?азіргі білім берудегі ??зіреттілік т?р?ыны? отбасылы? сипаты
?азіргі білім берудегі ??зіреттілік т?р?ыны? отбасылы? сипаты
?АЗІРГІ БІЛІМ БЕРУДЕГІ ??ЗІРЕТТІЛІК Т?Р?ЫНЫ? ОТБАСЫЛЫ? СИПАТЫ
Отбасында?ы д?рыс т?рбие – ?мірді? м?ні. Жас ?рпа?ты т?рбиелеу ж?йесі заман талабына сай ?о?амды? ?мірде болып жат?ан ?лы ?згерістермен ты?ыз байланысты. ?азіргі ?о?ам жан-жа?ты ?йлесімді жетілген адамдыт?рбиелеуді талап етіп отыр.
?о?ам талабы – заман талабы, ?йткені ?р адам – ?з заманыны? т?л перзенті.?ай заманда да т?рбие ж?нінде талай ойшыл-педагогтар: «адам бойында?ы теріс ?ылы?тар мен жаман мінез-??лы?тар ?леуметтік ??рылысты? кемшіліктерінен туады. Халы?ты?экономикалы? т?рмыс
жа?дайларын, тіршілік-к?йін ?згерту керек, сонда адамны? ?зі де ?згереді» - деп, т?жырымда?ан. Сонды?тан, «Туа жаман жо?, ж?ре жаман бар»,- деп халы? педагогикасы т?рбиені? заман?а, ?о?ам?а, оны? материалды?, рухани байлы?ына т?уелді болатынын д?п басып к?рсеткен. Жас адамды есті, саналы, сергек етіп т?рбиелеу – отбасы мен ?о?амды? орындарды? бірден-бір парызы. ?йткені, «Ес т?зелмей, ел т?зелмейді», олай болса, егеменді
елімізді? болаша?ы отбасында тал бесіктен басталып, о?у-т?рбие орындарында есті ?рпа?ты т?рбиелеу ісімен шешілмек.
?мірді? за?ы ма, ?лде уа?ытты адамдар?а осылай б?ліп ?ой?анды?тан ба екен, ата-ана балаларыны? ?асында к?п болуды? орнына, керісінше бас?а жерде, бас?а ортада, б?тен адамдарды? ?асында к?п болады. «?ызмет балаларды асырау» деген сылтаумен алданады да?ы, ал олар?а рухани т?рбие беру жа?ын ?мыт ??алдырады. Ендеше рухани асырауды кім мойнына алады?
Ділд? Матай?ызы «Айналайындарым, мені?» атты кітабында: «Адам бауыр еті баласына да сын к?збен ?арайды. Б?л жек к?ру немесе кін?мшілдіктен ту?ан сезім емес, ?айта кем-кетігін, к?ле?келі жа?ын н?рмен толтыру, жа?сысын жани т?су. ??мыр кешкен орта, ?о?ам ха?ында да алуан ой?а ат шаптыру, тезді? ?алыбына салу ?ай кезе?де де к?рініс тап?ан. Тек ?ана жа?сысын к?ру – ?сіруді? жолы емес. Тек ?ана жаманын тізбелеу –
?шіруді? де жолы емес. М?селе, а?и?аттан ?рі аттамай, иман-таразы?а ж?гінуде, ?ділетіне ??лауда»- деп ба?амдайды. Шынды?ында да адам баласыны? ?мірдегі ізі де, к?зі де артында ?алар ?рпа?ы. Тіршілікке ??іле ?араса?, ?рпа? ?шін к?рес адамда да, хайуанда да керемет дамы?ан. ??с
екеш ??с та балапанына д?н тасып, ?ауіп т?нсе, шырылдап кетеді, жырт?ыш а?дар да к?шіктеріне соншама мейірімді, ал адам баласыны? сезімі мыл?ау, ?нсіз сезім емес, еміренген, с?з ??діретпен ?рілген керемет сезім.
