Ойуулуур-дь???нн??р искусство5а т?р??б?т т??лбэ ытык ?йд?б?ллэрин алты?ыннаран ??рэтии

Ойуулуур-дьүһүннүүр искусство5а төрөөбүт түөлбэ ытык өйдөбүллэрин алтыһыннаран үөрэтии

Хас биирдии киһи бэйэтин төрүт култууратыгар, төрөөбүт сирин ытык сыаннастарыгар тирэҕирэн, онтон күүс ылан, норуот быһыытынан сайдар, омук быһыытынан уратыланар.

Үлэм биир сүрүн сыала – соруга: Аныгы олоххо сөпкө түбэһиннэрэн дэгиттэр

сайдыы киһини иитии үөрэҕэр олоҕуран, ойуулуур-дьүһүннүүр искусство5а үөрэтиигэ уруокка уонна уруок таһынан эбии дьарыкка төрөөбүт түөлбэ ытык өйдөбүллэрин алтыһыннаран үөрэтии, оҕону салгыы сайыннарыы.

Ол курдук:

- О5о5о төрөөбүт түөлбэ ытык өйдөбүллэрин иңэрэн, дэгиттэр сайдыылаах киhи буоларыгар олук ууруу;

- Ытык өйдөбүллэри иитии-үөрэтии ис хоhоонугар киллэрии;

- Төрөөбүт түөлбэ ытык өйдөбүллэрин о5о5о кыра сааһыттан этигэр-хааныгар иңэрэрдэххэ, ийэ дойдуга таптал, ийэ сиринэн киэн туттуу, онно олорор үтүө дьон аатыгар сүгүрүйүү үөскуур.

Ханнык ба5арар нэьилиэк дирин, баай историялаах буолар.

Биьиги дойдубут Сул5аччы – улуус биир кырдьа5ас нэьилиэгэ.

О5о5о ытык өйдөбүллэри иңэриигэ уруок уонна кылаас таһынаа5ы үлэлэр бэйэ-бэйэлэрин ситэрсэн биэрэллэр. Оҕо бэйэтин норуотун уратытын билэригэр, билинэригэр, сайдарыгар улахан тирэх буолуо дии саныыбын. Бу түгэҥҥэ учуутал эйгэни тэрийиигэ көмөлөһөөччү оруолун толорор. Маннык хайысханан үөрэтии-иитии саха оҕотун айылгытыгар сөп түбэһэр. Ол курдук, олоххо ситиһиилээх дьон иитиллэн тахсалларыгар олук ууруу буолар.

1 хайысха
М.М.Носов аатынан галерея.

Проект «Экспозиционно-выставочной галереи им. М.М.Носова»

Творческая группа проекта:

Неустроев В.А. – зам. главы администрации МОУ «Сулгачинский наслег»,

Данилова В.В. – учитель якутского языка и литературы Сулгачинской СОШ им. И.И.Константинова-Дэлэгээт Уйбаан Амгинского улуса, отличникобразования РС (Я),

Стручкова Р.И. – учитель иностранного языка Сулгачинской СОШ им. И.И.Константинова-Дэлэгээт Уйбаан Амгинского улуса, отличник образования РС (Я),

Кириллина А.Ф. – социальный педагог Сулгачинской СОШ им.И.И.Константинова-Дэлэгээт Уйбаан Амгинского улуса.

- Ключевая идея проекта: уникальность природы Амги и историко-культурное наследие села - основа для базы пленэрской работы студентов АГИКи И, художественных колледжей и учащихся республиканских изостудий;

- Проблема проекта: Организация центра духовности творческой активизации студентов и учащихся республики.

Постановка проблемы:

Вопрос о создании выставочной галереи был поднят в 1997 году. Инициатором идеи был глава улуса Д.Ф.Наумов, его поддержали министр культуры и духовности республики А.С.Борисов, директор музея культуры и истории народов Якутии, кандидат исторических наук Е.С.Шишигин. Краеведческий музей села открылся в 1988году, к юбилею героя гражданской войны И.П.Михайлова-Харачаса. Организатор музея - краевед, почетный ветеран РС (Я) П.М. Павлов.

- Цель проекта: Создание экспозиционно-выставочной галереи им. М.М.Носова в с Сулгаччы Амгинского улуса.

