Тәуке хан)
15. Балалар құқықтарының Конвенциясы қашан қабылданды. (1989 ж)
Y.Ой жалғау кезеңі.Сөздің жалғасын тап.
1. Заңның құрығы-..................../бәрінен ұзын/
2. Өш алғаннан гөрі ................../кешірген жөн/
3. Тура биде............/туған жоқ/
4. Ақырын жүріп............./анық бас/
5. Асыл тастан, ................/өнер жастан/
6. Ұрлық түбі ................/қорлық/
7. Жазасын тартпайтын ................. /жамандық болмайды/
8. Әдепті бала-................../арлы бала/
Әдепсіз бала- ............../сорлы бала/
9. Тәрбие ......../отбасынан басталады/
10. Әділ істің......-/арты игі/
YI. «Ой елегінен өткіз» Ойлан артығы бар ма?Тапсаң сызып таста.
1. Оқушы неге құқылы?
Білім алуға, емделуге, демалуға, ұрлық жасауға, қоршаған ортаны ластауға, өз сыныптастарына кедергі жасауға.
2. Оқушы неге міндетті?
Білім алуға, ата-анасын тыңдауға, басылымдарға жазылуға, оқулықтарын таза ұстауға, мектеп тәртібін сақтауға, үй тұрғызуға.
YII.Шытырманды шешу./Ситуациялар/
Бұл бөлімде әр түрлі оқиғалар айтылады. Осы болған оқиғаның ішіндегі қылмыс түрін табу және ол кімге қарсы бағытталған?
1. Әскери авиация оқу орнының студенті 5-курста оқып жүрген кезде АҚШ-тан келген танысына оқуы жайында, яғни авиация құпиялары туралы әңгімеледі. (Мемлекет қауіпсіздігіне қарсы бағытталған)
2. Сауле деген адам басқа жердегі туысқанының үйінде ақша алып кетіп, өз пәтерін жөндеуге жұмсады.
(Алаяқтық, жеке адамға қарсы бағытталған) 
3. Әскери азамат, өзіне әлімжеттік жасалған соң, қолына қару алып, басқа жаққа кетіп қалған. 
(Әскери қылмыс, өз міндетін орындаудан бас тарту)
4. Жолда МАИ қызметкерлері тұр. Жүргізушілерді тоқтатып, 200 т ақша ұстап отырған. 
(Қызмет бабын пайдалану арқылы жемқорлықпен айналысу)
5. Автобусқа ауыр сөмкесімен қарт адам отырды. Жанында отырған жас жігіт сөмкеден әмиянды алып, келесі аялдамадан түсіп қалды. 
(Ұрлық, жеке адамға қарсы)
6. Жексенбі күні жастар демалуға тауға барды. Сауық-сайран жасайды. Сөндірілген темекінің тұқылынан үлкен өрт болып, тау өртенеді. 
(Қоғамның қауіпсіздігіне қарсы)
Қорытынды. 
-Балалар, бүгінгі «Тәртіпке бас иген құл болмайды» тақырыбында тәрбие сағатымызда заң, құқық тақырыптарында алған білімдерімізді жинақтап, ортаға салдық.
Бұл білім бізге келешекте, өмірде де қажет болады, себебі біз ҚР құқықтық мемлекетпіз.
Міне, бүгінгі сайысымызда айтылғандарды саралай келе, еліміздің өркениетті ел ретінде болашақта қарқынды дамуы, қымбатты оқушылар, болашақ жастар сендердің өз қолдарыңда.
Жандарыңа сапалы білім мен салауатты ақылды серік етіп, үйлестіріп мемлекетті алдыңғы уақытта дамытатын сіздер мен біздер. Ендеше М. Әуезов атамыз айтқандай «Ел боламын десең, бесігіңді түзе» дегендей, құрметті өрен атаның емес, адамның баласы болу керектігін осы бастан ой-зерделеріңе салыңдар.
Ендеше, балалар, «Жеңіс бар жерде жеңіліс бар»-демекші, сөз кезегін әділқазыларға береміз.

Сара Алпысқызы

Мақсаты: Қазақстанның бірінші ханымы, « Бөбек» балалар қайырымдылық қорының Президенті Сара Алпысқызы Назарбаеваның өмір жолы, жалпы адамзаттық рухани құндылықтарға бастайтын қайырымдылық іс - шаралары, еліміздегі адамгершілік - рухани білім беруінің дамуына қосқан өлшеусіз үлесі, жер бетінде өмір сүрген барлық халықтардың арманы – өзара түсіністік пен сыйластықты сақтауы деген қағидасын түсіндіре отырып, "Өзін - өзі тану" әлемінің басты мақсаты – ұл - қыздарымызды жеке өзімен және өзін қоршаған ортамен үйлесімділікпен өмір сүруге баулу. Сара Алпысқызының ұлағатты ұстанымдары арқылы жас ұрпақтың жүрегіндегі өмірге, ата - анасына, ең жақын адамдарына, жалпы адам атаулыға деген бауырмалдық, сүйіспеншілік, махаббат, достық секілді ізгілік қасиеттерге тәрбиелеу.
Көрнекілігі: түрлі түсті қағаздар, карточкалар, қарындаштар.
Әдіс тәсілі: топтық жұмыс, сауалнама, сұрақтар.
Мұғалімнің өзін - өзі таныстыруы.

Мұғалім:
- Бүгінгі сабақтың өзгешелігі, мектеп акт залында, қонақтармен ата - аналарымызбен бірге өткізгелі отырмыз. Бұл сабақтың негізгі өткізілу мақсаты: Сара Алпысқызы Назарбаеваның мерей тойына байланысты болмақ.
Оқушыларды топқа бөліп отырғызу.
Мұғалімнің кіріспе сөзі:
Қазіргі кезде өскелең ұрпақты тәрбиелеуде алға қойып отырған негізгі мақсаттардың бірі - қоғамға пайдалы, үлкенге құрмет көрсетіп, кішіге қамқор бола білетін, мемлекетіміздің болашағы үшін жан - жақты дамыған жеке тұлғаны калыптастыру.
Осы мақсатты жүзеге асыруда «Бөбек»қорының президенті Сара Алпысқызы «Өзін - өзі тану» рухани - адамгершілік білім жобасы республикамыздың білім беру мекемелерінде, бала бақшаларында эксперименттік пән ретінде жүргізіліп келеді.
Баланы мәдениеттілікке, сыпайылыққа, әдептілікке баулу - ата - ананың да, қоғамның да, мектептің де ең басты міндеті.
Адам бойына кішіпейілділік, сыпайылық, мейірімділік, рақымшылдық, жанашырлық, тілектестік, сыйластық сияқты қасиеттерді дарыту және өзгелерді қадірлей, сыйлай, құрметтей білуге, тыңдай білуге, қолынан келгенше адамдарға көмектесу, кешірімді болуға үйрету де «Өзін - өзі тану» пәнінің үлесіне тимек.
Ендеше, біздің бүгінгі тәрбие сағатымыз Сара Алпысқызы Назарбаеваға арналмақ. «Даналық шыңы - махаббат» десек балаға деген ұлы сезім Сара Алпысқызының өмірлік ұстанымы. Олай болса осы абзал жанның өмір дерегіне қысқаша тоқталайық.
1. Сара Алпысқызы қай жылы, қай қалада дүниеге келді?
2. «Бөбек» республикалық қоры және «SOS Қазақстан балалар ауылдары» қоры қашан құрылды?
3. Сара Алпысқызы қандай кітаптардың авторы?
4. Сара Алпысқызы еңбектері үшін қандай марапаттауға ие болды?
1 - ОҚУШЫ
Сара Алпысқызы 1941 жылы 12 ақпанда Қарағанды обылысы, Қызылжар ауылында дүниеге келген. Еңбек жолын қарапайым құрылыс жұмысшысы болып бастаған. Жоғары білімді экономист. Сара Алпысқызының елбасымыз Н. Ә. Назарбаевпен отасқанына 50 жыл толды. 3 - қызы бар, немере, шөбере сүйген ардақты, бақытты ана.
2 - ОҚУШЫ
1992 жылдан бастап Сара Алпысқызы балаларға рухани - адамгершілік білім беру және тәрбиелеуге байланысты мәселелерді шешуге нақты көмек көрсететін «Бөбек» республикалық балалар қайырымдылық қорының негізін қалашы және президент.
1994 жылдан бастап «SOS - Қазақстан балалар аурулары» қорының президенті. 1999 жылғы наурыз айынан «Демография қайырымдылық қоры» кеңесінің төрайымы.
3 - оқушы
Сара Алпысқызы - қоғамның, адамның рухани адамгершілік дамуы бойынша бирнеше кітаптардың авторы, бақытты балалық шақ туралы тұжырымдама құрды
4 - оқушы.
Сара Алпысқызы «Бөбек» қайырымдылық қорының негізін қалаушы. Қор көмекке зәру панасыз балаларды өз қамқорлығына алып, тәрбиелеуге мән береді. Қазақстанның бірінші ханымының бастамасымен елімізде жетім балаларды қорғау туралы Заң қабылданды. Осының нәтижесінде Республиканың барлық өңірінде жетім балалар үшін отбасылық үлгідегі балалар қалашықтары құрылып «Үміт» жас өскіндер үйлері ашылуда.
5 - оқушы

Сара Алпысқызы көптеген кітаптардың авторы. Атап айтсақ:
1. Порфирий Корнеевич Ивановтың «Детька» жүйесін пайдаланушы қатысушылардың денсаулығын, адамгершілік тәрбиесін нығайту және дамытудың мәселелері 1999 ж
2. «Өзіңе жол» Порфирий Корнеевич Ивановтың ілімі сау тұлғаны тәрбиелеудің әдісі ретінде 1999ж.
3. «өмір этикасы» 2001 ж.
4. «Сүйіспеншілікпен» 2001 ж.
6 - оқушы Сара Алпысқызы балалардың құқықтарын қорғау саласындағы еңбектері үшін:
«1 - Дәрежелі Достық орденімен 2001 ж.»
«Алтын жүрек» Халықаралық сыйақысының лауреаты 2006 ж.
«Ш. Айматов атындағы «Алтын медаль» 2003 ж.
«БҰҰ – ЮНИСЕФ балалар қорының естелік медалі» 2007 ж.
«Ихсан Дограмачи атындағы Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының халықаралық сыйақысы».
«Жетім балалардың мәселелерін шешуде ерекше еңбегі үшін - sos - Киндердорф»халықаралық қорының алтын медалі 1999 ж.
«Балам дейтін ана болмаса, Анам дейтін бала қайдан табылар» бар баланың анасы болып, әр баланың болашағына ізгі жол сала білген, әлемнің анасы атанған өз анамыз Сара Алпысқызының өмірі мен еңбегінен үлгі ала отырып, болашақта еңбек сүйгіш, мейірімді, адал, Отанымыздың туын биік ұстар, ұлт болашағын көркейтер еліміздің патриот азаматтары болуларыңызға тілекшіміз.
Мұғалім:
«Бала жанын ғажайып пен жақсылыққа толтырсаңыз болады, оның өзі - ақ тәрбиелі болып шығады»- деп ұлыларымыз айтқандай бала тәрбиесінде нәтижелі іске қол жеткізудің жолын тапқан «Бөбек» Республикалық балалар қайырымдылық қорының негізін қалаушы және президенті С. А. Назарбаеваның бала бойындағы мейірімділік пен қайырымдылық, ізгілік пен рухани құндылықтарды арттыру және адамға деген сүйіспеншілікті қалыптастыруға мүмкіндік беретін білім берудегі жаңа «Өзін - өзі тану» пәні әр баланың жүрегінің төрінен орын алғаны сөзсіз. Әр баланың жүрегіне жол таба білген мейірімді жан.

Ана туралы жыр
Сөзін жазған: Ғ. Қайырбеков
Әнін жазған: Ш. Қалдаяқов
Әлемнің жарығын сыйладың сен маған.
Даланың әр гүлін жинадың сен маған.
Сен бердің құстардың қанатын самғаған,
Балалық құштарым өзіңе арнаған.
Қайырмасы:
Әлдилеп, аялап, өсірген жемісін,
Самал жел, сая бақ құшағың мен үшін.
Есейіп кетсем де мен саған сәбимиін
Көңіліңді көктемдей көзіңнен танимын.
Етуге борышың, анашым, жан сырым.
Іздедім сен үшін әлемнің асылын.
Әлемнің байлығын сыйлар ем, кеш мені,
Сыйлар ем ай, күнін, қолыма түспеді.

Топтық тапсырма. Шағын эссе жазу. Берілген уақыт 5 - 7 минут.
1. Әлемнің жарығын сыйладың сен маған.
2. Анам үшін мақтанам.
3. Анам менің ардақты.
4. Анам асыл қазынам.
Ситуациялық сұрақтардың жауаптары:
1. Балаңызды өнері, қандай да бір іске қызығушылығы, бейімділігі байқалса, не істер едіңіз?
(Мүмкіндігінше, оның қабілетін одан әрі дамытуына жағдай жасаған дұрыс. Мүмкін, ол бойында жасарын дарындылық қабілет болар. Көптеген биограф - зерттеушілердің айтуынша, мыңдаған Архимед, Моцарт, Рафаэльдердің көбі өмірлерін ешбір атақсыз, қарапайым диқан, қолөнерші, аспаз ретінде өткізген көрінеді).
2. Сізге мектептегі мұғалімдерден « Сіздің балаңыз басқа балаларды ұрады» деген бірнеше шағым айтылды.. Тағы көрші ата – аналардан да « біздің баланы ұрды» деген сөз естуге тура келді дейік. Не істейсіз? Балаңызды қалай тәрбиелейсіз?
(Баланы тәртіпке келтіруден бұрын, оның агрессивті болуының себебін тереңнен іздеңіз. Басқаларды ренжітетін бала өзі ренжіген бала.
Отбасыңыздағы біреу осыған кінәлі емес пе? Ойланыңыз. Мүмкін, жағдайды талдап, себебін тереңнен табуға болатын шығар?).
3. Балаңыз сабақтан қашып, мектептен ерте келді, не істейсіз?
(Балаңыздың мұндай жөнсіздіктеріне жол бермеңіз, әйтпесе, одан кейін де өрши түседі).
4. Балаңыз күнде 1 - сабаққа кешігіп келеді. Қалай жөнге келтіресіз?
(Қаталдау болуға қорықпаңыз. Сонда ғана ол өз орнын табады).

Осы аналарымызға арнап Тұрған Ақнұрдың орындауында «Аналарға қатал қарау - зұлымдық» атты өлеңін тамашалайық.

Мұғалім: Балалардың аналарына деген көз қарасы қандай екенін білу үшін. «Ашығын айтсам» деген жаттығуды орындайық. Аяқталмаған сөйлемдерді аяқтаймыз.
1. Ашығын айтсам, кейде анам маған ұрыса береді, себебі.............
2. Ашығын айтсам, мен кейде ата - анамды тыңдамаймын, себебі..........
3. Ашығын айтсам, мен анамның орнында болсам.................
4. Ашығын айтсам, мен анама көп өтірік айтамын...............
5. Ашығын айтсам, анамды тек қуантсам деймін..............
6. Ашығын айтсам, кейде анамды ренжітіп алсам....................
7. Ашығын айтсам, анамның мұңайғанын көрсем........
8. Ашығын айтсам, анам ауырып қалса...................................
9. Ашығын айтсам, анама ұзақ уақыт үйде болмаса.....................
10. Ашығын айтсам, анам бір нәрсе бүлдірсем, мені қатты жазалайды.......
Сергіту сәті. « Ыстық орындық» деп аталады.
Мұғалім:
Бірде көп балалы ана ұлдарына былай депті:
– Балапандарым, мен сендерге бір жұмбақ айтайын, сендер соны шешіңдер. Сендердің бәріңді тоғыз ай абақтыға жапса, одан шыққан соң аузыңа өкпе тықса, арқанды ағашқа таңса сол адамға не істейсіңдер? Осы сұрақ жөнінде өз ойларыңды ортаға салсаңыздар.
Тұңғыш баласы: Оның басын балтамен шабар едім,- депті.
Екінші баласы: Оны мен мылтықпен атып тастар едім, – дейді.
Ал үшінші баласы: Оның кеңсірігін бұзар едім.
Ал кенже баласы былай депті:
• Жоқ, ана мына үшеуінің жасайтындары ақымақтың ісі, ал мен болсам, ол адамды аялап өлгенше алақаныма салып бағар едім, – депті.
• Ол мені жаратушы, жарық дүниеге әкелуші адам. Сіз бізді тоғыз ай көтердіңіз, бізге жарық дүние сыйладыңыз. Қырқымнан шыққаннан кейін таза жатсын деп ағаш бесікке бөледіңіз, – депті.
Жүректен жүрекке. Ән: «Ай дидарлы анашым»

Қортынды: Ана - тіршіліктің гүлі, отбасының берекесі, бүкіл адамзаттың тәрбиешісі. Өмірде анаға деген сағыныш, оның ыстық мейірімге толы жылы құшағын аңсамайтын адам бола қоймас. Күннің шуақты сәулесіндей ыстық ана жүрегі, одан туындайтын ананың махаббаты әр перзент үшін. Сондықтан баршамыз ана атына кір келтірмей, оларды ардақ тұтып құрметтеуіміз қажет.
Әркімнің ақ жаулықты анасы бар,
Бәрің де ана алдында баласыңдар.
Анасы ақ жаулықты төрде отырса,
Ұяда береке бер, жарасым бар.
Құрметті қонақтар, ата - аналар оқушылар осымен бүгінгі «Алтын жүрек анамыз» атты ашық тәрбие сағатымызды аяқтаймыз.
Сау болыңыздар!

Кітап білім кілті.

Мақсаты: Оқушыларды оқулықты құрметтей білеуге, кітапты ұқыпты ұстауға баулу.

         Оқушының білімділік танымын өмірімен байланыстыра отырып арттыру.

         Оқушылардың кітапқа деген сүйіспеншілігін арттыру.

         Көрнекілігі: кітаптар көрмесі, кітап туралы қанатты сөздер, мақал-мәтелдер.

Сабақтың барысы: 1.Ұйымдастыру.

Әнұран

1-жүргізуші:                Армысыздар, ата-аналар, ұстаздар!

                                      Кітап- шебер ұстаз, тілсіз мұғалім.

                                      Кітап- адал пейіл, асыл дос.

                                      Кітап- мұхит, сол мұхиттан не терең?

                                      Мен біліммен ылғи дос боп өтер ем!

2- жүргізуші:               Кітапты оқи отырып, адамның ішкі рухани жан дүниесі артады.

Айналадағы өмірмен, табиғатпен, адамның еңбегімен, құрбы-құрдастарыңмен танысып, жақсы болуға, жақсылық іс істеуге құштарландыратын осы –кітап.

         Кітап- қарым-қатынастың, еңбектің, күрестің құдіретті құралы. «Кітап-білім бұлағы» деп бекер айтылмаған екен.

         Енді біз кітап туралы қандай нақыл сөз, мақал-мәтел, өлеңдер білеміз, соны ортаға салайық.

1-оқушы.

Адамның досы кітап, өмір кілті,

Тең келмес оған жиған дүние-мүлік

Ақылшы, жанға серік жол бастаушы,

Асыл ой, қазынасы, өмір көркі.

2-оқушы

Тұрады басын құрап әріп неден,

Басталған білім басы әліппеден.

Қарасақ шалқар теңіз, түпсіз мұхит,

Оқысақ кітап сырын ашып терең.

3-оқушы

Кітапты оқымайды сыйламаған,

Білімге жанын жайып қинамаған.

Өсірген кімнің болсын  ой-өрісін,

Сол кітап бек ақылшы күнде маған.

4-оқушы

Кітаптар бейне жапырақ

Жырлайтын сырын өмірдің

Оқисың кейде жаттап

Көтеріп күйін көңілдің

5-оқушы

Айдын шалқар кейде бір

Кітапты тұнған көл дерсің

Ауадай қажет бейне бір

Таппасаң нәрін шөлдерсіңъ

6-оқушы

Білім алар көп адам

Жақсы нәрсе жоқ одан

Қызыға кеп оқимын

Кітапты көрсем жаңадан

7-оқушы

Ұсынған қойынан

Білімнің үлесін

Шықпайды ойыңнан

Досың ғой білесің

Бұл не?

Бұл –кітап.

Кітап.

Кейбіреулер ерігіп, бос жүруден зерігіп

Бетімді менің ашады, әңімеге басады

Жолдарымда сызады, шырқымды да бұзады

Онымен іс бітпейді, беттерімді бүктейді

Көп жерімді жазады, қайшыменен қияды

Налымаймын неге мен, бұл секілді пендеге.

1-жүргізуші:

1. Әңгіме неге «кітаптар мұңыә деп аталған?

2. Кітаптарды өздерің қалай ұстайсыңдар?

3. Оқушылырға кітаптың тигізер пайдасы қандай?

4. Кітаптарды кімдер және қалай жасайды?

5. Кітаптардың оқушыларға ренжігендері дұрыс па?

6. Кітап қайда басылып шығады?

7. Кітапты баспадан шығару үшін  не қажет?

-Сендер сол жайлы не білесіңдер, балалар?

1-жүргізуші

         Балалар, кітапты жыртпай, кірлетпей, бүлдірмей таза ұстау-бәріміздің міндетіміз.

Бізде кітаптары қапталған, өте таза, ұқыпты ұстайтын оқушылар да арамызда бар.

Олар жауапкершілікті түсінген оқушылар.

2-жүргізуші

Ойланайық, балалар,

Кітап-асыл досымыз.

