б) Т?рбиелілік: Балаларды сурет ?неріне ?ызы?тыру, оларды
?демілікке, с?лулы??а баулу
Саба?ты? к?рнекілігі: суреттер, ?арындаш, жай ?алам, ?шіргіш,бор т.б.
Саба?ты? ?ту барысы:
?йымдастыру кезе?і.
?йге берілген тапсырманы тексеру.
Жа?а та?ырыпты т?сіндіру.
Тапсырмаларды орындау.
Саба?ты бекіту.
?йге тапсырма.
Ба?алау
І. ?йымдастыру б?лімі. О?ушыларды т?гелдеп, оларды? назарын саба??а аудару.
ІІ. ?й тапсырмасын тексеру
Ж?мыстарын тексеру.
ІІІ. Жа?а саба?:
?аза? хал?ыны? с?ндік – ?олданбалы ?нері. Киіз ?й.
Киіз ?й — Орталы? ж?не Орта Азия халы?тарыны? негізгі баспанасы; Орталы? ж?не Орта Азия халы?тарыны? к?шпелі т?р?ын ?йі. Ол — к?шпенділерді? тез жы?ып, шапша? тігуге, я?ни к?шіп-?ону?а ы??айлы ?йі. ?аза? хал?ы осы т?ст?рлі, к?неден келе жат?ан баспанасын б?гінгі заманымыз?а дейін к?зіні? ?арашы?ындай са?тап, жеткізе білді. Киіз ?й тек же?іл де ?олайлы баспана ?ана емес, сонымен ?атар ол халы? ?азынасы.
Киіз ?йді? ??рылысы аса к?рделі емес. Негізінен ол кереге, уы?, ша?ыра?тан т?рады. Б?ларды? б?рі ?айы?, терек сия?ты а?аштардан жасалады. Киіз ?й ??ралдарына айналмас б?рын а?аш б?та?тары ?за? та тияна?ты ??деуден ?теді.
Киіз ?йді? дайын б?лшектері к?бінесе ?сімдік бояуы – ?ынамен боялады.
?йді тіккеннен кейін керегені? сыртынан ?сем то?ыл?ан ши ж?ргізіледі. Содан кейін т?тастай бор ерітіндісімен суарыл?ан киізбен жабылады. Б?л киізді а?артып, беріктігін арттыру ?шін жасалынады. Б??ан ?осымша киіз ?лтты? на?ышты ?рнектер т?ріндегі жібек немесе матадан ойыл?ан оюлармен безендіріледі. Одан кейін а?аш ж?не киіз б?ліктер ?демі бас??р, желбаулармен бекітіліп байланады.
Киіз ?йді ??ру д?ст?рі де ба?зы заманнан бері ?згермей келе жатыр. ?й тігіліп жат?анда жан?я?а ба?ыт пен ?уаныш орнасын деген ниетпен ?р?ашан к??ілді ?зіл – к?лкі толастамайды. Киіз ?йді? есігі, ?лбетте, шы?ыс?а ?аратылып тігіледі. Себебі ке?пейіл, дана ?аза? ?йге бірінші ?она? – к?нні? с?улесі т?суі тиіс деп сана?ан.
Сы?ырлауы? – киіз ?йді? ішкі жа?ынан жабылатын екі б?лек та?тай есік. Ол ?те с?нді табалдыры? пен ма?дайшадан, ?ос боса?адан ж?не жарма беттен ??ралады. ?ос боса?а мен ма?дайша ?ласымды ?рнектермен оймышталып, есік н?зік ?рнекті, бедерлі с?йекпен немесе металмен ?апталады, бел ортасынан ашылып-жабылатын жарма есіктерге ??сас. Екі таяныш?а к?кпен немесе шот ілмек ар?ылы ?стастырыл?анды?тан ашып-жап?анда сы?ырлап т?рады. Сы?ырлауы?ты к?здеп, оймалап, с?йектеп, бояп жасайды.
Ша?ыра? – отбасылы? ?асиетті м?ра. Киіз ?йді? кереге, уы?тарын ?йелдер ??растырса, ша?ыра?ты к?теру – отбасыны? немесе рубасыны? міндеті. Ша?ыра? к?терілгеннен кейін оны? ше?беріне ?ткеншек ілініп, о?ан ?ыз бен ?л баланы отыр?ызып тербетеді. Б?л бір жа?ынан ??рылысты? беріктігін тексеру болса, екіншіде, ертеден келе жат?ан сенім бойынша, балаларды? к?лкісімен жа?а ?оныс?а байлы? пен ба? орнайды.