- Задачи:

- Реконструкция здания краеведческого музея для экспозиционно-выставочного зала.

- Увековечивание жизни и деятельности народного художника М. М. Носова.

- Пропаганда и популяризация работ известных и молодых художников, мастеров республики.

- Воспитание патриотизма, эстетической и духовной культуры, художественного творчества, толерантности подрастающего поколения.

Актуальность.

В 2012 году исполняется 125 лет со дня рождения Михаила Носова. Этот год объявлен годом истории в России. Настало время, когда нужно попытаться поглубже изучить жизнь и деятельность замечательных людей якутского народа, увековечить их добрые имена. Если приглядеться, вдуматься, то из прошлых времен рождаются все новые и новые забытые имена, шире раскрываются их удивительные судьбы, углубляется значение их нелегких жизненных путей, становится шире, богаче, красивее содержание их творчества.

- Поддержка талантливой и одаренной молодежи республики;

- Дальнейшее развитие экспозиционно-выставочной галереи;

- Создание музея - усадьбы М.М.Носова на территории здания галереи;

- Реставрация исторического здания служителей Покровской церкви 1870 года постройки, в котором во время Амгинской ссылки (1883г) побывал известный русский писатель В.Г. Короленко.

- Реставрация дома Носовых.

Ожидаемый результат:

- Галерея станет местом для творческого общения художников и мастеров искусств;

- Установление связи со школами улуса, межулусным объединением ПС «Амма» (Школ Чурапчинского. Таттинского, Амгинского улусов) и художественными учебными заведениями республики;

- Разработка и осуществление подпроектов по направлениям работы галереи;

- Формирование духовно-нравственного, эстетического воспитания и художественного образования подрастающего поколения.

- Галерея станет духовным центром села.

2 хайысха.

Ытык өйдөбүллэри алтыһыннаран нэһилиэк киэн туттар ытык сирэ - тыыл о5олоругар анаан тутуллубут памятник уерэтии.

Социальный проект к 65-летию Великой Победы
«Детям войны посвящаем»

Руководитель проекта: Владимирова Н.М.,

Научные консультанты: Кириллина К.Р. главный специалист МУО Амгинский улус, Павлова Е.П. зам. директора по научной работе.

Руководители научно-исследовательской экспедиции: координатор ДО «Чэчир» Кириллина А.Ф.,

Руководитель кружка краеведение, учитель национальной культуры Михайлова Е.П., Библиотекарь зала медиатеки школы Никифорова М.А.

Члены краеведческого кружка Сема Константинов, Саша Слепцов.

Памятник проегын автордара: скульптор Прокопьев С.К. салайааччылаах белех.

О5олор бронзовай фигураларын автора самодеятельнай художник Н.Н.Рязанскай.

Кытайтан боруонса фигуралары Сул5аччы бочуоттаах олохтоо5о Р.Е. Кириллин сиэнэ Н.Н.Алексеев а5албыта. Дьокуускай куоракка Сул5аччы нэьилиэгин
тумсуутун салайааччыта Фомин В.М. бу ытык бэлиэ турарыгар элбэх сыратын биэрбитэ.

Уйэлээх ейдебунньугу арыйыы уеруулээх тугэннэрэ

Памятник кинигэтэ- « О5о уонна о5ус кууЬунэн - Кыайыыны»

Кинигэ 5 туьумэхтэн турар

1. Ыччат салайааччылара. Манна оччотоо5у оҕолору үлэҕэ көҕүлээбит 4 бастыҥ ыччат лидердэрэ киирбиттэр.

2. 1927-1930 сс. Кыайыыны уьансыбыттар, хоргуйууну хоппуттар. 28 о5о аата киирбит. Кинилэр сэрии кэмигэр үлэ саамай ыараханын, улахан дьону кытта тэҥҥэ үлэлээбиттэр. Кыайыыны уһансыбыт, хоргуйууну кыайбыт көлүөнэ дьон буолаллар. Кинилэртэн билигин Сулҕаччыга биир эрэ киһи хаалбыт. Үгүстэрэ эрдэ ыалдьан өлбүттэр.