 

Дос болайық бәріміз

Сабақтың тақырыбы: «Дос болайық бәріміз»
Мақсаты:
1.Оқушыларға достың адам өміріндегі маңызы,достықтың шынайы белгісі туралы түсіндіру;
2.Оқушыларды әдеби тілмен сөйлеуге дағдыландыру,олардың өзін қоршаған ортасын дұрыс түсінулеріне,өмірге деген көзқарастарының қалыптасуына,һз ойын,пікірін баяндай жеткізе білулеріне көмектесу;
3.Оқушыларды досытққа адал болуға,имандылыққа,сыйластыққа тәрбиелеу;
Көрнекі құралдары: жапырақтар, үнтаспа, мультфильм.
Мұғалімнің сөзі:
Достық туралы тәрбие сағаты

Түрі:Тренинг элементтері аралас танымдық сағат
Көрнекілігі:интереактивті тақта, нақыл сөздер,сызбалар.
Әдісі:Сын тұрғысынан ойлау страегиясы,сұрақ-жауап.
Барысы:І.Ұйымдастыру бөлімі.
Психологиялық дайындық
Үлкенге де «сіз»,кішіге де «сіз».
Баршаңызға құрметпен,
Бас иеміз біз.
ІІ.Негізгі бөлім
-Кім достық туралы мақал біледі?
/Оқушыларды тыңдау/
Мұғалім:-Олай болса бүгінгі ашық сынып сағатымыз «Дос болайық бәріміз »деп аталады.
-Достық дегенді қалай түсінесіңдер?
1-оқушы:
Достық-ізгі ниетті адамдардыңбір-біріне тек жақсылық жасауға серттесіп,ниет қосып іс-әрекетке ортақтасуы.Достық ізгі қасиет.
2-оқушы:
Достықтың нәрі оның қадіріне жете білу.Достық киелі ұғым.
3-оқушы:

Жаны таза,жүзі жылы,жөні түзу,ақылды,парасатты болу-нағыз достықтың белгісі.
4-оқушы:
Достықтың сенімі адамдардың бір-бірін қажетсінуі мен шынайы құрмет тұтуы.
5-оқушы:
Адал достық-өмірлік нұсқа,амал достықтың өрісі қысқа.
6-оқушы:
Достасу,серік табу адамның бақытына бақыт қосады.
Мұғалім:
-Дұрыс айтасыңдар,балалар.Достық-аспандағы жарық жұлдыз,теңіздегі гауһар тас.Жұлдызды да,гауһар тасты да ешкім кірлете алмайды.Достық адамды асқақтатады.
Нағыз достық адамға шабыт беріп отырады.Олар бір-бірініің қуанышында да.сәтсіздігінде де ортақтасып отырады.
Жалған достықтың-ғұмыры қысқа болады.Олар бір-біріне шынайы болмайды.Бір-бірінің кемшіліктерін түземейді.
Ертеректе ел ішінде Әйтімбет деген сөзге шешен кісі болыпты.Бірде замандастары шешеннен:
-Достық нешеу?-деп сұрапты.
Әйтімбет:
-Достықтың 2түрі болады. Бірі-адал достық,екіншісі-амал достық,-дейді.
-Дұрыс –ақ енді оларды қалай ажырата аламыз?
Шешен:
- Адал достық-өмірлік нұсқа,амал достықтың өрісі қысқа-деп жауап беріпті.
Осыны қалай түсінесіңдер?
/Оқушыларды тыңдау/
Мұғалім:
-Ал енді достықты бір нәрсеге теңеп көрейікші.Теңеген затымыздың суретін лайық.Сосын сол бойынша түсіндірейік.

 Мысалы:
    Достық-адамдар арасындағы байланыс.

1 оқ: «Дос болайық бәріміз» өлеңін оқиды.
Мұғалім:
-Дос деген кім?
Шарты: Бір сөйлеммен айту.
    Сыр бөлісетін адам.

    Мені өте жақсы түсінетін адам.
    Сенімді адам.
Мұғалім:
-Дос қандай болу керек? /Топтастыру/
/Оқушыларды тыңдау/

Ән:Достық.Орындайтын: ....-сынып оқушылары.
Көрініс: «Екі дос»
1. Екі жауынгер қалай дос болыпты?

ІІІ.Қорытынды.
1.«Алақан» тренигі.
2. Ітоп:5жолды өлең құрау. 
ІІтоп:  РАФТжазу
3.Жағдаяттар шешу.
*Саған досың өкпелі.Неге екенін білмейсің.2күн болды сені көрсе қашқақтайды.Сен не істейсің?
*Досың сенің жақсы көретін киіміңді күйдіріп алды Қандай шешім қабылдар едің?
*Сенің досыңды үлкен балалар қорқытып жатыр.Сенің әлің жетпейді. Не істейсің?
*Сенің досың өзінен кіші баланың телефонын тартып алды.Сынып жиналысында оны талқылап жатыр. Ол сенен көмек күтіп отыр.Сен не айтар едің?
*Сенің жаңа досың бұрынғы досыңды тастауыңды өтінді.Өзімен ғана дос болғаныңды қалады. Не істейсің?
*Досың сенің қимас ағаң сыйлаған сувеиріңді ұнатып қалды.Қайта-қайта оны қызықтаумен болжы.Қимас досың сұраса берер ме едің?
Хор: «Біздің сынып»
Жүректен-жүрекке жылы лебіз білдіру.
Мұғалім сөзі:
Қорыта келгенде,менің сендерге айтарым:
Достықты қадірлей біліңдер
Досыңның кемшілігін кешіре біл.
100сом ақшаң болғанша 100досың болсын дегенді ұмытпа

Әдептілік – тәрбиенің діңгегі

Мақсаты: Оқушыларды адамгершілікке, қарапайымдылыққа, кішіпейілділікке, әдептілікке, өз халқының салт - дәстүрін үйрене отырып, жаман әдеттен аулақ болуға тәрбиелеу.
Көрнекілігі: құпияхат, алма ағашы, АКТ
Сабақтың барысы
Ұйымдастыру бөлімі
Психологиялық дайындық. Қане, балалар бәріміз бір - бірімізге сәттілік тілеп, әр оқушы өзінің атының бірінші әрпінен басталатын бойындағы жақсы қасиеттерімізді айтайық.
Енді балалар, топқа бөліну үшін мына фигураларды таңдайық.
Жарайсыңдар балалар, енді орналасып болсақ тақтаға назар аударайық.
Жоспары:
1. «Әдептілік жемісі»
2. «Бөшкеден шыққан басқатырғылар»
3. «Сиқырлы сөздер»
4. Есте сақтау минуты
5. Сөзжұмбақ
Мұғалім: Бүгінгі заман адамы сегіз қырлы, бір сырлы болып өсуі керек. Оның ең бастысы - оқушылар үшін әдептілік. Біз сыныпқа кіргенде әдептіліктің бірінші ережесін байқаған болатынбыз. Ол қандай ереже?
- Біз бір - бірімізбен амандастық.
- Амандасу – әр халықтың мәдениетінің алғашқы беташары.
Әсемпаз болма әрнеге,
Өнерпаз болсаң арқалан.
Сен де бір кірпіш дүниеге,
Кетігін тап та, бар қалан,- деп Абай атамыз айтқандай кішіге мейірімді, досыңа қайырымды, еңбексүйгіш, шыншыл да қамқор болсаң, өсе келе ата - анаңның, Отаныңның мақтанышы боласың.
Ендеше мына тақтада «Әдептілік жемісі»ілінген, алмаларда сұрақтар жасырылған, соған жауап берейік.
I бөлім Бой сергіту
1. Досқа қалай болу керек?
2. Әдептілікті бізге кім үйретеді?
3. Әдептілік туралы мақал айт?
4. Өзіңе көрсетілген ізетке, жасалған ілтипатқа, сыйға не айту керек?
5. Үзіліс кезінде дәлізде қалай жүру керек?
6. Көпшілік орындарда, көшеде, автобуста өз - өзіңді қалай ұстау керек?
7. Әдепті бала қандай болу керек?
8. Қоштасар сәтте қандай ниет білдіресің?
9. Әдепсіз бала қандай болады?
II бөлім «Бөшкеден шыққан басқатырғылар»
Топ мүшелері қапшықтан нөмірлері бар шарларды алып шығады. Мұғалім әр балаға жалғастыр ойынын түсіндіреді. Өз ішінде талқылаған соң топ басшылары жауап береді.
1. Үлкендердің алдынан – (кесіп өтуге болмайды.)
2. Кішкене баланы - (жылатуға болмайды)
3. Құстарды – (атуға болмайды.)
4. Қыз баланы – (сыйлау керек.)
5. Сабақтан - (кешігуге болмайды.)
6. Досқа – (көмектесу керек)
III бөлім «Сиқырлы сөздер»
Мұғалім: Кез келген жағдайда әуелі бойыңа ашу шақырмай, сабырлы болған жөн. Қатты ашуды тарататын сиқырлы сөздер болады екен. Олардың қандай сөздер екенін берілген сиқырлы конверттерден білеміз. Конвертте сиқырлы сөздер жазылған. Мысалы кешіріңіз, рахмет т. б. Сол сөздерге өмірден көрініс келтіру.
IV Есте сақтау минуты
Мына әріптерден адам бойындағы жақсы жаман қасиеттерге байланысты сөздерді тауып жаз.
Лдаа, қлаас, зөміішл, кеттен, ітітпәрт, зіспітртә, ытпықұ, зсыпықұ
Жауаптары:
Адал, салақ, өзімшіл, тентек, тәртіпті, тәртіпсіз, ұқыпты, ұқыпсыз
V Сөзжұмбақ
Мына өлең шумақтарынан «Ф» әрпін сызып тастап оқысаң Ермек Өтетілеуовтің «Әдептілік әлемі» өлеңінің шумақтарын оқи аласыңдар.
Әдептілік әлемі
Қарсы ал ерте күн көзін,
Төсегіңді жина өзің.
Асықпай іш тамақты,
Жалама аяқ - табақты.
Пышақты ұста оң қолмен,
Шанышқыны сол қолмен
Нанды үгітпе, қадірле,
Қабығымен бәрін же.
Саусағыңды сормағын,
Салдыр - салақ болмағын
Әдет қыл бұл ісіңді -
Тазалап жүр тісіңді.
Жарайсыңдар балалар енді сабағымызды қорытындылай келе «әдептілік» ережесін құрайық
Әдептілік ережесі:
1. Сәлемдесу
2. Үлкенді сыйлау, кішіге қамқор болу
3. Үлкенге жол беру, автобуста орын беру
4. Табиғатты аялау, қамқор болу
Қорытындылау
Мұғалім: Қипақтайды қит етсе, анаң, әкең
Қайтсем ғана осыны адам етем
Басқалардың осындай балалары
Тап осындай жаңғалақ болар ма екен?- деп М. Әлімбаев ағамыз айтқандай, ата - анамызды ренжітпей әдепті бала болайық. Осымен тәрбие сағатымыз аяқталды. Назар қойып тыңдағандарыңызға рахмет. Сау болыңыздар.

Тақырыбы: «Бала құқығы-асыл қазына»

Мақсаты: а) Адам құқықтарын сақтау, өз құқықтары мен міндеттерін жүзеге асыруға дайындық қабілеттілігін қалыптастыру.
ә) Оқушыларға адам құқығы, бала құқығы, құқықты алаң, оқушының құқығы мен
міндеті ұғымдарын меңгерту, проблемалық жағдаяттарды құқықтық тәсілмен
шешуге үйрету.
б) Оқушыларға өз құқықтары мен еркіндіктерін шектеп ұстау міндеттілігі туралы,
құқықтық нормативтік актілерді орындай, құрметтей білуге үйрету, адамгершілікке,
елжандылыққа, құқықтық сауаттылыққа тәрбиелеу.
Көрнекілігі: Ата Заң, тәртіп туралы нақыл сөздер, Қазақстан Республикасындағы баланың құқықтары туралы Заңы, интерактивті тақта.
Сабақтың түрі: құқықтық сауаттандыру
Сабақтың барысы
І. Ұйымдастыру кезеңі

ІІ. Кіріспе

Мұғалімнің Заң туралы кіріспе сөзі

ІІІ. Негізгі бөлім
Тренинг «қол соғыңыздар, егер …» ойыны
«Бала құқығы туралы халықаралық конвенция»
Қазақстан Республикасындағы баланың құқықтары туралы Заңы
Заң сөздікшесі
Балаларды қорғауға арналған халықаралық күндер
«Әрекет-қабілеттілік пирамидасы»
«Өз құқығыңды біл!». Баланың құқықтары мен міндеттері
«Менің құқығым» тренинг
«Ой жалғау»
«Кім тапқыр?»
Тренинг «Ассоциация»

 
ІV. Қорытынды
Ата Заң- қорғанымыз. «Азамат жолы-ар жолы» демекші, ешкімнің ала жібін аттамай, өз құқымызды да, өзгенің құқығың да бұзбай тәуелсіз елдің арқа сүйер айбынды, ақылды ұл-қызы болып өсейік.
«Еліміздің ертеңгі тағдыры сіздермен байланысты» деген еді Елбасымыз Нұрсұлтан Назарбаев. Ендеше сабағымыөдың соңынды сендерге мынадай үндеу тастағым келеді.

Үндеу
Жас жеткіншек! Сен өзіңді құрметтеуге тиіссің. Бойындағы бар қабілетіңді тек жақсылыққа бағыттай біл. Зиянды әдеттерден, ішімдіктен, шылымнан, есірткіден аулақ бол.
Ар-намысыңды биік ұста. Өз тағдырың-өз қолыңда. Өзіңе сен. Өзіне сенімді адам ғана өзгелердің теріс әсеріне бағындай өзін сақтай алады.
Тәртіпті бол, өз құқығыңды дұрыс пайдалан. Сен ел үшін керексің, өйткені сен- тәуелсіз еліміздің болашағысың.

Әнұран орындалады. (сынып ұжымы)
Конституция- елдің барлық ережелері жинақталған мемлекеттің негізгі құжаты. Сондықтан да біз оны Ата Заң деп құрметтейміз. Әрбір адам өзінің де, өзге елдің заңына бағынуға міндетті. Әр мемлекеттің өзіне тән заңы бар. Олой болмағанда дүние астаң-кестеңі шығып, небір жан түршігерлік нәрселер болар еді. Осы Конвенция негізінде 2002 жылы тамызда Қазақстанда «Бала құқығы туралы» Заң қабылданды. Бұл Заң 10 тарау, 53 баптан тұрады. 2002 жылы 2-қыркүйекте Қазақстан «Бала құқығы туралы конвенцияға» қол қояды, сөйтіп қазақстанның «Бала құқығы туралы заңы» енгізілген.
Қазақстан Республикасындағы баланың құқықтары туралы
Қазақстан Республикасының 2002 жылығы 8 тамызда № 345 Заңы
10 тарау, 53 баптан тұрады.
1 тарау. Жалпы ережелер
2 тарау. Балалар мүддесін көздейтін мемлекеттік саясат
3 тарау. Баланың негізгі құқықтары мен міндеттері
4 тарау. Бала және отбасы
5 тарау. Ата-анасының қамқорлығынсыз қалған баланың құқықтары
6 тарау. Мүгедек баланың құқықтары
7 тарау. Бала және қоғам
8тарау. Баланың құқықтарын және заңмен қорғалатын мүдделерін қорғау
9 тарау. Бала жауапкершілігінің және оның мінез-құлқына әсер ету ерекшеліктері
10 тарау. Қорытынды ережелер

«Бала құқығы туралы халықаралық конвенциядан»
— Мемлекет әрбір баланың аман-сау өсіп, жан-жақты дамуын қамтамасыз етеді.
— Бала өмірге келе салысымен тіркеуге алынады және өзіне есім мен азаматтық алуға құқылы.
— Әрбір бала өз отбасында ата-анасымен бірге өмір сүруге құқылы.
— Бала мектепте кінәлі болғанда да оны ешкім ұрып жазалауға, кемсітіп қорлауға құқығы жоқ.
— Бала тынығуға және мәдени демалуға құқылы.
— Әрбір баланың ой-пікір, ар-ождан және дін еркіндігіне құқығы бар.
— Бала өзі қалаған спорт түрімен шұғылдануға құқылы.
— Бала денсаулығын сақтауға, емделуге құқылы.
— Бала өз ойын еркін айтуға құқылы.

Сөздікпен жұмыс.

 Балалар адамға қатысты барлық құқықтарға ие, бірақ ересектерге қарағанда өз құқықтарын қорғау мүмкіндіктері аз болғандықтан ерекше құқықтық қорғауды қажет етеді. Қазақстанда балалардың құқығын қорғау үшін арнайы күндер берілген.
1-маусым Балаларды қорғаудың халықаралық күні
20-қараша Балалардың дүниежүзілік күні
10-желтоқсан Адам құқығы күні
10-желтоқсан 1948 жылы Адам құқықтарының жалпыға ортақ Декларациясын БҰҰ қабылдады.
1959 жылы Әлемде бала құқығының халықаралық күнін мерекелеу Декларацияны жариялаудан басталды.
1979 жылы Балалардың халықаралық жылы өтті
20-қараша 1989 жылы БҰҰ-да Бала құқықтары туралы Конвенция қабылданды
28-қазан 1993 жылы Қазақстан Республикасының тұңғыш Конституциясы қабылданды
8-маусым 1995 жылы Қазақстан Бала құқықтары туралы Конвенцияны бекітті.
«Әрекет-қабілеттілік пирамидасы».
40 жас- Президент
30 жас -Сенат депутаты
25 жас – Полиция, сот
20 жас- Маслихат депутаты
18 жас- Сайлау, үйлену құқығы
17 жас- Өсиет жазу құқығы
16 жас- Төлқұжат, еңбек ету құқығы, қылмыстың барлық түрлері бойынша жауапқа
тартылу
15 жас- Жұмыс істеу (рұқсатпен)
14 жас- Қылмыстық ісі үшін жауапқа тартылу, еңбекақыға иелік ету
10 жас- Асырап алуға, қорғаныш болуға келісім беру, ата-аналардың бірімен тұруын
таңдау құқығы
6-7 жас-Тұрмыстық келісім шааралар, мектепке оқуға баруға
0 жас- Туу, құқық қабілеттілікке ие болу

«Менің құқығым»
(Әрбір бала-орындарынан тұрып бір-бір құқықтан айтады)
Сұрақ: Сен өз құқығың туралы не айтар едің?
Сұрақ: Бала құқығының қандай түрлері таныс?
Сұрақ: Күнделікті өздерің қолданып жүрген құқықтарыңды ата?
Мұғалім: Әрбір адамзат құқықтырын пайдаланып қана қоймай өз міндеттерін де білуі, орындауы керек.
Ал Қазақстан Республикасының азаматтарының міндеттері мыналар:
Заңдарға бағыну
Басқа азаматтардың құқықтарын, бас бостандықтарын, арын құрметтеу.
Мемлекет рәміздерін құрметтеу
Салықты төлеу
Тарихи және мәдени байлықтарды сақтау
Табиғатты және табиғат байлықтарын сақтау
Ата-аналардың балаларына қамқорлық ету міндеттерін орындауы
Орта мектеп білімін алу
Қазақстан Республикасын қорғау
Ал азаматтар өз міндеттерін дұрыс орындамаса, ол құқық бұзушылық болып табылады.
-Балалар, құқық бұзушылық деген қылмыс екен. Ал біздің өз арамызда қылмыс жасау жағдайлары болған жоқ, бірақ тәртіп бұзушылықтың өзі қылмысқа апарып соғары белгілі. Қандай бала тәртіп бұзады? Әрине, тәртіпсіз бала. Ал тәртіпсіз бала деп қандай баланы айтар едіңдер.
/Оқушылар жауаптары тыңдалады/

Менің  болашақ  мамандығым

 Тақырыбы: «Менің болашақ мамандығым ….»     

Мақсаты:  1. Оқушыларды болашақ мамандығын дұрыс таңдауға үйрету;

                    2. Мамандықты құрметтеуге, сүюге үйрету;

                    3. Мамандыққа байланысты ұғымдармен таныстырып, 

                         қызығушылықтарын арттыру.

Көрнекілігі: Интерактивті тақта,компьютер,  сурет салынған плакат,   

                      сынып газеті, шарлар, бейнеклип.

Әдісі:   ақпараттандырылған, сөйлеу.

 

1- жүргізуші: Қайырлы  күн!

                        Қайырлы  күн  құрметті  қонақтар, ұлағатты  ұстаздар және  білім

                        ордасының  шәкірттері!

 

2 -жүргізуші: Иә,ұл  жиналған  қауым  бүгінгі  ....  сыныбы  көрсеткелі  отырған  тәрбие   сағатының   көрермендері.

1-жүргізуші: Ендеше   сыныбымыз  ұсынып  отырған  «Менің  болашақ  мамандығым» атты  ашық  тәрбие  сағатымызды  ашық деп жариялаймыз.

2 –жүргізуші: «Ақыл жастан, асыл тастан» деген сөзді айтқанда халқымыз жас толқынның болашағынан үміт күткен болар. Содан бері неше ұрпақ ауысса да халықтың жастарға деген сенімі өзгерген жоқ. Жастар әркез қоғамның қозғаушы күші ретінде танылған.

1-      жүргізуші: Бір кездері Мағжан бабамыз:

Арыстандай айбатты,

Жолбарыстай қайратты

Қырандай күшті қанатты

Мен жастарға сенемін,- деп бекерден бекер айтпаған болар. Сондықтан да біз жастар өзіміздің

қоғам, халық алдындағы борышымызды, міндетімізді сезіне білуіміз қажет.

2-      жүргізуші: Әрине, тізбелей берсек жастар жайлы келтірер мысалдар жеткілікті, бірақ бұл сөз

тек құр сөз қалуы мүмкін. Сондықтан да өзіміздің болашақ үшін жасайтын игі істерімізді

ойлануымыз керек. Қазіргі күні еліміздің болашағы да біздің жастардың қолында. Енді осы

жастарымыз болашақта қандай маман иесі болғылары келеді? Ортаға салайық.

