“Кедей к?йі”, “М??ке туралы” Айк?міспен айтысы .

Жамбыл Жабаев

“ Кедей күйі”, “Мәңке туралы” Айкүміспен айтысы

Жамбыл Жабаев

1846-1945

«Жамбыл деген – жай атым,

Халық – менің шын атым.»

Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау.

Жамбыл Жабаевтың өмірі

Ақынның шығармашылық жолы

“ Шағым”, “Кәдірбайдың төбеті” сатиралық өлеңдерін жатқа айту.

1- тапсырма

Өмірбаяны

Жамбыл Жабаев халық ақыны, Жамбыл облысы Мойынқұм ауданында туған. Халық ауыз әдебиетінің ірі өкілі. Сүйікті шығармашылығы – айтыс. Батырлар туралы өз халқын қорғаған ерлік істері туралы жырлаған ақын. Соғыс жылдарында Қоршаудағы Ленинград қаласын қорғаған батырларға арнап жазған «Ленинградтық өренім» атты өлеңі көп ұлтты кеңес әдебиетінің ең үздік шығармасы. 1934 жылы Алматыда республикалық айтыстың лауреаты, СССР мемлекеттік сыйлығының лауреаты, 1941 жылы Ленин және Еңбек Қызыл Ту орденімен марапатталған .

Хронологиялық кесте

№

жылдар

1.

1846

2.

оқиғалар

өлеңдері

Жамбыл дүниеге келді.

1916

3.

1917

4.

Жамбыл көтеріліске қатысады.

5.

1919

“ Зілді бұйрық”, “Патша әмірі таралды”.

Қазан төнкерісінің куәгері болды

“ Менің әкеме”, “Шабданға”, “Шалтабайға”, “Қалиге”

1934

Жетісу ақындарының слетына қатысты

6.

1936

1 Республикалық слетіне қатысты

7.

1938

Мәскеуде қазақ өнерінің онкүндігі өткізілді

8.

Ромен Роллан мен

1945

“ Мәскеу”

М. Шолохов 75 жылдығымен құттықтады

Қайтыс болды

2-тапсырма

Шығармашылығы

Дина Нұрпейісова

Кенен Әзірбаев

Фильмнен көрініс

3-тапсырма

Өлеңдерін жатқа айту.

Жамбыл Жабаев – 100 жасаған ақын

Жаңа сабақ

Халықтың мұң-мүддесін қорғаған,қазақ халқының бақытты болашағын армандаған бұқарашыл бағыттағы Абай, Махамбет, Сүйінбай, Шернияз секілді ақындар мектебінің ірі өкілдерінің бірі – жыр алыбы Жамбыл.

Жамбыл шығармашылығын төрт топқа бөліп қарауға болады.Өзі кедейлікті көп көрген ақын алдымен байларды, халықтың қолы жете алмаған байлықты сынайды. Ондай көріністер «Сәт сайланарда», «Мәңке туралы», “Кәдірбайдың төбеті”, «Шалтабайға» т.б. өлеңдерінде жиі кездеседі

“ Кедей күйі” өлеңі –сатиралық үлгідегі шығарма

Қалқабайдай қайран жас,

Бекеттен нан қоймайды,

Жалаң аяқ, жалаң бас

Теңсіздік

Қалқабай неге жарымайды?

Ақын Қалқабай сияқты талай жастық еңбегіне, төккен теріне қарай жари қоймағанын айтады.

Кедейдің адал еңбегін қорғайтын болыс-би болмады.

Заманның әділетсіздігі баяндалады.

Заманның әділетсіздгін, халықты зар илеткен би-болыстардыаш қасқырға теңеп, күлкі етеді.

Жалаң аяқ, жалаң бас –аш, кедей адам

“ Мәңке туралы” өлеңі –сатиралық үлгідегі шығарма

Өлеңнің шығу тарихы-ақынның аты мен күміс ер-тұрманы жоғалады.

Ақын болыс Мәңкеге арызданады. Ұрыны жазалауын өтінеді.

Болыс ұрыны жақтап, ақынға теңдік бермейді.

Өжет ақын шындықты бетке айтып, сол жерде осы өлеңді шығарады.

Өнімі азырақ жерде,

Үстіне тұз арта келеді.