Баланы ?мірге ?келу бар да, олар?а д?рыс т?рбие беру та?ы бар. Адам ?з баласы ?шін от?а да, су?а да т?седі, бауыр еті баласы ?шін жан ж?регі езілед. Сол баланы? ?мірлік ба?ытын ойла?ан ата-ана бала т?рбиесін бір с?тте есте шы?арма?ан абзал. С?т сайын, к?н сайын жеттеке алып, тізгіндеп, ?скен сайын т?рбие ба?амын да ба?дарлы жоспарлай білген д?рыс. Ата-ана т?рбиеге ж?йелі т?рде аса м?н бермесе, к?шені? ?зі талай н?рсеге ?йретері
ха?. Осы тарапта баланы? т?рбиесі ха?ында ой ?оз?ауды отбасында?ы т?рбиеден бастаса?.
Отбасы - т?рбиені? барлы? т?ріне ба?ыт берумен айналысатын ?леуметтік институт. Адам баласы шыр етіп д?ниеге келген к?ннен бастап, сол ортаны? ысты?-суы?ына бейімделіп, ы?палына к?ніп, осында ер жетеді. Отбасында ата-ана ар?ылы берілетін т?рбиені? басты ма?саты – баланы? жасын, жеке бас ерекшелігін, психикалы? процестерін ескере отырып, ?з тегін жал?астыратын лайы?ты ?рпа? етіп т?рбиелеу.?аза? отбасында?ы аталар мен аналар ауыл-айма?, а?айын арасыны? берекесі, а?ылшысы болып келеді. Оларды? ?р?ашанда м?ртебесі биік болып, сый-??рметке б?ленген.
?йткені, ?лкенді сыйлауды ?адір т?т?ан ?аза? салты бойынша к?ргені мен т?рмыста т?йгені к?п, т?жірибесі мол адамны? сый?а б?ленуі за?ды ??былыс деп таныл?ан. ?лкенді сыйлау, а?ылын ты?дау к?ргенділік деп есептеледі. ?ке ?йі барлы? балалары ?шін ?лкен ?й, ?ара ша?ыра? деген киелі ??ымдармен сыйлы да ??рметті.?кені? мінез-??л?ы, ?згелермен ?арым-?атынасы, ?нер білімі ?л баланы? к?з алдында?ы ?лгі-?неге алатын, со?ан ?арап ?сетін нысанасы. ?аза?та біреуді? баласы жа?сы, ?негелі азамат болса: «Оны? ?кесі немесе атасы жа?сы кісі еді, к?ргенді бала екен, ?негелі
жерден шы??ан ?ой», - деп мада?тайды.«?ке к?рген о? жонар, шеше к?рген тон пішер» дегендей, отбасында ?лдар ?келері немесе аталарыны? бойында?ы ?асиет пен ?нерін ?йреніп ?скен. Шы?армашылы?та,
а?ынды?та таныл?ан жас баланы? т?рбиесіне аса назар аударыл?ан. Ата ?нерін ?рпа?ыны? ?ууы, оны мирас етуі ?аза? отбасыларында жиі кездесетін д?ст?р. Билік, батырлы?, ?ншілік, серілік, мергендік, а?шылы?, зергерлік сия?ты ата-баба ?нерін жеті атасына дейін жал?астыр?ан ?улеттер ?азір де баршылы?.
За??ар жазушы М.?уезов «Абай жолы» атты роман-эпопеясында ??нанбайды ас?ан с?йіспеншілікпен жетер жеріне жеткізе суреттейді. ??нанбай Абай?а ?ке ?ана емес, заманны? ?лкен ?айраткері, ?рі ?лкен т?л?асы. Ал, Абай ойы, Абай даналы?ы, Абай тере?дігі – тазадан тазалы??а, биіктен биіктерге ша?ырар жанны? жары? ж?лдызына айнал?ан.
М?ндай эпопеяны хал?ын шын с?йген адам ?ана жаза алады. Б?л эпопеясы болмаса ?аза? ?мірі, оны? кім екендігі д?л сондай ??діреттілікпен д?ниеге танылмас еді. «Абай жолы» хал?ымызды? а?ыл – ойын биікке к?терген, ?рбір отбасыны? с?йіп о?итын, т?лім-т?рбие алатын туындысы болды.