1- жүргізуші:

                         Мектеп  анам  бүгінде  

                           Мектеп — алтын босағам

                           Мектеп берген біліммен

                           Марқаяды жас ұлан

 

2-жүргізуші: Әрине, қай мамандық иесі болмасын, ең бірінші әрбір

адам өз болашағын мектеп табалдырығынан бастайды. Кешегі күнде  бүлдіршін

болған,  бүгін міне ержетіп, мектеп бітіріп, болашақтағы мамандықтарын таңдап,

жоғары оқу орындарына түсіп жатқан апа-ағаларымыз көп емес пе?

 

1-жүргізуші:   Мектеп, мектеп төңірекеп

                          Жүруші едім кеше мен

                          Сұраушы едім, жылаушы едім

                          Әпкем кітап бермесе

 2 -жүргізуші:   Бүгін міне ержеттім

                           Мамандығымды таңдадым

                           Қол жеткізген биікке

                           Мектебімнің арқасы

                  

1- жүргізуші:   Армандар,

                           Сол арманда зор мән бар

                           Жақсылықты ақ жүрекпен қолдаңдар

                           Асқақ арман — үлкен өмір бастауы

                           Болашаққа бақыт үнін жолдаңдар!

 

    Айбар , сонау бастауыш сыныптарға көз жіберсек, бір-бірімізді қуалап ойнап жүрген, қуанышты сәттерді жүзі жайдарлы бүлдіршіндерді көресің. «Уақыт — өзен», дегендей  қазір міне ержетіп, қыз бен жігіт болып мамандық таңдайтын уақыт та таяп қалды.

2-жүргізуші:  Онда, ендігі кезекте армандары биік, әрбіреуі өз алдына мақсат қоя білетін, болашақ маман  иегерлерін ортаға шақырайық.

              

1-жүргізуші: Ұстаз, Ұстаз!

                        Сен көрсеттің білім жолын іздеген,

                        Жүріп кеттім мен де алға

                        Сіз көрсеткен ізбенен

                        Ұстаз! Ұстаз!

                        Ардақты да қасиетті бұл есім

                        Үнемі сен жүрегімнің түкпірінде жүресің

                        Осы есімге үлкен менен кішіңіз

                        Мәңгілікке басыңызды иесіз.

           

       

2-жүргізуші        Ақ халатты киемін

                             Аппақ болып жүремін

                             Аппақ болып жүргенді

                             Өзім жақсы көремін

                              «Дәрігермін мен», — деймін

                               Кәрі әжемді емдеймін

                               «Көп — көп ішіп дәріні

                                Кәрілікті жең»,- деймін  деп ел денсаулығына алаңдаулы біздің ....... мен........... халықтың айнасы дәрігер болғылары келеді екен. Соларды қарсы алайық.

                 

1- жүргізші: Ел деп соққан жүрегі

                      Ұлы Отанның түлегі

                      Милиция қорғаным

                      Мен милиционер боламын.

                 

Өскенде ел қорғаны болатын бұл оқушы болашағын халық тыныштығына арнап отыр. ..............., бұл қай оқушы дейсің, бұл біздің .............. ғой.

               

2-жүргізуші:  Біз әншіміз, бишіміз

                        Бала емеспіз жалыққан

                        Біз талапты күйшіміз

                        Өнерпазбыз халықтан

                 

Ал келесіоқушлардың таланты биік,  болашақ сахна төрінен көрінетін өнерпаз оқушылар. Әсем дауысымен ән шырқайтын ..........., мың бұралған бишілеріміз ............, ............. және .....................

                1-жүрізуші:

                       Біз- заңгерміз, заңгерміз,

                       Әділдікті қолдаймыз

                       Халықпенен біргеміз

                       Адам құқын қорғаймыз.

                

Иә, ..............  ұлттық рәміздерінсіз, заңынсыз ел болмайды дегендей, Қазақстанның әрбір азаматының құқығын әділетті шымдап  жүрген шыншыл  заңгерлеріміз де аз емес. Солардың жолын қуғысы келіп жүрген ұлдарымыздың бірі — .................

             

2-жүргізуші:

................., осы сен хат тасушыдан хабарлама алып көрдің бе? Келесі оқушымыздың мамандығы өте қызық. Ол өзінің болашағын былайша елестетеді.

                Сөмкеде хат қалмайды тасылмаған

                Қалса да құпиясы ашылмаған

                Сондықтан осы міндет асыл маған

                Хат тасушы бала мен боламын.

          Сонымен хат тасушы-................. ортаға шақырайық.

                

Ән: «Сәлем» Орындайтын: ..........................................

1-жүргізуші: Ал, ................ мен ............ елде болып жатқан жағдайларды халыққа хабарлап айтушы тілші болғысы келеді екен.

              

2- жүргізуші: Өреннің зор талабы,

                        Өмірден жол табады

                        Мақсатына лайық

                       Мамандығын алады

1-жүргізуші: Әр адамды шыңдаған

                       Мамандық бар мыңдаған

                       Бейім болып бәріне

                       Біреуі қалар ұнаған

Енді осы мамандық иелеріне сұрақ қойсақ.

2-жүргізуші:

Дәрігерге қояр сұрағымыз.Яғни ............. пен …...............:

1. 1.      Осы мамандықты неліктен таңдадыңыз?

2. 2.      Мамандығынызөзіңізге ұнайма?

1-жүргізуші:

Енді Тілшіге қояр сұрағымыз:

1. 1.      Журналист болу қызық шығар

2. 2.      Мамандықты таңдау себебіңіз?

3. 3.      Жұмысыңыз қазіргі заман талабына сай техникамен жабдықталған ба?

1-жүргізуші:

Заңгер мырза:

1. 1.      Заңгер мамандығын неліктен таңдадыныз?

2. 2.      Жұмыс барысында қандай қиындықтар кездесіп отырады?

2-жүргізуші:

Мұғалімге қояр сұрағымыз.

1. 1.      Таңдаған мамандығыңыз өзіңізге ұнайма?

2. 2.      Шәкірттеріңізден алғыс алған сәттеріңіз болды ма?

3. 3.      Өзіңізді бақытты ұстазбын деп айта аласыз ба?

Хор: «Ұстазым»

Жасыл шырша мерекесі

Жүргізуші: Армысыздар, жиналған халқым менің,
Жаңғырып көкке өрлесін даңқың сенің
Бүгінгі жаңа жылда көкке өрлетпек,
өрендер ұлы өнердің алтын кенін.
Кел, жаңа жыл!
Төрлет ғасыр шыңына
Қуант елді, төкші нұрлы шұғыла,
Қолтаңбаңды қалдыр мәңгі кестелеп,
Мен қосайын сені бүгін жырыма.
Келдік, міне, қуанышқа жиылып,
Жаңа күнге тұрғандаймыз сыйынып
Жаңа жылдың шыршасы тұр сіздерге
Бұтақтары тағзым етіп иіліп
Армысыздар, Жаңа жылдық мерекелік кешімізге жиналған ардақты ұстаздар және оқушылар! Жаңа жылдарыңыз құтты болсын!

Санаулы уақыттан соң сіздермен бірге Жаңа 2015 жылдың табалдырығын аттағалы тұрмыз. Бұл ой елегімен өткенге көз жүгіртіп, алдағы айшықты күндерді арман етер сәт. Олай болса баршаңызды үлкен үміт артқан, асыға, аңсай күткен Жаңа жылдарыңызбен тағы да құттықтаймын!
Той тойлауда қазағымның халқы шын,
Бүгін шаттық ақ кептері қалқысын,
Жаңа жылым келер енді келбетті,
Алар әлі ел – жұртымның алғысын.
Құрметті жиналған қауым! Бүгінгі әлеуметтік қолдауды қажет ететін отбасы балаларына арналған Жаңа жылдық мерекемізді ертеңгілігімізді ашу үшін сөз кезегі мектебіміздің білікті басшысы ................. береміз.

Өтсін солай жаңа өмірдің күндер,
Шарпымасын жүректерді мұң лебі,
Жарқылдасын жаңа жылдың оттары,
Таусылмасын жаңа жылдың дүрмегі.

Келесі құттықтау сөз кезегін «Ел ағасыз, Тон жағасыз болмайды» дегендей ауылымыздың әкімі .................... ұсынамыз.
2014 жыл біздің елімізге, халқымызға қуаныштар мен ірі - ірі тарихи оқиғаларды сыйға тартты. Оның барін біз, әрине, көзімізбен көріп, құлағымызбен естідік. Қуандық, шаттандық. «Рахмет саған 2014 жыл»

Бүгінгі мерекеде көмейден ән ұштырмақпыз,
Өткелі тұрған жыл мен жаңа жылды табыстырмақпыз
Тұрыңыздар жақсы сөзін көңілге түйіп, міне,
Сонымен алдарыңызда жылқы жылы мен қой жылына сахнадан орын берелік

(ескі жыл өздерін таныстырып, барша қауымды құттықтап, сөз сөйлейді.)
Балалар мен сендерге жұмбақ жасырайын. Соны шешесіңдер ме?
Балалар: Иә.
Жұмбақ:
Ақсақалды шал жылына
Бip - ақ рет келіп кетеді
Қызы мен ұлына
Сыйлық алып келеді
/Аяз Ата/

Ортамызға негізгі қонақтарымызды шақырайық! Балалар, енді жаңа жылдық мерекемізге Аяз атаны шақырайық. Ол орманда жүріп адасып кеткен болар.
Балалар: Аяз Ата! Аяз Ата! - деп айғайлап шақырады.
Ардақ тұтар құрметтеп ел сені
Ортаға шық Аяз Ата, Қарша қызым кел бері,
Баршаңызды қызықтырған, қуантып,
Қандай жақсы Аяз Ата, Қаршы қыздың келгені.
Бойынан шалқып тасқан, тарап ағын,
Бәріңде ұлысың, дара бәрің,
Жаңа жыл сіздерге тек құт әкелсін
Құрметті тыңдап отырған қонақтарым.
Жаңа жылда жаңаша
Тақпақ айтамыз таласа,
Жаңа жылда жайнаймыз
Бұлбұл құстай сайраймыз
Енді оқушыларымыздың Аяз атаға арнаған тақпақтарын тыңдайық

Ұлу жылы, жылан жылы көңілдерінде
Көп жылылық түйгендері бар,
Енді сіздер тамашалайтын билері бар.
Би «Айгөлек» Бекзат пен Динара

Жаңа жылға арналады жаңа жыр,
Жаңа жылда шақырады бар өмір,
Бақыт болып, жаңа жылым келді ғой,
Құтты болсын, құтты болсын жаңа жыл! – дей келе ............. орындауындағы «Домбырасыз ән қайда?» әнін қабыл алыңыздар.
Жаңа жылдың таңы неткен арайлы,
Ақ мамыққа бөлеп алды маңайды.
Жаңа жылмен құттықтаймын деген үн,
Қанаттана кең алқапқа тарайды.
Жаңа жылдық құттықтау лебізін және қорытындылау сөз кезегін мектебіміздің тәрбие ісінің меңгерушісі .............. беріледі.
Әуеннің толқынымен араласып,
Асқақтап әсерлі үн асып - тасып,
Әсем ән әркімді де аң - таң етер.
Дүрсілін жүректердің кетер басып.
Ән: «Кел жаңа жыл» .........
Кел, Жаңа жыл, жеттің бе тағы айналып,
Әнімізді отырмыз саған шашып
Сені күтті жыл бойы жақсы үмітпен
Талай ұлыс, талай ел, талай халық

Жаңа жыл ауылдардың жарылқасын,
Қиналып әр отбасы тарылмасын.
Аяз Ата келген күні қуанғандай
Балалардан қуаныш арылмасын!
Жаңа жыл отбасыларыңызға жылдың жақсылығын әкелсін! Баршаңызға бақ – береке, халқымызға – игілік, мемлекетімізге – молшылық, ал әр шаңыраққа – бақыт пен шаттық тілейміз. Келесіде көріскенше күн нұрлы болсын!

Тәрбие сағаттың тақырыбы:  Желтоқсан жаңғыры,тәуелсіздік

Мақсаты: Желтоқсан оқиғасы арқылы жүздеген жылдар бойы  бабаларымыздың армандаған егемендігіне қол жеткізгендігімізді, осы тәуелсіздікке жету жолында талай боздақтарымыздың жалған айыппен өмірден өткендіктерін  жете ұғындыру  оқушылардың дүниетанымын кеңейту.
Міндеті: Тәуелсіздік күнінің мәнін аша отырып,”Желтоқсан” қозғалысының саяси  орнын анықтау, оқушыларды  өз елін, жерін, отанын сүюуге тәрбиелеу.
Көрнекілігі: Желтоқсан құрбандарының суреті, шарлар.

Жүру барысы:

Кіріспе сөз: Құрметті ұстаздар,оқушылар !Біз  бүгін дүниені дүр сілкіндірген,  тәуелсіздік   туын  ең алғаш  көтерген  әйгілі  1986 жылдың желтоқсанына  арналналған   «Тәуелсіздік  бастауы  - Желтоқсан»  атты тәрбие сағатына  қош  келдіңіздер!

Екі жарым ғасыр бойы бодандықтың бұғауынан босай алмаған қазақ халқы бұл күнге жету үшін талай қиындықтарды бастан өткерді. Бүгінгі сабақ Желтоқсан оқиғасының 27 жылдығына Қазақстан тәуелсіздігінің 22 жылдығына арналады.
27 жыл бұрын, яғни 1986 жылы Алматының бас алаңына жастар жаман оймен барған жоқ. Олар бейбіт жолмен тәуелсіздікке қол жеткізу үшін қатысқан.
Енді міне, осы желтоқсан көтерілісіне қатысқан ағаларымыз бен апаларымыздың арқасында ата-бабаларымыз үш ғасырға жуық уақыт бойы армандаған тәуелсіздікке қол жеткіздік. Бұл оқиға дүниені дүр сілкіндірді. Бұл желтоқсан көтерілісіне қазақ ел аузында жүрген, тарихта аты қалған Қ.Рысқұлбеков, Л.Асанова, С.Мұхаметжанова, Е.Сыпатаев апаларымыз бен ағаларымыз қатысты.
Желтоқсан құрбандарының өмірбаяны мен таныс болыңыздар.

Қайрат Рысқұлбеков
Қайрат Ноғайбайұлы Рысқұлбеков 1966 жылы 13- наурызда Жамбыл облысы, Мойынқұм ауданы, «Бiрлiк» ауылында дүниге келген. Қайрат Шу қаласына таяу жердегi Новотроицк (қазiргi Төле би)  селосындағы шопан балаларына арналған мектеп-интернатта оқыған. 1983 жылы Киров атындағы орта мектептi бiтiрiп, ауылында жұмысшы болып iстейдi. Ал, 1984 – 1986 жылдары әскерге барып, азаматтық борышын өтеп қайтады. 1986 жылы №33635 әскери бөлiмшесiнiң кепiлдiгiмен Алматы сәулет-құрылыс институтына оқуға түседi. Желтоқсан көтерiлiсiне қатысқаны үшiн Совицкийді өлбірдің деп жазықсыз жала жабылып, өлiм жазасына кесiледi. 1996 жылы Қайрат Рысқұлбековке елiмiздiң ең жоғары наградасы – «Халық Қаһарманы» атағы берiлдi.
Ләззат Асанова

Асанова Ләззат Алтынайқызы (27.07.70, Алматы облысы Жаркент  ауданы Айдаралы ауылында дүниеге келді.. —25.12.86  қайтыс болды , Алматы) — Желтоқсан көтерілісінің (1986) құрбаны. 1985 ж. Алматыда П.Чайковский атынд. муз. уч-щеге оқуға түскен. Алматыда 1986 ж. 17-18 желтоқсанда болған қазақ жастарының отаршылдық және әміршілдік жүйеге қарсы азаттық көтерілісіне белсене қатысқан. Ол Орталықтың билеп-төстеушілігіне наразылық білдіріп, қаладағы Жаңа Алаңға (қазіргі Республика алаңы) алғашқы ереуілшілер қатарында “Қазақтар! Кіріптарлық құлдықта өмір сүргеніміз жетеді! Біз еліміздің тәуелсіздігін жеңіп алған кезде ғана азат бола аламыз!” деген ұранмен шықты. 1986 жылғы 17-18 желтоқсанда Алматы

 қаласында болған оқиғаларға түпкілікті баға беру жөнінде республика Жоғарғы Кеңесінің Төралқасы құрған комиссия мүшесі Ф.Игнатовтың мәліметтеріне қарағанда, Ләззаттың мәйіті бірнеше күннен кейін музыкалық уч-ще жатақханасынан табылған да, ол туралы жатақхананың бесінші қабатынан құлап өлген деген қауесет таратылған. Осыған қарамастан мәйітті Алматы облысы Панфилов ауданындағы Ақжазық кентіне Ішкі істер министрлігі мен Мемл. қауіпсіздік комитетінің қызметкерлері арнайы қарауылдап апарған.Ләззатқа екі мәрте1996 жылы және  2004 жылы «Халық қаһарманы »атағы берілді.

 Ербол Сыпатаев Сыпатаев Ербол Мұқажанұлы (10.03.1964 ж. Алматы облысы Панфилов ауданының еңбекші ауылы -  23.12.1986 ж. Алматы) – 1986 жылғы Желтоқсан көтерілісінің құрбаны. Орта мектепті бітіргеннен кейін 1981-1982 жылдары кеңшарда жүргізуші болып істеді. 1982-1984 жылдары Кеңес Армиясы қатарында болды. 1985 жылы Алматыдағы энергетика институтына оқуға түсті. 1986 жылдың 17-18 желтоқсанында болған қазақ жастарының отаршылдық және әміршілдік жүйеге қарсы көтерілісіне белсене қатысты. 18 желтоқсан күні ауыр жараланып ауруханаға түсіп, сонда қайтыс болды. Мәйітін ауылына Ішкі істер министрлігі мен Мемлекеттік қауіпсіздік комитетінің қызметкерлері арнайы қарауылдап апарған. Қазақстан тәуелсіздік алған соң ғана Сыпатаев жөніндегі шындық айтыла бастады. Ол туралы баспасөз беттерінде, Желтоқсан көтерілісіне байланысты жарық көрген жинақтар мен кітаптарда жазылды.

 Сабира Есімбекқызы Мұқанбетжанова

Сабира Есімбекқызы Мұқанбетжанова «Ел атын ер шығарады» деген. Қыз бала болса да ерге лайық қайрат көрсетіп, он алты жасында қыршын кеткен Сәбира Мұхамеджанованың есімі ел жадында.

Мұғалім:Құрметті  оқушылар!   Дүниені дүр сілкіндірген,

16 – желтоқсан. Бұл ерлік, қайғы мен қасірет мидай араласқан әрі жарқын, әрі қаралы күн еді. Бұл қасіретті күн Қайрат, Қайыркелді, Түгелбай, Сәбира, Ербол, Ләззат сынды жүздеген, мыңдаған қыршындардың қанатын қиып түскен озбырлық күні, өктемдік үні еді. Радиодан төтенше хабардың белгісі берілді. 1986 жылы 16 желтоқсанда Қазақстан Компартиясы Орталық комитетінің пленумында Дінмұхамед Ахметұлы  Қонаевтың зейнеткерлікке шығуына байланысты Республика компартиясы Орталық Комитетінің бірінші хатшысы міндетінен босатылды. Оның орнына Ресейден келген Генадий Васильевич  Колбин сайланды. Төтенше өткен пленум 18 минутта аяқталды.

 Асығыс өткен пленум шешімі дүйім Қазақ халқымен санаспаушылық болып табылды. Пленум шешіміне көңілі толмаған халықтың жүрегінде наразылық ұшқыны лаулай түсті.

