Саба?ты? та?ырыбы:
Графика ?неріні? т?рлері.
Саба?ты? ма?саты:
а) Білімділік: Графика ?неріні? т?рлерімен о?ушыларды ж?йелі
т?рде таныстыру.
?) Дамытушылы?: Жеке т?л?аны дамыту, талдау, салыстыра білу
?абілеттерін дамыту.
б) Т?рбиелілік: С?лулы? т?рбиесі, таби?ат пен ?нердегі с?лулы?ты
т?сіне білу.
Саба?ты? к?рнекілігі: Иллюстрация, дидактикалы? материал, альбом кітаптар, ?а?аз, ?арындаш, ?шіргіш, тушь бояуы, перо, ?ыл?алам ж?не та?ы бас?а.
Саба?ты? ?ту барысы:
- ?йымдастыру кезе?і.
- ?йге берілген тапсырманы тексеру.
- Жа?а та?ырыпты т?сіндіру.
- Тапсырмаларды орындау.
- Саба?ты бекіту.
- ?йге тапсырма.
Саба?ты? барысы:
Графика - бейнелеу ?неріні? бір т?рі (сурет салу, жазу мен сызу). О?ан ?олмен салын?ан сурет, сондай-а? бас?а да т?сілдермен (литография, гравюра, фотолитография ж?не т. б.) орындал?ан суреттерді? барлы? т?рлері кіреді.
Сызба (графика) - бейнелеу ?неріні? ішіндегі е? к?не ж?не жан-жа?ты дамы?ан т?рі. Графика грек тілінен аудар?анда - «сурет салу» деген ма?ынаны білдіреді. Графикалы? бейне тек бір т?сті ?ана емес, сонымен ?атар т?рлі т?сті болады. Сызба ?нерінде штрих аса ма?ызды р?л ойнайды. Сызбаны? т?рлері:
1) ?ондыр?ылы сызба (сурет эстамп, лубок);
2) кітап ж?не газет-журнал сызбасы;
3) ?олданбалы (грамота, диплом, марка, этикетка, жарнамалар ж?не т.б.).
К?не заманнан келе жаткан сурет салуды? бір ??ралы - к?мір ж?не сангина, ал XVI ?асырдан бастап графит ?олданылып келе жатыр. Ол - казіргі кезде к?п ?олданылып ж?рген сырты а?ашпен ?аптал?ан ?арындаш. Графит ?атты ж?не ж?мса? болып екіге б?лінеді. Сонымен ?атар сызба техникасына соус, акварель ж?не гуашь бояулары да жатады. Сурет, картина, жазуларды литография, гравюра, фотомеханикалы? репродукцияларды? к?мегімен к?бейтуге болады.
Гравюра деп бетіне сурет ойып салын?ан та?таны, сондай-а? одан алын?ан басылымды айтады. Гравюраны? ?а?аз бетінде жасалатын ?арапайым т?рлерімен танысалы?. Ол ?шін ?ажетті материалдар: а?аш сабы бар ?шы ?ткір ине, пыша? немесе алмас, ?ара тушь, ж?мса? ?ыл?алам, беті жылтыр а? ?а?аз. ?ара тушьті ?а?аз бетіне толы? жа?ып шы?у ?ажет. Тушь кепкеннен со?, ?а?аз бетін инемен тырнап, ?р т?рлі бейнелер салу?а болады. Егер к?лемді ашы? жерлер ?ажет болса, ?а?аз бетін пыша?пен немесе алмаспен ?ыру ?ажет. Н?тижесінде пайда бол?ан бейне а? ж?не ?ара т?сті болып ?те ай?ын к?рінеді. Біра? сурет жал?ыз дана болып шы?ады. К?п дана етіп шы?ару ?шін линолеум, картон ж?не шыны сия?ты материалдарды пайдалану ?ажет. Ал?аш сал?ан суреттері?ді естері?е т?сірі?дерші. Сендер оны ?арындаш, сия немесе акварель бояуымен ж?не міндетті т?рде ?а?аз?а салды?дар. Сендер біра? графикамен ш??ылданды? деп ойла?ан да жо?сы?дар. Ал графика дегеніміз ?а?аз бетіне т?скен сурет. Графика к?біне-к?п а?-?ара, бірен-саран т?рлі т?сті болып келеді. Сендер к?нделікті ?