3. 1930-1935 сс. Оонньоммотох о5о саас. Манна 28 о5о ахтыыта суруллубут. Сэрии са5ана 6-10 саастаах о5олор. О5о саастарыгар оонньооботохтор, оҕонньоттору кытта үлэҕэ эриллибиттэр. Билигин балартан Сулҕаччыга 3 киһи олорор.

1936-40 сс. Сэрии сылын о5олоро. 20 о5о ахтыыта киирбит. Кинилэртэн мин нэһилиэкпэр Рязанскай К.А. олорор. Кини а5ата сэрии толоонугар охтубут. Ол иһин сэрии тулаайаҕа диэн ааттанар.

1941-45 сс. Сэрии кэмигэр тереебут о5олор. Манна барыта сэттэ оҕо ахтыыта суруллубут. Кинилэртэн билигин үс киһи Сулҕаччыга, Соморсуҥҥа, куоракка олороллор.

Кинигэ таьын эскиьэ: «О5о уонна о5ус кууьунэн-Кыайыыны». Автордар: самодеятельнай художник Рязанскай Н.Н., изостудия салайааччыта Рязанская С.Н.

Омук тылын учуутала Р.И.Стручкова, саха тылын учуутала В.В.Данилова хомуллубут матырыйаалы наардаан 195 бэчээтинэй илиистээх кинигэ оҥорон бэчээккэ бэлэмнээбиттэр. 2010 сыллаахха «Кɵмүɵл» издательствоҕа 500 тираһынан бэчээттэммит. «Сул5аччылар оҕо уонна оҕус күүһүнэн колхозтарын тутан олорбуттара“ диэн кэпсээн элбэх. Ол иһин хомуйан оҥорооччулар кинигэлэрин „ Оҕо уонна оҕус күүһүнэн-Памятник кинигэтэ- « О5о уонна о5ус кууЬунэн - Кыайыыны » диэн ааттаабыттар.

Кинигэ 5 бастан турар

1. Ыччат салайааччылара

2. 1927-1930 сс. Кыайыыны уьансыбыттар, хоргуйууну хоппуттар.

3. 1930-1935 сс. Оонньоммотох о5о саас.

4. 1936-40 сс. Сэрии сылын о5олоро.

5. 1941-45 сс. Сэрии кэмигэр тереебут о5олор.

Дьокуускайга «Кемуел» изд. 500 экз. бэчээттэммитэ. Хомуйан онордулар: Стручкова Р.И., Данилова В.В.

БеЬуелэкпит хабыллар хаба ортотугар саамай кестуулээх сиргэ Албан аат болуоссата оноьуллубута. Манна нэhилиэк ытыктанар дьонун бюстара бааллар. Номоххо киирбит хорсун разведчик, Саха сиригэр бастакы «Сырдык» коммунаны, «Тэннэбил» артыалы тэрийбит Дэлэгээт Уйбаан бюhа 1995 сыллаахха утуе аатын уйэлэргэ уйэтитэр аналлаах туруоруллубута. Гражданскай сэрии геройа Харачаан-Михайлов албан аатын уйэтитиигэ 100 сааьын туолуутугар бэйэтэ маастардаан туттарбыт оскуолатын иннигэр (билигин художественнай галерея буолан турар) бюст памятнига 1968 сыллаахха туруоруллубута.

Гражданскай сэрии сылларыгар былаас былдьаьыытын сэриитигэр елбут дьону кэриэстээн обелиск туруоруллан турар.

Улуу Кыайыы 50 сылыгар аналлаах монумент.

Албан аат болуоссатыгар 1995 сыллаахха Улуу Кыайыы 50 сыллаах убулуейугэр аналлаах монумент туруоруллубута. Цинк билиитэлэргэ дьоллоох, эйэлээх олох иьин тыыннарын толук уурбут биир дойдулаахтарбыт ааттара кутуллан тиЬиллибиттэр.

Сул5аччы нэьилиэгэ теруттэммитэ 225 сылыгар аналлаах Мэнэ таас 2003 сыллаахха бэс ыйын 29 кунугэр нэьилиэк теруттэммитэ 225 сылын бэлиэтиир куннэ Мэнэ тааЬы туруорбуттара . Бу ейдебунньук Мэнэ таас Сул5аччы угус кыьал5аны, охсууну унуордаан, ааспыт сыллары этэннэ туораан, нэьилиэк аатын сутэрбэккэ 21-с уйэ5э эрэллээхтик уктэммитин бэлиэтинэн буолар.