«?кеге ?арап ?л ?сер, шешеге ?арап ?ыз ?сер» дейтін ?аза? ?ыз балаларыны? т?рбиесіне аса ?лкен назар аударды. К?мелетке тол?ан?а дейін бойжеткен болаша? отбасы
?міріні? басты міндеттерінен саба? алды. Ол еріні? адал жары, ана болу, отбасы беріктігін са?таушы ?ызметіне, шаруашылы?ты? барлы? жа?тарын игеріп ж?ргізуге, ?она?ты лайы?ты ?арсы алу?а, туыстарын сыйлап ?адірлеуге дайынды? т?рбиесі. К?ргенді отбасылары ?ыз баланы «?она?» деп м?пелеп, ?адірлеп ?сірген. ?ыз баланы? т?рбиесіне е? бірінші анасы
жауапты бол?ан. Сонды?тан ?аза? «Шешесіне ?арап ?ызын ал» – деген.
Отбасыны? ?йыт?ысы, берекесі, мейір-шапа?ат к?зі – ?йел. ?йелді? б?л р?лі ота?асыны? бала-ша?аны? ана?а деген с?йіспеншілігімен, ?ам?орлы?ымен, ана жанын ?ас-?аба?ынан, жанарынан таны?ышты?пен ны?ая, биіктей береді. Б?л жа?ынан аналарды? балалар?а: «?ке?мен а?ылдас», «?ке? біледі», «?ке?ні? айт?анын істе» т.б. сия?ты д?ст?рімізде бар с?здерді айтып отыруы ?андай ?анибет! М.?уезовты? «Абай жолы» атты роман-эпопеясында хал?ымызды? осы?ан орайлас ?адірлі д?ст?рін танытатын мынадай бір та?ылымды эпизод бар. «.Семей ?аласында ?ш жыл о?ып, жайлауда?ы ?ке ?йіне к?н кешкіре жеткен, 13 жасар ш?кірт бала – Абай аттан т?скен бетте, амандасу ?шін, шешеге ?арай ж?реді. Сонда а?ылды да байсалды ана ?лжан: «?й балам, анда ?ке?дер т?р, ?ке?е барып, с?лем бер!» – дейді. Бір с?тке балалы? сезім же?іп, ?ателік жіберіп ал?анын т?сінген жас Абай кілт б?рылып, ортасында ?кесі ??нанбай бар шеткерірек т?р?ан о?шау топ?а ?арай адымдай ж?неледі». ?лы жазушы М?хтар ?уезов м?ны халы?ты? ж?рекке жылы осындай тамаша д?ст?рінен хабардар ету ?шін ?ана емес, оны? т?рбиелік зор ма?ызын жо?ары ба?ала?анды?тан да келтіріп отыр?аны аны?.Дін м?сылман жолында ?кені ??рметтеу – айры?ша парыз. «?кеге ба?ыну - Алла?а ба?ыну. Оны? алдында к?н??ар болу – Алла алдында к?н??ар болу» дейді Пай?амбарымыз.Хал?ымызды? ма?ал - м?телдерінен, даналы? с?здерінен де ата-ананы? ?адір –?асиеті туралы айтыл?ан асыл с?здерді к?птеп табар едік. «Алты а?а бірігіп - ?ке болмас, жеті же?ге бірігіп - ана болмас»,- деген с?зде де тере? ой жатыр. Ата-ананы? ?міт-арманы баласымен бірге жасайды. Сол себепті оларды? бар тілеуі бала?а ба?ыштал?ан. А?ыры, е? ?астерлі тілектері: бала-ша?аны? алдында д?ние салып, солардан топыра? б?йырса, - дейді. Осындай ата-ананы сыйлау с?би ша?ы?да ?зі?ді олар ?алай ба?ып-?а?са,
?артай?анда оларды да солай ала?ан?а салып аялап, к?ту ?андай ?анибет!
Ата-ананы? бір-біріні? ?адір-?асиетін осылайша арда?тап, беделін ?сіруі, араларында ?кпе-наз, кикілжі? туа ?ал?анда, оны балалардан о?ашада, екеу ара шешіп отыруы – шынайы инабаттылы?, ?дептілік.
Сайып келгенде, ?о?амда ?деп-инабат ?лшемдеріні? тере? тамырланып, ке? жайылуында отбасыны? ма?ызы орасан зор. ?рбір ?яны? ?ос тіреуі – ерлі-зайыптылар ?здеріне ?атысты ?деп-адамгершілік талаптарын, ???ы?тары мен міндеттерін м?лтіксіз орындаса, б?кіл ?о?амда, елде бейбіт те берекелі т?рмыс?а негіз ?аланба?! Бала?а д?рыс т?рбие беру – ата-ананы? моральды? ?ана емес, за? ж?зіндегі міндеті.