мірде графикамен жиі ?шырасасы?дар. Олар - газеттегі сы?а?, кітаптарда?ы иллюстрация, к?шелерге жапсырыл?ан жарнама, плакат, почта маркалары, а?ша та?балары, б?йым ?орапшаларында?ы ?ріптер, е? а?ыры к?рме залында, м?ражайда, ?йде, мектепте ілінген суреттер. Суретшіні? ?арындашпен, к?мірмен, тушьпен, кей жа?дайда т?рлі т?сті ?арындашпен, акварельмен сал?ан суреттері, ?детте, бір-а? дана болады. Оны? кітапта?ы, журналда?ы к?шірмелері баспаханаларда арнайы ??ралдар мен машиналар ар?ылы дайындалады. Біра? суретшіні? ?зіні? де к?бейте алатын м?мкіндігі бар. Арнайы ??рал-штихель ар?ылы суретші ?з е?бегін та?тай?а, линолеумге, метал?а немесе ?ыш?ыл ар?ылы беті айры?ша лакпен ж?ргізілген литографиялы? тас?а, мыс ж?не ?ор?асын таба?шаларына инемен сызып, к?дімгі айна?а т?скен суреттей теріс салып шы?ады. Содан кейін сол суретті? бетіне валик ар?ылы бояу жа?ады да, ?зіне ?анша дана керек болса, сонша дана к?шірмесін алады. Суретті та?тай ж?не металл ар?ылы к?бейту ?дісін гравюра деп атайды. Гравюраны линолеумге, пластмасса?а, а?аш?а, картон?а жасау?а болады. Ал литографиялы? тас ар?ылы жасал?ан к?шірмені литография дейді. Гравюра туындылары кесу іс-?рекеттері ар?ылы ж?ргізілетіндіктен, кескішті ны? игеруге ж?не онымен кез келген сызы?тарды емін-еркін ж?ргізуді ?йрену ?шін бір?атар дайынды? жатты?уларын жасау ?ажет.
1- жатты?у. ?арындаш сызы?ыны? бойымен б?рышты? кескішпен ені 0,5 мм-ден аспайтын ары?ша-бедер ж?ргізі?дер. Содан со? ж?ргізілген ары?шадан шегініп та?ы да 0,5 мм келесі бірнеше сызы?тар ж?ргізі?дер. Осылайша б?кіл та?таны? бетін 10x10 см к?лемде тік т?ртб?рыштар?а тілі?дер.
2- жатты?у. Тол?ынды ?арындаш сызы?ыны? бойымен осылайша ары?ша жаса?дар, та?таны? бетін тегіс толтыры?дар.
3-жатты?у. Ше?берсыз?ышпен (циркуль) д??гелек ж?ргізіп, оларды да кескішпен тіліп ары?ша жаса?дар.
Графика - бейнелеу ?неріні? к?не т?рі. Ежелгі суретшілерді? ??гір ішіндегі ?абыр?аларда ?алдыр?ан суреттері, к?не грек ??тыларында?ы ою-?рнектер, ?айта ?рлеу д?уіріндегі к?рнекті ?ыл?алам шеберлеріні? гравюралары мен суреттеріні? б?рі тамаша графикалы? туындылар болып есептеледі. Б?гінде графика ?нері бейнелеу ж?не м?сін ?нері сия?ты жан-жа?ты дамып отыр. Тіпті онсыз бізді? ?мірді к?з алды?ыз?а елестетуді? ?зі м?мкін емес. Кез келген балалар кітабын пара?тап ?араса?, м?тінні? м?нін т?сінуге м?мкіндік беретін суреттерді, я?ни графикалы? шы?армаларды к?руге болады.
?йге тапсырма беру: Арнайы штихель ??ралы ар?ылы жатты?улар жаса.
?ызылорда ?аласы
№ 136 Т Ж?ргенов атында?ы мектеп-лицейіні? бейнелеу п?ніні? м??алімі
Исмаилов М?рат Т?рсын?лы
Графика - бейнелеу өнерінің бір түрі (сурет салу, жазу мен сызу). Оған қолмен салынған сурет, сондай-ақ басқа да тәсілдермен (литография, гравюра, фотолитография және т. б.) орындалған суреттердің барлық түрлері кіреді.
