“Желто?санда – м?зда жан?ан алауым, Желбіретті т?уелсіздік жалауын!”
1986 жыл?ы желто?сан о?и?асы м??гі ?мытылмайды ? ?айыпхан Иманбаев
АЛМАТЫ. Желто?санны? 17-сі. ?азА?парат /Ерлік Ержан?лы/ - Желто?сан к?терілісі кезінде Алматыда?ы поршень зауытынан 3 адам соттал?ан. Оны б?гін Алматыда?ы Т?уелсіздік монументіне та?зым етуге келген желто?санды? ардагер ?айыпхан Иманбаев айтты, деп хабарлайды ?азА?парат. «Желто?санды?тарды? ?аны т?гілген ?асиетті ала??а мен жылда келем. Б?л д?ст?рден денім сау болса к?з ж?м?ан?а дейін айныма? емеспін. ?йткені желто?сан ?асіретіні? жарасы еш?ашан жазылмайды. Бізді ала??а жеткізбей зауытты? алдынан ?стап кетті. Соттал?андарды? екеуі ?йел, біреуі ер адам болды. Мен ?зім Жау?аштыда?ы т?рмеде 3 жыл отырдым», дейді пай?амбар жасына жа?ында?ан ?айып?ан Иманбаев. Оны? айтуынша, 1986 жыл?ы желто?сан ?асіреті еш?ашан ?мытылмайды. Б?л туралы ?рбір ата-ана ?з отбасында балаларыны? ??ла?ына сі?іріп ?сіретіні к?м?нсіз. Желто?санды? ардагер ?з кіндігінен бала болмаса да оны жолдас-жораларыны? ?л-?ызына айтудан еш?ашан жалы??ан емес.
Б?гін жастармен кездесіп, біраз ??гімелестік. Жастарды? бір біріне жолдап тарат?ан хаты ма?ан келіп т?сті. Ма?ан жастар келесі с?ра?ты ?ойды: «Бізді? мемлекет басты?тары не істеп ж?р? Осындай мемлекетте ?алайша ?мір с?руге болады? Біз ала??а шы?амыз!»
Оларды? айт?ан с?здеріні? т?бін мен т?сініп, ?обалжыдым. Оларды? с?здеріні? шын екені м?селелерді? шын екені болып, жастар оны ?здері т?зейін деп кіріскенде емес. Б?л ?ауыпты? шынды?ы біріншіден жастарды? жас бол?анды?ында, олар б?гін шы??ан батырларды шын ж?ректен ?олдайды, ж?не де топты? сезім оларды солай істеуге м?жб?рлейді.
Жастарды ала?дат?ан м?селелелер ол ?ытай?а ?аза? жерлерін беретін ?ауыпы мен, жастарды? с?зінен миллион уй?ырлар?а ?аза? азаматты?ын берде деген сыбыс болды.
Мен к?п с?йледім, со?ында білімдіні? білгенін ескерсін деп ?ытай танушы Константин Сыроежкинмен екі жыл б?рын бол?ан с?хбатын осында іліп ?ойдым.
?осымша, осы жерде жастар?а айт?ан с?зімді талдауымен жарияласам дедім.
1986 жыл?ы желто?сан о?и?алары ?лкендерді? ?серімен басталды. М?мкін олар жастар?а еш н?рсе істемейді деп ойла?ан шы?ар. Осы ж?йді ?олданып б?гінгі к?н т?бесінен кей біреулер сол к?ндердегі жастарды? ерліктерін жо??а шы?ар?ысы келеді. Ондай адамдар?а неге кейін, ерте?, екі к?ннен со? жастар ала??а шы?а берді деген с?ра??а назар аударса деймін. Жа?дай саясаткерледі? бас?аруынан шы?ып кетті, ал жастарды бойларында?ы ерлік сезім жаулап, б?гін олар б?ріне жауаптылы?ты мойындарына алуы міндетті де ала алады деген сезім биледі.