«Бала т?рбиесi– бiр ?нер, ?нер бол?анда ауыр ?нер, жеке бiр ?ылым иесi болуды тiлейтiн ?нер. Баланы д?рыс т?рбие ?ылу ?шiн ?з т?жiрибесi жетпейдi. Бас?а адамдарды? т?жiрибесiмен танысу керек. Бала аурулы, за?ип болса, баладан емес, т?рбиешiден; бала тар ойлы а?ыма? болса, бала кiн?лi емес, т?рбиешi кiн?лi; бала с?лулы?тан л?ззат ала бiлмейтiн мыл?ау жанды болса, бала айыпты емес, т?рбиешi жазалы. "Бала iстеген жауызды?ты?
жазасын т?рбиешi к?терсiн" деген иран елiнi? м?телi шын, д?рыс м?тел",- деп М.Ж?мабаев бала т?рбиесiне ерекше то?тал?ан. Тобы?тай ойдан т?йеріміз:
- баланы е?бекпен жазалау емес («ойнап келді? енді ?йді? ж?мысын жаса немесе осыны жасаса? с?ран?ан жері?е барасы?»»- деп жатамыз) керісінше е?бекті? д?нін емізе отырып, оны ??рметтеу мен с?ю рухында жас кезінен т?рбиелеп, оны? бойына адамгершілік ж?не рухани м?дениетті? негізін, ?о?амда?ы мінез-??лы? да?дыларын дамыту жолдарын ойластыру;
- ересектер балаларды к?н сайын сыпайылы??а, сергектікке, ?лкендерді ??рметтеуге,
-?ділдікке ?з ?лгісімен т?рбиелеп отыруы.
Жалпы адамзатты? ??ндылы?тарды ?скеле? ?рпа?ты? а?ыл-парасатына азы? ете білу ?шін ?рбір т?рбиеші-?стаз халы? педагогикасын, сан ?асырларда ?алыптас?ан салт-д?ст?рлерді, ?дет-??рыптарды жан-жа?ты тере? біліп, тебірене іс-?имыл жасау?а, ?ркениетті ?мірмен байланыстырып, т?лім-т?рбиеге пайдалана білуге халы? алдында борышты. ?рбір о?ушы т?рбиеші-м??алімні? оны жан-жа?ты тану?а ба?ыттал?ан зерттеу объектісіне айналуы ?ажет болды. Т?рбие кезе?деріндегі оны? ?зіне т?н за?дылы?тарын с?тті пайдалану ?рпа? т?рбиесіні? жемісті болуыны? е? ?лкен олжасы болма?.
Просмотр содержимого документа
«?азіргі білім берудегі ??зіреттілік т?р?ыны? отбасылы? сипаты »
ҚАЗІРГІ БІЛІМ БЕРУДЕГІ ҚҰЗІРЕТТІЛІК ТҰРҒЫНЫҢ ОТБАСЫЛЫҚ СИПАТЫ
Отбасындағы дұрыс тәрбие – өмірдің мәні. Жас ұрпақты тәрбиелеу жүйесі заман талабына сай қоғамдық өмірде болып жатқан ұлы өзгерістермен тығыз байланысты. Қазіргі қоғам жан-жақты үйлесімді жетілген адамдытәрбиелеуді талап етіп отыр.
Қоғам талабы – заман талабы, өйткені әр адам – өз заманының төл перзенті.Қай заманда да тәрбие жөнінде талай ойшыл-педагогтар: «адам бойындағы теріс қылықтар мен жаман мінез-құлықтар әлеуметтік құрылыстың кемшіліктерінен туады. Халықтыңэкономикалық тұрмыс
жағдайларын, тіршілік-күйін өзгерту керек, сонда адамның өзі де өзгереді» - деп, тұжырымдаған. Сондықтан, «Туа жаман жоқ, жүре жаман бар»,- деп халық педагогикасы тәрбиенің заманға, қоғамға, оның материалдық, рухани байлығына тәуелді болатынын дөп басып көрсеткен. Жас адамды есті, саналы, сергек етіп тәрбиелеу – отбасы мен қоғамдық орындардың бірден-бір парызы. Өйткені, «Ес түзелмей, ел түзелмейді», олай болса, егеменді
еліміздің болашағы отбасында тал бесіктен басталып, оқу-тәрбие орындарында есті ұрпақты тәрбиелеу ісімен шешілмек.
