«Ауызша айтса? – тез ??тым,
К?рсетсе? – есте са?таймын,
Іске кіріссе? – ?йренем.»
(?ытай ма?алы)
?рбір м??алімні? негізгі ма?саты–саба? сапасын к?теру, т?рін жетілдіру, о?ушыларды? саба??а деген ?ызы?ушылы?ын арттыру, оларды? ізденуін, танымын ?алыптастыру. Осы?ан орай жа?а экономикалы? ж?не ?леуметтік-м?дени жа?дайларда ?аза?станды? білім беру ж?йесіні? алдында т?р?ан білім беру сапаларын арттыру?а, стратегиялы? міндеттерді шешуге ба?ыттал?ан т?бегейлі ?айта ?згертулер педагогикалы? ?рдіске жа?а талаптар ж?ктейді.Елбасы бекіткен ?аза?стан Республикасыны? индустриялы?-инновациялы? дамытуды? 2003-2015 жылдар?а арнал?ан ба?дарламасы а?паратты? технологиялар саласында?ы а?паратты? те?сіздікті т?мендетуді? ж?не білім де?гейін арттыруды? шешуші т?т?асы болып табылады.?азіргі кезе?де мектеп м??аліміні? алдында т?р?ан ма?ызды, жауапты міндеттерді? бірі - о?ушы?а тияна?ты білім беру. Ол ?шін мектеп м??алімдері о?ытудын тиімді ?діс – т?сілдерін ?з т?жірибесінде та?дап алады.Жа?а технологияларды к?нделікті саба? ?рдісінде пайдалану о?ыту ма?сатында жетуді? тиімді жолдарын к?рсетеді.
О?ытуды? жа?а ?дістерін пайдалану ар?ылы м??алім о?ушыны? белсенділігін, шы?армашылы? ізденісін арттырады, п?нге деген ?ызы?ушылы?ын оятады. ?азіргі о?ыту барысында ?олданылып ж?рген к?птеген технолгиялар жеке т?л?аны? жетілуіне, о?уды? тиімділігіні? негізін ??ру?а ба?ыттал?ан. Орыс мектептерінде ?аза? тілін о?ытуда е? бірінші эстетикалы? тал?ам?а сай безендірілген кабинет, о?удын ?р т?рлі ??ралдары, кестелері, о?улы?тары, техникалы? ??рал – жабды?тары, информациялы? ??ралдар болуы ?ажет. ?аза? тілі м??алімі ?з саба?тарын жа?а саты?а к?теру ?шін ш?кірттеріні? білім – ??марлы? ?асиеттерн дамытып, білім алу?а ?ызы?ушылы?ын арттыруды к?здейді. М??алім саба? т?сіндірген кезде о?ушы?а аса к?ш т?сірмей же?ілден ауыр?а ?арай, жалы?тырмай, о?ушыны? тияна?ты білім алуына, м?мкіндіктер ту?ызуы ?ажет.
?рбір саба?ты? мазм?нына сай ?дістер мен т?сілдері д?рыс та?дап, саралап, даралап о?ыту керек, сонда ?ана біз бас?а ?лт балаларын ?аза? тілін ?з еркімен, ынтасымен ?ызы?а, т?сініп о?у?а, ?адірлеуге, ба?алау?а, жа?сы ме?геруге, ауызекі д?рыс с?йлеуге ?йретеміз.
?азіргі за? талабына сай ?аза? тілі саба?тарында ?олданып жат?ан жа?ашыл ?діс – т?сілдері ?з саба?тарында ?алай пайдаланып жат?анды?ын ж?нінде ?ріптестермен б?лісу.
Мемлекеттік тілді? жо?ар?ы де?гейде о?ытылуы о?ушы санасына сі?ірлетін білімні? сапасымен ?лшенеді.
Сонды?тан да ?рбір ?стаз ?немі шы?армашылы? ізденісте болуы керек.
Мен ?з т?жірибиемде к?бінесе о?ушылармен бірлесіп, ?йымдасып, топтасып ж?мыс істеуіне к??іл б?лемін. О?ушы бірлессіп ?йренуде кішігірім топтармен, ж?ппен ж?мыс жасауда орта? проблемаларды тал?ыла?анда жа?а пікірлерге шы?армашылы?пен ?арау т?р?ысында жа?алы?тар ашу барысында ж?мыс істейді. Топ м?шелері ?з ойларын орта?а салып ж?не сол ойларды кесте ар?ылы к?рсетеді. Шамалары келгенше ?ор?ап шы?у?а тырысады. Бірлесіп ж?мыс жаса?анда мына жайттарды есте ?стаймын:
• Сыйласты? ( бір – біріне бірдей ба?ынышта болу);
• Жауапкершілік ;
• Топ?а б?лгендегі ?р тектілікті ?мытпау;
• Топты? барлы? м?шелеріні? кезепен с?йлеу да?дысын ?йрету;
• Тікелей с?йлеуде ?леуметтік ?арым – ?атынас жасау, да?дыларын ?алыптастыру;
• М??алімдерді?, о?ушыларды? топ ішінде с?йлеуін ба?ылау ж?не ?ажет кезде кірісіп с?йлеп кету;
• Топта ?тымды ж?мыс істеу.