Тақырыбы: ЖИТС –ғасыр дерті.
Сабақтың мақсаты:
Адамзат өміріне қауіп төндіріп отырған қатерлі СПИД дертінің алдын - алу, оның жұғу жолдарын одан сақтана, қорғана білу туралы түсіндіру.
Салауатты өмір салтын қалыптастыру.
Оқушыларды жаман әдеттен аулақ болуға, адамгершілікке,
инабаттылыққа, ел жандылыққа тәрбиелеу.
Көрнекілігі: газет - журнал деректері, пікірталас, мақал - мәтелдер.
Ұйымдастыру бөлімі:
1. Оқушылармен амандасу.
2. Түгелдеу.
Кіріспе сөз:
Соңғы жылдары жер шары халықтарының назары ХХ ғасырдың отбасы аталған СПИД (иммунитет жетіспеушілік синдромы) дертіне аууда, қазірдің өзінде ондаған мың адамдардың өмірін жойған осы бір қатерлі ауру жайында жұмыр жердің түкпір - түкпірінде күн сайын хабар бермей отырған бірде - бір газет, журнал, теледидар немесе радио торабы жоқ. Бұл дерттің қара бұлты бүкіл жер шарын басып келеді. Сондықтан осы аурудың алғашқы және негізгі белгілері, одан сақтану жолдары, аурудың алдын - алу және емдеу тәсілдерін білгеніміз жөн. 
Сондықтан осы ауру туралы ..... сынып оқушылары сіздерге мәлімдеп береді.
СПИД вирусының қай жылы кім ашқаны туралы.
СПИД қоздырғышын немесе адамда иммунитет жетіспеушілікті туғызатын вирусты (ВИЧ - 1) 1983 жылы француз ғалымы, вирусолог Л. Монтанье тапты. Ал 1984 жылы америкалық ғалым Р. Галло вирустың барлық қасиеттерін жан - жақты тексеріп жариялады.
..................: СПИД вирусы адам ағзасында қалай өмір сүреді?
Адам ағзасына енген ол қанның лимфоцит клеткаларының ішіне кіріп, клетканың генетикалық аппаратына жабысып тез көбейе бастайды. Осының әсерінен клетка жарылып өледі. Одан шыққан вирустар жаңа клеткаларға жабылып, өткен процестерді қайталайды. Лимфоцит клеткаларының осылай өле беруі салдарынан күндердің - күнінде ағзасында иммунитет жетіспеушілік пайда болады. Бұл жасырын кезең ондаған жылға дейін созылуы мүмкін. Айырықша еске салатын жай, осы жасырын кезең кезінде адам өзін аурумын деп есептемейді. Бірақ, ол өзімен қатынастағы адамдарға жұқпалы аурудың көзі ретінде СПИД - ті тарата береді.
...................: СПИД құрбаны (монолог).
- Уа, жаратылыс! Адамзатқа өмір берген құдіреттің қайнар көзі! Сен естисің бе мені? Сүт сәулелі мынау бір өмірдің бар қызығын көре алмай, арманда кетіп бара жатқан, жұмыртқадай жұмыр басты пенденің зарын тыңдашы бір сәт!
Өзімнен өзім сыр таптым,
Өле алмай жүрген сырқатпын.
Шіріген картоп сияқты,
Бұрышында қалған бір қаптың.
Өзімнен өзім тістенем,
Шарабым да тұр ішпеген.
Ұйықтайын десем қорқамын,
Көрмейтін сұмдық түс көрем.
(Тіршіліктен теперіш көрген жас жігіт егіліп жылап тұр.)
- Мен жағдайы әжептәуір отбасында дүниеге келдім. Әп деп өсе бастағаннан ештеңеден таршылық көргенім жоқ. Басқа балалар ішпегенді іштім, кимегенді кидім. ір сөзбен айтқанда, өте ерке болып өстім. әке - шешем бар дегенімді жасады. анда - санда әкем мен тентек болған кезде, айқайлап ұрса бастаса анам: «Ойбай, жалғыз балада нең бар?»- деп ара түсетін.
(Сонау балалық шағы есіне түскен жігіт жүзін қимастық сағыныш басып біраз үнсіз қалды.)
Әлпештеп алды анам алдымнан шығы,
Қасымнан кетпес қиғаш қадам шығып.
Ата - ана перуана боп перзенті үшін,
Күн кешер көрсетпе деп жаманшылық.
Ардақтап ата - анаңды сол секілді,
Қынжылтпай қызмет көрсет адамшылық.
Түседі еске кей кез бала кезім,
Бала кезім... кетуші ем дала кезіп.
Ақ қайынға шайқалған қараушы едім,
Қараушы еді мөлдіреген қара көзім.
- Иә, ата - анамның еркелеткені мені одан әрі құтырта түсті. Жетінші сыныпқа жеткенше екі - үш мектепке ауысып үлгердім. Неге дейсіз ғой. Тәртіпсіздігім үшін. Бір күні көрші подъезге жаңа отбасы көшіп келді. Олардың да мен секілді ұлы бар екен. Сонымен «іздегенге сұраған» дегендей, екеуміздің жұбымыз жазылмайтын болды. Оның менен айырмашылығы наша «деген» пәленің дәмін ерте татқан екен. Енді мен де шеге бастадым. Нашаның адам баласына әкелетін қасіретін ол кезде кім білген? Егерде білген болсам тіріде жолаймын ба?!
Тамырын умен суарып,
Денсаулық деген егістің,
Шірітіп апсың біразын,
Ғаламат қымбат жемістің.
Инемен таза денеңді,
Тесуге неге келісті?
Көк түтінмен уланып,
Ащы суды неге іштің?
Төсекке асыл азамат,
Ауру аеңдеп құлайсың.
Дәрігерлерді мазалап,
Не үшін енді жылайсың?
(Денесін сырқат сыздатқан жас жігіт жасаураған жанарын төмен салып, сөйлеп кетті.)
- Содан арада екі - үш жыл өтті. Бұл кезде мен темекісіз, есірткісіз тұра алмайтын дәрежеге жеттім. Өзім секілді достарым да көбейді. Олар арқылы сарғыш сұйық құйылған инеге де аңсарым ауды. Не құдіреті барын, сол инені көрсем аузымнан суым шығып, есім кететінБұл кезде әкем автомобиль апатынан қайтыс болды. Жалғыз анамның жиған - тергені есірткінің айырбасына кетті. Мен сол құлдырағаннан құлдырай бердім. Бірде қатты салқын тиіп ауруғанаға түстім. Дәрігерлер менің СПИД - пен ауыратынымды анықтапты. Төрт - бес жыл білмей жүріппін.
Таусылмақ дәм. Бітпек өмір - өзенім.
Менің - дағы жетті кетер кезеңім.
Оны көптен тарқамаған қайғы мен
Жүрегімнің мұң көзінен сеземін.
«Өлермін» - деп күңіренем, күйзелем,
Мені есірткі найзасымен түйреген.
Өз әлімше арман - көлде жүзе алмай,
Қанатымнан жараланған күйде мен.
- Соңғы кезде өмір - тірлік, табиғат, жаратылыс туралы көп ойланатын болдым. О, жаратылыс! Жарық дүние! Кеш мені! Шынында да адам өмірі ғажап екен ғой. Бір - ақ өмір! Осы бір - ақ рет берілген өмірінде қартайғанша жүріп, о дүниеге аттансаң арманың бар ма? Бұған кім кінәлі? Балалық па, шалалық па, әлде еркелік пе? Қазір ғой ішім жидіп күйіп кетеді, өкініштің улы запыраны бүкіл денемді қалтыратады. Бәрі кеш енді.
О, Жаратқан!
Жұмыртқадай жұмыр жер мен төңкерілген тайқазандай көк аспан! Сендер естисіңдер ме, мына менің зарымды? Айтыңдаршы, құтқаратын күш бар ма, мына мендей бейбақты.
(Мұңлы ащы әуен ойналады.)
Бұл тірлікте не тындырдым, не көрдім,
Құрбанымын СПИД деген кеселдің.
Ақтамай - ақ кетіп барам арманың,
«Жалғыз бала» деп өсірген әкемнің.
Кім кінәлі, аялаған анам ба?
Бар қажетті даярлаған қоғам ба?
Тек қана өзім кінәлімін сол үшін
Улы дерттің құрбаны мен болам да.
Жас жеткіншек!
Өздеріңе өлер кезде айтып кету борышым,
Ауырсаңдар бұл кеселмен,
Дәрігер де бере алмайды қол ұшын.
Құтқаратын күш жоқ, онда әлсіз тірі өліксің,
Жат әдет пен темекіге, есірткіге жоламаңдар сол үшін!
Азалы да ащы әуен қайта ойнады. Жан төзгісіз азапқа түскен жас бейбақ аласұра дөңбекшіп, жерге құлайды. Бұл оның ақтық сөзі еді.
.................: ВИЧ, қазақша АИТВ - адамдағы иммунитет тапшылығы вирусы, жұқтырғандар және СПИД – пен ауыратындар саны өте жылдам көбеюде. Тіпті бұл дерт балалар өміріне де балта шабуда.
...............: Олардың арасында ауру жұқтырғандарды былай қойғанда СПИД - тен қайтыс болған ата - аналардың жетім қалған 15 жасқа дейінгі ұл - қыздарының саны 9 млн - ға жеткен.

.........: Еліміздегі ВИЧ жұқтырған азаматтардың саны 900 - ге жетті. Оның ішінде СПИД - пен ауыратындар саны - 25. тек Алматыда ВИЧ жұқтырғандар саны - 38.
.........: СПИД ауруын тудыратын вирус - ВИЧ нәрестеге осы аурумен ауыратын ананың құрсағында жатқан кезінде немесе дүниеге келгеннен кейін қан арқылы, емізгенде жұғады.

Денсаулығыңды ойласаң (лото)
Жұмыр жерді мекендеген халықтың сонау, ерте заманнан бері айтылып, ғасырлар бойы сұрыпталып келген інжу - маржандай асыл да, даналы сөздері бар. Осынау ғибратты сөздер адамзат баласының денсаулығына зиянды әрекеттерді де жан - жақты қамтыған. Медицинада сөз құдіретінің шарапатына өлшеу жоқ. Азабын арқалатып діңкесіне тиген жаман әдеттен құтыла алмай, амалсыз көніп, медет, көмек тілеп алдына келген науқасқа дәрігердің тауып айтқан бір жылы сөзі тамаша қуат береді.
Иә, мақал - мәтелдер – ғасырлар бойы сұрыпталып, сұлуланып, салмақтанып, кемелденген сөз асылы, парасатты тәрбиеші, әділ сыншы, адал ақылшы ғана емес, сонымен бірге епті, есті емші де.
Карточкалар үлестіріледі. (мақал - мәтелдердің екінші бір бөлігі жазылған).
Қорытынды: ТЕСТ
1. СПИД жұқпалы ма?
а) Иә
ә) Жоқ
2. СПИД вирусын не дейміз?
а) Кох талшығы
ә) Айде
б) А вирусы
3. Қай жылы СПИД вирусы ашылды?
а) 1983
ә) 1985
б) 1956
в) 1988
4. Ауру белгілері бірден біліне ме?
а) иә
б) жоқ
5. СПИД қандай жолдармен таратылады?
а) жыныстық жолдар арқылы
ә) қан арқылы
б) тағам арқылы
в) насекомдар арқылы
г) кір қол арқылы.
6. Қай континетте адамдар СПИД - пен ауырғанын білмеген?
а) Африка
ә) Азия
б) Америка
г) Австралия
7. Қазақстанда СПИД - пен ауыратын адамдар кімдер?
а) жастар
ә) балалар
в) үлкен адамдар
8. СПИД - ті қандай жағдайда дұқтыруы мүмкін.
а) норкомания
ә) әңгіме кезінде
в) темекі шегу
г) жезөкшелік
9. Дүниежүзілік СПИД - пен күрес күні?
а) 1 қазан
ә) 1 желтоқсан
б) 1 қаңтар
10 Қай ел СПИД - пен ауырған адамдарды басқа аралға апарып тастайды, оларға жағдай жасайды?
а) Жапония
ә) Канада
б) Қытай
в) Куба

Қорытынды:
СПИД адамзат алдында тұрған жаңа және қиын проблема ол тек медициналық қана емес, әлеуметтік проблема. Н. Ә. Назарбаевтың «Қазақстан - 2030» стратегиялық бағдарламасының 4 басылымында барша жастарды салауатты өмір салтына шақырды.

Тақырыбы: «Ел ертеңін ойлаған елбасы»
Мақсаты: 1.қазақ халқының тұңғыш президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың өмір жолы, туып-өскен, оқып білім алған, қызмет еткен жерлері туралы мағлұмат беру;
2.елбасының өмір жолынан үлгі ала отырып Отанын, халқын сүюге, ержүректілікке, азаматтыққа, патриоттық сезімге тәрбиелеу;
3.шәкірт жүрегінде елбасына деген сүйіспеншілік сезімін ояту, құрметтеу.
Көрнекілігі: слайдтар көрсету, үнтаспа, шарлар, суреттер, буклет «Нұрсұлтан Назарбаев-тұңғыш президент» Біздің Елбасымыз-Н.Ә.Назарбаев

Тұманбай Молдағалиев «Есіл ер»
1-оқушы:
Сөйлесіп бір жүрген қай сөзінде де халықты биік қоясың, 
Халықпен бір ашығасың да, халықпен бірге тоясың.
Жастықтың жалын шақтарыменен бірге айтып арман әндері, 
Қазақстанның бақтарыменен бірге жапырақ жаясың.
2-оқушы:
Халықтың мұңы мұңдайтынын да, халықтың жыры жырлар жыр, 
Көкірегіңде көнермей әлі өткен де кеткен жылдар жыр, 
Соңына ердік сол ғана бізді жеткізеді деп бақытқа, 
Бақытқа баста байтақ еліңді, бақытсыздықтан құр қалдыр.
3-оқушы:
Нұрсұлтан бар деп нұрыңа сенің шомылғандай боп жүрем мен, 
Бейнеңді көрсем беймезгіл кезде қабағымды ашам түнерген.
Сүйеміз сені, санамыз, сөніп қалмай тұрғанда сүйеміз, 
Алланың бізге бір өзі сеніп өкілісің сен жіберген.
4-оқушы:
Жесірге пана, қашанда қамқор боп жүрсің жетімге, 
Ананың тілі, баланың тілі сөйлей білесің не тілде.
Қалам тербесек жүрек берді есеп басынан өткен жылдарға, 
Саған сенбесек, кімге сенеміз осынау жердің бетінде...
Ән: «Жан аға»
5-оқушы:
Н.Назарбаев-бәрінен бұрын өз міндетін, өз тағайындалуын терең сезінетін, үлесіне тиген міндетті жауапты әрі қажырлықпен атқаратын адам.Ол әр қадамын шын мәнісінде өте мұқият есептейді: ол үшін саясатшы болу-бойға біткен дарынмен қатар күн сайынғы аса ауыр жұмыс және өмір дағдысы.

Бірінші қатарда солдан оңға қарай інісі- Сатыпалды, апасы Әнипа. Екінші қатарда Нұрсұлтан Назарбаев, анасы- Әлжан, әкесі-Әбіш. Үшінші қатарда ағасы - Болат Назарбаев, нағашы апасы.
6-оқушы:
Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев 6-шілде 1940 жылы Алматы облысы Қаскелең ауданындағы Шамалған ауылында туған.Балалық шағы кейде айта беретініміздей таршылық жағдайда өтті.Үлкендердің мал бағуына, бау-бақша өсіруіне көмек көрсету керек болды, шөпшек теріп, отын жарды.Өзі еске алғандай, өсірген аз-маз өнімдерін сатып, үй-ішіне қажетті заттар алу үшін есек жеккен арбамен жақын маңдағы теміржол стансасына бару дегенің керемет мереке саналған.Мектепті жақсы оқып, жақсы білім алды.Ата-анасын қатты құрмет тұтты.
7-оқушы:
Ол ерте есейді, орта мектепті бітіре салысымен Кеңес Одағындағы аса ірі Қарағанды металлургия комбинатының көлемді құрылысына аттанды.Құрылыста біраз еңбек еткеннен кейін бір топ қазақстандықтармен Украинаның Днепродзержинск қаласына барып металлург –жұмысшы мамандығын меңгерді.Бұл шойын құюшы, домна пешінің көмекшісі жұмыстарын атқарды, ал кейінірек инженер дәрежесіне көтерілді.
8-оқушы:
Сол жылдары оның басшылық қасиеттері жарқырап көрінді.Қалалық, облыстық және республикалық көлемде басшы органдарда жауапты қызметтер атқарды.Металлургиялық комбинатында партком хатшысы, Теміртау қалалық, Қарағанды облыстық және республикалық партия ұйымдарында экономикалық салаға жауап беретін хатшы болды.
9-оқушы:Ол Қазақстан Үкіметін басқарғанда 44 жаста болды.Осылайша оның саяси өмірбаяны басталады.
10-оқушы.1991 жылы 1-желтоқсанда республика жұртшылығы тұңғыш рет Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевты Республикамыздың Президенті етіп сайланды.
11-оқушы:1991 жылдың 16 желтоқсанында Қазақстан Республикасы Жоғарғы сессиясы «Тәуелсіз демократиялық және құқылық мемлекет» деп жариялады.
12-оқушы:1992 жылы 4-маусымда жаңа мемлекеттік рәміздер Елтаңба, Ту, Әнұран бекітілді.
Елтаңба авторлары:Жандарбек Мәлібекұлы, Шотаман Уәлиханов.
13-оқушы: Шаңырақ –Отан отбасынан басталады.ортақ шаңырақ биік, босаға берік болсын деген мағынаны, ал уықтар –үлкен үйдің уықтарын шын ниеттерімен қосыла танытқан елшілес ел жұртқа да бай, қуатты тілеймін дегенді білдіреді.Ай мүйізді, алтын қанатты қос пырақ-арыстанның жүректілігін, қыранның қырағылығын, өгіздің қара күшін, еліктің шапшаңдығын, қырмызы қызыл түлкінің жауын жер соқтырар айлакерлігін білдіреді.Бес бұрышты жұлдыз «Бағымыз ашылып, жұлдызымыз жарқырай берсін» деген асыл арманды арқалап тұр
14-оқушы: 2006 жылы 7-қаңтарда әнұран қабылданды.
Егемен елім әнұраны жанарды, 
“Менің Қазақстаным” жер жүзіне таралды.
(Әнұран айтылады)
Барлығы:«Осы тәуелсіз еліміздің намысын қорғайтын, бүгінімізді ертеңіне жалғайтын, қазақ елінің ертеңі, болашағы үшін жауап беретін ұрпақ екенімізді сезінеміз»
Ән: «Елім менің» (сөзі: Н.Назарбаев, әні: Б.Тілеуханов)

СУИЦИД
Жобаның мақсаты -   1 Жастар арасындағы суицидттын алдын алу;
                                     2 Жастар арасында суицидттын көрсеткішін азайту
                                     3 Жастардың бойында өзіне деген сенімінкөшбасшылық қасиетін арттыру;

Жоба міндеттері:
- осы жобаның мақсатына жетуіміз ушін ең алдымен мамандармен байланысуым қажет(психолог, полиция бөлімшесі, дәрігерлер);
- веб- сайт құру;
-  мектептердің басшыларынан келісімсөз алып жобаны таныстыру;
-  мектептерде 5-11 сыныптар аралығында дөңгелек үстел өткізу;
- тоқсанғы ата - аналар жиналысында брошюралар тарату;
-  СУИЦИДке байланысты бейне-ролик түсіру;
Күтетін нәтиже - СУИЦИДты тамырымен жоймағанмен аз да болса көрсеткішін азайту

Жыл сайын 10 – 20 миллион адам суицид жасауға бекінеді. Олардың бір миллионға жуығы жарық дүниемен қош айтысады. Алдыңғы қатарлы суицид жасаушылардың отаны ретінде, басқасын айтпағанда көрші мемлекеттер Ресей мен Қытай және Қазақстанды айтуға болады.
Қазіргі кезде Дүниежүзілік Денсаулық Сақтау Ұйымының дерегі бойынша Қазақстан елдегі азаматтарының өз өмірлерін қиюы бойынша әлемде үшінші орынды алады. Ал осыдан үш жыл бұрын деректер бойынша Қазақстан бесінші орында болған.
Әлемде жыл сайын бір миллиондай адам өзін - өзі өлтіреді. Бір миллион адамның 8 мыңы Қазақстандықтардан тұрады. Бұл дегеніміз әрбір сағат сайын бір қазақстандық суицид жасайды дегенді білдіреді. Бір өкініштісі, суицид жасаушы еліміздің болашағы деп санаған жас буын өкілдері.
Өз - өзіне қол жұмсаудың тәсілдері:
1. Дәрі - дәрмекпен улану
2. Химиялық затпен улану
3. Өз тамырын кесу, асылып өлу
Суицид жағдайына бейім тұлғаның мінез-құлықтық ерекшеліктері:
Өзін өлтіру туралы табанды немесе қайталанған ойлар;
Жабығулы көңіл күй, асқа тәбеттің және өмірлік белсенділігінің жиі жоғалуы, ұйқысының қашуы;
Көп жағдайда есірткі немесе спирттік ішімдікке тәуелді болуы;
Оқшаулануы, өзін ешкімге керегі жоқ сезінуі;
Үмітсіздік, дәрменсіздік сезімі. Осы уақытта өзіне - өзі қол жұмсау тілегі алғашқы, күшті сезімі болуы мүмкін.
Еш үмітсіз сезімнен және өзін өлтіру туралы ойының әсерінен басқа адамдармен қарым - қатынас жасай білмеуі;

Жеткіншектің өзіне - өзі қол жұмсауының себептері:
Депрессиялық көңіл күй. Жеткіншектің жанының жараланғыштығы, психикалық ауруларға шалдығуы да әсерін тигізеді.
Отбасындағы шиленіскен қарым - қатынастар әсерін тигізеді;
Оқудағы қиындықтар (мұғаліммен ортақ тіл табыса алмауы да әсерін тигізеді);
Ол әдетте сәтсіздіктің белгісі, басқа адамдармен қарым - қатынасындағы сәтсіздіктер, жақын адамынан айырылу;
Қоғамдық орындардағы эмоционалдық, психикалық көңіл күйге назар аудармай, ауыр дөрекі сөздермен кемсіту, ар - ождан, намысқа тию;
Дене бітімінде физиологиялық кемшіліктер (адамның өзіне - өзі қанағаттанбауы).

Жасөспірімдердің өз - өзіне қол жұмсауы жөніндегі мәселе бойынша ата - аналарға кеңес беру

1. Отбасы арасындағы ұрыс - керіске балаларды араластырмау
2. Өз балаларыңызға өмірге деген талпынысын, мақсатын құруға көмектесу
3. Қиыншылықтарды жеңуге көмектесу
4. Жасөспірімдердің талпынысына, өмірді бастауына қолғабыс тигізу
5. Ешқандай жағдайда, қол күшін пайдаланып жаза қолданбаңыз
6. Өз балаларыңызды жақсы көріп, көбірек көңіл бөліңіз.
7. Баланың құқығы мен міндетін дұрыс құрастырыңыз: үйде, мектепте, көшеде. Бұл жерде тек қатыгездік емес, түсіністік керек.
8. Егер балаңыз тату, түсіністікте өмір сүрсін десеңіз, оның кемшіліктерін бетіне айта бермеңіз, кіналамаңыз.

Балалар мен жасөспірімдер арасындағы суицидтің алдын алу шаралары туралы

          Бұл тек адамдарға ғана тән әрекет. Суицидке баратын адамдар көбінесе ішкі жан күйзелісін басынан кешіреді немесе қатты стресс жағдайында болады, сонымен қатар психикалық аурулармен, көңіл күй бұзылыстарымен, әсіресе депрессиямен зардап шегеді және болашақ өмір қызықтырмайтын болып келеді.