өне заманнан келе жаткан сурет салудың бір құралы - көмір және сангина, ал XVI ғасырдан бастап графит қолданылып келе жатыр. Ол - казіргі кезде көп қолданылып жүрген сырты ағашпен қапталған қарындаш. Графит қатты және жұмсақ болып екіге бөлінеді. Сонымен қатар сызба техникасына соус, акварель және гуашь бояулары да жатады. Сурет, картина, жазуларды литография, гравюра, фотомеханикалық репродукциялардың көмегімен көбейтуге болады. 
Гравюра деп бетіне сурет ойып салынған тақтаны, сондай-ақ одан алынған басылымды айтады. Гравюраның қағаз бетінде жасалатын қарапайым түрлерімен танысалық. Ол үшін қажетті материалдар: ағаш сабы бар ұшы өткір ине, пышақ немесе алмас, қара тушь, жұмсақ қылқалам, беті жылтыр ақ қағаз. Қара тушьті қағаз бетіне толық жағып шығу қажет. Тушь кепкеннен соң, қағаз бетін инемен тырнап, әр түрлі бейнелер салуға болады. Егер көлемді ашық жерлер қажет болса, қағаз бетін пышақпен немесе алмаспен қыру қажет. Нәтижесінде пайда болған бейне ақ және қара түсті болып өте айқын көрінеді. Бірақ сурет жалғыз дана болып шығады. Көп дана етіп шығару үшін линолеум, картон және шыны сияқты материалдарды пайдалану қажет. Алғаш салған суреттеріңді естеріңе түсіріңдерші. Сендер оны қарындаш, сия немесе акварель бояуымен және міндетті түрде қағазға салдыңдар. Сендер бірақ графикамен шүғылдандық деп ойлаған да жоқсыңдар. Ал графика дегеніміз қағаз бетіне түскен сурет. Графика көбіне-көп ақ-қара, бірен-саран түрлі түсті болып келеді. Сендер күнделікті өмірде графикамен жиі ұшырасасыңдар. Олар - газеттегі сықақ, кітаптардағы иллюстрация, көшелерге жапсырылған жарнама, плакат, почта маркалары, ақша таңбалары, бұйым қорапшаларындағы әріптер, ең ақыры көрме залында, мұражайда, үйде, мектепте ілінген суреттер. Суретшінің қарындашпен, көмірмен, тушьпен, кей жағдайда түрлі түсті қарындашпен, акварельмен салған суреттері, әдетте, бір-ақ дана болады. Оның кітаптағы, журналдағы көшірмелері баспаханаларда арнайы құралдар мен машиналар арқылы дайындалады. Бірақ суретшінің өзінің де көбейте алатын мүмкіндігі бар. Арнайы құрал-штихель арқылы суретші өз еңбегін тақтайға, линолеумге, металға немесе қышқыл арқылы беті айрықша лакпен жүргізілген литографиялық тасқа, мыс және қорғасын табақшаларына инемен сызып, кәдімгі айнаға түскен суреттей теріс салып шығады. Содан кейін сол суреттің бетіне валик арқылы бояу жағады да, өзіне қанша дана керек болса, сонша дана көшірмесін алады. Суретті тақтай және металл арқылы көбейту әдісін гравюра деп атайды. Гравюраны линолеумге, пластмассаға, ағашқа, картонға жасауға болады. Ал литографиялық тас арқылы жасалған көшірмені литография дейді. Гравюра туындылары кесу іс-әрекеттері арқылы жүргізілетіндіктен, кескішті нық игеруге және онымен кез келген сызықтарды емін-еркін жүргізуді үйрену үшін бірқатар дайындық жаттығуларын жасау қажет.
Графика - бейнелеу өнерінің көне түрі. Ежелгі суретшілердің үңгір ішіндегі қабырғаларда қалдырған суреттері, көне грек құтыларындағы ою-өрнектер, қайта өрлеу дәуіріндегі көрнекті қылқалам шеберлерінің гравюралары мен суреттерінің бәрі тамаша графикалық туындылар болып есептеледі. Бүгінде графика өнері бейнелеу және мүсін өнері сияқты жан-жақты дамып отыр. Тіпті онсыз біздің өмірді көз алдыңызға елестетудің өзі мүмкін емес. Кез келген балалар кітабын парақтап қарасақ, мәтіннің мәнін түсінуге мүмкіндік беретін суреттерді, яғни графикалық шығармаларды көруге болады.