Осындай топта бірлесіп ж?мыс істеп ?йренген о?ушыларды? білімдері н?тижелі болады, шы?далады.
Бірлесіп ж?мыс жасауда ?ол жеткізген жетістіктерім:
• О?ушыны? е? алдымен есте ?стау ?абілетіні? жо?арлауы;
• Жиі- жиі ой тал?асын жасау ж?не тере? т?сінікпен ойлауды? дамуы ар?ылы о?ушыны с?йлету;
• Саба?та ?з бетімен ба?ылаусыз отыр?аннан г?рі о?ушыныны? ж?мыс басты болуы;
• Бір н?рсеге ?йрету м?нді т?рде ?ызы?ушылы?ын оянуы;
• Бірлесіп ж?мыс жасау кезінде топ м?шелеріні? ?лтына, жынысына, ?абілетіне, ?леуметтік жа?дайына ?арамай оларды? бір – біріне д?рыс к?з?араспен ?арап, ойларын т?сінеді.
О?ушылар ж?мыс жасау барысында бір – біріне к?мектесіп, ойларын орта?а салады, ынталарына к?ш – ?уат бере отырып, ?здеріні? білім алуын к?термелейді, о?у?а, жазу?а, ты?дау?а, с?йлеуге ке? м?мкіндіктер беретін ортада о?ушыны ?з пікірлерін еркін жеткізуге жа?дайлар жасайды.
Саба? ?стінде жан – жа?ты с?ра? ?оюда да м??алім м?мкіндігінше барлы? о?ушыны? жауап беруін ?амтамасыз етуі керек. С?ра? ?оюді? ?арапайым т?рінен тере? ойлау?а дейінгі т?рлері бар екендігі белгілі. Ал м??алімні? ма?саты- о?ушыны? ойлау сатысы е? т?менгі де?гейден жо?ары тере? ойлау де?гейі т?сінуден басталады. Одан кейін ?олдану, анализ, синтезге дейін жо?арлайды.
Бір назар аударатын жай, компьютерді ?олдану м??алімні? арнайы дайынды?ын ?ажет етеді. М??алім компьютерлік сауаттылы?ты? ?ылыми негіздерін білуі шарт. Компьютерлік о?улы?тар ж?не компьютермен т?рлі ж?мыстар ж?ргізу ар?ылы о?ушыны? біліктілігі мен белсенділігін, п?нге деген ?ызы?ушылы?ын арттыру ж?зеге асырылады. Сонды?тан да окушы компьютерде ж?мыс істеуге ?ажетті біліктілерді ме?геру ?ажет.
?аза? тілі мен ?дебиеті п?ндерін компьютермен о?ытуды? ма?саты - о?у ж?мысыны? жо?ары д?режелі болуына жа?дай жасайды, о?ушыны? ?аза? тілі мен ?дебиеті п?ндері бойынша біліктілігі мен белсенділігін арттырады, жеке т?л?аны??леуметтенуіне ?сер етеді, ?зін-?зі реттеуді дамытады, о?ушыны? ма?сатты ?ызметін ынталандырады. ?аза? тілі саба?ында компьютерді ?олдану м?тіндер мен информацияларды білуге жол ашады.
Мультимедиа ба?дарламасы бойынша, а?ын-жазушыларды? ?мірі мен шы?армашылы?ын о?ытуда географиялы? картамен немесе к?мекші материалдармен ж?мыс істеп, сараманды? ж?мыс ж?ргізуге болады. А?ын-жазушыларды? шы?армаларын, сазгерлерді? к?йлерін ты?дау ар?ылы м?нерлеп о?уды, эстетикалы? т?рбиені ?алыптастырады. М?тіндік редактор ар?ылы ба?ылау ж?мыстарын ж?ргізуге болады (тест, диктант).
Компъютерді? к?мегімен ж?ргізілген ба?ылау ж?мыстары о?ушыны? білімін объективті ба?ылап, материалды? д?рыс ?тілгенін немесе д?рыс ?тілмегенін талдау?а м?мкіндік береді. Б?рын адам ойында болма?ан о?ытуды? жа?а ?дістерін ?йымдастыру?а болады.
Сонымен бірге о?ушыларды? к?мегімен ба?дарламадан тыс материалдарды жина?тап, мультимедиа ба?дарламасы бойынша репортаж дайындау?а, ?йымдастыру кезе?інде оларды? фотосуреттерінен галерея ?йымдастыру?а болады.
Электронды? о?улы? - о?ытушы мен о?ушыны? бірлескен іс-?рекетін к?рсету н?тижесіні? ??ралы. Б?л о?улы?ты мынадай жа?дайларда ?олдану?а болады:
- саба?та иллюстрациялы? материал ретінде;
- саба?тан тыс уа?ытта ?з бетімен шы?армашылы? тапсырмалар орындауда;
- емтихан?а дайынды? кездерінде.