Киіз ?йді? барлы? б?ліктері жарамсыз болып ?алса, олар ауыстырылып, ша?ыра? са?талып, ол кенже ?лды? меншігіне ?алдырыл?ан. Келген ?она?тар алдымен кенже ?лды? ?йіне т?сіп, содан кейін оны? а?аларыны? ?йіне баруы тиіс. Б?л ша?ыра?ты ??рметтеу болып табылады. Ша?ыра?ты? ортасында?ы к?лдіреуішті? т?рт ?шы ?лемні? т?рт б?рышын к?рсетіп т?рады. Ертедегі к?шпенділер ша?ыра? ортасында ж?лдыздарды? орналасуына ?арап, бір жайылымнан екінші жайылым?а к?шу уа?ытын аны?тап отыр?ан.
Киіз ?йді? ішкі к?рінісі
Киіз ?йді? ішіне кіріп к?рді?дер ме, о?ушылар? Оны? ішінде ерекше тынышты? пен жайлылы? ?лемі орнап т?р?андай сезінесі?.
Киіз ?йді? іші бірнеше б?ліктерге б?лінеді. Кіреберіске ?арама – ?арсы жа?ты т?р деп атайды. Б?л ??рметті ?она?тар?а арнал?ан орын, сонды?тан ол с?нмен безендіріледі. ?йді? о? жа?ы ер адамдар?а, сол жа?ы ?йелдерге тиесілі. Киіз ?йді? ортасы – оша? орны. Оша? орны ?асиетті ден саналады, сонды?тан оны? орнын баспай айналып ?ту керек.
Киіз ?йді? ішкі керегелері мен едені т?кті ж?не ты?ыр кілемдермен, алаша, т?скиіз, ши, сырма? ж?не текеметтермен безендіріледі.
Просмотр содержимого документа
«?аза? хал?ыны? с?ндік ?олданбалы ?нері »
Сабақтың тақырыбы: Қазақ халқының сәндік қолданбалы өнері.
Сабақтың мақсаты:
а) Білімділік: Киіз үй туралы толық мағлұмат бері.
ә) Дамытушылық: Дүниетанымдарын,сабаққа деген қызығушылықтарын арттыра отырып, сөздік қорын байыта отырып,өз ойларын еркін жеткізе білуге дағдыландыру.
Оқушылардың қиялдарын, көркемдік, шығармашылық қабілеттерін дамыту.
б) Тәрбиелілік: Балаларды сурет өнеріне қызықтыру, оларды
әдемілікке, сұлулыққа баулу
Сабақтың көрнекілігі: суреттер, қарындаш, жай қалам, өшіргіш ,бор т.б.
Сабақтың өту барысы:
Ұйымдастыру кезеңі.
Үйге берілген тапсырманы тексеру.
Жаңа тақырыпты түсіндіру.
Тапсырмаларды орындау.
Сабақты бекіту.
Үйге тапсырма.
Бағалау
І. Ұйымдастыру бөлімі.Оқушыларды түгелдеп, олардың назарын сабаққа аудару.
ІІ. Үй тапсырмасын тексеру
Жұмыстарын тексеру.
ІІІ. Жаңа сабақ:
Қазақ халқының сәндік – қолданбалы өнері. Киіз үй.
Киіз үй — Орталық және Орта Азия халықтарының негізгі баспанасы; Орталық және Орта Азия халықтарының көшпелі тұрғын үйі. Ол — көшпенділердің тез жығып, шапшаң тігуге, яғни көшіп-қонуға ыңғайлы үйі. Қазақ халқы осы тәстүрлі, көнеден келе жатқан баспанасын бүгінгі заманымызға дейін көзінің қарашығындай сақтап, жеткізе білді. Киіз үй тек жеңіл де қолайлы баспана ғана емес, сонымен қатар ол халық қазынасы.
Киіз үйдің құрылысы аса күрделі емес. Негізінен ол кереге, уық, шаңырақтан тұрады. Бұлардың бәрі қайың, терек сияқты ағаштардан жасалады. Киіз үй құралдарына айналмас бұрын ағаш бұтақтары ұзақ та тиянақты өңдеуден өтеді.