Өмірдің заңы ма, әлде уақытты адамдарға осылай бөліп қойғандықтан ба екен, ата-ана балаларының қасында көп болудың орнына, керісінше басқа жерде, басқа ортада, бөтен адамдардың қасында көп болады. «Қызмет балаларды асырау» деген сылтаумен алданады дағы, ал оларға рухани тәрбие беру жағын ұмыт құалдырады. Ендеше рухани асырауды кім мойнына алады?
Ділдә Матайқызы «Айналайындарым, менің» атты кітабында: «Адам бауыр еті баласына да сын көзбен қарайды. Бұл жек көру немесе кінәмшілдіктен туған сезім емес, қайта кем-кетігін, көлеңкелі жағын нұрмен толтыру, жақсысын жани түсу. Ғұмыр кешкен орта, қоғам хақында да алуан ойға ат шаптыру, тездің қалыбына салу қай кезеңде де көрініс тапқан. Тек қана жақсысын көру – өсірудің жолы емес. Тек қана жаманын тізбелеу –
өшірудің де жолы емес. Мәселе, ақиқаттан әрі аттамай, иман-таразыға жүгінуде, әділетіне құлауда»- деп бағамдайды. Шындығында да адам баласының өмірдегі ізі де, көзі де артында қалар ұрпағы. Тіршілікке үңіле қарасақ, ұрпақ үшін күрес адамда да, хайуанда да керемет дамыған. Құс
екеш құс та балапанына дән тасып, қауіп төнсе, шырылдап кетеді, жыртқыш аңдар да күшіктеріне соншама мейірімді, ал адам баласының сезімі мылқау, үнсіз сезім емес, еміренген, сөз құдіретпен өрілген керемет сезім.
Баланы өмірге әкелу бар да, оларға дұрыс тәрбие беру тағы бар. Адам өз баласы үшін отқа да, суға да түседі, бауыр еті баласы үшін жан жүрегі езілед. Сол баланың өмірлік бақытын ойлаған ата-ана бала тәрбиесін бір сәтте есте шығармаған абзал. Сәт сайын, күн сайын жеттеке алып, тізгіндеп, өскен сайын тәрбие бағамын да бағдарлы жоспарлай білген дұрыс. Ата-ана тәрбиеге жүйелі түрде аса мән бермесе, көшенің өзі талай нәрсеге үйретері
хақ. Осы тарапта баланың тәрбиесі хақында ой қозғауды отбасындағы тәрбиеден бастасақ.
Отбасы - тәрбиенің барлық түріне бағыт берумен айналысатын әлеуметтік институт. Адам баласы шыр етіп дүниеге келген күннен бастап, сол ортаның ыстық-суығына бейімделіп, ықпалына көніп, осында ер жетеді. Отбасында ата-ана арқылы берілетін тәрбиенің басты мақсаты – баланың жасын, жеке бас ерекшелігін, психикалық процестерін ескере отырып, өз тегін жалғастыратын лайықты ұрпақ етіп тәрбиелеу.Қазақ отбасындағы аталар мен аналар ауыл-аймақ, ағайын арасының берекесі, ақылшысы болып келеді. Олардың әрқашанда мәртебесі биік болып, сый-құрметке бөленген.
