Темекі-денсаулы? д?шпаны
Ма?саты:
О?ушыларда темекіні? зияны туралы т?сінік ?алыптастыру, салауатты ?мір салтын ?стану?а т?рбиелеуЖа?а саба? жоспары:
1. Ой ?оз?ау: «Зиянды заттар» ассоциация ар?ылы жа?а та?ырыпты ай?ындау:
2. Жа?а та?ырыбымыз « Темекі - денсаулы? д?шпаны» деп аталады, демек, темекіні? адам а?засына тигізетін зиянды ?сері туралы болма?.
М??алім:
Бір данышпан темекі туралы с?ра?анда « мен темекіні? ?ш жа?сы жа?ын білемін» депті:
Біріншіден, темекі шеккен адамны? ?йіне ?ры т?спейді.
Екіншіден, темекі шеккен адамды ит ?аппайды.
?шіншісі, шылым?ор жан м??гі жас болып ?теді.
М?ны д?лелдеп берсе?із дегенде:
. Темекі тарт?ан адам т?німен к?ркілдеп ж?теліп шы?ады. Т?нде келген ?рылар болса, ?й иесі ояу екен деп ойлап, кері ?айтады. К?п ж?телген адамны? белі б?гіліп, ерте тая? ?стау?а тура келеді. Тая? ?ста?ан адамнан ит те жас?анады. Темекіні к?п тарт?ан адам ерте ?леді. М??гі жас болып ?теді дегенім осы,- деген екен.
Осы жа?даятты талдау?а байланысты сендерге мынадай ой тастаймын: «Темекі - денсаулы? д?шпаны!» (О?ушылар 3 жа?ты дебат ??рады. «Келісемін», «Келіспеймін», «Ерекше пікір». ?рбір топ постерге ?з ойларын жазады, ?з пікірлерін д?лелдейді,
Электронды почта:« Темекіден хат»
1: С?лем досым! Мен сымбатты да ?демімін. Иісім ?андай жа?ымды! Мені? ?серімнен ра?аттанасы?. Мені? досым бол, кел, кел!
2: С?лем досым! Б?рінен де мен к?штімін. Е? ра?аты, е? тиімдісі мен боламын. Мені шегіп, к?ш - жігері? артады, к??іл - к?йі? к?теріледі. Мен сені ешуа?ытта тастамаймын, адал дос боламын. Кел, менімен дос бол.
(?рбір топ кері хат жазады).
6. Ма?ал – м?телдерді? жал?асын табайы?:
1. Денсаулы? -(зор байлы?)
2. Жарлыны? байлы?ы -(деніні? саулы?ы)
3. Жан ауырса т?н азады,
(?ай?ы басса - жан азады.)
4. Дені сауды? (жаны сау.)
5. Дені сау ?рпа? -(ел болаша?ы)
6. Ауруын жасыр?ан (?леді.)
7. Шыны?са? (шымыр боларсы?)
Кері байланыс: О?ушылар саба?тан ал?ан ?серлерін орта?а салып, ?ндеу ?абылдайды.
М??алім: ?лы ойшыл Сократ?а кезінде мынадай с?ра? ?ойылыпты: «Адам?а ?мірде не ?ымбаттыра?, «байлы? па, ?лде ата? па?» деп. Сонда Сократ: Байлы? та, ата? та, да?? та адамды шын ба?ытты ете алмайды. Дені сау кедей, ауру патшадан ба?ыттыра?» деп жауап берген екен. Я?ни адам ба?ытты болу ?шін о?ан денсаулы? керек, ал денсаулы?ты? кепілі – салауаттылы?. «Темекі - денсаулы?ты? д?шпаны» атты б?гінгі т?рбие са?атымызды ая?таймыз. Салауатты ?мір салтын жандары?а жан серік еті?дер!
О?ушыларды мада?тау, ал?ыс айту.
«Темекі ?айдан шы?ты?»
“ Темекі ”деген с?з Тобого деген арал атынан шы??ан к?рінеді. 1492 жылы 15 ?азанда орталы? Америка жа?алауларына келген испан матростарыны? айтуынша, “ tobacco ” деген с?збен жергілікті т?р?ындар д?ст?рлі темекі шегуге арнал?ан ?лкен кептірілген жапыра?тарды ата?ан. 1959 жылы Португалияда?ы француз елшісі Жан Нико Франция еліні? ханшайымы Екатерина Медичиге ?здіксіз бас ауруынан сауы?у?а к?мектеседі деп темекіні? жапыра?ы мен т??ымын сый?а тартады. Осыдан к?п ?замай – а?, б?кіл Францияда темекі иіскеу с?нге айналды. Жан Никоны? ??рметіне ?сімдік латынша“ Nicotiuna ” деген атты иеленді, ал ХІХ ?асырды? басында одан б?лінетін алколоид “ Никотин ” деп аталды.