 Статистика:

       Жастар арасындағы суицид мәселесін зерттегенде анықталғаны: тұтастай алғанда көп жағдайларда жасөспірімдер ата-аналарының, мұғалімдердің назарын өз мәселелеріне аудару мақсатында өзіне өзі қол жұмсауға шешім қабылдайтыны және осындай келеңсіз түрде үлкендердің селқостығы, парықсыздық, арсыздық және қатыгездігіне қарсылықтарын білдіреді. Мұндай қадамға көбінесе тұйық, жаны жараланғыш, жалғыздық сезімнен, өзінің керексіздігінен стреске берілгіш және өмірден түңілген жасөспірімдер барады. Қиын өмірлік жағдайда уақытында көрсетілген психологиялық көмек, мейіріммен жасалынған қолдау қайғылы жағдайдан жасөспірімді аман алып қалған болар еді...

 Жыл мезгілі

          Өзіне-өзі қол жұмсау көбінесе көктемде, яғни адамның бас қайғысы табиғаттың гүлденуімен сәйкеспеген мезгілде, болады. Қыстың күңгір бояуы қандай да бір шамада ішкі жан дүниесінің күйзелісімен үйлесімін табады, ал керісінше көктемнің шуақты күндеріне сәйкес келмей қарама-қайшылық туындайды.

           Суицидтік әрекетті болдырмау

·        психологиялық  қозу күшін бәсеңдету;

·        суицидтік әрекетке итермелеген себепке психологиялық байлану дәрежесін азайту;

·        әрекетті алмастыру механизмдерін қалыптастыру;

·        өмір мен өлім туралы нақты, шынайы қатынас қалыптастыру

 Түзету

         Стресті бағындыра білудің әлеуметтік білік және дағдыларына үйрету. Жасөспірімдерге отбасы, мектеп, достары және т.с.с. қатыстыра отырып, әлеуметтік қолдау көрсету. Мәселелерді шешуге көмектесетін әлеуметтік-психологиялық тренингтер, өзін бағалауын көтеретін, өз тұлғасына шынайы қатынас, эмпатияны дамытатын топтық психокоррекциялық сабақтар ұйымдастыруға болады. Сонымен қатар өзін ұстай білу дағдыларын дамытуға арналған тренингтерге негізделген табысқа жету мотивациясын жетілдіретін психологиялық коррекция шаралары да нәтиже беруге тиіс.

 Сенім телефоны 54-76-03, тәулік бойы, тегін, анонимдік түрде жұмыс істейді.

 Суицидтік қауіп кезінде психиатрлар немесе клиникалық психологтардың көмегіне жүгінбей кетуге болмайды. Жедел психиатриялық көмек телефоны 54-76-23. Бұл мамандар өздерінің білімі, білігі және психотерапиялық ықпалы арқасында адамның құпиялы сезімдерін,  қажеттіліктерін және күтілетін тілектерін түсіне білетін керемет қабілеттерге ие.

 Кейде суицидке бейім адамдарға көмектің жалғыз таңдамалы жолы ретінде егер жағдай тым қиын болса психиатриялық ауруханаға емделуге жатқызу болып табылады. Кешіктіру қауіпті болуы мүмкін; ауруханаға жатқызу ауру адамға да, оның отбасына да жеңілдік беруі мүмкін.

 

Сабақтың тақырыбы: «Сәлем – ізгі тілек, ақ ниет»

Сабақтың мақсаты:
- Оқушыларды ізеттілікке, сыпайылыққа, әдептілікке, достыққа тәрбиелеу.
- Оқушылардың сыйластық қарым - қатынас дағдыларын дамыу.
- Оқушыларды үлкендермен амандасуға, бір - бірімен сәлемдесуге, бір - біріне ізет, сый - құрмет көрсете білуге үйрету
Сабақтың көрнекілігі: интерактивті тақта, слайдтар, жүрекшелер, шарлар, көңіл - күй топтамасы
Сабақтың әдістері: баяндау, топтау, жағдаяттарды талдау, сұрақ - жауап.
Сабақтың барысы
I. Ұйымдастыру кезеңі
Мұғалімнің сөзі. Пайғамбарымыз Мұхаммедтің хадис шарифтерінде: «Бір - біріңмен сәлемдесіп жүріңдер, сонда ғана араларыңда мейірім - махаббат оянады», «өзіңе кезіккен жасы үлкендерге сәлем беріп, амандас. Оны тану - танымауың шарт емес. Ол достықты арттырады әрі адамдығыңды анықтайды», «Сәлем – Алланың жердегі есімдерінің бірі» дейді. Екі топқа бөлу
II. 1) Ой қозғау сұрақтары.(1 - топқа )
1. Өзің қалай амандасасың?
2. Кішіге бірінші болып амандасасың ба?
3. Ұстаз болсаң ең алдымен неден бастар едің?
4. Досың сәлем бермей қалса өкпелейсің бе?
5. Өзіңе бірінші сәлем беруді қалайсың ба?
6. Мұғалімдерге қалай амандасасың?
7. Жылы шыраймен амандасуға қалайсың?
8. Тыржиып, естір - естімес міңгірлеп, ернін жыбырлата салып амандасу туралы не ойлайсың?
2 - топқа
Ұстаз болу – жүректің батырлығы,
Ұстаз болу – сезімнің ақындығы.
Ұстаз болу - мінездің күн шуағы
Азбайтұғын адамның алтындығы - дейді
1. Ұстаз алдында шәкірт қалай болуы керек?
2. Атамыз оқыған кезде оқушылар қандай болған?
3. Қазіргі оқушылар ата - анасын, ұстаздарын сыйлай ма?
4. Сізді оқушылардың қандай мәселесі алаңдатады?
5. Ар, намыс, ұят ұғымдары туралы не айтасыз?
III. Назар аударайық Оқушылар Абайдың «отыз тоғызыншы сөзінен» алынған үзіндіні үнтаспадан тыңдап өз әсерлерін айту.
IV. Дода
Оқушылар мен Мұғалімдер арасындағы қарым - қатынас қандай?
Сұрақты қою арқылы оқушылардың ойын тыңдау.
V. Жағдаяаттарды талдау
- Оқушы сыныпқа кіре берген мұғалімді көріп, оған былай деді:»Сіздің қатты шаршағаныңыз көрініп тұр»
Мұны мұғалім қалай қабылдау керек?
- Мұғалімнің жасаған ескертуіне оқушы былай деді: “Бұл пән болашақта маған ешқандай қатысы жоқ” мұғалім қалай жауап беруі қажет?
- Оқушы мұғалімге былай деді “Мен тағы да дәптерімді әкелуді ұмытып кеттім” Мұны мұғалім қалай қабылдауы керек?
VI. Қортынды жасау
«Сәлем түзелмей,
Әлем түзелмейді» деген нақыл сөзбен түйінді ой айту.
«Сөздің саласын табу қиын емес, Анасын табу қиын» деген екен жыр алыбы Жамбыл атамыз. Олай болса, сөз анасы да осы – сәлемдесу болса керек.
Қамшының сабындай қысқа ғұмырда «сіз - біздеріңіз» бұзылмай, сәлемдеріңіз түзу болсын.

«Мен және менің құқығым»

Мақсаты:
1) адамзаттың басты құндылықтарын айыра білу;
2) дұрыс сөйлеу мәдениетін қалыптастыру, заң, құқық, міндет, борыш сияқты сөздердің мағынасын ашу;
3) оқушыларды жауапкершілікке, адамгершілікке тәрбиелеу.
Барысы.
1. Кіріспе.
Қысқаша шолу. «Бүгін сабақта»
Қазақстан – тәуелсіз мемлекет.
ҚР Конституциясы.
Өмір, денсаулық, бостандық.
2. «Қызықты сұрақтар» ойыны (сұрақтарға жауап береді)
а) Алғаш рет сыныпқа кіммен келдің?
ә) Партада кіммен отырдың?
б) Білім туралы мақал айт.
в) 1- қыркүйекті неге Білім күні деп атаймыз?
г) Қыркүйек айы қай мезгілге жатады?
3. «Бәріміз бірге!» ойыны (қойылған сұрақтарға барлық оқушы хормен жауап береді)
а) Біздің мемлекет – ҚР.
ә) Мемлекеттік тіл – қазақ тілі.
б) Мемлекеттік рәміздеріміз – әнұран, ту, елтаңба.
в) Елорда – Астана.
г) ҚР кім басқарады? – Президент.
Мұғалім:
Қазіргі уақытта құқықтық тәрбие беру өте қажет. Ол оқушылардың ой-өрісін кеңейтіп, ойлау қабілеттерін дамытады, өз пікірін айтуға, тұжырым жасауға үйретіп, патриоттық тәрбие береді.
Әрбір адам өзінің құқықтары мен бостандықтарын қорғайтын заңдарды білуі қажет. Сондай-ақ заң адамға міндеттер жүктейді. Адам басқалардың құқықтарын бұзбауы, олардың өміріне, денсаулығына, ар-намысына қол сұқпауы керек. Адам түрлі жағдайда өмір сүреді:отбасында, жұмыста, мектепте, көпшілік жерде. Адамның қоғам мен мемлекет алдындағы міндеті:мемлекетті қорғау, салық төлеу, мемлекеттік рәміздерді құрметтеу. Сен сияқты қаншама адам дүниеге келуде. Осы адамдардың барлығы бір заңға бағынады. Ол – конституция деп аталады. Әр елдің, мемлекеттің өз азаматтарына арналған Заңы – Конституциясы бар. Бұл Заңда біздің құқықтарымыз ғана емес, міндеттеріміз де қатар жазылған. Оның дәлелі міне, сен бүгін мектепте отырсың, сен барлық адамдар сияқты оқуға, білім алуға құқығың бар. Сонымен қатар, сенің де міндетің де бар. Ол – сен орта білім алуға міндеттісің. Мына үлкен мектеп, жарық та, кең әдемі бөлме жақсы білім алып, тәртіпті, саналы азамат болып, өсіп Отаныңа қызмет етуің үшін жасалған.
Көрініс: « Сыныптағы оқиға»
«Біз неге құқылымыз?» сұрақ-жауап ойыны.
1. Құқық деген не?
- Мемлекет шығарған немесе бекіткен тәртіп ережелерінің жиынтығы.
2. Құқық немен қорғалады?
- Заңмен қорғалады.
3. Адам құқығының қорғалуы қай елде бастау алған? 1789жылы. Францияда.
4. Адам құқықтары мен бостандықтары туралы Декларацияны қандай ұйым қабылдады?(БҰҰ. )
5. БҰҰ-ның мақсаты не?
- Әлемде бейбітшілікті сақтау, адам құқықтары мен бостандықтарын қорғау.
6. Қазақстан БҰұ-на қашан мүше болды?
- 1992жылы. 2-наурыз.
7. БҰҰ адам құқығына байланысты қандай халықаралық шарттар қабылдады?
- Бала құқығы туралы конвенция.
8. Бала болып кімдер саналады?
- 18 жасқа толмағандар бала болып саналады.
9. Бала құқығы туралы Конвенцияға Қазақстан Президенті қай жылы қол қойды?
- 1995жылы Нью-Йорк қаласында 156 мемлекет болып қол қойды.
10. Деклараци деген не?
- Үкіметтің, саяси партияның, халықаралық ұйымның аса маңызды мәселесі.
11. Құқық туралы заңдарды қандай орган шығарады?
- Парламент шығарады.
12. Адам құқығы қандай жағдайда бұзылады?
- Соғысып жатқан елдерде.
13. Адам құқығы жат елдерде жүрсе қалай қорғалады?
- «Әр адамның құқығы қайда жүрсе де заңмен қорғалады» деп Декларацияның 6-бабында айтылған.
«Қызықты сұрақтар»
а) Алғаш рет сыныпқа кіммен келдің?
ә) Партада кіммен отырдың?
б) Білім туралы мақал айт.
в) 1- қыркүйекті неге Білім күні деп атаймыз?
г) Қыркүйек айы қай мезгілге жатады?
«Бәріміз бірге!»
а) Біздің мемлекет – ҚР.
ә) Мемлекеттік тіл – қазақ тілі.
б) Мемлекеттік рәміздеріміз – әнұран, ту, елтаңба.
в) Елорда – Астана.
г) ҚР кім басқарады? – Президент.
Пікірталас.
- Адамға не қымбат? – Өмір
15 бап. 1. Әркімнің өмір сүруге құқығы бар.
16 бап. 1. Әркімнің өзінің жеке басының бостандығына құқығы бар.
29 бап. 1. ҚР азаматтарының денсаулығын сақтауға құқығы бар.
Азаматтар заңмен белгіленген кепілді медициналық көмек көлемін тегін алуға құқылы.
ІІІ. Қорытынды
Көптеген адамдар санасында құқық ұғымы жазалау, соттау, құқық бұзылуының ұғымдарымен байланысты түсіндіріледі. Бірақ құқық әділеттілік, теңдік, ізгілік екендігін, қоғамға негізделген тәртіп ережелері екенін естен шығармау керек. Дүние жүзі елдеріне ортақ заңдар бар. Біз ол заңға да бағынуға міндеттіміз. Ол былай аталады: «Адам құқықтары жайлы жалпыға бірдей декларациясы». Дүние жүзінің балаларын қорғауға арналған «Балалар конвенцияның 6-бабында былай делінген: «Сіздің өмір сүруге құқығыңыз бар, ал мемлекет сіздің жан-жақты еркін дамуыңызға көмектесуге міндетті. Денсаулығына, өміріңе қамқорлық жасап, қорғауға міндетті».

«Темекіні тартпаған денсаулықты сақтаған»

Сабақтың тақырыбы: "Темекінің адам ағзасына зияны".

 Сабақтың мақсаты:

1.  Оқытып үйрету: оқушылардың бойында зиянды әдеттерге, атап айтқанда, алкоголь ішімдіктеріне, нашақорлыққа, темекі тартуға деген жиіркенішті ұғым қалыптастыру.

2 Тәрбиелік мақсаты: маскүнемдіктің, нашақорлықтың зардаптары. Маскүнем ата-аналардан туған балалар ұмытшақ, алаңғасар, халқымызға пайдасыз болып өмірге келетінін жете түсіндіру.

3. Дамыта оқыту: темекінің зиянына ғылыми дәлелденген деректер бойынша нақты фактілер мен түрлі түсті диафильмдер арқылы көз жеткізу.

Сабақтың көрнекілігі: 1. Жасөспірімдерге арналған ереже.

2.    Темекіден болатын аурулар.

3.    "Темекінің адам ағзасына зияны" тақырыпта түсірілген диапозитивтер.

4.    Темекі тартуға қарсы ұйымдастырылған сурет көрмесі.

5.    Ұлы адамдар сөзінен цитаттар.

6.    Тақырыптарға байланысты суреттер.

7.    1974 жылы Бүкіл дүние жүзілік денсаулық сақтау ұйымы темекі тартумен күрестің тұтас жүйесін жасаған, соның шарттары.

Сабақтың түрі: пікірталас

  І-жүргізуші. Кіріспе.

Еліміздің Президенті Н.Ә. Назарбаев барлық қазақстандықтарға жолдаған " Қазақстан -2030" бағдарламасында халықтың салауатты өмір сүруіне қол жеткізу үшін негізгі 3 бағытта күрес жүргізу керек деп атап көрсетті. Олар:

1   - бағыт. "Темекі шегуді тоқтату";

2   - бағыт. "Нашақорлыққа, наркобизнеске қарсы күрес";

3   -бағыт. "Маскүнемдік пен араққа қарсы күрес".
Бағдарламада былай делінген:

"Алкоголь мен темекінің адам өміріне зиянды екені дәлелдеуді қажет етпейді". Халықаралық тәжірибе бұл салада мемлекеттік саясатты жүргізудің алкоголь мен темекіге салық салудан бастап, бірнеше сабағын ұсынып отыр. Біз бұл мәселеде байыпты саясат жүргізуіміз керек".

Сұрақ. Темекі тарту қай ғасырда, қай жылы басталды?

Жауап. Темекі тарту ХҮ ғасырда 1496 жылы басталды. Алғаш темекі дәрі ретінде Испанияда бастады.

Сұрақ. Темекі тарту туралы кітап көп дегенімен, темекі туралы ең алғашқы кітапты айтсаңыз.

-Темекі тарту әдеті жайлы ең алғашқы кітапты Эрпандесу де Овьеда жазды. Ол Америка тұрғындарының адамгершілігі мен әдет ғұрыптары деп аталады. Онда қысқаша былай делінген. "Расанолла" аралында тұратын халықтың тым зиянды әдет-ғұрыптары, олар қасиеті жағынан меңдіуанаға ұқсас шөпті жандырғанда шыққан түтінді танаулары арқылы ішіне тартып мас болады. Онысы "тобоко" деп аталады.

Жүргізуші.  Адамдардың темекі тартуының жалпы себептері неде.

-Адамдардың, әсіресе, жасөспірімдердің темекі тартуының себептері мыналарға байланысты:

а)  топқа еліктеу, яғни, темекі тартпайтын жас қыз немесе бала топқа қосылу үшін солардың ыңғайына көніп, жаман өдетін бойына сіңіргісі келеді;

б)  жеке ұнатқан адамына еліктеу бұл жерде темекі тартпайтын жас қыз немесе бала ұнатқан адамының жаман қасиеттерін бағаламауынан темекі тартуды өзі де бастауы мүмкін;

в)   ересек болуға тырысу;

г)   өмірдегінін бәрін байқап көруге тырысу;

д)  ата-аналардың дұрыс тәрбие бермеуі мектеп жасындағы жасөспірімдердің көпшілігі темекінің зиянын білмегендігінен тартады.

Көрініс (Бала столда сабақ оқып отырады, әкесі келеді).

Әкесі: Ә-ә-ә, балам қалай сабақ оқып отырсың ба?

Дұр-ы-ы-ы-с Қалай сабағың жақсы ма?

Бала: Жақсы ғой папа, бірақ сені мұгалім мектепке келсін деді.

Әкесі: Немене? Тағы бір нәрсе бүлдірдің бе? Кәне әкелші күнделігіңді (күнделікті алып оқиды) балаңыздың тәртібі нашар, мектепке келіп кетіңіз. Сынып жетекшісі

- Әй, сенде бір жағымсыз иіс бар ғой, темекінің иісі шығады ғой.

Бала: Жо-қ папа, өзіңнен шығып тұрған шығар. Өзің тартқан шығарсың.

Әкесі: Көп сөзді қой, кәне тұр былай, (қалтасын ақтарып темекі, сіріңке шығарады).

Міне кере-е-е-мет. Сен енді темекі тарта бастағансың ба?

Бала: Жо-о-оқ папа, мамам салып қойған шығар.

Әкесі: Мен саған салғанды, тартқанды көрсетейін (белбеумен ұра бастайды).

Бала: Ұрмашы папа, ұрмашы ой-ой!

Мамасы: жүгіріп келеді. Әй-әй не болып қалды (баласын арашалап қорғап қушақтай бастайды).

Әкесі: Андағы ақмақтан сұра, не істеп жүргенін, енді темекі тартуды бастаған.

Шешесі: Балам-ау не дейді. Қашан тарттың, кім үйретіп жүр?

Бала: Көршінің баласы тартып жүр ғой, сол жақсы деген соң, сендер жұмысқа кеткенде тартып көргем.

Шешесі: Ә-ә-ә күнім сол, тартып көрген екен ғой (басынан сипайды).

Бала: Мама, алғаш аузым мен танауымды ашытты, түтінін будақтата шығардым.

Шешесі: Күнім сол, будақтата шығарады.

Бала: сөйтіп тағы сордым, сол кезде басым айналып кетті, түрімді көрейін деп айнаға қарай бергенімде, аяғым тәлтіректей бөлме іші шыр көбелек айналып кетті.

Шешесі: Әбден қиналған екен ғой шырағым.

Бала: Аяғымды әбден басып айнаға қарасам өзімді өзім танымай қалдым. Мама, көзім қасқырдың көзіндей алайып кетіпті.

Әкесі (балаға тағы ұмтылып): Сонда неге өле қалмаган екенсің.

Шешесі: Қой, қой деймін (Баласын қорғайды).

   Бала: Мама, сосын әрең дегенде диванға отырдым. Жүрегім айнып, құсқым келеді, тұла бойым әлсіреп, демім бітіп, тұншығып кеттім.

   Әкесі: Енді неғып тартып жүрсің.

Бала: Мама сосын диванға құлап ұйықтап қалыппын.

Әкесі: көрдің бе, мұның  істеп жүргенін (тағы да ұра бастайды, енді неғып тартасың).

Бала (шешесіне қарап): Мама папам да тартады, тартса не болады. Қазір менің бұрынғыдай құсқым келмейді, басым айналмайды, көршінің баласы екеуміз күнде тартып жүрміз. Қазір мен одан да жақсы тартамын.

Әкесі: Ойбай-ой мектебіне, сыныбына, жетекішсіне не дейміз.

Шешесі: Тартпайды дей сал.

Жүргізуші: өздеріңіз көріп отырған сахналық көрінісінен темекі тартудың басты себептері, еліктеу, ересек болуға тырысу, өмірдегінің бәрін байқап көруге тырысу, әке-шешенің дұрыс тәрбие бермеуі, ең бастысы жаңағы Ерболдың темекінің зиянын білмеуінен екеніне көзіміз жетті. Ендеше, осыған байланысты мынандай сұрақ түсті.

Ербол темекіні алғаш тартқанда өте ауыр жағдайда болды, бұл ненің өсері? Бұл сұрақ дәрігерге арналыпты.

Дәрігер. - Ерболдың алғашқы күйі темекі тартудың бірінші фазасы деп аталады. Ербол алғаш тартқанда темекінің улы заты никотинімен уланады. Никотиннің темекіде болатын түсі сары сұйық зат. Суға және майға тез ериді, теріге тез сіңеді. Оны ауыл шаруашылығында зиянды жәндіктерді өлтіруге пайдаланады. Никотин нерв жүйесінің жансызданып қалуына әсер етеді. Никотин адамға өте қауіпті. Онымен уланғанда көз қарауытып, тамыр қысымы күшейеді, құсады, бұл кезең темекі тартудың бірінші фазасы.