Б?гін де бізді? жастарды? ойларын оларды? еліні? та?дырын к?рт ?згерте алатын сенім бойлайды. Жас отаншыларды? бос с?здері оларды? ызасын т??ызады. К?бі ?здеріні? б?гінгі карьера?а деген, болаша??а деген сенімсіз жайына бой?сын?ысы келмейді. К?бі ?ке-шешесіні? жина?ан тергеніне сенеді. Біра? жастарды? амбициялары кеше де, б?гін де ?здеріні? бойында?ы ерлігін жарат?ысы келеді.
Желто?сан о?и?аларынан кейін ата аналарды? балаларын ?йде ?стап, ала??а жібермей ?оялма?ан ?айымы есімде. Жастарды ала??а магнит к?ші тарт?андай тартып, еш бір ?ауып олар?а б?гет болмады. К?зір мен т?сінемін, б?л бірінші жа?тан жас болуды? ?сері. Екінші б?л батырлар жырында негізделген ?аза?ша т?рбиені? ерекшелігі. «30-да ?ала алмаса?, 40-та ?амал алалмайсы?.» деген ма?алды ?р ?аза? біледі. 30 жас?а дейін ?ала алатындай к?лемде ерлік істесе? ?ана, 40-та ?амал ала алалсы? деген ма?ынаны білдіреді.
Б?гінгі к?н ерліктері дипломатиялы? т?рде орын алуы м?мкін деп, мен жастар?а т?сіндіре бастадым. Мысалы, СУАР. ?зімізге, кімге СУАРда?ы ?а?ты?ыстар пайдалы, деген с?ра? ?ойып, жауап іздеп к?рейікші, дедім. ?й?ырлар?а ма? ?й?ырлар сол ?а?ты?ыс н?тижесінде не пайда тапты? ?лім жазасы?, ?асырет, болаша?та СУАРда ханьшыларды? аса к?бейгенінен ?зіні? мемлекеттерін жо?алтып алатын ?ауып. СУАР-да бол?ан жа?дайдан ?т?андар бар ма? Иа, саясат ???ыны деген ата??а ие болып, ?осымша халы?аралы? ?йым гранттар санын ?сіретін саясаткерлер. Сол ?шін ?зіні? еліне, жеріне соншама ?атер т??ызу керек пе еді? Неге сол м?селелерді дипломатия т?р?ысынан, ?ытай мемлекеті ар?ылы СУАР м?ддесін ?ор?ап, шешпеске? Мемлекетпен келісіп СУАР-ды? г?лденуіне ы?пал жасау?а болады ?ой. Ол ?шін ?й?ырлар ?ытайда?ы а?ылды ?й?ыр саясаткер т??ірегінде шо?ырлануы тиіс.
86-жыл?ы желто?сан о?и?алар себебінен орын ал?ан ?лім, б?зыл?ан та?дырлар тек ?ана СССР мойнында емес, о?ан сол кездегі ?аза? Республика басшылары, б?гінгі менім жасымда?ы сол балаларды?, ата –аналары жауапты. Б?гін, сол 86-шы желто?сан о?и?алары бізді? балаларымызды? басына т?спеуіне мен жауаптымын. Б?гінгі к?н м?селелерді мен білемін, біра? оларды жастар емес, мен, біз, мені? ??рдастарым шешуге міндетті. ?ажет болса ала??а біз шы?уымыз керек. Болаша? ?рпа? алдында адал болу ?шін біз бар м?мкіндікті пайдаланып, жазып, ай?айлап айтып, бар м?селені біз шешуіміз керек.