Темекіні? зияны. Д?ние ж?зілік денсаулы? са?тау ?йымыны? м?ліметі бойынша темекі тарту зардабынан жыл сайын 5 миллион адам ?айтыс болады екен. 2027 жылы темекі тартудан ?айтыс бол?андар саны 10 миллион?а жетеді еген болжам бар. Со??ы уа?ытта темекі тартатындар арасында к?мейді? ?атерлі ісігі 6 - 10 есе, ??ешті? ісігі 2 - 6 есе, жо?ары. Бір т?йір темекі тар?ан адам 0, 4 - 3, 5мг улы никотин ?абылдайды да ?з ?мірін 15 минут?а ?ыс?артады. Темекіден ауа?а жылына 720 мы? тонна к?кірт ?ыш?ылы, 384мы? тонна аммиак, 180 мы? тонна никотин, 660мы? тонна темекі майы, 550мы? тоннадай иісті газ шы?ады. Салма?ы 1мг темекіде 10 - 15мг никотин болады. Темекі шо?ыны? ?ызуы 300 градус?а жетеді, оны сор?анда ауыз ?уысында 60 градус?а дейін температура пайда болады. Б?л ауыз, ??еш, ке?ірдек, тыныс жолдары мен ас?азанны? шырышты ?абы?ыны? н?зік жасушаларын к?йдіреді. Темекі шеккен адам шекпеген адамнан 10 - 15 жыл аз ?мір с?реді.
Темекіні? ?сері. Темекі тарту не??рлым кен тара?ан зиянды ?деттерді? бірі. Ол жас?спірімдерді? бойында, к?біне ?здеріні? “есейгендігін” к?рсетіп, ересектерге еліктеуінен туады. Темекіні? ??рамында?ы негізгі ?сер етуші зат – никотинні? шамалы ?оздырушы ?сері. Міне сол темекі тарту ?детін ?алыптастыру?а себепші болады. Никотинні? м?ндай ?асиеті халы? арасында “темекі” адамды сергітеді, оны? интеллектуалды? белсенділігін арттырады” деген ?ате пікір тудыр?ан. Алайда никотинні? м?ндай ?сері организмге зиянын тигізіп т?птеп келгенде нерв ж?йесін ?лсіретеді. Ойланып тол?анатын с?ттерде кейбіреулер ?здіксіз темекі тартады, біра? к??іл к?йі к?терілуді? орнына, ол никотинмен барынша уланады. (Басы ауырады, та?дайы кебірсиді, ?й?ысы келеді.) Темекіні тартуды к?птен бері ?детке айналдыр?ан адамдарда никотинді ?ажетсіну сезімі туады, я?ни олар темекі тартуын ?ойса немесе кемітсе, к??іл ?ошы болмай ?здерін ауыр сезінеді. ?алай бол?анда да никотин ж?не темекіні? жану барысында шы?атын бас?а да заттар денсаулы??а зиянды ?сер ететіндіктен, темекі шегуден бас тарту ?ажет. Темекі тартуды? бастап?ы кезінде – а? тыныс алу ж?не ж?рек тамыр ж?йелері ?ызметіні? б?зылып, дене м?шелері мен ткандерді? оттегімен ?амтамасыз етілуіні? нашарлай баста?аны (темекі артерия ?анында оттегін тасымалдайтын гемоглобинге кері ?сер етеді) бай?алады. Темекі тартатындар ж??палы аурулар?а шалды??ыш мысалы, оларды? араларында тыныс жолы ауруларымен ауратындар темекі тартпайтындар?а ?ара?анда 4 есе жиі ?шырасады. Таби?и ж?не ?ндірістік факторларды? ?олайсыз ?серіне т?зімсіз келеді. Темекі тарту ж?рек тамыр ж?йесіні? тыныс алу ж?не ас ?орыту м?шелеріні? ауру?а шалды?у, ?атерлі ісікті? пайда болу ?ауіпін тудырады