Сұрақ . Әкесі келген кезде Ербол сіз айтқандай емес, ешнәрсе болмағандай айтады, ал соның алдында ғана темекі тартқан, тіпті қазір менің бұрынғыдай басым ауырмайды, құсқым келмейді деді ғой, осының себебі туралы не айтар едіңіз.

Дәрігер. Ол кезең темекі тартудың екінші фазасы. Ерболдың организмі никотинге біршама дағдыланды, біртіндеп оған деген құштарлықты арттырады, тартқысы келіп тұратыны содан.

Жауап. Баланың бойында темекіге деген жиіркенішті ояту керек. Темекі тартатындар ересек, дербес, қажырлы адамдар емес, керісінше олардың ерік жігері мен өзін-өзі ұстауы толық жетілмеген адамдар екенін білу. Олардың көбі темекінің зиянын біледі, бірақ оны қоюға ерік жігері жетіспейді. Темекі тарту адам баласының үлкен кемшілігі.

Жүргізуші. Енді темекі тартудың спортқа қандай әсері бар екен, бұл сүраққа спорт маманы жауап береді.

Спорт маманы. - Темекі тартатын жас спортта үлкен табысқа жете алмайды. Никотин бойдағы қажыр-қайрат пен бұлшық еттің ширақтығын, қозғалыс сәйкестігін, шапшандықты, төзімділікті төмендетеді. Сондықтан темекі тарту жүзумен, бокспен, жүгірушіге, конькимен, шаңғымен шұғылданушыларға зиянын тигізеді.

Қорытынды. - Міне, балалар біздің темекінің зиянын білуімізге арналған уақытымыз таяу қалды, өздерінде байқап отырған боларсындар, темекі тартуға әуестенген мектеп жасындағы балалардың оқу үлгерімі төмен, алаңғасар болады. Темекідегі улы зат никотин нерв жүйесінін реттілігін бұзады. Сондықтан да темекіге әуестенген мектеп жасындағы балалар сабаққа көңіл бөлмейді. Улы газ баланың жұмыс, қабілетін төмендетеді. Темекіні тастап кету адамның өзіне байланысты.

Бұл қазақ халқы үшін үлкен қасірет болып отыр. Сондықтан қазір Егемендік алып, өз алдымызға шаңырақ тігіп, дамыған елдер Испан, Американ, Ағылшын елдерінің қатарына жетуіміз үшін темекімен үздіксіз күрес жүргізуіміз керек.

- Біз, 10 сынып оқушылары, осы конференциядан алған әсерімізді жинақтап келіп былай деп міндеттеме қабылдадық.

1. сынып оқушылары жасөспірімге темекінің зиянын үнемі түсіндіріп отырамыз.

2. Темекі тарту біздің ата-салтымызда болмаған, ал оны қазіргі кездегі шегушілер біздің халқымызға зияндық жасап отырғанын насихаттаймыз.

 

Тәрбие сағатының тақырыбы:  Отбасы – ұлағат ұясы

Мақсаты: Бала тәрбиесінің алғашқы алтын қазығы туған ұясы, өз

отбасындағы ата – ана тәрбиесі, өнегесі және ата – ана баланың

ұстазы екенін түсіндіру. Оқушылардың ата – ананы, үлкенді

сыйлау туралы ой – өрісін дамыту. Ата – ана мен бала

арасындағы ынтымақтастықты нығайту, татулыққа, бірлікке

шақыру.

Көрнекілік: слайд, нақыл сөздер, даналық сөздер.

Кіріспе сөз

Мұғалім:

Онда әкем – анам тұрады,

Ата – әже бауырым.

Бәрі бірге қосылып,

Бір ұғымды құрады.

Отбасы

Бала тәрбиесі – ата-ана үшін күрделі де, жауапты міндет. Баланы өмірге бейімдеуде мектеп, ұстаз және ата-ананың орны бөлек. Туындаған тәлім-тәрбиелік жарасымдылық мектеп пен ата-ана әлеуметтік орта, бірлесіп жұмыс істеген жағдайда ғана үйлесімділік табады.

Халық «Ұяда не көрсең, ұшқанда соны ілерсің» деп тегін айтпаған. Жас шыбық иілгіш болса, жас адам да сондай жақсыға да, жаманға бейім болатыны баршамызға аян.

Ата-ананың үйдегі іс-әрекеті балалардың көз алдында өтеді. Сондықтан жақсы, жаман әдетіміздің бала тәрбиесіне ықпалы зор.

Ұлы ғалым, философ Әбунасыр әл Фараби «Адамға ең бірінші білім емес, тәрбие керек. Тәрбиесіз берілген білім – адамзаттың қас жауы, ол келешекте оның өміріне қауіп әкеледі» деген екен. Бұдан шығатын қорытынды: бала тәрбиесіне ең әуелі оның өз ата-анасының еңбекқорлығы, ұстамдылығы, ақыл-ой, сана-сезімі, адамгершілігі әсер етпек.

1 –жүргізуші

Анаң – күнің жүрегің

Әкең – өмір тірегің

Әжең – асыл ардағың

Атаң – дана қорғаның

Ағаң – қамқор асқарың

Інің – мөлдір аспаның – дегендей «Отбасы – ұлағат ұясы» тәрбие сағатына қош келдіңіздер.

2 – жүргізуші

Отбасы шағын мемлекет. Ол тәлім мен тәрбиенің, үлгі мен өнегенің, мейірімділік пен адамгершіліктің ордасы. Адам баласының өмірге келгеннен кейінгі бар тіршілігі отбасында өтеді.

Ән: «Жанұя»

Орындайтын: ......................

1 – жүргізуші

Әке мен ана шаңырақтың тірегі. Президентіміз Н.Ә.Назарбаевтың 2030 бағдарламасындағы негізгі бағыттарының бірі отбасы болып саналады. Отбасы адам баласының өсіп – өнер, қаз тұрар, қанат жаяр алтын бесігі.

2 – жүргізуші

Әке – асқар тау, ана – бұлақ, бала – жағасында өскен құрақ; Әкеге қарап ұл өседі, шешеге қарап қыз өседі деген, олай болса осы тақырыптағы мақал – мәтелдерге кезек берейік.

— Бала тәрбиесі бесіктен

— Баланың жақсысы – қызық, жаманы – күйік

— Әке көрген оқ жонар, шеше көрген тон пішер

— Құс балапан үшін тұзаққа түседі, адам баласы үшін азапқа түседі

— Ата – бәйтерек, бала – жапырақ

— Жақсы әке жаман балаға қырық жыл ризық

1 – жүргізуші

Мейірімділік пен адалдық, адамгершілік пен сабырлылық сияқты асыл қасиеттерді бойына жинаған ардақты әкелер мен аяулы аналар өмірдегі жақсылық атаулы сіздердің есімдеріңізбен байланысты. Сіздер әр шаңырақтың шаттығы мен шуағысыздар.

Ана мен әке

Оқитын автор, ....................

2 – жүргізуші

Бала, бала, бала деп

Түнде шошып, оянған

Түн ұйқысын төрт бөліп,

Түнде бесік таянған да ана, көзінің қарашығындай қорғап, аяғынан тік тұрғызатын да ана, олай болса экранға назар аударайық.

1 – жүргізуші

Үйдегі алтын қазық кім? — депті қарт.
— Ата, үйдегі алтын қазық бала, — депті жігіт.
— Жоқ балам үйдегі алтын қазық – ана. Ана ақылды болса, бала дана болады. Ана тәрбиесі қызға – үлгі, әке тәрбиесі ұлға – үлгі. Ана – ақылшың, әке – қамқоршың, ағаң – қорғаушың, інің – сүйенішің, қарындасың – қанатың екенін ұмытпа. Ананы сыйламағанның ақылы кем, әкені сыйламағанның жақыны кем. Ананың мейірімі — көзінде, ықыласы – көңілінде, ақылы сөзінде, — депті қарт.

Би: Қаражорға

Бишілер ....................................................

2 – жүргізуші

Жігітке:
– Жоқты бар, ашты тоқ ететін кім? – депті қарт.
– Ата, жоқты бар, ашты тоқ ететін – мейірімді әке, — депті жігіт.
– Жоқ балам, әке қанша мейірімді болса да, ананың жөні бөлек. Жоқты бар, ашты тоқ ететін – сол ана. Анасыз бала ұйықтамайды, қатықсыз айран ұйымайды. Ана – үйдегі – бақ, әке отырған – тақ. Ана ақылды болса, үйдің қуанышы, әкенің жұбанышы, — депті қарт.

1 – жүргізуші

Бала үшін әкенің орны бөлек. Әке деген сөзді айтқанда өзіңе пана болар, қиындыққа қалдырмас, арманыңа қол созсаң ақ батасын беріп ақ жол тілейтін адамың екенін бала жүрегі сезердей. Тамағымның тоқтығы, киімімнің бүтіндігі, оқуымның сапасы, ұйқымыздың тыныштығы – осының бәрі де асқар таудай айбатты әкелердің арқасы.Әке отбасының ең басты мүшесі, яғни отағасы.Әке – отбасының асыраушысы, отбасы мүшелерінің тірегі, қамқоршысы.

Көмегімен біздерді мәпелеген,
Ардақты жан өмірде әке деген.
Бақыттымын өмірде әкем барда,
Сол бастаушым – биікке жетелеген.
Асқар тауым аман жүр, аяулы әкем,
Жақсы өнеге бердіңіз мақтан етем.
Кіп-кішкентай жүрегім сендіреді,
Мен өзіңді, әкетай, бақытты етем!

Ән «Әке»

Орындайтын:..........................................

Мұғалім:

Ана – жарық сыйлаған жан екенсің
Әке – шуақ шашатын таң екенсің
Ана – өмір, әке – бақыт, ана – жүрек
Деп соққан жүрегімнің әні екенсің

Тренинг «Менің отбасым» (отбасын гүл ретінде қағаз бетіне суреттеу) және отбасына арналған тілектер айтылады.

Денсаулық – зор  байлық
Мақсаты:
денсаулық адам баласының азбас қазынасы, асқан байлығы, өмірінің тірегі екенін түсіндіру. Жас ұрпаққа “ Қазақстан – 2030” бағдарламасының  басты  міндеттерінің  бірі – салауатты өмір салтын  қалыптастыру туралы  насихаттау, адам  денсаулығының  қымбаттылығын,  өмір  сүру  үшін қажеттілігін,  бағалы байлық  екендігін  түсіндіру;
Сабақтың  түрі:  әңгімелесу
Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, топтастыру,  венндиагрмма т.б.
Сабақтың көрнекілігі:  Мультимедиа, көріністер , жұмбақтар                    

Сабақтың барысы:
Гүл ұстаған балалар шеңберге отырады, бір-біріне жылы лебіздер айтып, денсаулық тілеп,гүл ұсынады. « Тілек шоғы» болады.
Егер қараңғы үйге келіп, шам жақсақ, шам үйді жарық қылады. Көп қызыл гүл ішінде бір ақ гүл өсіп тұрса,көзіміз соған түседі.  Күн планетасы жер бетіне сәулесін шашып, жылытады, жарық қылады .   рас  па ?
Дәл осы күн сияқты, ақ гүл, жарық шам сияқты мына сөйлем ішінде бір тамаша сәулесін шашып, маңайын нұрландырып тұрған сөз бар ма ?
–       Ал енді мысалдарға көңіл аударайық:

 Байлық--- ақша

------------ машина

------------ денсаулық

Ең үлкен байлығымыз – денсаулық.

Адам денсаулығына не қажет деп ойлайсыңдар?

1. Екі бала қатар тұрса да, бірін-бірі көрмейді (көз)

2. Өзі кірді ашады, суға салса қашады (сабын)

3. Аузы бүрмелі қызыл қалта, ішінде 32 малта (тіс(

4. Аузы жоқ, көзі жоқ.

Тілі жоқ, сөзі жоқ.

Бірақта тісі бар.

Басыңмен ісі бар.

Бұл не? (тарақ)

б) Көрініс «Кір қоймас»

- Ата-ананың сабын туралы әңгімесі.

 Бүгінгі сабағымыз сайыс түрінде болады.С ондықтан 3топқа бөлініп отырайық. 
1-топ «Шымыр» 
2-топ «Денсаулық»
3-топ «Сымбат»
Бүгінгі сайысымызға қатысушы топтарымыз дайын болса сайысымызды бастайық.
Сайысымыз 5 бөлімнен тұрады. Сайысты бастамас бұрын сарапшылармен танысып алайық.
1-бөлім «Таныстыру» 
Әр топ өздерін таныстырып ұрандарын айтады.
«Шымыр» тобының ұраны: «Шынықсаң шымыр боларсың»
«Денсаулық» тобының ұраны: «Денсаулық – ел байлығы»
«Сымбат» тобының ұраны: «Сымбатты болу өз қолыңда»
2-бөлім. Денсаулыққа байланысты мақал-мәтелдер айтып жарысу.
1-оқушы: Сұрап алған аурудың емі табылмас.
2-оқушы: Көзің ауырса қолыңды тый, ішің ауырса аузыңды тый.
3-оқушы: Бірінші байлық – денсаулық
Екінші байлық– ақ жаулық 
Үшінші байлық-он саулық
4-оқушы: Тазалық – саулық негізі
Саулық – байлық негізі.
5- оқушы: Жан ауырса — тән азады,
Қайғы басса — жан азады.
6- оқушы: Жалқаулық — жаман ауру.
3-бөлім. Карточкамен жұмыс
1 — карточка.
«Денсаулық» себетіне өзіңе пайдалы, дәрумендері мол жеміс — жидек, көкөністердің суретін жина, түсіндір.
2 — карточка.
Қандай ұлттық ойындарды білесің, ойынның бір түріне тоқтал.
3-карточка.
Денсаулыққа пайдалы күн тәртібін жаса.
4-бөлім. «Жарнама»
(1-топ айранды жарнамалайды)
1-оқушы.Айран сүттен жасалады. Оның денсаулыққа пайдасы зор, себебі оның құрамындағы сүт-табиғи өнім. «Спрайт» сатып ішкенше, осы айранды сатып алып ішуіміз керек. Өзі арзан, өзі дәмді. 
(2-ші топ құртты жарнамалайды)
2-оқушы. Құрт сиырдың сүтінен жасалады. Оның тіске көп пайдасы бар. Ол тісті қатайтады. «Орбит» сатып алғанща, осы құртты сатып алған тиімді.
(3 — топ сабынды жарнамалайды)
3-оқушы. Бұл — «Тазалық» деген сабын. Бұл сабын денедегі әртүрлі микроптарды жояды. Бетті, қолды шаңнан тазартады. 
5-бөлім. «Салауатты өмір салты» 
Мұғалім: Балалар, бұл бөлімнің мақсаты сендердің салауаттану пәнінен алған білім-білік дағдыларыңды сұрақтар арқылы байқау болып табылады.
Сұрақтар:
«Шымыр»тобына:
Құрт ауруынан сақтанудың жолдары қандай? 
Жауап:
Одан сақтанудың жолдары:
— біреудің аузындағы сағызын шайнамау.
— әр адамның жеке орамалы. Сабыны, тіс щеткасы болуы керек.
— үнемі тазалықты сақтауымыз керек және т.б.
«Денсаулық» тобына»:
Темекі тартудың адамға зияны қандай?
Жауап:
Темекі адам денсаулығына зиянды болып табылады. Оның құрамында никотин бар. Біз темекі тартсақ, барлық ағзамызды бұзамыз. Темекіден жүрек, өкпе, тамақ аурулары пайда болады. Темекі ауаны, қоршаған ортаны ластайды.
«Сымбат»тобына: 
Нашақорлықтан сақтанудың жолдары қандай?
Жауап:
Нашақорлық – адам өміріне өте зиянды нәрсе. Одан әрқашан аулақ жүруіміз керек. Ол адамның миын улап, әр түрлі жаман қылықтар жасауға итермелейді.
Мұғалім: Осымен сайысымыз аяқталды, әділ-қазылар алқасы сайыстың қорытындысын шығарғанша М.Дулатов атамыздың денсаулық жайында айтқан ақыл-кеңестерін қайталайық.
1-оқушы: Құлаққа ұрма, құлаққа айғайлама, шыңғырма. Қалам, қарындаш, ине сияқты үшкір нәрселермен құлағыңның ішін шұқыма.
2-оқушы: Құлағыңның ішін, сыртын таза ұста. Сабынды сумен құлағыңды абайлап жу. Жуынған соң құлағыңның суланған жерін сүртіп, құрғат.
3-оқушы: Құлағыңның ішіне бір нәрсе кіре қалса, өзің еш нәрсе істеме. Тездетіп дәрігерге көрін.
4-оқушы: Мұрныңды әрдайым таза ұста, жүргенде, жүгіргенде, сөйлегенде, ұйықтағанда мұрныңмен дұрыстап дем ала алмайтын болсаң, дәрігерге көрін.
5-оқушы: Үйдің ішінде еденге қақырма.
6-оқушы: Демалғанда аузың үнемі жабулы болсын. Щаңды, я, ауасы бұзылған орында шамаң келгенше демалмаған жөн. Жүрген жеріңді шаңдатпай жүр, әсіресе үй ішінде щаң көтеруші болма.
7-оқушы: Тұла — бойыңды, мойыныңды, көкірегіңді, арқаңды, күнде салқын сумен жуып тұр. Денеңді таза ұста, жұмасына бір рет жылы суға шомылып тұр.
8-оқушы: Өзіңді, тамағыңды таза ұста, ішкен-жеген сайын және де ертеңді — кеш аузыңды тазалап шайқа. Таза ауада көбірек жүр, қимылда (ойна, жүгір).
Бәрі: Мұның бәрі дененің саулығы үшін керек.
Тыңдайық-ойланайық.
Ұлықпан Хәкімнің өсиетіне назар аударайық. Денсаулықтың жақсы болуы дегеніміз — ұзақ өмір сүру. Біздің бәріміздің де ұзақ өмір сүргіміз келеді.
Жетеліге жеті өсиет — аңыз. Ұлықпан Хәкім ерекше дарынды, зерек данышпан адам болған. Қандай кесел болмасын емдеп жазады екен. Күндердің күнінде сол Ұлықпан Хәкім қатты науқастанып, төсек тартып жатып қалады. Шәкірттері жиналып, емдеуге кіріседі.
Ұлықпан оларға:
— Қымбатты шәкірттерім, мені емдеп босқа әуре бо емдеп босқа әуре болмаңдар! Мен көз жұмғаннан соң қайғырмаңдар. Сендерге қалдарар жеті өсиетім бар. Сол өсиетке бой ұсыныңдар, өзгелерге де тарата жүріңдер,- депті.
Балалар, осы 7 өсиетті орындау міндеттерің, сонда сендер еліміздің ішкі, сыртқы жауларынан қорғайтын дені сау, саналы, толыққанды адам болып өсесіңдер.
Ұлықпан Хәкімнің 7 өсиеті:
Біріншісі – ерте тұру.
Екіншісі – орта тазалығын сақтау.
Үшіншісі – дене шынықтыру.
Төртіншісі – дене тазалығы.
Бесіншісі – сергектік.
Алтыншысы – артық тамақ ішпеу.
Жетіншісі – көп ұйықтамау.
Қысқы Азиада ойындарына тоқталып кету (слайд).
Қорытынды: 
— Оқушылар, осы сабағымызды қорытындылай келе, сендердің ойларыңды тыңдай отырып, « Денсаулық – зор байлық » екенін түсініп, оны бағалай біледі деп ойлаймын. Спортпен айналысып, тазалықты сақтап, жаман әдеттен аулақ болып, бір – бірімізге жақсы көңіл – күй, күлкі сыйлап, шаттық сыйлап жүре берейік. Жақсы, шынайы күлкі адамның өмірін ұзартады дейді. Сондықтан…
Денің сау, ғұмыр жасың болар ұзақ,
Ауруға төрт нәрсемен құрсақ тұзақ.
Жылы сөз, жеңіл тамақ, жақсы әуен,
Күлкідей бола алмайды бәрі бірақ.
— Ал, ендеше, оқушылар, орнымыздан тұрып, шеңдер құрайық.
«Жүректен — жүрекке» шеңбері:
Отанды біз сүйеміз,
Денсаулық сақтай білеміз.
Кішкетай ғана жүрегімізден,
Бақыт, шаттық тілегіміз.

«Тілім менің — қасиетім, ардағым»

Мақсаты:

Жас ұрпақты ана тілінің қадір-қасиетін, тіл ұлттың мұрасы екенін түсіне білуге, оны құрметтеуге, мақтан етуге, қорғауға баулу. Ана тілінің құдіреті туралы түсінігін кеңейту және дамыту.

Көрнекілік: Ұлы адамдардың қанатты сөзі.

Барысы:

1-оқушы: Тіл халықтың жаны, сәні, тұтастай кескін-келбеті, болмысы. Халықтың тарихта қалуы тіліне, тілінің сақталуына байланысты. Тіл дегеніміз – адаммен бірге пайда болып, қатар жасап келе жатқан қоғамдық құбылыс.

2-оқушы: Халықтың тәуелсіздігінің белгісі – оның ана тілі, ұлттық мәдениеті. Өзінің ана тілі жоқ ел өз алдына мемлекет болып өмір сүре алмайды. Дүниедегі барлық халық тәуелсіздігін, ұлттық мәдениетін, ана тілін сақтап қалу үшін ұмтылады. Қазақстан тәуелсіз ел болсын десек, ең алдымен ана тілімізді сақтап, оның дамуына күш салуымыз керек.

Жүргізуші: Қазақстан Республикасында «Тіл туралы» Заң күшіне енгеннен кейін ана тілінсіз іс өрге баспақ емес. Болашақты баянды етер қаруымыз – қазақ тілі. Ана тілімізді құрметтей білейік.

Топтық сайыс: сайысқа үш топ қатысады.

І. Әділ –қазылар алқасын сайлау.