Киіз үйдің дайын бөлшектері көбінесе өсімдік бояуы – қынамен боялады.
Үйді тіккеннен кейін керегенің сыртынан әсем тоқылған ши жүргізіледі. Содан кейін тұтастай бор ерітіндісімен суарылған киізбен жабылады. Бұл киізді ағартып, беріктігін арттыру үшін жасалынады. Бұған қосымша киіз ұлттық нақышты өрнектер түріндегі жібек немесе матадан ойылған оюлармен безендіріледі. Одан кейін ағаш және киіз бөліктер әдемі басқұр, желбаулармен бекітіліп байланады.
Киіз үйді құру дәстүрі де бағзы заманнан бері өзгермей келе жатыр. Үй тігіліп жатқанда жанұяға бақыт пен қуаныш орнасын деген ниетпен әрқашан көңілді әзіл – күлкі толастамайды. Киіз үйдің есігі, әлбетте, шығысқа қаратылып тігіледі. Себебі кеңпейіл, дана қазақ үйге бірінші қонақ – күннің сәулесі түсуі тиіс деп санаған.
Сықырлауық – киіз үйдің ішкі жағынан жабылатын екі бөлек тақтай есік. Ол өте сәнді табалдырық пен маңдайшадан, қос босағадан және жарма беттен құралады. Қос босаға мен маңдайша ұласымды өрнектермен оймышталып, есік нәзік өрнекті, бедерлі сүйекпен немесе металмен қапталады, бел ортасынан ашылып-жабылатын жарма есіктерге ұқсас. Екі таянышқа көкпен немесе шот ілмек арқылы ұстастырылғандықтан ашып-жапқанда сықырлап тұрады. Сықырлауықты көздеп, оймалап, сүйектеп, бояп жасайды.
Шаңырақ – отбасылық қасиетті мұра. Киіз үйдің кереге, уықтарын әйелдер құрастырса, шаңырақты көтеру – отбасының немесе рубасының міндеті. Шаңырақ көтерілгеннен кейін оның шеңберіне әткеншек ілініп, оған қыз бен ұл баланы отырғызып тербетеді. Бұл бір жағынан құрылыстың беріктігін тексеру болса, екіншіде, ертеден келе жатқан сенім бойынша, балалардың күлкісімен жаңа қонысқа байлық пен бақ орнайды.
Киіз үйдің барлық бөліктері жарамсыз болып қалса, олар ауыстырылып, шаңырақ сақталып, ол кенже ұлдың меншігіне қалдырылған. Келген қонақтар алдымен кенже ұлдың үйіне түсіп, содан кейін оның ағаларының үйіне баруы тиіс. Бұл шаңырақты құрметтеу болып табылады. Шаңырақтың ортасындағы күлдіреуіштің төрт ұшы әлемнің төрт бұрышын көрсетіп тұрады. Ертедегі көшпенділер шаңырақ ортасында жұлдыздардың орналасуына қарап, бір жайылымнан екінші жайылымға көшу уақытын анықтап отырған.
Киіз үйдің ішкі көрінісі
Киіз үйдің ішіне кіріп көрдіңдер ме, оқушылар? Оның ішінде ерекше тыныштық пен жайлылық әлемі орнап тұрғандай сезінесің.
Киіз үйдің іші бірнеше бөліктерге бөлінеді. Кіреберіске қарама – қарсы жақты төр деп атайды. Бұл құрметті қонақтарға арналған орын, сондықтан ол сәнмен безендіріледі. Үйдің оң жағы ер адамдарға, сол жағы әйелдерге тиесілі. Киіз үйдің ортасы – ошақ орны. Ошақ орны қасиетті ден саналады, сондықтан оның орнын баспай айналып өту керек.
Киіз үйдің ішкі керегелері мен едені түкті және тықыр кілемдермен, алаша, тұскиіз, ши, сырмақ және текеметтермен безендіріледі.
ІV Тапсырмаларды орындау
Киіз үйдің ішкі, сыртқы бейнесін суреттеу.
V Үйге тапсырма: Аяқтау.
VІ Бағалау
Сабаққа қатысқан және суреттерін аяқтап үлгерген оқушыларға баға қою. Алған бағалары жөнінде қысқа айтып өту. Қате салынған суреттер болса ескертулер жасау. Дұрыс жақсы салынған суреттерді көрсетіп олардың жетістіктерінің себебін түсіндіру.