1936 сыллаахха Харачааска анаан памятник туруоруллубута. Бу пааматынньык дэриэбинэ ар5аа еттугэр аппа унуор турар. Мас пааматынньык ампаар дьиэ быьыылаахтык оноьуллубут. Урдугэр гражданскай сэрии геройун бэлиэтэ-сулус туттарыллыбыт. Пааматынньык иннигэр бандьыыттар илиилэриттэн елбут кыьыл бартыьааттар унуохтара гранит билиитэ тааьынан оноьуллан уйэтитиллэн турар.

Кыайыы 65 сылыгар аналлаах ейдебунньук бэлиэ – суха дэриэбинэ турар урэ5ин ере бардахха Мо5отой хайата диэн сиргэ туруоруллубута. Бу сиргэ 1945 с. Олохтоохтор бурдук ыhа сылдьан кыайыы сура5ын истибит сирдэрэ.

Сул5аччыттан теруттээх поэт К. Туйаарыскай тереебутэ 90 сааhын бэлиэтиир дьоро куннэ тереебут сиригэр Чыаппаан Саппыйатыгар ейдебунньук таас туруоруллубута.

Дэриэбинэбит киин уулуссатыгар Сул5аччыттан тахсыбыт норуот киэн туттар дьонугар анал бэлиэлэр 2010 с туруоруллубуттара. Дэлэгээт Уйбаан-Харачаас, тойуксут Екатерина Иванова, ункууьут Дмитрий Неустроев, учууталлар МН.Е.Ефремова, М.Н.Максимов, Д.Р.Флегонтов-Бе5е Тонус, ырыаhыт, мелодист Христофор Максимов, суруйааччы Кестекуун Туйаарыскай, биэс уордьан кавалера ыанньыксыт Михаил Кутуков, промышленноска улэлээбит Д.С.Ефремов, уп министерствотын хонтуруоллуур упраление салайааччыта Е.Е.Рязанскай, наука доктора М.М.Фомин, потребкооперация туйгуна В.А.Нестеров, Саха сирин утуелээх тутааччыта В.С.Николаев, СР культуратын туйгуна М.И.Ючюгаева, маннайгы борокуоту Амма5а таhаарбыт лоцман К.М.Стручков о.д.а

3 хайысха.

Дойдубут, дэриэбинэбит Амма ерус ходуhатын енейе, Тууйэ урэ5ин урдугэр турар. Тулалыыр тыата, хатын чарана, бэс чагдата олорорго анаммыт сир. Ытык келуйэ, Улахан Эбэ, ебугэлэрбит олорбут етех сирдэрэ (Неустроевтар етехтере Тураайы алаас), П.А. Ойуунускай хонон – ереен ааспыт Кудун сирэ, тупса5ай оноhуулаах ыhыахтыыр сирбит. Бу ытык сирдэрбит оло5у, историябытын кэрэhэлииллэр.

4 хайысха.

Олохтоох худуоһунньуктары кытта үлэ. Сул5ачыттан айымньыларынан, айар улэлэринэн биллэр худуоhунньуктар та5ыстылар. Тыа киhитин оло5ун ойуулуур Россия, Саха сирин худуоhунньуктарын айар союзтарын чилиэнэ Н.Н. Рязанскай уонна айыл5аны нарыннык дьуhуйэр А.В. Кульбертинов.

Сыл-хонук аастар ааьан иьэр, келуенэлэр солбуйсаллар. Бу уу сууругунуу устан ааьан иьэр олоххо угус умнуллар аналлаах. Ол эрээри бу сиргэ олорон ааспыт утуе санаалаах, хорсун-хоодуот, холобур буолар дьон оло5о уйэлэргэ умнуллуо, ааспыт олох историятын суолтата сутуе суохтаах.

Ийэ дойдуга таптал уонна төрөөбүт сиргэ бэриниилээх буолуу, ытык иэс киһи улааппыт, иитиллибит түөлбэтиттэн үөскүүр.

Рязанская С.Н.

«Күн бытархайа» уруһуй студия салайааччыта,

Сул5аччы орто уопсай үөрэхтээһин оскуолата, Амма улууһа