Өйткені, үлкенді сыйлауды қадір тұтқан қазақ салты бойынша көргені мен тұрмыста түйгені көп, тәжірибесі мол адамның сыйға бөленуі заңды құбылыс деп танылған. Үлкенді сыйлау, ақылын тыңдау көргенділік деп есептеледі. Әке үйі барлық балалары үшін үлкен үй, қара шаңырақ деген киелі ұғымдармен сыйлы да құрметті.Әкенің мінез-құлқы, өзгелермен қарым-қатынасы, өнер білімі ұл баланың көз алдындағы үлгі-өнеге алатын, соған қарап өсетін нысанасы. Қазақта біреудің баласы жақсы, өнегелі азамат болса: «Оның әкесі немесе атасы жақсы кісі еді, көргенді бала екен, өнегелі
жерден шыққан ғой», - деп мадақтайды.«Әке көрген оқ жонар, шеше көрген тон пішер» дегендей, отбасында ұлдар әкелері немесе аталарының бойындағы қасиет пен өнерін үйреніп өскен. Шығармашылықта,
ақындықта танылған жас баланың тәрбиесіне аса назар аударылған. Ата өнерін ұрпағының қууы, оны мирас етуі қазақ отбасыларында жиі кездесетін дәстүр. Билік, батырлық, әншілік, серілік, мергендік, аңшылық, зергерлік сияқты ата-баба өнерін жеті атасына дейін жалғастырған әулеттер қазір де баршылық.
Заңғар жазушы М.Әуезов «Абай жолы» атты роман-эпопеясында Құнанбайды асқан сүйіспеншілікпен жетер жеріне жеткізе суреттейді. Құнанбай Абайға әке ғана емес, заманның үлкен қайраткері, әрі үлкен тұлғасы. Ал, Абай ойы, Абай даналығы, Абай тереңдігі – тазадан тазалыққа, биіктен биіктерге шақырар жанның жарық жұлдызына айналған.
Мұндай эпопеяны халқын шын сүйген адам ғана жаза алады. Бұл эпопеясы болмаса қазақ өмірі, оның кім екендігі дәл сондай құдіреттілікпен дүниеге танылмас еді. «Абай жолы» халқымыздың ақыл – ойын биікке көтерген, әрбір отбасының сүйіп оқитын, тәлім-тәрбие алатын туындысы болды.
«Әкеге қарап ұл өсер, шешеге қарап қыз өсер» дейтін қазақ қыз балаларының тәрбиесіне аса үлкен назар аударды. Кәмелетке толғанға дейін бойжеткен болашақ отбасы
өмірінің басты міндеттерінен сабақ алды. Ол ерінің адал жары, ана болу, отбасы беріктігін сақтаушы қызметіне, шаруашылықтың барлық жақтарын игеріп жүргізуге, қонақты лайықты қарсы алуға, туыстарын сыйлап қадірлеуге дайындық тәрбиесі. Көргенді отбасылары қыз баланы «қонақ» деп мәпелеп, қадірлеп өсірген. Қыз баланың тәрбиесіне ең бірінші анасы
жауапты болған. Сондықтан қазақ «Шешесіне қарап қызын ал» – деген.
Отбасының ұйытқысы, берекесі, мейір-шапағат көзі – әйел. Әйелдің бұл рөлі отағасының бала-шағаның анаға деген сүйіспеншілігімен, қамқорлығымен, ана жанын қас-қабағынан, жанарынан танығыштықпен нығая, биіктей береді. Бұл жағынан аналардың балаларға: «әкеңмен ақылдас», «әкең біледі», «әкеңнің айтқанын істе» т.б. сияқты дәстүрімізде бар сөздерді айтып отыруы қандай ғанибет! М.Әуезовтың «Абай жолы» атты роман-эпопеясында халқымыздың осыған орайлас қадірлі дәстүрін танытатын мынадай бір тағылымды эпизод бар. «...Семей қаласында үш жыл оқып, жайлаудағы әке үйіне күн кешкіре жеткен, 13 жасар шәкірт бала – Абай аттан түскен бетте, амандасу үшін, шешеге қарай жүреді. Сонда ақылды да байсалды ана Ұлжан: «Әй балам, анда әкеңдер тұр, әкеңе барып, сәлем бер!» – дейді. Бір сәтке балалық сезім жеңіп, қателік жіберіп алғанын түсінген жас Абай кілт бұрылып, ортасында әкесі Құнанбай бар шеткерірек тұрған оқшау топқа қарай адымдай жөнеледі». Ұлы жазушы Мұхтар Әуезов мұны халықтың жүрекке жылы осындай тамаша дәстүрінен хабардар ету үшін ғана емес, оның тәрбиелік зор маңызын жоғары бағалағандықтан да келтіріп отырғаны анық.Дін мұсылман жолында Әкені құрметтеу – айрықша парыз. «Әкеге бағыну - Аллаға бағыну. Оның алдында күнәһар болу – Алла алдында күнәһар болу» дейді Пайғамбарымыз.Халқымыздың мақал - мәтелдерінен, даналық сөздерінен де ата-ананың қадір –қасиеті туралы айтылған асыл сөздерді көптеп табар едік. «Алты аға бірігіп - әке болмас, жеті жеңге бірігіп - ана болмас»,- деген сөзде де терең ой жатыр. Ата-ананың үміт-арманы баласымен бірге жасайды. Сол себепті олардың бар тілеуі балаға бағышталған. Ақыры, ең қастерлі тілектері: бала-шағаның алдында дүние салып, солардан топырақ бұйырса, - дейді. Осындай ата-ананы сыйлау сәби шағыңда өзіңді олар қалай бағып-қақса,
қартайғанда оларды да солай алақанға салып аялап, күту қандай ғанибет!