Ыңыранып отырып алады,

Әр алуан қырға салады.

Өнімі-ақын өзі ешқандай пара бермейтіндігін айтады.

Алуан қырға(ау.мағ.)-болыстың сан алуан қулығын атап тұр.

Жанғайлық болысы пысық келеді,

Мұрындары пұшық келеді.

пысық келеді(ау.мағ.)-ширақ, іскер ұғымында берілген

пұшық келеді(ажуа, кекесін)-сүйкімсіз, көңілге қонымсыз

іс істеп, халықтың жиркенішін тудырушы өкілдер.

Ақын ащы шындықты бетке айтатын халық ақыны, өкілі, суырыпсалма төкпе ақын.

Айкүміспен айтысы

Жамбылдың даңқы алдымен айтыс өнері арқылы шыққан. Өз тұсында небір бұлбұл, небір дүлдүл ақындармен айтысып тізе бүктірген. Алғашқы айтыстары ойын-тойларда өтеді. Жамбыл жастықтың салтын сақтап, Айкүміс, Бұрым, Сара сияқты қыздармен айтысады

Жамбылдың жастық шағының мұңды да шуақты сырына

  толы ақындық өнерін танытатын сұлу жыры - Айкүміспен айтысы. Жамбыл Айкүміске "әуелден-ақ болдың ойда", "құмары басылмаған албырт едім" дей отырып, өзінің жүрек сырын, іңкәр көңілін астарлап жеткізеді.

М. Жолдасбеков: "Тіптен Жамбыл мен Айкүміс айтысқаннан гөрі, сырласқанға көбірек ұқсайды. Сондықтан да айтыста драмадан гөрі, лирикалық сыр басым"

“ Кедей күйі” өлеңнің сатылай кешенді талдау

• Авторы – Жамбыл Жабаев.
• Тақырып – кедейдің мұңын жоқтау, заман келбетін ащы шындықпен жеткізу.
• Жанр түрі – поэзия ( сатиралық өлең).
• Идеясы – автор тақырып өзі куә болып жүрген кедей күйі, қайырымсыз би-болыстың әділетсіздігі, халықтың ауыр тұрмысы суреттеледі.
• 2 шумақ.
• 33 тармақ.
• 1 бунақ.
• Әдеби теориялық ұғымдар: Теңеу – бұлағымдай, өркеш-өркеш жарасқан, шоқылардай, судай.
• Өлеңнің тәрбиелік мәні: Ел билеуші атқа мінерлерді дұрыс жолға шақыру. Әділдік орнатуға шақыру.

“ Мәңке туралы” өлеңнің сатылай кешенді талдау

• Авторы – Жамбыл Жабаев.
• Тақырып – қайырымы жоқ би, халықты емес парақорды жақтап, әділетсіз шешім қабылдаушы Мәңкені келеке мазақ ету.
• Жанр түрі – поэзия ( сатиралық өлең).
• Идеясы – ажуа, мазақ арқылы бидің намысына тиіп, пара емес, халық мұңын жоқтауға үндеу.
• 2 шумақ.
• 33 тармақ.
• 1 бунақ.
• Әдеби теориялық ұғымдар: Теңеу – бұлағымдай, өркеш-өркеш жарасқан, шоқылардай, судай.
• Өлеңнің тәрбиелік мәні: Ел билеуші атқа мінерлерді дұрыс жолға шақыру. Әділдік орнатуға шақыру.

Шығармашылық жұмыс

Сатиралық өлең немесе шағын әңгіме құрастыру.

Тақырыбы: « Менің заманымның келбеті »

Кейіпкерге хат “Жамбыл ата...”

«Егер біз Жамбыл даналығын тәу етіп, ұлылығын ұлағат тұтып жатсақ, оның басты себебі Жамбыл арманының адамзаттық арман аңсарымен ұласып жатқандығында. Сондықтан да қазақтың Жамбылына адамзаттың Жамбылы ретінде құрмет көрсетіп, өлмес рухының алдында басымызды иеміз»

Н.Ә.Назарбаев

Үйге тапсырма.

• Ж. Жабаевтың өлеңдерін жаттау.
• Ақынның айтыс өнері туралы мәлімет жинау.

Бағалау