Со?ында айт?ым келетіні, бізді? к?здеріміз со?ыр емес, жо?арыдан к?ргенді біз де к?реміз. Бізді? саясаткерлерді? копромистік істері бізге т?сініксіз. Б?гін мемлекет басшылары елді? тамырын ?стап, оларды? к??іл жайын біліп т?р?аны абзал. Жастарды ала?дататын м?селелер т?бінен жойылуы тиіс. Ол ?шін біз Президенттен ж?не премьер-министр Карим Масимовтан осы м?селелерге ?атысты аны? жауап алуымыз ?ажет. ?й?ыр м?селесі жасанды м?селе дегенді т?сінеміз, біра?, сол м?селені жасау?а жол беріп, себеп бол?ан адамдар та?ынан кету керек екені айдан аны?.
http://www.elraуi.kz сайт авторларын ж?не ?аза?стан азаматтарын мейрамдармен ??ты?таймыз! 1986 жылыны? желто?сан батырларына та?зым етіп, оларды? ерліктерін м??гі ба?алап ?теміз деймін! Сол жыл?ы о?и?алар еш ?ашан ?айталанбасын! Билік ел алдында адал, ел ерте?іне сенімді болсын!
Биыл 23 жыл толып отыр?ан 1986 жыл?ы Желто?сан о?и?асы туралы ?аза?станда ?лі к?нге толы??анды к?ркем ?деби шы?арма жо?. Ал, ?аза? театрлары сахнасында Желто?сан о?и?асын ?зек еткен ?ойылымдар сауса?пен санарлы?.
ЖАЗУШЫЛАР КУ?ГЕРЛЕРГЕ СІЛТЕЙДІ
Желто?сан о?и?асы туралы жекелеген ?ле?-жырлар аз емес, деректі кітаптар
да бар. Тіпті, кішігірім прозалы? жанрда?ы ??гімелерде бар. Біра?,
Желто?сан о?и?асыны? сан?ырлы сырын ашып толы??анды суреттеген,
к?пшілікті? тал?амынан шы?атындай к?ркем шы?арма ?лі жо?.
?аза?станда
1931-1933 жыл?ы бол?ан жаппай ашаршылы? туралы «А? боз ?й»
трилогиясын жаз?ан жазушы Сма??л Елубай Желто?сан о?и?асын к?ркем
шы?арма етіп, сол о?и?а?а ?атыс?андарды? ?здері ?ана жаза алады деп
отыр.
– Сол т?ста ала?да бол?ан, б?рін к?збен к?рген
азаматтар жазуы керек. К?збен к?ріп, ?олмен ?стама?ан жазушы?а оны жазу
?иын болады.
Сонды?тан, желто?сан?а ?атыс?ан азаматтар деректі повесть, деректі
роман болса да, жазуы ?ажет. ?кінішке ?арай, желто?сан туралы ондай
шы?арманы? жазыл?анын к?рмедім. Кім біледі, м?мкін жазылатын шы?ар,
– деді Сма??л Елубай.
Сма??л Елубай, ?аза? жазушысы.
Алайда, жазушыны? б?л пікірмен келіспейтіндер де бар.
Ол
о?и?аны к?зімен к?ріп, ?атыс?андарды? б?рі бірдей ?аламгер емес дейді
Желто?сан о?и?асына ?атыс?аны ?шін кезінде жазалан?ан а?ын Аман?азы
К?ріпжан.
Ол ?зі 1995 жылы мы? дана таралыммен «Жаралы
желто?сан» деген атаумен жыр жина?ын шы?ар?ан. ?азір Желто?сан
о?и?асын толы? баяндайтын «?улет пен н?убет» деген к?лемді
шы?армасы дайын т?р?ан к?рінеді.
Алайда, оны жары??а шы?ару?а ?аражатты? жо?ты?ы ?олбайлау болып отыр дейді Аман?азы К?ріпжан.
–
Желто?сан о?и?асы мен о?ан ?атысушылар?а саяси-???ы?ты? м?ртебе
берілмей, желто?сан а?и?атын билік мойындамай ?нер мен ?дебиетте
толы??анды к?ркем шы?арма ?мірге келмейді.