ІІ. Сайыс жоспары:

1.Таныстыру (топ атымен, ұранымен таныстырады).

2.Асыл мұра

3.Сөздерден сөз жазу.

4.Төле бидің жұмбағы (өздері жұмбақ құрастырады).

5.Мақал-мәтел сөз мәйегі.( мақал-мәтел сайысы)

6.Өлең жазып үйренейік

7.Айтар тілек, ұсыныс.

ІІІ. Ойын барысы.

1.Жарысқа қатысушы топтарды таныстыру.

Жүргізуші: Ал, кәнеки, сайысты бастайық.

1-сайыс: «Асыл мұра» (әр топ даналар сөзінің мағынасын ашу).

Жүргізуші: Өте ертеде бір қадірлі қария дүниеден көз жұмарында ұлын шақырып алып:

-Балам мен көп ұзамай дүние саламын, әкем қазына қалдырмады деп қамықпа. Ел ішінде қалдырып бара жатқан асыл мұрам бар. Соны іздеп тап, қадірле, қастерле, — дейді қария. Қария баласына қандай мұра қалдырды? (қалдырған мұрасы – тіл).

(әр топтың ойлануына уақыт беріледі).

2-сайыс: «Сөздерден сөз жазу».

ҚАЗАҚСТАН, БЕЙБІТШІЛІК, ТӘУЕЛСІЗДІК

3-сайыс: «Төле бидің жұмбағы»

Жүргізуші: Уа, халқым сөз қадірін білсең сөз танығыш жастарға 10 түрлі жұмбағым бар. Ол мынау 1,2,3,4,5,6,7,8,9,10. Ол қандай жұмбақ? (үй тапсырмасы)

4–сайыс: «Мақал-мәтел сөз мәйегі»

Әрбір топ оқушылары кезекпен кезек мақал-мәтелдер айтып жарысады.

3-оқушы: Ана тілім — ұраным,

Ана тілім – құралым,

Ана тілім болмаса,

Мықты болмас тұрағым.

4-оқушы: «Ана тілі — әр адамның өз ұлтының жан дүниесі мен мәдениеті, ғасырлар бойы жиған рухани азығынан нәр алатын кіндік тамыры, онсыз адам – мәңгүрт».

5-оқушы: Ұлттық тіл әр халықтың өзіндік ой-санасы мен парасатын, бүкіл болмыс тіршілігі мен сезім түйсігін, ұрпақтан-ұрпаққа жеткізетін күре тамыры. Онсыз халық – аты бар, заты жоқ тобыр.

6-оқушы: Ана тілің біліп қой,

Бостандығың, теңдігің,

Ана тілің біліп қой,

Мақтанышың, елдігің.

7-оқушы: Ана тілің – арың бұл

Ұятың боп тұр бетте,

Өзге тілдің бәрін біл

Өз тіліңді құрметте.

5 –сайыс: Өлең жазып үйренейік.

-------------------------------------------қарады,

-------------------------------------------тарады.

-------------------------------------------теңеймін,

-------------------------------------------бөлеймін.

-------------------------------------------билейді.

-------------------------------------------тимейді.

8-оқушы: Ей, туған тіл, ей әсем тіл,

Ата-анамның бал тілі.

Көп нәрсе ұқтым дүниеден,

Туған тілім арқылы.

Анам алғаш осы тілде,

Бесік жырын жырлаған.

Ұзақ түндер апам айтқан,

Ертегілер тыңдағам.

10-оқушы: Ей, туған тіл!

Ертелі-кеш қуатыңмен өзіңнің

Қаршадайдан шаттығымды,

Қайғымды да, сезінем.

Ей, туған тіл!

Туған тілде айттым мың рет,

Ата-анамды, мен пақырда

Жарылқа деп, құдірет.

6-сайыс: «Айтар тілек, ұсыныс»

Әр топ «Мемлекеттік тілге деген ұсыныстары мен тілектерін» газет бетіне жариялаулары қажет.Жұмыстарын қорғау

ІY. Әділ-қазылар алқасының қорытынды сөзі .

Жүргізуші: Тіл байлығы — әр елдің мақтанышы, ол атадан балаға мирас болып қалған, баға жетпес мұра. Олай болса, ана тілімізді құрметтеп, қадірлейік. Тіл болашағы біздің қолымызда!

«Қарттарым – асыл қазынам»

Мақсаты: оқушыларға ұлттық қадір-қасиеттер, имандылық, үлкенді қадірлеу, үлкенге ізет, кішіге құрмет көрсету керектігін түсіндіру.Оқушыларға еңбекті сүюге, Отанымыздың білікті де білімді адал азаматы болуға тәрбиелеу.

Көрнекілігі: тақырып жазылған плакат, «Қарттар – тарих, қазына, ел қазығы» тақырыбындағы кітап көрмесі, нақыл сөздер.

Барысы:

І.Кіріспе сөз:

А) Келген қонақтарды қарсы алу.

ІІ. Негізгі бөлім:

Ә) Қарттарымыз қазына екендігін түсіндіру;

Б) Қарттар күніне арналған ақын жазушылардың өлең шумақтары;

В) Аталарымыздың оқушыларға берер ақыл кеңестері, оқушылардың сұрақтары;

С) Концерттік бағдарлама.

ІІІ. Қорытынды.

Жүргізуші: Армысыздар, құрметті қонақтар,ақ жаулықты аналар мен асқар таудай әкелер!

«Қарттарым – асыл қазынам» атты бүгінгі мерекемізді ашуға рұқсат етіңіздер.

Қарттарым жүректерің неткен дархан,

Көтерген тұрмыс жүгін сенің арқаң.

Жолыңды жүріп өткен қарасам мен

Оқитын келешекте бір-бір дастан.

Таң атып күн де шыққан өздеріңмен,

Жалындап жұлдыз жанған көздеріңнен.

Тербедің көктем бағын самал болып

Өсиет жастарға айтқан сөздеріңмен,- деп асыл қазына, арқа сүйер тірегіміз болып аман-есен жүре беріңіздер.

Шақырады ойнасақ гүл даламыз,

Туған жерден нәр алып нұрланамыз.

Аманкелді мектебінде оқып жатқан

Жеткіншектер өнерлі біз боламыз.(Мектеп оқушыларының құттықтауы)

Сұрақ-жауап.

1.     Қариялар – ақылды дариялар.Біз оларды құрметтеуіміз керек. Қазір таңдағы жастар өз дәрежесінде құрметтеп жүр ме?

2.     Осы заманда көп адамдар өздерінің туып, өсірген қарт аталары мен әжелерін қарттар үйіне апарып тастайды.Осы дұрыс па? Қарттар үйіне ол кісілердің баруына кімдер кедергі деп ойлайсыз?

3.     Қазақстанның болашағы – жастардың қолында дейді, сондықтан біз сияқты жастарға берер ақыл кеңестеріңіз?

4.     Сіздердің жастық уақыттарыңыз бен қазіргі таңдағы жастардың қандай айырмашылығы бар деп ойлайсыздар?

5.     Алдағы уақытта Қазақстанның болашағы қандай деп айтар едіңіз?

6.     Қарт, ақсақал, ата сөздерінің айырмашылығы неде?(Қарияларымыз оқушылардың сауалдарына жауап береді)

 Шәкірттердің тыңдап жауап-сұрағын,

Жас санаға құйып білім шуағын.

Хат танытып жол сілтеген өмірге

Барша жанға құрметті адам мұғалім.(Ұстаздар қауымы сөз алады)

 60 жас – адам жасы асқаралы,

Алыс емес қарттықтың басталары.

Аман боп туыстармен қарсы алыңыз

70,80,90-дай басқаларын.

Ауыл шежіресі - өткен тарихымыздың сан алуан қырынан елес беріп, кейінгі ұрпаққа үлгі өнеге боларлық.Ауылымыздағы мақтан тұтар аталар мен әжелеріміз мақтанышымыз – сіздерсіздер! (аталарымызға сөз беріледі)

 Ақылгөйім, асқар тауым ғұлама,

Аспанымдай мәңгі жаса құлама.

Ер жетсем де еркелігім қалмайды

Көз алдымда сен тұрғанда ұлы Ана.

Тербетіп ақ бесікте аяладың,

Бойдағы ізгілікті аямадың.

Анашым өзіңсің ғой сүйенерім,

Анашым өзіңсің ғой сая бағым.(Сөз кезегі ақ жаулықты аналарымызға беріледі.)

 

Мейірімі мол ананың

Жүрегі жылы қолы кең.

Кең пейілді атаның

Жүзі жылы жолы кең.

Аталар – асқар таудай қорғанымыз,

Аналар – саясы мол орманымыз.

Қызығын ұрпағыңның көре берші

Жортқанда бола берсін жолдарыңыз.

 Құрметті қонақтар, сіздердің уақыт бөліп келгендеріңізге көп рахмет.

Ұстазым, менің ұстазым!

Мақсаты: ұстаз еңбегінің жемісі, білім өмір шырағы, оқу – инемен құдық қазғандай деген ұғымдардың мағынасын оқушыларға түсіндіру.
Көрнекілігі: нақыл сөздер: «Ұстаздық еткен жалықпас, үйретуден балаға» Абай.
«Өнер – білім бәрі де оқуменен табылған»
Ы.Алтынсарин.
«Барлық істің басшысы – білім мен ұғым»
Ж.Баласағұни.
«Адамның адамшылығы….. жақсы
ұстаздан басталады»
Мұғалім. – Құрметті ұстаздар, оқушылар, ата-аналар бүгін біздің мектепте үлкен мереке. Сынып оқушылары мектеп ұстаздарын төл мерекелерімен құттықтағалы отыр. Бәрі-бәрі ұстаздан білім, тәлім алған, сондықтан, ұлағатты ұстаздар Сіздерге бүкіл әлем баласы бас иеді.
1 оқушы: Ұстазым, асыл ардағым
Сіңірген бақыт бұлағын
Ұстаздар айтқан ақылын
Жүректен ұғып тұрамын
2 – жүргізуші: Ұстаз... Ұстаздың мен үшін де, сен үшін де, бәріміз үшін де орны бөлек.Осынау өмірдегі жандардың бәрі де ұстаз алдынан түлеп ұшты.
Әлемге, еліне пайдалы, танымал тұлғаларды тәрбиелеу ұлы ұстазға байланысты деп білемін.Ұстаз адамзат баласының бойына білім атты «шаһарды» қалайды.Сондықтан, «Ұстазды атаңнан да әзіз тұт» деген мақалға жүгінген дұрыс.Ұстаздың еңбегі - ізгіліктің інжуіндей қымбат еңбек.
«Қыран құс түлегіне қайыспас қанат сыйлайды, ұстаз шәкіртіне талмас талап сыйлайды» деген нақылдың өзі ұстаз – адам тағдырын шешуші тәлімгер дегенді білдіреді.

3 оқушы: Ұлт ұстазы
Кім ұғады оқушының тілегін,
Кім ұғады оқушының жүрегін.
Ұғатын кім, үйден аттап шыққан соң,
Ұғатын ол – ұстаздар деп білемін.
Оқушыға мейірі мол анадай,
Ол қуанса, қуанады баладай.
Түсе қалса, қабағы мен қасы егер,
Жұбатады жылы сөйлеп аялай.
Үйретеді жалықпастан өнеге,
Отырығызып білім атты кемеге.
Теңіздейін тереңіне бойлатып,
«Маржан» терсе, көтереді төбеге.
Өрелі боп өссе ұлы-қыз бағына,
Асып – тасып мерейленіп тағы да
-Міне, менің шәкірттерім осындай,-
деп, өткенін еске сағына.
Жақсы шәкірт – жақсы ұстаздың жалғасы,
Өзендердей ортаймайтын арнасы.
Ұлт ұстазы, ұлағатты келіскен,
Ар-білімін ұрпағыңа арнашы!
Хор: «Біз бақытты балдырғандар» Сөзі М.Әлімбаевтікі, әні Ө.Байділдаевтікі
Мұғалім. – Мұғалім мәңгі нұрдың қызметшісі, ол барлық ой мен қимыл-әрекетіне ақылдың дәнін сеуіп, нұр құятын тынымсыз лаулаған жалын иесі.
Ол өзінің барлық жігерін, білімін, бойындағы барлық бағалы қасиетін өзінің оқушыларына, халыққа беріп отырады.
4 оқушы:
«Ұстаз деген….»
Мұғалім мен ұстазда бар айырма,
Ұстаз деген – жақсы әндегі қайырма.
Мұғалім, ол – бар болғаны ма мамандық,
Жеткенінше жеті өнерлі шайырға.
Ұстаз деген – ұлағаттың шайыры,
Қадірінің тиетұғын қайыры.
Ұстаз деген – шуағы мол шапағат,
Шаршамайтын, шалдықпайтын, тәйірі.
Ұстаз деген – ұстаз болып туғандар,
Ұлылықты ұлықтаған имандар.
Ұрпағының ертеңіне жол ашып,
Өмірінің әр шақтарын қиғандар.
Қимағандар — ұстаз емес, мұғалім,
Мұғалім боп, ұстаз болмау күнә, мың.
Қара тақта, ақ бор ғана қолданып,
Ұстатты ұстаз дүниенің құлағын…..
Жақсы ұстаздың шын мәңгілік пайдасы,
Өзіне обал арзан дәріс, айласы.
Ұстаз болу бақыт, әрі абырой
Ұстаз деген – шәкірттердің айнасы.
Қыздардың орындауында би «Қазақ вальсі».
Мұғалім.- Оқушы – мұғалімнің өзін көретін айнасы. Мұғалімін жақсы көрген шәкірт ешуақытта ұятқа қалдырмайды, тек балалардың сүйіктісе бола біл. Бұл онша қиын да емес, өкінішке орай, барлық ұстаз осы дәрежеге көтетле алмай қалуы мүмкін.
5 оқушы: «Ұстаз ағай»
Ұстаз апай неге көп,
Кілең жұмсақ жүректі.
Ұстаз ағай неге жоқ,
Ыбырай ата – тілекті.
Ұстаз аға көбейсе,
Ұлдар ұқсап бақпай ма?
Тұлғалардай кешегі
Намыс отын жақпай ма?
Ұстаз ағай мектептің,
Тірегіне айналса.
Ұстаз апай мектептің,
Жүрегіне айналса.
Ұл – болмай ма ұлықты,
Қыз – болмай ма қылықты.
Біздің ұстаз ағалар,
-Қалай мұны ұмытты?!.
Мұғалім. – Ұстаз жолы – қиын да қызық, ауыр да абыройлы жол.
Ән «Сәби болғым келеді» сөзі М.Мақатаевтікі, әні Т.Рахимовтікі

Сонымен біз бүгінгі ашық сабағымыз жабық деп жариялаймыз! Қош, сау болыңыздар құрметті қауым!

"Алтын күз"

Тақырыбы:        «Алтын күз».

 Мақсаты:           1. Күз ғажайыптары туралы қосымша мәлімет беру

                              2. Оқушылардың ойлау қабілетін, ой-өрісін, есте сақтау қабілетін дамыту.

                              3. Оқушылапрды табиғатты аялап қорғауға, ұйымшылдыққа тәрбиелеу.

 

Көрнекілігі:       Плакаттар, шарлар, қағаз бас киім, киім үлгілері, күз кереметтері.

 

Жоспары:          І - бөлім. «Мерекелі, берекелң күз келді»

                             ІІ - бөлім. «Алтын күз -аруы»

                            ІІІ – «Өнер таппай баптанба»

Барысы:       

1-Бастаушы.    Кездескен соң күзімен,

                           Бұтағынан үзілген.

                           Ай жапырақ сары алтын

                           Қуандырып біздерді.

2-Бастаушы:      Кел жемісті Алтын күз,

                            Кілемденсін халқымыз.

   Құрметті ұстаздар, ата-аналар, оқушылар! Бүгінгі біздің  күз мерекесіне арналған мерекелік кешімізді бастауға рұхсат етіңіздер.

                             Ән хормен.Би билеу.

 

1-бастаушы: Алдық әнім-сыйыңды,

                      Көбейді – құт береке,

                      Астық толы қоймамыз,

                       Құтты болсын мереке.

  Мереке сайысымызды бастамас бұрын, әділ қазылар алқасын сайлап алайық.

            1.Сайыс мәнерлеп оқу, Күз туралы оқушылар өз шығармаларын оқиды.

 2-Бастаушы: Біздің балалардың өнері әл алда. Тіпті олар жұмбақта шеше біледі.

            2.Сайыс жұмбақ сайысы.

 1-Бастаушы: Ендігі кезекті әнге берсек. Ақыл- бастан, өнер – жастан. Қане, тұрмаңдар би билеңдер, жырлаңдар. әр сынып өз өнерлерін көрсетеді.

  2- Бастауыш: келесі сайысымыз күз туралы көрініс қою. әр сынып өз көрністерін ортада қояды.

 1-Бастауыш:  келесі бөліміміз «Алтын күз аруы» Ендеше аруларымызды ортаға шықырсақ. (ортаға арулар шығады)

 Бөлімнің бағдарламасы: 1-бөлім: «Менің құрбым» (танысу)

                                           2-бөлім: «Өнерім бар осындай»

                                           3-бөлім: «Сән үлгісі»

                                           4-бөлім: «Жемісті құмыра»

                              Осы кезде вальстік музыка ойнап тұрады.

   2-бастауыш: Бүгінгі кештің ханшасы кім болатынын анықтау үшін ханшалардың өнерлерін әділ қазылар алқасымен бірге бағаласақ.

  1-Бастауыш: Біз ханшалардың өнерлерін тамашаладық. Әділ – қазылар алқасына сөз кезегін берсек. Күз аруы мен күз еркесінің кім болғанын тыңдайық!

                 3-Бөлім: «Өнер таппай баптанба»

  1-Бастауыш: Алдын ала берілген тапсырма бойынша әр сынып арасындағы ең үздік шғармаларын оқысын. (шығармалар оқылады)

  1-оқушы:     Күз – қоңыржай,

                       Күн – қогңыржай....

                       Қызғылтым жапырақ,

                       Қоламта шоғындай...

 1-Бастауыш: Күз кереметтері (әр сыныптан 2 оқушы шығып қорғайды)

 1-Бастауыш:  Қызды қырман ел ісі,

                        Қызды қырман жер үсті.

                        Елдің тойлап жатқаны

                        Еңбегінің жемісі!

2-бастауыш: Астық жеміс жиылды,

                       Қоймамызға құйылды.

                       Ардақты күз мың алғыс,

                       Алдық өнім сыйыңды,

                     Көбейді құт береке,

                     Астық толы қоймамыз,

                      Құтты болсын мереке!

 2-бастауыш: Жел гулегім,

                       Солды гүл тегіс,

                       Көш тартып тізіліп

                       Қоштасты бізбен құс.

1-Бастауыш:    Осымен бүгінгі кешімізде аяқталды құрметті жиналған қауым. Барлықтарыңызға алтын күзге арналған шағын мерекелік кешіміздің құрметті қонағы болғандарыңызға алғыс жариялаймыз!

"Біз - табиғат қорғаны" (топсеруен )
Мақсаты: Табиғат біздің алтын ұямыз, қоршаған ортамыз, тіршілік көзіміз екенін, оларды қорғау, аялау, ардақтау біздің міндетіміз екенін түсіндіру. Таза ауамен демалу.

І. Ұйымдастыру бөлімі.
- Балалар, бүгін табиғатқа серуенге шығамыз. Серуенге шықпас бұрын мынадай сұрақтарға жауап беріңіз.
- Бір жылда неше мезгіл бар?
- Әр мезгілдегі табиғаттың көрінісін ата.
- Кімге қай мезгіл ұнайды? Несімен ұнайды?
- Қазақ халқының салт - дәстүрлерін сақтап, жақсы жерге қоныс тебейік.
- Балалар, ауылымыздың шағын бағына барамыз.
- Ауылымыз туралы не білесіңдер?(ауыл туралы әңгімелеу)
- Айналамызды қоршап, жайқалып өсіп тұрған ағаштар. Ауылымыздың бөгеті мен бұлағы бар.
- Балалар, бөгетімізде балықтар бар ма?
- Балық аулайтындарын бар ма?
- Оларда біздің байлығымыз.
- Ауылымыздың атап өтетін тағы қандай байлығы бар?
- Атап өтер байлығымыздың бірі егіншілік. Яғни біздің нанымыз.
- Ал ол егінді кімдер егеді?
- Ауылдас ағаларымыз.
- Балалар, ағаларымыздың еңбектері Қазақстан, Отан, туған жер, ауыл үшін өте пайдалы. Олар бізге нан береді.
- Ал кім нан туралы өлең, мақал біледі?
Нан қиқымын шашпаңдар,
Жерде жатса баспаңдар.
Теріп алып қастерлеп,
Торғайларға тастаңдар.

- «Ас атасы - нан», «Еңбектің атасы нан», «Алтын, күміс тас екен, арпа бидай ас екен»
- Туған жерімізде өсетін қандай өсімдіктерді білесіңдер?
- Алабота, жусан, түймедақ, ақселеу.
- Табиғаттың бір үзігі - өсімдіктердің де адам үшін атқарар шаруасы көп екен. Олар адамға дәрі - дәрмек, ем болып, өмірлерін қауіп - қатерден қорғауға өз үлестерін қосатының білеміз.
- Қандай жануарлар тіршілік етеді?
- Түлкі, қоян, қасқыр, дала тышқандары, т. б.
- Балалар, біз сол біздің жерімізде тіршілік ететін жан - жануарларға құстарға, өсімдіктерге қамқоршы болуымыз керек. Олай болса бәріміз әрбір тірі жанға қамқоршы боламыз.

ІІ. Таза ауамен демалып, түрлі ойындар ойнау. («Ақ селеу, көк селеу», «Мені құтқар», «Кім жылдам» т. б.)