Электронды? о?улы?тар бойынша о?ушылар тапсырманы ?ызы?а орындайды, п?нге ?ызы?ушылы?ы артады, оку материалын тере?ірек ме?геруге талпынады. Сонымен ?атар ?з ?атесін ?зі табады ж?не ?зін-?зі ба?алау?а ?йренеді. Электронды? о?улы?та ?те к?п к?рнекілік материалдар ?амтылады. Б?л к?рнекіліктерді? дидактикалы? м?нін ашады. М?ндай к?рнекіліктерді? б?рін к?дімгі о?улы?та беру м?мкін емес.
?орыта келе айт?анда, электронды? о?улы?ты ?олдану о?ушыны? жо?ары белсенді д?ниетанымын ж?не ?зіндік ж?мыс аясын ке?ейтеді, жан-жа?ты а?параттандыру?а м?мкіндік береді. Электронды? окулы?тарды? тиімділігі мынада:
- о?ушы арнайы ба?дарламамен ж?мыс істейді;
- о?ушыны? білімі компьютерлік ж?йе ар?ылы ба?аланады;
- иллюстрациялы? ?діс к?п ?олданылады;
- ойлау ж?йесіні? дамуына т?рткі болады;
- берілген тапсырма?а деген ?ызы?ушылы?ын арттырады.
?рбір саба?та жа?а с?здер, фонетикалы?, лексика-грамматикалы? та?ырыптар, м?тін, жатты?у ж?мыстары, диалог ?лгілері, ?р саба?ты? со?ында тест с?ра?тары беріледі. О?ыту кезінде ?р т?рлі аны?тамалар, н?с?аулар, тапсырмалар берілуі тиіс. Мектепте о?ыту процесінде электронды? о?улы? ?олдану ?те тиімді. О?ушылар ?здеріні? білімін ?з бетімен толы?тырып, емтихан материалдарына дайындалады.
Электронды? о?улы?тар ар?ылы о?ыту кезінде 3 ?а?иданы аны?тай білу керек:
1) логикалы? ойлау ж?йесін дамыту;
2) ойлау белсенділігін арттыру;
3) трансформация ?рекетін жетілдіру.
1. Логикалы? ойлау операцияларын ?алыптастыру жолдары:
- заттарды?, с?здерді? касиеттерін сипаттау;
- берілген ?асиеттерге сай немесе бас?а н?рселерді? ??сас ж?не ?згеше ?асиеттерін аны?тау.Мысалы: "С?здерді аны?тау", "Арты?с?здітабу", "С?йлем??растыру", "Болымсыз с?йлем ??растыру",т.б.
2. Ойлау белсенділігін, оз бетімен ж?мыс істеуін дамыту жолдары:
- с?ра? ?ою;
- ша?ын пікірталас ?ткізу;
- мазм?нын айту.
Мысалы: "Ситуация ??ры?ыз", "?алай пайдалану?а болады?", "Кері с?йле", "?з ойы?ызды айты?ыз".
3. Трансформация ?рекетін жетілдіру ба?ытында арнайы жатты?улар ?сыну?а болады. Мысалы: "?ажеттісін тандап ал", "?ажетті ?осымша?ы ?ойы?ыз", "С?з тіркестерін пайдаланып с?йлем ??растыры?ыз", т.б.
Компьютерді пайдалану саба? сапасын к?терумен ?атар окушыларды? ын?асын, белсенділігін арттыруда ерекше орын алады. О?ушыны? назарын п?н мазм?нына аударады, ?з бетінше практикалы? ж?мыстарды орындау?а ?ызы?тырады. О?ытушы к?бінесе о?ытуды? ?р т?рлі ?діс-т?сілдерін ?олдан?ан ж?н. К?бінесе, проблемалы? о?ытту, ойын ар?ылы о?ыту, инновациялы? о?ыту, саралап о?ыту, тірек сигналдары ар?ылы о?ыту, компьютерлік о?ыту ж?не жа?а технологиялар бойынша о?ыту, электронды о?ыту т.б. Компьютерлік технологияларды о?у процесінде тиімді ?олдану ?шін, е? алдымен, ?тетін п?нге талдау жасау керек, себебі, компьютерді жа?сы ме?герген о?ытушы ?ана программистер к?мегін ?олдана отырып, компьютерлік ба?дарламалар, электронды? о?улы?тар жасай алады.
?ткен ?рпа? ?шін кітапты? ма?ызы ?андай болса, компьютер де о?ушы ?шін ?орша?ан ?лемді тану ??ралы болып табылады. Олай болса, барлы? п?нді, соны? ішінде, ?аза? тілі мен ?дебиеті п?ні саба?тарын компьютерді? ?уаттауымен ж?ргізуді ?йрену - б?гінгі к?нні? ?зекті м?селелеріні? бірі.