Ата-ананың бір-бірінің қадір-қасиетін осылайша ардақтап, беделін өсіруі, араларында өкпе-наз, кикілжің туа қалғанда, оны балалардан оңашада, екеу ара шешіп отыруы – шынайы инабаттылық, әдептілік.
Сайып келгенде, қоғамда әдеп-инабат өлшемдерінің терең тамырланып, кең жайылуында отбасының маңызы орасан зор. Әрбір ұяның қос тіреуі – ерлі-зайыптылар өздеріне қатысты әдеп-адамгершілік талаптарын, құқықтары мен міндеттерін мүлтіксіз орындаса, бүкіл қоғамда, елде бейбіт те берекелі тұрмысқа негіз қаланбақ! Балаға дұрыс тәрбие беру – ата-ананың моральдық қана емес, заң жүзіндегі міндеті.
«Бала тәрбиесi– бiр өнер, өнер болғанда ауыр өнер, жеке бiр ғылым иесi болуды тiлейтiн өнер. Баланы дұрыс тәрбие қылу үшiн өз тәжiрибесi жетпейдi. Басқа адамдардың тәжiрибесiмен танысу керек. Бала аурулы, зағип болса, баладан емес, тәрбиешiден; бала тар ойлы ақымақ болса, бала кiнәлi емес, тәрбиешi кiнәлi; бала сұлулықтан ләззат ала бiлмейтiн мылқау жанды болса, бала айыпты емес, тәрбиешi жазалы. "Бала iстеген жауыздықтың
жазасын тәрбиешi көтерсiн" деген иран елiнiң мәтелi шын, дұрыс мәтел",- деп М.Жұмабаев бала тәрбиесiне ерекше тоқталған. Тобықтай ойдан түйеріміз:
- баланы еңбекпен жазалау емес («ойнап келдің енді үйдің жұмысын жаса немесе осыны жасасаң сұранған жеріңе барасың»»- деп жатамыз) керісінше еңбектің дәнін емізе отырып, оны құрметтеу мен сүю рухында жас кезінен тәрбиелеп, оның бойына адамгершілік және рухани мәдениеттің негізін, қоғамдағы мінез-құлық дағдыларын дамыту жолдарын ойластыру;
- ересектер балаларды күн сайын сыпайылыққа, сергектікке, үлкендерді құрметтеуге,
-әділдікке өз үлгісімен тәрбиелеп отыруы.
Жалпы адамзаттық құндылықтарды өскелең ұрпақтың ақыл-парасатына азық ете білу үшін әрбір тәрбиеші-ұстаз халық педагогикасын, сан ғасырларда қалыптасқан салт-дәстүрлерді, әдет-ғұрыптарды жан-жақты терең біліп, тебірене іс-қимыл жасауға, өркениетті өмірмен байланыстырып, тәлім-тәрбиеге пайдалана білуге халық алдында борышты. Әрбір оқушы тәрбиеші-мұғалімнің оны жан-жақты тануға бағытталған зерттеу объектісіне айналуы қажет болды. Тәрбие кезеңдеріндегі оның өзіне тән заңдылықтарын сәтті пайдалану ұрпақ тәрбиесінің жемісті болуының ең үлкен олжасы болмақ.
Отбасындағы психологиялық оңды ахуал, татулық пен тыныштық, жайдары қабақ, пейіл-береке – оның барлық мүшелерінің ырысы, ойға алған істерінің өрге басып, мақсаттарының жүзеге асуының кепілі.