ІІІ. Қорытынды.
Қорыта келгенде адамның табиғатсыз тіршілік ете алмайтынына көз жеткіздік қой деймін. Табиғат байлықтарын қорғай білу азаматтық борыш. Оны аялап, сүйе білейік.
Табиғатты сүйе білу үшін табиғат туралы мол білу керек. Ал мол білім - кітапта, әр пәнді жақсы оқуда.
Қашанда табиғатқа қамқорлық керек. Оған қалай болса солай қарайтын адамдар қайда да болса кездеседі. Мысалы: Сөндірілмей тасталған шырпы, темекі тұқымы жайқалып тұрған орман тоғайды құртып жіберуі мүмкін. Ал бір ағаштың өсуі үшін қаншама жыл керек екенін өздерің білесіңдер. Кейбір тентек балалар гүлдерді жұлады, құстардың ұясын бұзады, жазықсыз жәндіктерді өлтіреді. Мұндай жағымсыз қылықтардан өзімізді аулақ ұстай білейік. Табиғатты алайық! Табиғатты сүйе білмеген, туған жерін, елін де сүйе алмайды.

Тәрбие сағатының жүру барысы:

I. Ұйымдастыру бөлімі. Қайырлы, Күн, балалар! Күнде таңертең сендер ояна салысымен, терезені ашып, Табиғат – Анаға көз салып қарайсыңдар. Дәл бүгінгі күні табиғат ана бізді несімен қуантты, бізге не айтады? Олай болса мен сендерді Табиғат - Анаға саяхатқа бірге шығуға шақырамын. Келісесіңдер ме? Бүгінгі саяхатымыздың тақырыбы: Табиғатты Аяла деп аталады. Алдымен саяхатымызды бастамас бұрын сабағымызды табиғатпен амандасудан бастайық. Олай болса барлығымыз орындарымыздан тұрып мына өлең жолдарын бірге оқиық.
Қайырлы Күн, күнім, далам, орманым
Қайырлы күн, гүлім, құсым, көлдерім,
Қайырлы күн, өсімдіктер, жәндіктер,
Қайырлы Күн бар тіршілік иесі
Өте жақсы. Барлығымыз орындарымызға отырайық. Балалар жалпы табиғат дегеніміз не? Оларға нелер жатады?

II. Саяхатымыздың бірінші аялдамасы: «Тіршілік атаулының бар арманы - ауа»- деп аталады. Ендеше ауа туралы не білеміз? Қане, ортаға салайық.
1. Табиғат байлықтарының ішіндегі тіршілік атаулының өмір өзегі – ауа.
Тіршілікте не дейсің ғой ең қымбат,
Тіршілікте адам қымбат, сен қымбат.
Ал адамға ауа қымбат бәрінен,
Ауа қымбат, алатұғын дем қымбат.
Расында да ауадан қымбат еш нәрсе жоқ.
2. Адам бар – жоғы 1 - 2 минут ғана дем алмай тұра алады. Сондықтан дана халқымызда «Ауадай қажет» деген сөз бар.
3. Бірақ сол ауамыз қаншалықты таза екеніне ешкім жауап бере алмайды. Автокөліктен, завод, фабрикадан шыққан түтіндер ауамыздың мөлдірлігін бұзады. Сол ауадан дем алған қаншама адам ауруға ұшырады.
4. Табиғат – дем ал деп ауаны сыйлайды, Өйткені ол өте мейірімді. Сен оның сенімін ақта, ауаны ластама!
5. Болмасын ауа ешкімнің арман мұңы,
Ауадан асқан жан жоқ жалғанда ұлы.
Ойлашы кімге керек боламыз біз,
Жұтудан таза ауаны қалған күні.
Мұғалім: Ия, балалар, ауасыз өмірді елестету мүмкін емес. Ауаны ластамау әрқайсымыздың борышымыз. Ал тіршілікті сусыз елестету мүмкін бе?

II. Саяхатымыздың екінші аялдамасы. «Тіршілік көзі - су» деп аталады. Судың қаншалықты маңыздылығы бар екен.
6. Табиғаттың көркін ажарландырып, жер бетін саялы баққа айналдыратын байлық көзі – су. «Судың да сұрауы бар» дейді дана халқымыз.
7. Қазақстан Республикасында мол сулы өзендер, көлдер, теңіздер бар. Осы мол суды өлшеусіз, есепсіз пайдалану судың азаюына әкеп соғып отыр.
8. Соның салдарынан Арал Теңізінің суы азайып ол тартылып қалды. Арал аймағының жағдайы осындай болды.
9. Ал, Каспий теңізі мұнайдың қалдығымен ластанып, балықтар улануда. Міне, бұл адамның қолымен жасалған қатыгездік.
10. Ойлау керек Арал жайын, ел жайын,
Пәк табиғат тозып жатыр жыл сайын.
Өзімізді асыраушы табиғаттай ананы
Азаматтық ары менен аялауға тұр дайын.
Мұғалім: Сонымен су қара жердің сәні, табиғаттың жаны делік. Ал табиғатты әдемілікке бөліп тұрған не?
Ол өсімдіктер

III. Саяхатымыздың үшінші аялдамасы: «Табиғат байлығы - өсімдіктер» деп аталады. Олар туралы не айта аламыз?
11. Өсімдіктер, ағаштар табиғатымызды түрлендіріп тұрған түкті кілем сияқты. Халқымыз өсімдікті өмір өзегі деп алып, одан қамқорлығын еш аямаған. Әкеңнен мал қалғанша тал қалсын деген көрнекті сөз соның айғағы.
12. Ысырапсыз пайдаланғандықтан өсімдіктердің кейбір түрлері азайып, бара жатқандықтан олардың 300 ге жуығы Қызыл кітапқа енгізілді.
13. Менің ойымша, әрбір азамат оларды қорғаудың маңызын саналы түрде ұғынбаса, біздің керемет жасыл бағымызды ешқандай тыйым салу құтқармайды.
15. Көзін ашып бақ өсір бұлағыңа,
Айналсын құтты қоныс тұрағыңа.
Жайқалсын өлкемізде саялы бақ,
Бөленіп күннің нұрлы шуағына.
Мұғалім: Расындада өлкемізді саялы баққа айналдыру әр қайсымыздың қолымыздан келеді. Ал сол әдемі табиғатымызды әсем әнге бөлейтін не, балалар?
Олар құстар.

IV. Саяхатымыздың келесі аялдамасы: « Орман сәні - Құстар» деп аталады. Бұл туралы не айтасыңдар?
16. Табиғаттың әні де, сәні де, қалықтай ұшқан құстар. Олардың әсем әні бойымызды балқытып, еріксіз еліктіреді. Олар – біздің қанатты достарымыз. Олар - табиғат сақшылары.
17. Сондықтан ата – бабамыз құстарды қадірлеп құрметтеген. Олар батыр ұлдарын Сұңқарға, ал қыздарын аққуға теңеген.
18. Қазақстанда құстардың 480 түрі бар. Соның ішінде азайып кеткен құстар қызыл кітапқа енгізіліп, қорғауға алынды.
Мұғалім: Балалар, біз табиғаттың тамаша туындыларына саяхат жасадық. Табиғат ана адамзат баласына бар қажеттінің барлығын беріпті. Ол бізге дем алсын деп ауа берді, ішсін, бар қажетіне жаратсын деп мөлдір су берді, ғажайып жасыл әлем сыйлады, орман – тоғайымыз әдемі болсын деп құсы мен аңдарын берді, қысқасы біздің өмірімізге қажеттінің бәрін табиғат - анадан алады екенбіз. Ол қандай мейірімді болса, жүрегі де дәл сондай қайырымдылыққа, мейірімділікке толып тұр.

V. Тренинг: «Мейірімділікті табиғаттан үйрен.»
Әр бала шаттық шеңберіне тұрып, қасындағы досына оның жақсы қасиеттерін білдіретін сөздерді айтады.
VI. Шығармашылық жұмыс. Егер табиғатқа тіл бітсе...
Табиғат тақырыбына жазған шығармаларын оқу.
VII. Қазақстан экологиясы тақырыбына арналған бейнебаян тамашалау. Тәрбие сағатын қорытындылау

«АНАЛАР – АСЫЛ ЖАНДАР»

(тәрбие сағаты)

Мақсаты: аналар қауымымен сырласа отырып, олардың тәрбиесіне көңіл бөлу, эстетикалық тәрбие беру, оларға салт – дәстүрді үйрету, олармен пікірлесе отырып, өздерін мазалап жүрген сұрақтары болса, соған жауап табу, еркін өз ойларын ашып айтуға баулу.

Дамытушылық: оқушылардың бойындағы жеке қабілеттері мен таланттарын, ойлау шеберлігін, сөйлеу мәдениетін дамыту.

Тәрбиелік: оқушыларды адамгершілікке, сыйластыққа, қамқор болуға, ізгілікке, достықты қастерлей білуге тәрбиелеу.

Сабақтың көрнекілігі: Ана туралы нақыл сөздер, мақал - мәтел жазылған плакаттар суреттер, гүлдер, шарлар, сыйлықтар.

Шараның жүру барысы:
Жүргізуші: Аяулы аналар! Апайлар мен қызғалдақ қыздар, көктем мерекелеріңіз құтты болсын, Көктемнің шуақты күндеріндей, сан алуан гүлдеріндей құлпырып, жайнап өсе беріңіздер. Жүздеріңізден шаттық, көңілдеріңізден қуаныш арылмасын. Халқымыз ежелден ақ құрметтеп «Күннің шуағы жылы, ананың құшағы жылы» деп тектен - тек айтпаса керек. Ақ сүтін беріп, түн ұйқысын төрт бөліп жақсы ісімізді асырып, жамандығымызды жасырған, ана қарызын өтеу барлығымыздың парызымыз.
Біз үшін бір сәт тыным таба алмаған,
Су кешіп, отқа күйіп алаулаған,
Өсірген, ақ сүт беріп қарызыңды,
Өтермін қалай ғана аяулы анам.

Құрметті қонақтар, бүгінгі мектепке дейінгі шағын орталықтың сіздерге арналған «Аналар - асыл жандар» атты мерекелік ертеңгілігін тамашалаңыздар.
Құшақ жая қарсы аламыз әсем шаттық көңілмен,
Қош келдіңіз, төрімізден орын алған көрермен.
Көп алдында бүлдіршіндер ән сап, өнер көрсетер
Тыңдаңыздар тамашалап жаңа жолын өнерден - дей келіп.
«Құттықтаймын мама» әні – хормен

Жүргізуші: Мен қазақ қыздарына қайран қалам,

                     Жанары жаны жаздай жайраңдаған.

                     «Қыз өссе – елдің көркі» деген сөзді

                     Қапысыз қалай айтқан қайран бабам?! – демекші, қазақ халқы қыз баланы ертеден сыйлап, қызды гүлге теңеп, «Қыз өссе – елдің көркі» дегендей, қыз баланың әр отбасына ерекше сән беріп отыратыны белгілі. Өзіне тән табиғи ерекшелігімен бірге оларға тәрбие беретін ортаның да айтарлықтай әсерінің бар екені рас. Ал, оларға дұрыс тәрбие беріп, өмір атты кең арналы тіршілікке жол сілтеу – бірінші ата – ана міндеттері дейтін болсақ, екінші кезек – қанатын қатайтып, болашаққа жол сілтеп, қарлығаштай ұшыратын  мектеп ұясының ықпалы. Қыз баланың алғашқы қалыптасуы, оның көпшілік ортасында өзін – өзі ұстай білуінен, достарымен тіл табысып, сондай – ақ мектеп табалдырығын аттап, алғаш рет көптің ортасынан түсуінен байқалып жатады. Мектеп – білім берумен қатар тағылымды тәлім – тәрбие түрлерін ұйымдастыратын өнеге ордасы. Қыз баланы құрметтеп, олардың алдында дөрекі сөйлемей, ізетті болуды, ер тұрманы әшекейленген сұлу жорғаларды қыздарына, қарындастарына мінгізуді, киімнің сәндісін, алтынды бұйымдардың жақсысын қыздарына тарту етуді дәстүрге айналдырды.

1 – бөлім: Сұрақ – жауап.

Жүргізуші: Жас ару – жас ғұмырдың талғамысың,

                     Қуантқан әрбір үйді арманысың.

                     Дәл қазір алдымызда сыналарда

                     Сан сұрақтан сүрінбей самғап ұшқын, - дей келе сұрақ  - жауап бөліміне шақырамын. Мен қойған сұрақтарға жауап беріп көріңіздер.

1. Халық арасына бойжеткен қыз ажарына қарай алтыға бөлінген. Соларды атап өтсеңіз? «Әдемі қыз, көрікті қыз, әсем қыз, ажарлы қыз, шырайлы қыз, ару қыз)

2.Қазақ халқында халықтың құрметіне бөлінген, ақылына көркі сай ару қыздарды атаңыз? «Мәншүк Мәметова, Әлия Молдағұлова, Күләш Бәйсейтова, Роза Рымбаева, Мақпал Жүнісова, Роза Бағланова, Бибігүл Төлегенова)

3. Қыз балаларға арналған атауларды атаңыз? (қыз, бойжеткен, келіншек, әйел, жар, ана, апа, әже, қарындас, сіңлі)

4. Қазақ қыздарының әшекей бұйымдарын атаңыз? (шолпы, шашбау, сырға, білезік, жүзік, шашқап, шоқ, шаштеңге, үкі, күміс түйме, балдақты сақина, қобдиша, талмоншақ, қолазы, маңдайша, т.б.)

5. Қыздың бойына тән қылықтарын атап көрсетіңіз? (нәзіктік, сұлулық, сыпайылық, әдемілік, рухани байлық, сүйіспеншілік, кішіпейілділік, инабаттылық)

6. Анасы қыз баланы жастайынан қандай міндеттерге үйретеді? (үйді таза ұстауға, ас пісіру, шәй құю, кесте тігу, т.б)

7. Қазақ қызының ұлттық киімін атаңыз? (көйлек, сәукеле, тақия, желетке, ішік, белдік, етік, кеудеше, т.б.)

2 – бөлім: Мақал – мәтел.

Жүргізуші: Сәулетті ана болғанда даналық ұрпақ болады. Олар бүгінгі мектеп қабырғасында оқып жүрген қыздар. Болашақтың тамыры, қоғамның негізі, тарихтың көзі – жайнаған осы жауқазындар. Қыз – өмірдің қызғалдағы, қыздар – болашақ ана, бақыт – байлық ошағы, адамзаттың ойы өркендеп, тәлім – тәрбие алатын қасиеттің ұясы. Ал әйел – сол қасиетті ұяның алтын тірегі, отбасының ұйтқысы. Халық аузында қыздар туралы мақал – мәтелдер аз емес. Сол мақал – мәтелдерді атаңыздар.

1. Ақылды қыз білімге жүгірер, ақылсыз қыз сөзге ілігер.

2. Қыздың қырық жаны бар.

3. Жақсы қыз – жағадағы құндыз.

4. Қыздың қабағында құт бар.

5. Қыздың қабағы күлімдесе – құт келеді.

6. Қыз өссе елдің көркі, гүл өссе жердің көркі.

7. Қыздың көзі қызылда.

8. Қыздың жолы жіңішке.

9. Қызым саған айтам, келінім сен тыңда.

Ән: «Мен қазақ қыздарына қайран қалам»

3 – бөлім: Өнер көрсету.

Жүргізуші: Қыз баланың тәрбиесі қашанда аса мәнді. Қыз бүгін әке – шешесінің қонағы болса, ертең бір шаңырақтың ошағының сәні. Болашақ ұрпақтың өз қатарынан озары да қыз бен қыз тәрбиесіне байланысты. Қазақ қызына тән міндеттрден кім қандайын меңгеретін жөнінде және қандай міндетті атқара алатындарыңызды айтыңыздар. Ол міндеттер: айран ұйту, алаша тоқу, ас пісіру, іс тігу, нан басу, сиыр сауу, ұршық үйіру, кепе кесу, т.б. (Әр қыздың жауабы мен іс нәтижесі көрсетіледі.)

Келесі тыңдайтындарыңыз оқушылардың орындауында сымбатты әрі сұлу қыздарымызға арналған ақын өлеңдерінен үзінді. Қабыл алыңыздар!

«Қыздарға» М. Шаханов.

Тән сұлулығы деген бар, жан сұлулығы деген бар,

Тән сұлулығы – сыртқы көз арбар көрініс.

Жан сұлулығы – бұл әйелдің ішкі дүниесі,

Сезім шынайлылығы, мінез байлығы,

Пейілі кеңдігі, ар алдында адалдығы.

Тән сұлулығы – теңіз бетіндегі көпіршігі мол толқын.

Жан сұлулығы – бұл тереңдегі ағын.

Осы екі қасиет бір адамның басында ұштаса,

Ғұмыр бойы айналайын нұрға бөлеп өтер еді.

Бет пішіні келіскен, сөзі сыпайы,

Өзі әдепті, сұңғақ бойлы, терең ойлы қыз – Ару.

Сөзі өткір, өзі пысық, өрескелдікті сүймейтін,

Болмашыға пісіп, күлмейтін, келбетті қыз – Сұлу.

Істесе үйіріп, сөйлесе бұйырып, баурап алатын

Өзі бірден көзге түсе қоймайтын қыз – Көрікті.

4 – бөлім: Салт – дәстүр.

Жүргізуші: Әрбір қыз бала бой жетіп, әке – шешенің аясында бұлғақтаған дәуренін қалдырып, басқа бір елге келін боп түсіп келіншек аттанады. Қыздарын тұрмыс құруға әзірлеуге қай халық болсын зор мән берген. Мұны қызының барған жердегі өмірі жақсы болуының, бақытты болуының кепілі деп білген. Халқымыз әйел – ана, қыз дүниеге тіршілік әкелуші, барша тіршіліктің бастауы, көркемдік пен жылылық көзі, шуақ пен мейірім әлемі, өмірдің сәні деп қасиет тұтып, оған көңілінің төрінен орын беріп ардақтап аялаған.

Әдет – ғұрып, салт – дәстүрі қазақтың,

Жарасымды, үйлесімді, ғажап шын.

Ұмыт болған дәстүрлерді сақтайық,

Насихаттап, жаңартудан қашпайық. (Сұрақтарға жауап)

Олай болса, қазір сіздерге көнеден қалған салт – дәстүр, әдет – ғұрып, рәсім, көне сөздерді таратамын, ал сіздер сол сөздердің мағыналарын ашып көріңіздер.

1. Бастаңғы (салт) – жастар «бастаңғы» деп аталатын тамақ істеп бас қосады. Үйдің үлкендері жол жүріп кеткенде ауыл жастары сол үйге жиналып, жолаушылардың жолда басы ауырмасын, бастаңғы жаса дейді. Оның мәні – жастардың сол үйде ойын – сауық жасап бас қосуы.

2. Ұрын бару – күйеудің қалыңдығына ұрын бару «жол ашары» - орамал – шаршы, тиын – тебен, сақина – жүзікпен өтеле береді. «Жол ашарға» жіберген жібек орамал қыз жеңгесін күйеуді арнайы шақыруға міндеттейді.

3. Жеңгетай – қазақ ұғымында жеғге атаулы қыз бен жігіт сырының қолсандығы. Жігіт жеңгесі де, қыз жеңгесі де бірінің өтініші мен бірінің тілегін жағызбалатып жеткізуші.

4. Бауырына салу (ғұрып) – баласы жоқ адамдар біреудің баласын асырап алуы, яғни бауырына салуы ежелден бар қағида.

5. Кәде – қалыңсыз қыз болса да, кәдесіз күйеу болмайды деген сөз бар. Салт бойынша құда түскеннен кейін, күйеу тарапынан ырым – жырым, жол – жораның орындалуы талап етіледі. Сол жораның ең мықтысы – киіт.

6. Көрімдік – жаңа туған балаға, жас келінге, ботаға, т.б. үйге келушілердің әлгілерді  алғаш көрген сәтінде көрімдік сұрау дәстүрі.

5 – бөлім. Пікірталас

Жүргізуші: «Ақылды қыз білімге жүгірер, ақылсыз қыз сөзге ілігер» осы тақырыпта өздеріңіздің ой – пікірлеріңізді айтып, осы сөзбен нені ұғынамыз, бұл сөзді естігенде, сіз не жайында ойланасыз? Мысалы, (пирсинг, кіндік жалаңаштау, темекі шегу, т.б.) сүйкімсіз қылықты қыздар жайлы, оларды қалай тоқтатса деп ойлайсыздар? (қыздар қауымы өз пікірлерін ортаға салады.)

Жүргізуші. «Қыз қылығымен» дейді ата қазақ. Қыздарымыздың ақылды, үлгілі, мейірімді, инабатты болуы алдымен ата – анасынан, екіншіден, білім ордасынан басталады. «Болмасаң да ұқсап бақ» деп, ұлы Абай айтқандай, қыз балалар осындай қасиеттерді меңгеруге талпынуы керек. Арамызда ару да әсем, сұлу да көрікті, әдемі де ажарлы қыздар көп болсын! Сондықтан да қыздарды аялай білейік!

Қыз, бозбала, бойжеткен, келін, ана,

Бәрі де кезінде дара тұлға.

Ұрпағымыздың ойласаң болашағын

Қызды сыйла, жамағат, қызды сыйла!, - дей отыра бүгінгі кешімізді аяқтаймыз.

Дидактикалық ойын
Менің қолымнан не көріп тұрсыңдар. Әрине шар. Бұл шардың ішінде бізге сұрақтар
берілген екен. Қане шарды жарып ішіндегі сұрақтарға жауап беріп көрелік.
1) Кім бізді өмірге әкеліп, бағып қағып әлпештеп өсірген?
2) Біз қатты қуанғанда, қуанышымызды кімге жеткіземіз?
3) Біз қатты ренжігенде, жылағанда өзіміздің жағдайымызды кімге айтамыз?
4) Бар тәттісін, бар жақсысын бізге жеткізіп бізге кигізетін кім?
Олай болса «Ақ мамам» әні хормен